Αιμιλία Δάφνη. Μια ξεχασμένη ποιητική φωνή του Μεσοπολέμου

Ανάμεσα στα λογοτεχνικά ζεύγη του Μεσοπολέμου, οι παλαιότερες κυρίως γενιές θυμούνται τους Στέφανο και Αιμιλία Δάφνη· δύο σεμνές μορφές των ελληνικών γραμμάτων, που έτυχαν κάποιας αναγνώρισης στην εποχή τους, έχοντας σε μεγάλο βαθμό ξεχαστεί σήμερα. Αν και οι δυο τους συνήθως μνημονεύονται μαζί, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η –λιγότερο προβεβλημένη, μέχρι πρόσφατα– Αιμιλία. Αξίζει να σταθούμε στην περίπτωσή της, καθώς πρόκειται για μια συγγραφέα με έργο πράγματι αξιόλογο (ανώτερο από εκείνο του συζύγου της) και συνάμα μια από τις λίγες γυναίκες με διακεκριμένη, αλλά και ουσιαστική, παρουσία στη λογοτεχνική ζωή της μεσοπολεμικής Ελλάδας. Η Αιμιλία Στέφ. Δάφνη (όπως υπέγραφε τα περισσότερα έργα της) γεννήθηκε ως Αιμιλία Κούρτελη στη Μασσαλία, το 1881, από Έλληνες γονείς.[1] Σε παιδική ηλικία μετακομίζει με την οικογένειά της στην Αθήνα, όπου θα ζήσει μέχρι τον θάνατό της (1941). Μεγαλωμένη σε καλλιεργημένο οικογενειακό περιβάλλον (ο πατέρας της, Ιωάννης Κούρτελης, υπήρξε λόγιος, εκδότης της γαλλόφωνης εφημερίδας Sémaphore στη Μασσαλία και του περιοδικού Ιλισσός στην Αθήνα, ενώ ο αδερφός της Χαράλαμπος ήταν γνωστός μουσικός), έχει την τύχη όχι μόνο να μορφωθεί αλλά και να λάβει σημαντικότατη πνευματική ενθάρρυνση. Ο (νονός της) ποιητής Αχιλλέας Παράσχος αναλαμβάνει προσωπικά την εκπαίδευσή της και φαίνεται πως ενισχύει την ποιητική της κλίση. Η Αιμιλία τελειώνει το «Αρσάκειο» με άριστα και εργάζεται για αρκετά χρόνια ως καθηγήτρια στο ίδιο σχολείο. Η ενασχόλησή της με την ποίηση ξεκινά νωρίς. Το 1902, μόλις είκοσι ενός ετών, δημοσιεύει την πρώτη της ποιητική συλλογή (Χρυσάνθεμα. Λυρικαί ποιήσεις, με το όνομα Αιμιλία Κούρτελη), αποσπά τα ευνοϊκά σχόλια του Κωστή Παλαμά και αρχίζει να γίνεται γνωστή στους φιλολογικούς κύκλους της πρωτεύουσας. Το 1911 παντρεύεται τον (συγγραφέα) Θρασύβουλο Ζωιόπουλο, που δημοσίευε τα έργα του ως Στέφανος Δάφνης, και υιοθετεί το ψευδώνυμο εκείνου. Το 1923 κυκλοφορεί η δεύτερη ποιητική της συλλογή, Τα χρυσά κύπελλα. Ο τόμος ξεκινά με πρόλογο του Παλαμά, που επαινεί τους στίχους της ως «το σεμνότερα στοχαστικό […] τραγούδι που σκόρπισεν ως την ώρα η λύρα η νεοελληνική κινημένη από χέρια γυναίκεια». [2] Από τότε η Δάφνη αναπτύσσει μια πλούσια λογοτεχνική δραστηριότητα, που επεκτείνεται και σε άλλους χώρους εκτός της ποίησης (διήγημα, μυθιστόρημα, θέατρο). Το 1921 δημοσιεύει τα μονόπρακτα Gloria victis, Οι γέροι, Απολύτρωση, το πρώτο από τα οποία κερδίζει τον έπαινο