Ο Χούλιο Κορτάσαρ και η Ελλάδα

Τι μπορεί, άραγε, να ενώνει, πέραν της λογοτεχνίας, τον «Σιμόν Μπολίβαρ» των λατινοαμερικάνικων γραμμάτων με έναν δεδηλωμένο φιλελεύθερο περουβιανό νομπελίστα συγγραφέα; Αρκετά περισσότερα από όσα γεννά στη φαντασία του ενημερωμένου αναγνώστη η συνύπαρξη σε μια φράση δύο «κολοσσών» της παγκόσμιας λογοτεχνίας, του Χούλιο Κορτάσαρ και του Μάριο Βάργκας Λιόσα: μια καθοριστική φιλία, το επάγγελμα του μεταφραστή και ένα «ελληνικό» ταξίδι, τουλάχιστον. Τον Ιούλιο του 1991 ο Βάργκας Λιόσα δημοσιεύει στην ισπανική εφημερίδα El País μια επιφυλλίδα με τίτλο «Η τρομπέτα του Ντεϊά» αφιερωμένη στον Χούλιο Κορτάσαρ. Θα έλεγε κανείς ότι το κάνει σε χρόνο ανύποπτο, απλώς για να τιμήσει τη μνήμη του φίλου του που έχει πεθάνει επτά χρόνια νωρίτερα. Το κείμενο είναι τόσο «δυνατό» και συναισθηματικά φορτισμένο ώστε όταν, το 1994, στην επέτειο των δέκα χρόνων από τον θάνατό του, ο σημαντικότατος ισπανικός εκδοτικός οίκος Alfaguara εξέδωσε άπαντα τα διηγήματα του Κορτάσαρ, χρησιμοποίησε ακριβώς αυτή την επιφυλλίδα ως πρόλογο της έκδοσης. Διαβάζοντάς την, μαθαίνουμε για τη γέννηση της φιλίας τους: «Κατά τη δεκαετία του ’60 και, ιδιαιτέρως, κατά τα επτά χρόνια που έζησα στο Παρίσι, υπήρξε ένας από τους καλύτερους φίλους μου, όπως επίσης το πρότυπό μου και ο μέντοράς μου», αλλά και για ένα γεγονός που έχει ελληνικό ενδιαφέρον: το ταξίδι που έκαναν οι δυο τους (ως μεταφραστές σε μια διεθνή διάσκεψη για το βαμβάκι) στην Αθήνα το 1967: «Το 1967 βρεθήκαμε οι τρεις μας [ο Κορτάσαρ, η σύντροφός του Αουρόρα Μπερνάρντες, μεταφράστρια και εκείνη, και ο Βάργκας Λιόσα] στην Ελλάδα, δουλεύοντας μαζί ως μεταφραστές. Όλο το πρωί και όλο το απόγευμα καθόμασταν στο ίδιο τραπέζι, στην αίθουσα συνεδριάσεων του Χίλτον, και τα βράδια βγαίναμε στις ταβέρνες της Πλάκας, στους πρόποδες της Ακρόπολης, όπου πηγαίναμε ανελλιπώς κάθε βράδυ. Και μαζί επισκεφθήκαμε μουσεία, ορθόδοξες εκκλησίες, αρχαίους ναούς και, ένα σαββατοκύριακο, το νησάκι της Ύδρας». Αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι του Κορτάσαρ στην Ελλάδα. Είχε προηγηθεί έντεκα χρόνια νωρίτερα, το 1956, μια επίσκεψη που ο συγγραφέας την έχει αφήσει καταγεγραμμένη σε ένα εξαιρετικό ταξιδιωτικό αφήγημα με τίτλο «Περί του τρόπου να ταξιδεύεις από την Αθήνα στο Ακρωτήριο Σούνιο», που δημοσίευσε στο λογοτεχνικό ένθετο της αργεντινής εφημερίδας La Gaceta, στις 11 Σεπτεμβρίου 1966.