Επικίνδυνα βιβλία

Οι αρχές, παντού και σε κάθε περίοδο της ιστορίας, αγχώνονται με τα βιβλία τα οποία θεωρούν υπονομευτικά και δυνάμει επικίνδυνα για το κράτος. Ο Πλάτωνας, ως γνωστόν, διασφαλίζει την ιδεώδη Πολιτεία του εκδιώκοντας όλους τους ποιητές. Κι αυτό συνέβαινε επί αιώνες. Στο δημιουργικό όριο στο οποίο δουλεύουν οι μεγάλοι συγγραφείς, υπάρχει πάντα ο επαγγελματικός κίνδυνος να προκαλέσουν οργή σε όσους έχουν την εξουσία. Μπορούμε να φτιάξουμε μια εντυπωσιακή λίστα μαρτύρων που χάθηκαν για τη λογοτεχνία. Όπως είδαμε στο Κεφάλαιο 12, ο Τζον Μπάνυαν έγραψε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του The Pilgrim’s Progress στη φυλακή του Μπέντφορντ· νωρίτερα, στον Θερβάντες ήρθε η ιδέα για τον Δον Κιχότη ενόσω έλιωνε στη φυλακή. Ο Ντάνιελ Ντιφόου (Κεφάλαιο 13) τοποθετήθηκε στον μεσαιωνικό κλοιό για ένα σατιρικό ποίημα που έγραψε (σύμφωνα με τον θρύλο, όσοι τον συμπαθούσαν του πετούσαν λουλούδια αντί κλούβια αυγά). Στην εποχή μας ο Σάλμαν Ρούσντι (Κεφάλαιο 36) πέρασε μια δεκαετία σε φρουρούμενα σπίτια για ένα σατιρικό μυθιστόρημα που τόλμησε να γράψει. Ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν συνέθεσε σπουδαία έργα στο μυαλό του ενόσω σάπιζε επί οκτώ χρόνια στα σοβιετικά γκουλάγκ, αφότου συνελήφθη το 1945. Μετά την Παλινόρθωση του 1660, ο Τζον Μίλτον (Κεφάλαιο 10) αναγκάστηκε να διαφύγει, ενώ διατάχτηκε να καούν τα γραπτά του. Ο ίδιος ο Μίλτον δήλωσε στο σπουδαίο του έργο για την ελευθερία του λόγου Areopagitica (1644): Το να σκοτώνεις ένα καλό βιβλίο είναι σαν να σκοτώνεις έναν άνθρωπο: αυτός που σκοτώνει έναν άνθρωπο σκοτώνει ένα λογικό πλάσμα, κατ’ εικόνα του Θεού· μα εκείνος που καταστρέφει ένα καλό βιβλίο, σκοτώνει την ίδια τη λογική. Αυτό συνήθως παραφράζεται ως εξής: «Εκεί όπου καίνε βιβλία, καίνε και ανθρώπους». Διαφορετικές κοινωνίες αντιμετωπίζουν με διαφορετικούς τρόπους τα «επικίνδυνα» βιβλία, όπως θα φανεί αν συγκρίνουμε τη Γαλλία, τη Ρωσία, τις ΗΠΑ, τη Γερμανία και τη Βρετανία. Η κάθε χώρα εξαπέλυσε πόλεμο στη λογοτεχνία, ή επέβαλε περιορισμούς στην ελευθερία της, με τον δικό της μοναδικό τρόπο. Ο γαλλικός τρόπος επηρεάστηκε από το καθοριστικό γεγονός στην ιστορία της χώρας, την Επανάσταση του 1789. Η προεπαναστατική κυβέρνηση (το «Παλαιό Καθεστώς») κρατούσε υπό αυστηρό έλεγχο τις δημοσιεύσεις: κάθε βιβλίο χρειαζόταν ένα «προνόμιο» –μια κρατική άδεια– για να υπάρχει. Βιβλία χωρίς «προνόμιο», βιβλία «κρυμμένα κάτω από την κάπα», όπως ο Καντίντ (1759) του Βολταίρου, χρησιμοποιούνταν από τους επαναστάτες ως όπλα. Ακόμα περισσότερο αν είχαν γραφτεί στο εξωτερικό από διαφωτισμένους (δηλαδή, «ελεύθερα σκεπτόμενους») συγγραφείς και, όπως ο Καντίντ, υπερπηδούσαν τα σύνορα της Γαλλίας σαν ιδεολογικές χειροβομβίδες. Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία ενός αφελούς νεαρού που έχει ανατραφεί να πιστεύει όλα όσα του λένε – ακριβώς το είδος του πολίτη που θέλουν οι αρχές. Ο Βολταίρος είχε άλλη γνώμη. Με τη Γαλλική Επανάσταση, η ελευθερία του λόγου και το δικαίωμα να υποστηρίζει κανείς την όποια άποψή του –δικαιώματα που είχαν συμβάλλει τα μάλα στους σκοπούς της–, δηλώθηκαν στη Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη (1789). Μετά την κατάληψη της εξουσίας από τον Ναπολέοντα η Γαλλία έγινε πιο κατασταλτική, αλλά πάντα λιγότερο από τον γείτονα και μεγάλο εχθρό της, την Αγγλία. Το 1857 εκδόθηκαν δύο έργα στη Γαλλία, οι συγγραφείς των οποίων παραπέμφθηκαν αμέσως σε δίκες που έμελλε να έχουν τεράστιες συνέπειες για την παγκόσμια λογοτεχνία. Το μυθιστόρημα του Γκυστάβ Φλομπέρ Μαντάμ Μποβαρύ και η συλλογή ποιημάτων του Σαρλ Μποντλαίρ Τα άνθη του κακού κατηγορήθηκαν για «προσβολή της δημόσιας αιδούς». Στην περίπτωση του Φλομπέρ η προσβολή ήταν ότι το μυθιστόρημα υποστηρίζει τη μοιχεία. Στην περίπτωση του Μποντλαίρ η προσβολή συνοψίζεται στον προκλητικό τίτλο, και ασφαλώς είναι αυτό ακριβώς στο οποίο απέβλεπε ο ποιητής. Η γαλλική έκφραση είναι «épater le bourgeois», «σκανδαλίστε τη μεσαία τάξη». Ο Φλομπέρ απαλλάχτηκε. Ο Μποντλαίρ πλήρωσε ένα μικρό πρόστιμο και απαγορεύτηκαν έξι από τα ποιήματά του – κατά τα άλλα, το βιβλίο διασώθηκε. Η δίκη αυτών των έργων (που τώρα ανήκουν στα πλέον κλασικά της γαλλικής λογοτεχνίας) δημιούργησε μια ανοιχτή ζώνη για τη λογοτεχνία της χώρας τους. Συγγραφείς όπως ο Εμίλ Ζολά –του οποίου τα μεταφρασμένα μυθιστορήματα διώκονταν σφοδρά στον αγγλόφωνο κόσμο, με τιμωρίες που έφταναν έως και τη φυλάκιση– ήταν ελεύθεροι να οδηγήσουν τη λογοτεχνία σε νέους τόπους. Και το έκαναν. Η ελευθερία αυτή δεν αφορούσε μόνο τους Γάλλους συγγραφείς. Πολλοί Βρετανοί και Αμερικανοί συγγραφείς (Ντ. X. Λόρενς, Έρνεστ Χεμινγουέυ, Γκέρτρουντ Στάιν) εξέδωσαν έργα στο Παρίσι, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, τα οποία αποκλείεται να δημοσιεύονταν στις χώρες τους. Ο Οδυσσέας του Τζέιμς Τζόυς αποτελεί το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα. Το μυθιστόρημα εκδόθηκε για πρώτη φορά ως ολοκληρωμένο βιβλίο στο Παρίσι το 1922 και, ύστερα από δίκη, έντεκα χρόνια μετά στις ΗΠΑ (με τη διαστροφική δικαστική απόφαση πως ήταν «εμετικό», όχι «ερωτικό»). Η Βρετανία απέσυρε την απαγόρευση του Οδυσσέα λίγα χρόνια αργότερα, το 1936. Στην Ιρλανδία δεν απαγορεύτηκε ουσιαστικά ποτέ. Απλώς δεν ήταν διαθέσιμο. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, σπουδαίοι Γάλλοι συγγραφείς όπως ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο Αλμπέρ Καμύ, η Σιμόν ντε Μποβουάρ και ο Ζαν Ζενέ έγραψαν έργα που, με αλληγορικό τρόπο, εναντιώνονταν στη γερμανική κατοχή της χώρας τους – ιδίως ο Ξένος (1942) του Καμύ και το Κεκλεισμένων των θυρών (1945) του Σαρτρ. Το μυθιστόρημα του Καμύ, του οποίου ο τίτλος δηλώνει τον «άγνωστο» ή τον «αλλοδαπό», μπορεί να θεωρηθεί αναφορά στους μισητούς αλλοδαπούς που είχαν κατακτήσει τη χώρα του. Στο θεατρικό έργο του Σαρτρ υπάρχουν τρεις χαρακτήρες, μετά τον θάνατό τους, φυλακισμένοι μαζί ως την αιωνιότητα. Η κόλαση, όπως ανακαλύπτουν, είναι «οι άλλοι». Γράφτηκε σε ένα διαφορετικό είδος φυλακής: τη γερμανική κατοχή. Οι παραδοσιακές γαλατικές ελευθερίες θεμελιώθηκαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι ειρωνικό το γεγονός ότι οι ελευθερίες στον αγγλόφωνο κόσμο δόθηκαν ύστερα από τις δίκες, το 1959 και 1960, ενός μυθιστορήματος που είχε δημοσιευτεί, χωρίς αντιδράσεις ή σκάνδαλο, στο Παρίσι τριάντα χρόνια πριν – του Εραστή της λαίδης Τσάτερλυ. Η επανάσταση άργησε να έρθει στη Ρωσία. Εντούτοις, ορισμένα από τα κορυφαία έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας γράφτηκαν και εκδόθηκαν υπό τη γραφειοκρατική καταπίεση των λογοκριτών του Τσάρου. Παραδόξως –ένα παράδοξο που συναντούμε συχνά στην ιστορία της λογοτεχνίας– οι συγγραφείς βελτίωναν το έργο τους στην προσπάθειά τους να αποφεύγουν τους απειλητικούς επιθεωρητές τους (ένας χαρακτήρας τον οποίο σατιρίζει πονηρά ο Νικολάι Γκόγκολ στο θεατρικό του έργο Ο επιθεωρητής, του 1836). Η λεπτολογία και το έμμεσο ύφος –η επιδεξιότητα, με λίγα λόγια– αξιοποιήθηκαν στην κριτική που ασκούσαν οι συγγραφείς στην κοινωνία. Στο μυθιστόρημα του Φιοντόρ Ντοστογέφσκι Οι αδελφοί Καραμαζόφ (1880), για παράδειγμα, τρία αδέρφια συνωμοτούν για να φονεύσουν τον απεχθή πατέρα τους. Πώς αποκαλούσε ο λαός τον Τσάρο; «Πατερούλη». Ομοίως, τα θεατρικά έργα του Άντον Τσέχοφ περιγράφουν, αν και με πιο νοσταλγικό τρόπο, την εσωτερική παρακμή της άρχουσας τάξης. Στον Βυσσινόκηπο (1904), οι βυσσινιές συμβολίζουν την όμορφη ματαιότητα, και ξεριζώνονται, ανοίγοντας τον δρόμο, όχι για κάτι καλύτερο, αλλά για έναν νέο, ασχημότερο κόσμο. Ο Τσέχοφ είναι ένας δάσκαλος του λογοτεχνικού «πάθους». Ναι, ασφαλώς τα πράγματα πρέπει να αλλάζουν: το απαιτεί η ιστορία. Αλλά πρέπει άραγε να αλλάζουν προς το χειρότερο; Με λίγες κειμενικές διορθώσεις, οι ανατρεπτικές κωμωδίες του Τσέχοφ γλίτωναν από τους λογοκριτές του Τσάρου και ανέβαιναν στη σκηνή. Αλλά μετά την Επανάσταση του 1917, για τους Ρώσους (πλέον «Σοβιετικούς») συγγραφείς η μία λογοκρισία αντικαταστάθηκε από μιαν άλλη, πολύ πιο καταπιεστική – τη σταλινική. Διήρκεσε, με μεγαλύτερη ή μικρότερη ένταση και με περιστασιακή «εγκατάλειψη», μέχρι το 1989. Αξιοποιώντας τις πονηρές δεξιότητες των προγόνων τους, διαφωνούντες συγγραφείς όπως οι ποιητές Άννα Αχμάτοβα και Γεβγκένι Γεφτουσένκο, και μυθιστοριογράφοι όπως ο Μπορίς Παστερνάκ και ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν κατόρθωναν να δημιουργήσουν και (με μεγάλη χρονική απόσταση) να δημοσιεύουν σπουδαία έργα κάτω από τη μύτη των λογοκριτών. Μυθιστορήματα όπως η Πτέρυγα των καρκινοπαθών του Σολζενίτσιν (1968: μια