Απαρχαιωμένοι θεσμοί, αναξιόπιστα βραβεία

Πάνε λίγες μέρες που ανακοινώθηκε, στα πλαίσια των κρατικών βραβείων λογοτεχνικής μετάφρασης, η βράβευση του Γιώργου Μπλάνα για τη μετάφραση από τα ρωσικά του έργου του Βασίλι Γκρόσμαν Ζωή και πεπρωμένο (Εκδόσεις Γκοβόστη, 2013) και οι ιντερνετικοί ψίθυροι καλά κρατούν (αρκεί να διαβάσει κανείς τα διάφορα αναρτημένα σχόλια στο διαδίκτυο τα οποία υπαινίσσονται άγνοια της γλώσσας του πρωτοτύπου από τον βραβευθέντα μεταφραστή καθώς επίσης και από τους εννέα κριτές, αλλά και ύπαρξη επαγγελματικής σχέσης μεταξύ μέλους της Επιτροπής και του εκδότη τού εν λόγω βιβλίου, κάτι που ουδόλως εγγυάται την αμεροληψία). Η κοινότητα των μεταφραστών, εκτός διαδικτύου, μουρμουρίζει επίσης. Προσωπικά έχω να παρατηρήσω σημεία ακατανόητα και αστοχίες, γεγονός συγχωρητέο για ένα τόσο μεγάλο έργο, αλλά –το σημαντικότερο και επιλήψιμο– υπολανθάνοντες αγγλισμούς, όρους και συντακτικές δομές μεταφερμένες απολύτως από την αγγλική γλώσσα, διαπίστωση που όντως δημιουργεί αμφιβολίες ως προς τη γλώσσα μετάφρασης. Δεν θα επεκταθώ εδώ σε παραδείγματα, διαθέσιμα για όποιον τα ζητήσει. Με αφορμή τη βράβευση του Γιώργου Μπλάνα θα ήθελα να αναφερθώ στον θεσμό των εν λόγω βραβείων. Μικρά σκάνδαλα περασμένα και αξέχαστα Δεν είναι η πρώτη φορά που η απονομή του κρατικού βραβείου λογοτεχνικής μετάφρασης προκαλεί το κοινό αίσθημα. Θυμίζω κάποιες περιπτώσεις όπου δεν υπήρξαν απλώς ψίθυροι αλλά κραυγές, και ενίοτε μάλιστα κατακραυγή: η αμήχανη εξ ημισείας απονομή του βραβείου ξένης λογοτεχνίας στην ελληνική γλώσσα το 2014 στον Διονύση Καψάλη για τη μετάφραση του έργου του Ουίλιαμ Σαίξπηρ Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας (Άγρα, 2012) και στον Συμεών Σταμπουλού για τις Ελεγείες από το Ντουίνο (Στιγμή, 2012) είχε σαν αποτέλεσμα την μη παραλαβή του μισού βραβείου από τον πρώτο· η επίσης εξ ημισείας απονομή την ίδια χρονιά του βραβείου απόδοσης έργου αρχαίας ελληνικής γραμματείας στον ομότιμο καθηγητή του ΕΚΠΑ Γιώργη Γιατρομανωλάκη για τη μετάφραση του έργου Ιεροί λόγοι του Αίλιου Αριστείδη (Άγρα, 2012) και στον Λίνο Μπενάκη για τη μετάφραση του έργου Προτρεπτικός επί φιλοσοφίαν του Ιαμβλίχου Χαλκιδέως, εκδόσεις Ακαδημίας Αθηνών (2012) προκάλεσε την άρνηση του μισού βραβείου και τη λιτή πλην δηκτική δήλωση του πρώτου: «Ας μου επιτραπεί για λόγους προσωπικού γούστου και αυτοσεβασμού να μη δεχτώ τη μοιρασιά». Ένα χρόνο νωρίτερα, το 2013, είχε επίσης δει το φως της δημοσιότητας μια σειρά επικριτικών άρθρων που αφορούσαν την αξία της μετάφρασης των πεζών του Κ. Π. Καβάφη υπό τον τίτλο Selected Prose Works από τον Peter Jeffreys στις εκδόσεις University of