της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων. Το 1923 και το 1937 ακολουθούν, αντίστοιχα, τα μυθιστορήματα Το τάλαντο της Σμαρώς και Η ξένη γη. Αν και μεταξύ των βιβλίων τής ύστερης περιόδου δεν υπάρχει άλλη ποιητική συλλογή, η Δάφνη, μέχρι το τέλος της ζωής της, συνεχίζει να γράφει ποιήματα, που δημοσιεύονται ως επί το πλείστον στη Νέα Εστία, παραμένοντας αθησαύριστα μέχρι σήμερα. Η ποιήτρια υπήρξε τακτική συνεργάτης του περιοδικού, όπου συμμετείχε με πλήθος πρωτότυπων (ποιητικών και πεζών) κειμένων, καθώς και με αρκετές μεταφράσεις. Εδώ συναντάμε, μεταξύ άλλων, μια εντυπωσιακή επιλογή από νεότερους Γιουγκοσλάβους ποιητές, ενδεικτική της ευρύτητας των αναγνωσμάτων της.[3] Ενδιαφέρουσα πτυχή του έργου της, τέλος, υπήρξε και η συγγραφή, μαζί με τον σύζυγό της, μιας σειράς από «Ιστορίες Λουλουδιών», σύντομων πεζογραφημάτων όπου η λογοτεχνία συναντά την ανθοκομία, παρουσιάζοντας με γλαφυρότητα τον τρόπο καλλιέργειας διαφόρων καλλωπιστικών φυτών. Παρά την ποικιλία των ειδών με τα οποία ασχολήθηκε, ο κατεξοχήν χώρος της Δάφνη υπήρξε η ποίηση. Εδώ ανήκει το σημαντικότερο μέρος της λογοτεχνικής της παραγωγής, ικανό να της εξασφαλίσει υστεροφημία. Στην άποψη αυτή συγκλίνει η γνώμη αρκετών κριτικών της, αλλά και η μεταγενέστερη πρόσληψή της, που σήμερα διασώζει –αμυδρά, έστω– τη μνήμη της κυρίως ως ποιήτριας.[4] Οι στίχοι της εντάσσονται στο μεταπαλαμικό ποιητικό ρεύμα των αρχών του αιώνα, τις συντεταγμένες του οποίου η Δάφνη ακολουθεί μέχρι το τέλος της συγγραφικής της καριέρας, (ως μία από τους «επιγόνους» της γενιάς του 1880[5]). Πρόκειται για μια ποίηση που συνεχίζει τη γραμμή του Παλαμά και των συγχρόνων του (δημοτική γλώσσα, παραδοσιακή στιχουργία, εισαγωγή αστικών θεμάτων, οικείος τόνος), αλλά συνάμα την επεκτείνει και την εμπλουτίζει. Δημιουργώντας μέσα σε ευνοϊκότερες συνθήκες, οι νεότεροι ποιητές καλλιεργούν τον στίχο με μεγαλύτερη άνεση και περισσότερη ασφάλεια στη χρήση της γλώσσας, ενώ η επαφή με τα ξένα ρεύματα ασκεί αποφασιστικότερη επίδραση. Είναι η εποχή της πρώτης σημαντικής πρόσληψης του συμβολισμού στη χώρα μας. Προσανατολισμένη κυρίως προς την ομώνυμη γαλλική σκηνή, η πρόσληψη αυτή εγκαινιάζει μια τάση ανανέωσης στα ελληνικά γράμματα, που κινείται στα πλαίσια της παράδοσης χωρίς διάθεση ανατροπής, αλλά δεν παύει να διευρύνει τα όρια της ποίησής μας. Το έργο της Δάφνη τοποθετείται στην παραπάνω κίνηση ως ένα δείγμα ακμής του συμβολιστικού λόγου και, μαζί, ως ένα είδος συνδέσμου μεταξύ των πρώτων Ελλήνων συμβολιστών και των μετασυμβολιστών της γενιάς του ’20. Τα Χρυσάνθεμα του 1902 είναι, ουσιαστικά, νεανικά