καυστική σάτιρα του σταλινισμού ως του καρκίνου στην καρδιά της Ρωσίας) κυκλοφορούσαν συχνά σε «σάμιζνταντ» –σε μικρή τυπογραφική φόρμα–, όπως έκαναν οι πρώτοι χριστιανοί στη Ρώμη, αν θυμάστε, που έβαζαν τα ανατρεπτικά τους χειρόγραφα κάτω από τις κάπες τους. Ο Παστερνάκ και ο Σολζενίτσιν βραβεύτηκαν με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1958 και το 1970 αντίστοιχα. Θα γραφτεί ξανά στη Ρωσία μια τόσο σπουδαία λογοτεχνία χωρίς λογοκρισία; Έχει ενδιαφέρον να το δούμε. Είναι ένα από τα σημαντικά λογοτεχνικά πειράματα που συμβαίνουν σήμερα μπροστά στα μάτια μας. Οι Πουριτανοί θεμελίωσαν τις ΗΠΑ κομίζοντας τον σεβασμό για την ελεύθερη έκφραση και την εγγραμματοσύνη. Αυτά ενισχύθηκαν περαιτέρω το 1787 με το σύνταγμα, η πρώτη τροποποίηση του οποίου προστατεύει την ελευθερία του λόγου. Αυτή η ελευθερία, ωστόσο, δεν ήταν ποτέ απόλυτη και οικουμενική. Με τα χρόνια οι ΗΠΑ, μια ομοσπονδία αποτελούμενη από πολλές διακριτές πολιτείες, έφτιαξαν ένα περίπλοκο υβρίδιο ανοχής και καταπίεσης. Ένα λογοτεχνικό έργο μπορούσε να «απαγορευτεί στη Βοστόνη» (η φράση έγινε παροιμιώδης) αλλά να πουλά σαν ζεστό ψωμί στη Νέα Υόρκη. Ιδίως σε σχέση με τις δημόσιες βιβλιοθήκες και τους τοπικούς εκπαιδευτικούς κύκλους μαθημάτων, αυτή η υβριδικότητα («τα κριτήρια της κοινότητας») εξακολουθεί να αποτελεί ένα ιδιαίτερα αμερικανικό γνώρισμα του αμερικανικού λογοτεχνικού περιβάλλοντος. Οι συγγραφείς στη Γερμανία απολάμβαναν ένα σχετικά φιλελεύθερο καθεστώς, ιδίως στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, μεταξύ 1919-33. Σε αυτές τις συνθήκες συγγραφείς, όπως ο δραματουργός Μπέρτολτ Μπρεχτ με έργα όπως η Όπερα της πεντάρας (από την οποία προέρχεται το δημοφιλές τραγούδι «Ο Μακ με το μαχαίρι»), δημιούργησαν μια άκρως πολιτική και επαναστατική μορφή θεάτρου που έχει αφήσει έντονα τα ίχνη του σε παγκόσμιο επίπεδο. Με την κατάληψη της εξουσίας από τους ναζί το 1933, η καταστολή έγινε τυραννική. Το κάψιμο βιβλίων αποτελούσε μέρος του θεάτρου του ναζισμού όσο και τα κομματικά συνέδρια της Νυρεμβέργης. Στόχος ήταν να ελεγχθεί το «μυαλό» του πληθυσμού με το να απαγορεύεται οτιδήποτε δε γινόταν αποδεκτό από το Κόμμα. Αυτό λειτούργησε περίφημα. Καμιά λογοτεχνία με την παραμικρή ιστορική αξία δε γράφτηκε στα δώδεκα χρόνια της ναζιστικής εξουσίας. Ακόμα χειρότερα, το καθεστώς του Χίτλερ άφησε ένα δηλητηριασμένο κληροδότημα όταν διαλύθηκε το 1945. Μετά τον πόλεμο, συγγραφείς όπως ο μυθιστοριογράφος Γκύντερ Γκρας έπρεπε να τα βγάλουν πέρα με το λογοτεχνικό ισοδύναμο (όπως το έθεσε ο Γκρας) των βομβαρδισμένων μπάζων της λογοτεχνίας. Ο Σαρλ Μπωντλαίρ σε καρικατούρα του Ναντάρ. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Στη Βρετανία ο έλεγχος ήταν μέχρι τον 18ο αιώνα πολιτικός, ζήτημα του κράτους. Ένας συγγραφέας που πρόσβαλλε κάτι ιερό μπορούσε να βρεθεί φυλακισμένος στον Πύργο του Λονδίνου χωρίς καμιά επίσημη δικαστική διαδικασία, ή (σαν τον Ντιφόου) να τιμωρηθεί από τον δικαστή με δέσιμο στον μεσαιωνικό κλοιό. Οι συγγραφείς ήταν αρκετά σοφοί ώστε να προσέχουν. Ο Σαίξπηρ, για παράδειγμα, δεν τοποθετεί κανένα από τα θεατρικά του έργα στην Αγγλία της εποχής του. Γιατί; Διότι δεν ήταν απλώς μεγαλοφυΐα, αλλά μια προσεκτική μεγαλοφυΐα. Η λογοκρισία του θεάτρου, ειδικότερα, είναι ένα μακροχρόνιο γνώρισμα της Βρετανίας. Γιατί; Επειδή οι θεατές δημιουργούν «συναθροίσεις» που εύκολα μετατρέπονται σε «όχλο». Η λογοκρισία του θεάτρου διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960. Ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σο βρισκόταν σε διαρκή αντιπαράθεση με τον Λόρδο Αρχιθαλαμηπόλο του Βασιλικού Οίκου (που έλεγχε την έγκριση των θεατρικών έργων). Πνευματώδη έργα του Σο, όπως το Επάγγελμα της κυρίας Γουόρρεν (1895), που απεικονίζει πονηρά έναν οίκο ανοχής ως μια νόμιμη εμπορική επιχείρηση, δεν ανέβαιναν εύκολα επί σκηνής. Ο Σο ήταν ένας δεδηλωμένος υποστηρικτής του Νορβηγού δραματουργού Χένρικ Ίψεν. Οι προσπάθειες να ανεβούν επί σκηνής θεατρικά έργα όπως οι Βρικόλακες του Ίψεν (όπου θιγόταν το εξαιρετικά επικίνδυνο θέμα του αφροδίσιου νοσήματος) προκάλεσαν σκάνδαλο και τις αναπόφευκτες απαγορεύσεις. Ακόμα και τη δεκαετία του 1950 οι πρώτες παραστάσεις θεατρικών έργων όπως το Περιμένοντας τον Γκοντό του Σάμιουελ Μπέκετ (Κεφάλαιο 33) απαιτούσαν την άδεια του Λόρδου Αρχιθαλαμηπόλου. Απαιτούνταν κάποιες μικροαλλαγές, που γίνονταν με τον κατάλληλο τρόπο. Η Βρετανία τυποποίησε τον νόμο περί λογοκρισίας μόλις το 1857 (την ίδια χρονιά που η Μαντάμ Μποβαρύ δικάστηκε στο Παρίσι). Ο πρώτος από τους Νόμους περί Άσεμνων Δημοσιευμάτων, τον οποίο ψήφισε εκείνη τη χρονιά το Κοινοβούλιο, ήταν μια καθαρά βρετανική απάτη. Ένα λογοτεχνικό έργο κρινόταν «άσεμνο» όταν έτεινε να «εξαχρειώσει και να διαφθείρει το μυαλό των ανθρώπων που είναι ευάλωτοι σε τέτοιες ανήθικες επιρροές». Ο Ντίκενς σατίρισε τον νόμο, παραφράζοντάς τον σε «οτιδήποτε θα έκανε το μάγουλο ενός νέου να κοκκινίσει». Ο Χένρυ Τζέιμς τον αποκάλεσε «τυραννία του νέου αναγνώστη». Πρυτάνευε η ηθικότητα – είτε επιβαλλόταν με τον νόμο είτε ήταν απλώς «το πνεύμα της εποχής». Ο Τόμας Χάρντυ εγκατέλειψε τελείως τη μυθοπλασία όταν το 1895 ο επίσκοπος του Ουέικφιλντ έκαψε το μυθιστόρημά του Τζουντ ο αφανής (ως συνήθως, για ανοχή της μοιχείας), και τα τελευταία τριάντα χρόνια της ζωής του δημοσίευε μια ποίηση που δεν προκαλούσε κανέναν. Ο κανόνας «της εξαχρείωσης και της διαφθοράς» καθιστούσε αδύνατη τη συγγραφή του είδους του μυθιστορήματος που ήθελε να γράφει. Ο Ντ. X. Λόρενς, μαθητής του Χάρντυ, είδε να καίγεται με νόμο όλη η πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος του Το ουράνιο τόξο το 1915. Περιέγραφε το σεξ με έναν άκρως ποιητικό μα καθόλου προκλητικό (στα