Michigan Press, η οποία είχε λάβει επίσης το βραβείο μετάφρασης ελληνικής λογοτεχνίας σε ξένη γλώσσα εξ ημισείας με την Ισπανίδα Carmen Vilela (σημαντική και βραβευμένη στη χώρα της μεταφράστρια, μεταξύ άλλων, της Πάπισσας Ιωάννας) για τη μετάφραση του έργου Relatos de Siros του Εμμανουήλ Ροΐδη, εκδόσεις Universidad de Sevilla. Η γνωστή καβαφίστρια, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πατρών Νταϊάνα Χάας είχε δημοσιεύσει τότε εμπεριστατωμένη κριτική για τον Jeffreys (ARB, τχ. 30, Ιούνιος 2012), επισημαίνοντας παραναγνώσεις και πλείστα ατοπήματα, προσθήκες λέξεων και φράσεων, ακόμη και ολόκληρων προτάσεων, δηλαδή συσσωρευμένα λάθη που διαστρέβλωναν τη σκέψη του ποιητή. Η ομότιμη καθηγήτρια Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου έθετε μάλιστα στο επόμενο τεύχος της ARB μια σειρά ερωτήματα για το σκεπτικό της βράβευσης, που δεν απαντήθηκαν από τους αρμόδιους ως όφειλαν. Για την ίδια μετάφραση είχαν προηγηθεί οι αρνητικές κρίσεις στα εγκυρότερα διεθνή έντυπα των κλασικών φιλολόγων και νεοελληνιστών Πίτερ Γκριν (The New Republic, 17.2.2011), Ντάνιελ Μέντελσον (The New York Review of Books, 29.9.2011) και Ντέιβιντ Ρικς (The Times Literary Supplement, 25.11.2011). Επανέρχομαι σήμερα στο θέμα, ως μέλος εκείνης της Επιτροπής, για να πω ότι ενώ είχα προτείνει για το βραβείο την Ισπανίδα μεταφράστρια του Ροΐδη πείσθηκα από τη θετική εισήγηση και επιμονή, αφενός, των αγγλόφωνων συναδέλφων μου μεταφραστών και, αφετέρου, καθηγητών της Νεοελληνικής Φιλολογίας μελών της Επιτροπής –γιατί κανείς δεν είναι γνώστης των πάντων– και συναίνεσα καλή τη πίστει στην εξ ημισείας ομόφωνη βράβευση, προκειμένου η Ισπανίδα μεταφράστρια να βραβευθεί επιτέλους για το πλούσιο μεταφραστικό έργο της. Αλλά φαίνεται πως το κακό δεν έχει τελειωμό. Επιτροπή και κριτικοί: η θαυμαστή άγνοια Φέτος οι επικρίσεις που ακούγονται αφορούν το τρίτο είδος βραβείου, δηλαδή τη μετάφραση στην ελληνική γλώσσα έργου ξένης λογοτεχνίας, και συγκεκριμένα, όπως έγραψα στην αρχή, τη βράβευση του Γιώργου Μπλάνα για τη μετάφρασή του από τα ρωσικά του βιβλίου του Βασίλι Γκρόσμαν Ζωή και πεπρωμένο. Σημειωτέον ότι η Επιτροπή που τον βράβευσε είναι ως προς τη σύνθεσή της η ίδια η περσινή, αυτή που είχε προκαλέσει την άρνηση των βραβευμένων Γιατρομανωλάκη και Καψάλη να παραλάβουν το βραβείο. Τι έχει, εν προκειμένω, να προσάψει στα μέλη τής εν λόγω Επιτροπής ένας καλοπροαίρετος αναγνώστης μεταφρασμένης λογοτεχνίας, για τον οποίο η βράβευση μιας μετάφρασης σημαίνει άριστη γνώση του πρωτοτύπου και της γλώσσας του, αρτιότητα στην εκτέλεση της μετάφρασης και εγγύηση ως προς την ποιότητα του