πρωτόλεια, όπου τα χαρακτηριστικά της τέχνης της βρίσκονται ακόμα υπό διαμόρφωση· αφήνουν, παρ’ όλα αυτά, να αναδυθεί μια γνήσια ποιητική ευαισθησία. Τα θέματα, κυρίως ερωτικά με αρκετή δόση ρομαντισμού, φαίνονται πολλές φορές συμβατικά, ωστόσο ο λόγος διακρίνεται από απλότητα και χάρη, στρωτή δημοτική γλώσσα και ευχέρεια στη χρήση της μετρικής: Έλα που χιονίζει τώρα, κράτησέ με από το χέρι. Να διαβούμε ταίρι-ταίρι την νυχτιά την ασπροφόρα. [...] Κράτα με για ν’ ανεβούμε, τέτοιον πάγο μην τρομάζης. Έλα τώρα, μη δειλιάζης – και γλυκά θα κοιμηθούμε. («Χιονισμένος γάμος») Η ποιήτρια βρίσκει την προσωπική της φωνή στη δεύτερη συλλογή, Τα χρυσά κύπελλα, που δημοσιεύονται μερικές δεκαετίες αργότερα (1923), περιλαμβάνοντας προφανώς και πολλά ενδιάμεσα γραπτά της. Αν και άνισα, στο σύνολό τους τα ποιήματα αυτά καταξιώνουν τη Δάφνη ως τεχνίτρια του λόγου. Η «ερωτική περιπάθεια» των Χρυσανθέμων[6] δίνει τώρα τη θέση της στη συστηματική θέαση του εξωτερικού κόσμου και, ενίοτε, σε μια ήρεμη ενατένιση των πραγμάτων με διάθεση φιλοσοφική (το «στοχαστικό τραγούδι» που είδαμε να εξαίρει ο Παλαμάς). Τα θεματικά κέντρα της ποίησης αυτής δείχνουν συχνά ενδιαφέρον για το απλό και ταπεινό, και μάλιστα την αστική καθημερινότητα («Εσπερινός», «Της πολιτείας οι δρόμοι»), ενώ άλλα θέματα ανακαλούν το κλασικό παρελθόν («Κλωθώ», «Ελληνικές νύχτες») ή ανακοινώνουν ρητά την αναζήτηση του υπερβατικού («Προσευχή στη Δύναμη»). Αφθονούν επίσης οι εικόνες των τοπίων και της φύσης, που, σύμφωνα με τις επιταγές του συμβολισμού, συντονίζονται με τα συναισθήματα του ποιητικού υποκειμένου: Ξεραγκαθιές. Χινόπωρο… Στα φύλλα της πεσμένη κοίτεται η Φύσις – ώμορφη γυναίκα αρρωστημένη. Το χώμα ογρό· και σέρνονται σ’ αυτό δυο μαύρα φίδια του σιδερόδρομου οι γραμμές: έγνοιες, καϋμοί, ταξίδια!... («Χινοπωριάτικη ελεγεία») Η συμβολιστική τεχνοτροπία (μελαγχολικός λυρισμός, υποβλητική ατμόσφαιρα, απόδοση ψυχικών διαθέσεων μέσα από εξωτερικές περιγραφές) διακρίνει μεγάλο μέρος της συλλογής. Δεν λείπουν, ωστόσο, και στίχοι με εμφανή την επίδραση του παρνασσισμού (πλαστικότητα στη μορφή, συναισθηματική απάθεια και «αντικειμενική» απεικόνιση, αρχαιοελληνικές αναφορές): Απόψε λάμπει ο ουρανός με τ’ άστρα πλουμισμένος καθώς γιγάντιου παγωνιού η χρυσομάτα ουρά. Ο Σαπφικός κελαϊδισμός ζη κάπου εδώ κρυμμένος στα φύλλα, στα νερά. («Ελληνικές νύχτες, Ι») Η γλώσσα είναι μια πλούσια δημοτική, που αντλεί συχνά από το λαϊκό ιδίωμα, ενώ η μετρική σέβεται τους καθιερωμένους κανόνες, που χρησιμοποιούνται με δεξιοτεχνία. Κάποτε συναντάμε και μερικές προσπάθειες ανανέωσης, που δεν ξεπερνούν τις προδιαγραφές της παράδοσης (στίχοι διαφορετικού μήκους, ποικιλία μετρικού προτύπου, ανομοιόμορφες στροφές)· μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις η μετρική ευελιξία συνδυάζεται με μια ασυνήθιστη θεματική («Πόλεμος», «Συναναστροφή»). Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, τα κείμενα της συλλογής τοποθετούνται ομαλά στην κοίτη του μεταπαλαμικού λυρισμού, χωρίς ιδιαίτερες εκπλήξεις και εξάρσεις. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μεταγενέστερα ποιήματα της Δάφνη, που δεν ευτύχησαν να εκδοθούν σε τόμο. Ως «έργο ανώτερο» από το υπόλοιπο τα θεωρεί ο Τέλλος Άγρας, αφιερώνοντάς τους επαινετικές κρίσεις («ποιήματα πολύστιχα, […] αρμονικά, γραμμένα με όλη τη συνείδηση του μέτρου, του ύφους, γενικά του ποιητικού λόγου»)[7]. Στα καλύτερα (και περισσότερα) απ’ αυτά διαπιστώνουμε πράγματι μια αξιοσημείωτη αισθητική αρτιότητα. Πολλά στοιχεία της προηγούμενης συλλογής εμφανίζονται εδώ αποφασιστικότερα. Η συμβολιστική τεχνοτροπία κυριαρχεί, οδηγώντας σε στίχους υποδειγματικούς του είδους. Ο λόγος –σε τόνο άλλοτε οικείο και ανάλαφρο, άλλοτε επίσημο– είναι τεχνικότερα επεξεργασμένος και πιο «ρεαλιστικός». Έχουμε, πολύ συχνά, έναν συμβολισμό απλών πραγμάτων, που δίνει υλική υπόσταση στο αφηρημένο («κι’ αρπάζω/ των δεντρών τους ίσκιους να κρατιέμαι» [«Φλόγα στο σκοτάδι»]) ή παρουσιάζει την καθημερινότητα στις πεζές της λεπτομέρειες: Τι καλά στις γειτονιές να τριγυρίζη κάθε απόβραδο κανείς με δίχως έννοια… Όπου γλάστρες, μια κοπέλλα και δροσίζει πόρτες, άνθια, την αυλή τη χωματένια. («Γειτονιές») Η καταγραφή της αθηναϊκής γειτονιάς –ιδιαίτερα το μοτίβο της περιπλάνησης– και η προσήλωση στα ταπεινά στοιχεία του πραγματικού (με την προσδοκία της λυρικής μεταμόρφωσής τους) παραπέμπουν εμφανώς στους στίχους του Άγρα, που όχι μόνο έγραψε με θέρμη, όπως είδαμε, για το έργο της Δάφνη, αλλά και την αναγνώρισε απερίφραστα ως «διδασκάλισσα του συμβολισμού».[8] Τα διδάγματα δεν αφορούν μόνο τη θεματική: η στροφή του βλέμματος στα αντικείμενα οδηγεί σε μια αδρότερη γλώσσα και μια δραστικότερη συμβολιστική τεχνική. Παράλληλα, και όσο η ποίηση αυτή προχωρεί χρονικά, γίνεται εντονότερη η ελεγειακή της διάσταση. Δεν πρόκειται πλέον για μελαγχολία αλλά για οδύνη, που αντί να ξεσπάσει σε θρήνο διοχετεύεται σε πικρό στοχασμό, ενώ συνάμα προσπαθεί να ψηλαφήσει το κρυμμένο νόημα των πραγμάτων: Μια μάσκα αεροκρέμεται μπροστά μου κι’ ακολουθώντας με γλιστράει πάνω απ’ το χώμα. Έχει την όψη μου, τα μάτια και το στόμα, και μοναχά δεν έχει τη χαρά