[1] Ο Κορτάσαρ περιγράφει με πόση προσμονή περιμένει να κάνει αυτή τη συγκεκριμένη διαδρομή, μέσα σε «ένα ξεχαρβαλωμένο λεωφορείο», όπως ακριβώς του την έχει περιγράψει, στο Παρίσι, ο φίλος του Κάρλος Κουρό και του έχει γίνει έμμονη ιδέα, πολύ περισσότερο από τις περιγραφές μιας παραλίας στη Μύκονο ή του Μαντείου των Δελφών. Ώσπου φτάνει επιτέλους η πολυπόθητη ημέρα: «Πήγα στην Ελλάδα ένα μήνα αργότερα, και ήρθε η ημέρα που αναζήτησα την πλατεία [όπου έκανε αφετηρία το λεωφορείο] η οποία, φυσικά, δεν έμοιαζε καθόλου με εκείνη που είχα φανταστεί. Εκείνη τη στιγμή δεν μπήκα σε συγκρίσεις, η εξωτερική πραγματικότητα εισβάλλει βιαίως στη συνείδηση, το μέρος που καταλαμβάνει ένα δέντρο δεν αφήνει χώρο για άλλα πράγματα, το λεωφορείο ήταν ξεχαρβαλωμένο όπως μου είχε πει ο Κάρλος, αλλά δεν είχε καμία σχέση με εκείνο που είχα δει εγώ ξεκάθαρα τη στιγμή που εκείνος αναφέρθηκε σε αυτό. Ευτυχώς υπήρχαν άδειες θέσεις, είδα το ακρωτήριο του Σουνίου, αναζήτησα την υπογραφή του λόρδου Βύρωνα στον ναό του Ποσειδώνα, σε μια απόμερη ακτή άκουσα τον πλαδαρό ήχο ενός χταποδιού που κάποιος ψαράς το χτυπούσε ξανά και ξανά στα βράχια». Είναι σίγουρο ότι αυτή η εικόνα αποτέλεσε την αφορμή, το κύτταρο, του «La isla a mediodía» [«To νησί του μεσημεριού»] που παρουσιάζουμε στα ελληνικά ευθύς αμέσως σε νέα μεταφραστική προσέγγιση (έχουν προηγηθεί οι μεταφράσεις των Δ. Καλοκύρη και Γ. Δ. Χουρμουζιάδη). Ο Κορτάσαρ, όπως κάθε μορφωμένος Λατινοαμερικάνος της εποχής του, είχε μελετήσει τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και αυτό φαίνεται σε αρκετά έργα του, όπως, για παράδειγμα, σε κάποιο από τα σονέτα του όπου παρουσιάζει μια παρωδία του έρωτα του θεού Απόλλωνα για τη Δάφνη ή στο δραματοποιημένο ποίημά του Los Reyes [Οι Βασιλείς] (το πρώτο έργο που εξέδωσε, το 1949, με το όνομά του) στο οποίο αναπαράγει τον μύθο του Μινώταυρου. Ποτέ όμως προηγουμένως (ούτε μεταγενέστερα) δεν ασχολήθηκε στο έργο του με κάποιο θέμα «νεοελληνικό». Το διήγημα εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1966 στη συλλογή Todos los fuegos el fuego [Όλες οι φωτιές η φωτιά], ενώ στη συνέχεια, το 1976, συμπεριελήφθη στην ανθολογία διηγημάτων των εκδόσεων Alianza με τίτλο Los relatos, 3. Pasajes. Αναφερόμενοι στις ελληνικές «περιπέτειες» του Χούλιο Κορτάσαρ, έχει ενδιαφέρον να αναφερθούμε και στα έργα του που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, αν και όχι όλα από το πρωτότυπο. Είναι δέκα συνολικά, μεταξύ των οποίων και το προαναφερθέν Όλες οι φωτιές η φωτιά, σε μετάφραση Γ. Δ. Χουρμουζιάδη. Ας τα δούμε όλα κατά χρονολογική σειρά έκδοσής τους στην Ελλάδα: Ιστορίες των κρονόπιο και των φάμα[2] (1983), Οκτάεδρο[3] (1983), Όλες οι φωτιές η φωτιά[4] (1984), Μπρέντα