μεταφράσματος; Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά το βιβλίο θα παρατηρήσει ότι στην εκδοτική ταυτότητα ο τίτλος πρωτοτύπου δεν αναφέρεται στα ρωσικά αλλά ως Life and Fate (Zhizn i Sudba) και δεν συνοδεύεται από τα στοιχεία της έκδοσης στη ρωσική γλώσσα ούτε από την ακριβή χρονολογία της ως είθισται. Στην προμετωπίδα, κάτω από την ένδειξη «Μετάφραση από τα ρωσικά», υπάρχει η εξής σιβυλλική φράση: «Η μετάφραση ακολουθεί την αγγλική απόδοση του Robert Chandler». Προσωπικά, δεν αντιλαμβάνομαι πώς η μετάφραση από τα ρωσικά στην ελληνική γλώσσα ακολουθεί την αγγλική απόδοση, αλλά προφανώς τα μέλη της Επιτροπής το κατάλαβαν και εκτίμησαν δεόντως αυτή την πρωτοτυπία του μεταφραστή. Στον πρόλογό του άλλωστε ο μεταφραστής σημειώνει: «Η μετάφρασή μας αξιοποίησε τις εκδόσεις Vassili Grossman: Zhizn i Sudba, TERRA, Μόσχα, 2005, Vassili Grossman: Vie et Destin, ed. L’âge d’homme, coll. Poche, Paris, 1980 (Μετάφραση της έκδοσης της Λωζάννης), Vassili Grossman: Vida y Destino, Editorial Galaxia, Gutenberg, Barcelona, 2007 (Β αντίγραφο), Vassily Grossman: Life and Fate, Collins Ηavrill-Random House Ltd., 2006 (A&Β αντίγραφα)». Πώς τις «αξιοποίησε» δηλαδή ο μεταφραστής αυτές τις μεταφράσεις; Τις συμβουλεύτηκε απλώς; Και γιατί η, σύμφωνα με την προηγούμενη ομολογία του, προτασσόμενη ως υπόδειγμα αγγλική απόδοση εμφανίζεται τώρα τελευταία στη σειρά; Μια πολύ γρήγορη ματιά στην αγγλική και τη γαλλική μετάφραση αρκεί για να καταδείξει τις τεράστιες μεταξύ τους διαφορές και την ταύτιση της μετάφρασης Μπλάνα με την πρώτη. Η γαλλική μετάφραση πώς ακριβώς «αξιοποιήθηκε»; Δεν μπορεί κανείς να υπηρετεί δυο αφεντάδες και ακόμη λιγότερο τρεις ή τέσσερις. Όλα αυτά δημιουργούν εύλογα ερωτήματα ως προς την εξάρτηση της ελληνικής μετάφρασης από την αγγλική, καθώς και ως προς την «αξιοποίηση» των άλλων μεταφράσεων, αλλά κυρίως ως προς τη μειωμένη σχέση της με το ρωσικό κείμενο, που και αυτό φέρεται να το «αξιοποιεί» κατά τον ίδιο παράδοξο τρόπο και όχι να του αναγνωρίζει την αρχετυπική φύση που αρμόζει στο πρωτότυπο. Από ποιο πρωτότυπο εν τέλει μεταφράζει ο Γ. Μπλάνας; Γιατί αυτό δεν αναφέρεται ρητά ως όφειλε; Από ποια έκδοση; Του 1980 ή του 1990 –αν λάβουμε υπόψη την ιστορία του ίδιου του βιβλίου και των χειρογράφων του– ή του 2005; Αλλά, κυρίως, ποια από τα μέλη της Επιτροπής αυτής, που παρέβλεψε όλες αυτές τις ανορθόδοξες ενδείξεις, γνωρίζουν αρκούντως τη ρωσική, ώστε να κρίνουν την αξία όχι ασφαλώς του έργου του Γκρόσμαν, που είναι χωρίς αμφιβολία από τα σημαντικότερα του 20ού αιώνα, αλλά της μετάφρασης αυτής καθαυτής; Μια απλή αντιπαραβολή της ελληνικής με τη γαλλική και την αγγλική μετάφραση –γλώσσες