δικά μας μάτια) τρόπο, χωρίς να χρησιμοποιεί τη γνωστή λέξη με τα τέσσερα γράμματα. Μετά τον πόλεμο ο Λόρενς εγκατέλειψε την Αγγλία και δεν επέστρεψε ποτέ. Όσοι έμειναν πίσω πρόσεχαν τα βήματά τους. Ο Ε. Μ. Φόρστερ έγραψε και δημοσίευσε πολλά σημαντικά μυθιστορήματα (βλ. Κεφάλαιο 26). Ένα μυθιστόρημα που έγραψε το 1913 και κυκλοφορούσε ιδιωτικά αλλά δε δημοσιεύτηκε ήταν ο Μορίς – ένα έργο που ασχολούνταν, με ειλικρινή τρόπο, με την ομοφυλοφιλία του. Εκδόθηκε μόλις το 1971, μετά τον θάνατό του, όταν είχε απλώς ιστορικό ενδιαφέρον. Οι έξυπνοι Βρετανοί συγγραφείς και εκδότες «αυτολογοκρίνονταν», όπως ο Φόρστερ. Όταν ο Τζορτζ Όργουελ δοκίμασε να εκδώσει τη Φάρμα των ζώων το 1944, δεν μπορούσε να βρει εκδότη πρόθυμο να δημοσιεύσει έναν μύθο που εναντιωνόταν στον σύμμαχο της Βρετανίας την εποχή του πολέμου, τη Σοβιετική Ένωση. Όλο το λογοτεχνικό κατεστημένο, συμπέρανε ο Όργουελ, ήταν «φοβητσιάρικο». Εκείνοι θα χρησιμοποιούσαν τη λέξη «συνετό». Το κλίμα άλλαξε άρδην με τη δίκη του Εραστή της λαίδης Τσάτερλυ το 1960. Το 1959 είχε ψηφιστεί ένας νέος Νόμος περί Άσεμνων Δημοσιευμάτων με τον οποίο ένα καθαυτό προσβλητικό λογοτεχνικό έργο θα μπορούσε να δημοσιευτεί μονάχα αν ωφελούσε το κοινό καλό, αν «ήταν προς το συμφέρον της επιστήμης, της λογοτεχνίας, της τέχνης ή της παιδείας». Ο Ντ. X. Λόρενς είχε πεθάνει το 1930, αλλά οι εκδότες του Penguin αποφάσισαν να δοκιμάσουν τον νέο Νόμο εκδίδοντας το βιβλίο. Είχε γραφτεί, όπως το έθεσε ο Λόρενς, για να «εξυγιάνει» τη λογοτεχνία. Γιατί, αναρωτιέται το βιβλίο, δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε τις παραδοσιακές αγγλοσαξονικές λέξεις, αντί για τους λατινικούς ευφημισμούς, για να περιγράφουμε τις πιο σημαντικές πράξεις της προσωπικής μας ζωής; Από την πλευρά της, η δίωξη υιοθέτησε την ίδια γραμμή που είχαν ακολουθήσει οι γαλλικές αρχές στη δίκη του Φλομπέρ: η ιστορία του Λόρενς, στην οποία η σύζυγος ενός αριστοκράτη ερωτεύεται έναν κτηνοτρόφο, ενστερνίζεται τη μοιχεία. Διάφοροι «ειδικοί μάρτυρες», στους οποίους συγκαταλέγονταν αξιοσέβαστοι συγγραφείς, κατέθεσαν υπέρ της έκδοσης, και η υπεράσπιση κέρδισε. Ο αγώνας ενάντια στη λογοκρισία της λογοτεχνίας στον κόσμο συνεχίζεται, όπως μαρτυρά κάθε τεύχος του περιοδικού Index on Censorship, που εδράζεται στο Λονδίνο. Είναι μια διαρκής μάχη. Η λογοτεχνία, όπως δείχνει η λογοτεχνική ιστορία, μπορεί να κάνει σπουδαία πράγματα ακόμα κι όταν είναι υπό καταστολή, αλυσοδεμένη, ή και εξόριστη. Μπορεί ακόμα και να αναγεννάται, σαν τον φοίνικα, μέσα από τις φλόγες της ίδιας της καταστροφής της. Το γεγονός ότι μπορεί να το κάνει συνιστά μια λαμπρή δικαίωση του ανθρώπινου πνεύματος. Σημ. ARB: Το παραπάνω κείμενο είναι το κεφ. 25 του βιβλίου John Sutherland, Μικρή ιστορία της λογοτεχνίας, μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος, Πατάκη, Αθήνα 2014.

Σύνδεση