Ρότσα τόσο βίαια γλυκιά[5] (1987), Το κουτσό[6] (1988), Ο κυνηγός[7] (1988), Διαδρομές[8] (1993), Τα βραβεία[9] (1994), Το βιβλίο του Μανουέλ[10] (2008), Αξολότλ και άλλα διηγήματα[11] (2009). Παρατηρούμε ότι μετά τη δεκαετία του ’80, όταν και μεταφράστηκαν έξι βιβλία του Κορτάσαρ, η παρουσία του έργου του στην ελληνική εκδοτική αγορά δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ιδιαίτερα συχνή. Παρ’ όλα αυτά, θα ήταν παράλειψή μας να μην αναφερθούμε στην έντονη παρουσία διηγημάτων, δοκιμίων και ποιημάτων του στα ελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά, με πρώτο το Τραμ του Δημήτρη Καλοκύρη ήδη από το 1978, και σε συλλογές, όπως στο Σιδηροδρομικώς, Μπουένος Άιρες - Μαδρίτη με τρένο (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2004) όπου περιλαμβάνεται το διήγημα «Το τέλος του παιχνιδιού» σε μετάφραση Ελένης Χαρατσή ή το Mini71cuentos (Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη, 2012) όπου συναντούμε το αριστουργηματικό μικροδιήγημα «Έρωτας 77» σε συλλογική μετάφραση. Πριν εξήντα περίπου χρόνια ο Κορτάσαρ τριγυρνούσε στην Αθήνα και θυμόταν «εκείνη τη νύχτα στους Δελφούς που ένιωσα την ιερότητα και δεν ήξερα να πεθάνω, δηλαδή να γεννηθώ· τις μεσημεριανές ώρες στις Μυκήνες, τη σκάλα στη Φαιστό […], το άρωμα ενός παγωτού σε κάποιο στενάκι της Πλάκας» και έγραφε «Το νησί του μεσημεριού», μεταξύ άλλων. [1] Υπάρχει ελληνική εκδοχή του κειμένου, σε απόδοση Έφης Γιαννοπούλου, η οποία περιλαμβάνεται στον τόμο Destroy Athens: μια αφήγηση, που εξέδωσαν το 2007 οι εκδόσεις Futura με αφορμή την 1η Μπιενάλε της Αθήνας. [2] Ιστορίες των κρονόπιο και των φάμα [Historias de Cronopios y de Famas], μετάφραση Ελένη Χαρατσή, Ύψιλον, Αθήνα 1983. [3] Οκτάεδρο [Octaedro], μτφρ. Τάσος Δενέγρης, Ύψιλον, Αθήνα 1983. [4] Όλες οι φωτιές η φωτιά [Todos los fuegos el fuego], μτφρ. Γ. Δ. Χουρμουζιάδης, Ύψιλον, Αθήνα 1984. [5] Μπρέντα Ρότσα τόσο βίαια γλυκιά [Nicaragua tan violentamente dulce], μτφρ. Νάννα Παπανικολάου, Γνώσεις, Αθήνα 1987. [6] Το κουτσό [Rayuela], μτφρ. Κώστας Κουντούρης, Εξάντας, Αθήνα 1988. [7] Ο κυνηγός [El perseguidor], μτφρ. Μάγια - Μαρία Ρούσσου, Απόπειρα, Αθήνα 1988. [8] Διαδρομές [Pasajes 2], μτφρ. Μαρίνα Διάφα, Μάγια, Θεσσαλονίκη 1993. [9] Τα βραβεία [Los premios], μτφρ. Αγγελική Αλεξοπούλου, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1994. [10] Το βιβλίο του Μανουέλ [Libro de Manuel], μτφρ. Βασιλική Κνήτου, Κέδρος, Αθήνα 2008. [11] Αξολότλ και άλλα διηγήματα, μτφρ. Ισμήνη Κανσή, Πάπυρος, Αθήνα 2009.

Ο Χούλιο Κορτάσαρ και η Ελλάδα

Σύνδεση