που ασφαλώς γνωρίζουν οι περισσότεροι– θα τους δημιουργούσε εύλογα ερωτήματα. Κι αν κανείς τους δεν ομιλεί την ρωσικήν, σε ποιον ειδικό ή ειδικούς απευθύνθηκαν; Η εκτίμηση των δυσκολιών του πρωτοτύπου, του πολυδιάστατου λόγου, του ιδιαίτερου ρυθμού του Γκρόσμαν ή του διττού ύφους «ποιητικότητα/λιτός δημοσιογραφικός λόγος» –το οποίο μάλλον επινοεί η Επιτροπή– και η διαπίστωση του άρτιου αποτελέσματος το οποίο επικαλείται στο σκεπτικό βράβευσης είναι έωλη χωρίς τη γνώση της ρωσικής γλώσσας. Η αβασάνιστη κοινοτοπία συλλογισμών όπως «ο μεταφραστής εκμεταλλεύτηκε την ευρυχωρία και την πολυστρωματικότητα της νέας ελληνικής» μας αφήνουν ενεούς. Οι άλλες γλώσσες λοιπόν είναι στενόχωρες και μονοστρωματικές και δεν αφήνουν τον μεταφραστή να ευτυχήσει. Περίεργο συμπέρασμα για γλωσσομαθείς. Ή μήπως στη διαμόρφωση γνώμης στάθηκε αρωγός τους η κριτική; Αν διαβάσει κανείς τις πάμπολλες κριτικές του έργου στον ελληνικό Τύπο, θα διαπιστώσει την σχεδόν πλήρη απουσία της κριτικής της μετάφρασης ή έστω της όποιας αξιολόγησής της. Ο Γιώργος Λαμπράκος αρκείται στην ουδέτερη διαπίστωση: «η ελληνική έκδοση του Μπλάνα, που βασίστηκε στη ρωσική έκδοση και στις μεταφράσεις της σε άλλες τρεις ευρωπαϊκές γλώσσες, είναι λοιπόν από κάθε άποψη ευπρόσδεκτη», ενώ υπαινίσσεται «τη μάχη» του μεταφραστή[1], οι άλλες δυο αποδεικνύουν περίτρανα την πλήρη ένδεια της ελληνικής κριτικής της μετάφρασης με προτάσεις-κατακλείδα του τύπου: «Ένα αριστούργημα όλων των εποχών σε μια θαυμάσια μετάφραση» (Τ. Δημητρούλια[2]) και «Η μετάφραση του Μπλάνα, αν μη τι άλλο, αποδίδει σε εξαιρετικά ελληνικά τούτο το αριστούργημα» (Δ. Στεφανάκης[3]). Οι κατακλείδες αυτές, «αριστούργημα, εξαίσια, θαυμάσια», των βιβλιοπαρουσιάσεων-κριτικών φαίνεται να είναι το απόσταγμα της ελληνικής κριτικής σκέψης γύρω από τη μετάφραση, όπως και μερικές άλλες ακόμη του τύπου «μεταφραστικός άθλος», «μόχθος» ή «ρέουσα γλώσσα», που επανειλημμένως έχουν αποδειχθεί κενές νοήματος. Οι κριτικές της μεταφρασμένης λογοτεχνίας δηλώνουν αδιαφορία, απροσεξία και ανεπάρκεια ως προς την κύρια συνιστώσα της ίδιας της ύπαρξής της, δηλαδή τη μετάφραση. Αλλά ένα βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης θα πρέπει να συμβαδίζει με ένα πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον που ενδιαφέρεται για την ποιότητα της μετάφρασης· διαφορετικά ποιος ο λόγος ύπαρξής του; Μήπως λοιπόν είναι καιρός να αποβάλουμε την όποια σεμνοτυφία και να αναγνωρίσουμε ότι στη σημερινή κοινωνία, παρά την υπογραφή του σε εμφανές σημείο, ο μεταφραστής δεν έχει πρόσωπο και ότι ξεβάφει πάνω του πάντα ο συγγραφέας, είτε κακομούτσουνος είτε όμορφος είναι αυτός; Και ότι τελικά ο συγγραφέας, με τον οποίο ο μεταφραστής μάλλον δεν μπορεί και ίσως δεν πρέπει να μοιράζεται τη δόξα του δημιουργού αλλά να αρκείται στον ταπεινό ρόλο του διαμεσολαβητή, είναι η μόνη μετρήσιμη αξία; Είναι γνωστό άλλωστε ότι οι σπουδαίοι συγγραφείς επιβιώνουν σε κάθε καιρό και τόπο, ακόμη και όταν κακοποιούνται μεταφραστικά. Τα παραδείγματα είναι και πολλά και εύγλωττα. Η Επιτροπή εν προκειμένω εμφανίζεται εξίσου αδιάφορη, απρόσεκτη και εν τέλει ανεπαρκής για την αποστολή που έχει να επιτελέσει: να κρίνει τη μετάφραση ενός έργου και όχι το ίδιο το έργο. Ή μάλλον φαίνεται να συντάσσεσαι με την άποψη ότι αρκεί το μεγάλο ανάστημα του μεταφρασμένου συγγραφέα για να στοιχειοθετήσει από μόνο του την αξία της μετάφρασης –επιχειρήματα κατασκευάζονται πάντα– οπότε και αυτοακυρώνεται. Μια ιστορία χωρίς μέλλον Έχοντας υπάρξει στο παρελθόν βραβευμένη και στη συνέχεια μέλος τής εν λόγω Επιτροπής, δεν κινούμαι σήμερα από κανένα φθόνο προς την μία ή την άλλη ιδιότητα. Θα ήθελα απλώς, με βάση την αποκτημένη πείρα, να διατυπώσω ορισμένες παρατηρήσεις και να συμβάλω εποικοδομητικά στην αναμόρφωση του θεσμού των κρατικών βραβείων λογοτεχνικής μετάφρασης, εφόσον βεβαίως η πολιτεία έχει πρόθυμα ώτα. Το κρατικό βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης έργου ξένης λογοτεχνίας στην ελληνική γλώσσα απονέμεται για πρώτη φορά το 1989, ενώ το 1996 και το 1997 δίνεται και Ειδικό Βραβείο Μετάφρασης· από το 1998 και στο εξής δίνεται διπλό βραβείο: Βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης έργου ξένης λογοτεχνίας στην ελληνική γλώσσα και Βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης έργου ελληνικής λογοτεχνίας σε ξένη γλώσσα. Από το 2011 προστίθεται και το βραβείο ενδογλωσσικής μετάφρασης, με τον τίτλο Βραβείο Απόδοσης έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά, ήτοι της αρχαίας ελληνικής γραμματείας προς την νεοελληνική γλώσσα, χωρίς ωστόσο να συσταθεί ξεχωριστή επιτροπή για το βραβείο αυτό. Όσον αφορά λοιπόν το νεοσύστατο αυτό βραβείο, εφόσον διατηρηθεί παρά τη μικρή και συνήθως μέτρια σε ποιότητα παραγωγή μεταφράσεων[4], θα πρέπει να γίνει άμεσα το αυτονόητο: να συσταθεί ξεχωριστή Επιτροπή από γνώστες και μελετητές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και όχι, όπως γινόταν μέχρι σήμερα, με έναν μόνο ειδικό μεταξύ των εννέα, ενώ οι άλλοι οκτώ ουδεμία σχέση έχουν με τα αρχαία κείμενα. Από τότε που θεσπίστηκε το εν λόγω βραβείο αυτή ήταν η αναλογία και μάλιστα χωρίς οι εν λόγω δύο ειδικοί που χρημάτισαν διαδοχικά κατά τα τέσσερα χρόνια της ύπαρξής του να είναι και μεταφραστές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Όσον αφορά το Βραβείο ελληνικής λογοτεχνίας προς ξένες γλώσσες, η διαπιστωμένη ετήσια παραγωγή είναι ελάχιστη (25-50 έργα) και ακόμη πιο ελάχιστη η αξιόλογη παραγωγή. Επίσης η πραγματική αξιολόγηση των εν λόγω μεταφράσεων καθίσταται συχνά αδύνατη, διότι τα μέλη της Επιτροπής δεν γνωρίζουν τις γλώσσες προς τις οποίες έχουν γίνει οι μεταφράσεις. Θα ήταν καλό, αφού πρώτα γίνει μια σχετική εκστρατεία για αύξηση των συμμετοχών, γιατί πολλές μεταφράσεις δεν φτάνουν ποτέ στην Εθνική Βιβλιοθήκη ούτε στη γνώση των κριτών, το βραβείο αυτό να δίνεται για το σύνολο του έργου ενός μεταφραστή νεοελληνικής λογοτεχνίας προκειμένου να ενθαρρυνθεί η περαιτέρω δράση αυτών των αφιλοκερδών πρέσβεων της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό. Όσον αφορά το βραβείο μετάφρασης ξένης λογοτεχνίας, θα πρότεινα να καταργηθεί, τουλάχιστον στη βάση που δινόταν μέχρι τώρα. Είναι αυτό με τις περισσότερες συμμετοχές και το σημαντικότερο από άποψη άμιλλας. Οκτακόσιοι τίτλοι τις εποχές με την υψηλότερη μεταφραστική παραγωγή, περίπου 15% λιγότερο σήμερα την εποχή της κρίσης. Η κύρια γλώσσα είναι τα αγγλικά, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν μεταφράσεις προς κρίση και από τις πιο σπάνιες γλώσσες, η λογοτεχνία των οποίων κινδυνεύει να μην εκτιμηθεί δεόντως λόγω άγνοιας των κριτών όχι μόνο ως προς τη γλώσσα αλλά και τη σπουδαιότητα των έργων. Όπως και να ’χει είναι απαραίτητη η μεγαλύτερη συμμετοχή κυρίως έμπειρων μεταφραστών που να γνωρίζουν τις περισσότερες δυνατόν γλώσσες και κριτικών που έχουν ασχοληθεί με τρόπο ουσιαστικό με τη μεταφρασμένη λογοτεχνία Σύμφωνα με το σχετικό ΦΕΚ, η Επιτροπή, η οποία είναι κοινή και για τη βράβευση της καλύτερης μετάφρασης λογοτεχνικού έργου από ξένη γλώσσα στα νέα ελληνικά και αντιστρόφως, «αποτελείται από ένα μέλος Δ.Ε.Π. Α.Ε.Ι. γνωστικού αντικειμένου σχετικού με την ελληνική ιστορία, κοινωνία ή πολιτική, ένα μέλος Δ.Ε.Π. Α.Ε.Ι. γνωστικού αντικειμένου σχετικού με τη μετάφραση, ένα μέλος Δ.Ε.Π. Α.Ε.Ι. γνωστικού αντικειμένου σχετικού με τη φιλολογία, δύο κριτικούς, δύο νεοελληνιστές και δύο μεταφραστές». Έχοντας θητεύσει μετά τη βράβευσή μου σε δυο Επιτροπές, ήτοι συνολικά τέσσερα χρόνια (2009-2013), οφείλω να καταθέσω ότι η σύνθεσή τους αποφασιζόταν πάντα την τελευταία στιγμή σε συνάρτηση με τις εκάστοτε κυβερνητικές αλλαγές και ότι η αμοιβή για το εύρος της εργασίας είναι μηδαμινή, δηλαδή γύρω στα 600-700 ευρώ ετησίως για 10-15 συνεδριάσεις και άπειρες ώρες ανάγνωσης στο σπίτι, αν θέλει κανείς να είναι συνεπής με την υπογραφή του. Δύο μάλιστα από τα τέσσερα αυτά χρόνια δεν υπήρξε απολύτως καμία αμοιβή. Τίθεται ένα εύλογο ερώτημα: Πώς μια επιτροπή μπορεί να λειτουργήσει αξιοπρεπώς υπό πίεση χρόνου και επιπλέον χωρίς καμία αμοιβή; Θα μου πείτε ότι Επιτροπές υπήρχαν πάντα και θα υπάρχουν πάντα, ακόμη και υπό αυτές τις ευτελείς συνθήκες. Πώς γίνεται αυτό; Θα συμφωνήσω εδώ με την εξήγηση που δίνει εμμέσως πλην σαφώς ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης: «Η συγκρότηση των επιτροπών γίνεται στη βάση ποιος θέλει και ποιος δεν θέλει να μπει. Τα τελευταία δέκα χρόνια εμφανίστηκαν πρόσωπα που δεν είχαν σχέση με τη Λογοτεχνία, επειδή ήταν μέσα και κοντά στην εξουσία... Η συγκρότηση μίας επιτροπής είναι ένα από τα δυσκολότερα θέματα.» Και για να κλείσω τον προβληματισμό μου, θα συνοψίσω λέγοντας πως η βράβευση της ελληνικής μετάφρασης για το έργο του Βασίλι Γκρόσμαν αποδεικνύει περίτρανα ότι: – η Επιτροπή, πέραν των εγγενών προβλημάτων λειτουργίας της, συχνά δεν είναι σε θέση να κρίνει το μετάφρασμα λόγω άγνοιας των εμπλεκομένων γλωσσών και λογοτεχνιών· – η κριτική δεν μπορεί να παίξει ουσιαστικό ρόλο και να έρθει προς βοήθειά της, γιατί πάντα ψελλίζει κάποιες τυποποιημένες εκφράσεις κενές περιεχομένου και σπανίως τεκμηριωμένες· – το παράστημα του συγγραφέα φαίνεται να σκιάζει ολοσχερώς το «δέμας» του μεταφραστή. Πρόκειται για ένα ακόμη βραβείο για κείνον δια του «αντιπροσώπου» του· – ο θεσμός των βραβείων λογοτεχνικής μετάφρασης χρειάζεται ριζική αναμόρφωση. Μια νέα βάση θα μπορούσε να είναι η βράβευση ενός μεταφραστή για το σύνολο του έργου του, για τη συμβολή του στα γράμματα ως συντελεστή της γνωριμίας του ελληνικού κοινού με μια ξένη λογοτεχνία / ένα σημαντικό συγγραφέα / μια ήπειρο, μετά από τεκμηριωμένη εισήγηση από ειδικούς όπου θα αναλύονται πλήρως η πορεία του και τα χαρακτηριστικά του μεταφραστικού του έργου. Τότε μόνο η απονομή του βραβείου δεν θα δημιουργεί απορίες σε κανέναν. Θα συμφωνήσω και πάλι με τον Γιώργη Γιατρομανωλάκη: «Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να καταργηθούν τα Βραβεία για 4-5 χρόνια και να επανέλθει ο θεσμός σε νέες βάσεις...». Μέχρι τότε ας μείνουμε χωρίς βραβεία και χωρίς ψιθύρους. [1] bookpress.gr, 16.1.2014. [2] Η Καθημερινή / "Τέχνες και Γράμματα", 29.12.2013. [3] http://www.culturenow.gr, 10.3.2014. [4] Bλ. το άρθρο «Μεταφράζοντας από τα αρχαία ελληνικά» (Εφημερίδα των Συντακτών, 28.9.2014) του καθηγητή Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ Βασίλη Κάλφα, διακριτικού και άξιου πανεπιστημιακού και έξοχου μεταφραστή του Αριστοτέλη, ο οποίος επισημαίνει: «Οι νεοελληνικές μεταφράσεις αρχαίων ελληνικών φιλοσοφικών κειμένων, στη μεγάλη τους πλειονότητα, είναι πάρα πολύ κακές».

Απαρχαιωμένοι θεσμοί, αναξιόπιστα βραβεία

Σύνδεση