μου. […] Το νόημά σου, ας τρέμω, το ’χω νιώσει σαν κοφτερή στα σπλάχνα μου λεπίδα: μήτ’ έλεος για χαρά και μήτ’ ελπίδα, μόνο σκοτάδια και του τάφου η γνώση. («Εκμαγείο») Η Δάφνη κατακτά τώρα έναν ωριμότερο συμβολισμό, όπου η αναζήτηση του μυστικού βάθους του κόσμου πλουτίζει τον στίχο, οδηγώντας συχνά σε μια υψηλού επιπέδου ποίηση, καθώς συνδυάζεται με ανάλογη ωριμότητα έκφρασης. Η έμπνευση «από το μεταφυσικό στοιχείο» αποτελεί βασικό γνώρισμα του όψιμου έργου της, όπως επισημαίνει ο Άγρας, που τοποθετεί, μάλιστα, την ποιήτρια στις απαρχές της αντίστοιχης (ελληνικής) «σχολής».[9] Στην ίδια φάση περιλαμβάνεται και μια προσπάθεια τολμηρότερης σύνθεσης («Εκφορά»: αμφιταλάντευση ανάμεσα σε μετρικούς και άμετρους στίχους, «μοντέρνα» παράθεση πεζών λεπτομερειών), που όμως δεν βρίσκει συνέχεια· ως σύνολο, οι τελευταίοι στίχοι παραμένουν εντός της «παλαιάς παράδοσης», όπου η ποιήτρια δείχνει να κινείται με μεγαλύτερη άνεση. Ανάλογη δεξιοτεχνία διακρίνουμε και στις μεταφράσεις τής ίδιας εποχής. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους έχει η «Θρηνωδία στη σελήνη της επαρχίας» του Ζυλ Λαφόργκ. Αποδίδεται εδώ άψογα το ποίημα «Complainte de la Lune en province», ενός ιδιόρρυθμου Γάλλου (μετα)συμβολιστή, προδρόμου του μοντερνισμού. Η ανταπόκριση στις απαιτήσεις της δύσκολης αυτής ποίησης αναδεικνύει το εύρος των δυνατοτήτων της Δάφνη, ενώ στρέφει τον λόγο της προς νέες κατευθύνσεις (ειρωνεία, πεζολογία, υπονόμευση της παραδοσιακής μετρικής), που πραγματώνουν έναν περισσότερο εικονοκλαστικό συμβολισμό.[10] Με το έργο της η Αιμιλία Δάφνη αναδεικνύεται «πρωτοπόρος»[11] μεταξύ των Ελληνίδων ποιητριών, σε μια εποχή όπου τα κοινωνικά στερεότυπα περιορίζουν ασφυκτικά τη γυναικεία δημιουργικότητα. Τα στερεότυπα αυτά, στα οποία ως ένα βαθμό υποτάσσεται και η ίδια –βλ. λ.χ. την υιοθέτηση του ψευδωνύμου του συζύγου της, στη σκιά του οποίου φαίνεται ότι έζησε, αλλά και κάποιους από τους παλαιότερους στίχους της («Γυναίκα»)–, προφανώς επηρέασαν την πρόσληψη της ποίησής της.[12] Πέραν των άλλων, οι περισσότεροι κριτικοί είδαν στη Δάφνη –όχι χωρίς συγκατάβαση– την έκφραση μιας καθαρά «γυναικείας» ευαισθησίας, που εξαντλείται στην περιοχή του ερωτικού συναισθήματος· άποψη που (ορθώς) αντέκρουσε σθεναρά ο Τέλλος Άγρας (οι στίχοι της, κατ’ αυτόν, δεν εκφράζουν «το δράμα της καρδιάς της», ούτε φέρουν την «απόχρωση του φύλου», κατακτώντας έτσι την ποιότητα μιας αξιοθαύμαστης «μουσικής»).[13] Ξαναπιάνοντας το νήμα από το ίδιο σημείο, θα πρέπει να δούμε την ποίηση της Δάφνη δικαιωμένη όχι ως γυναικεία, αλλά ως ποιοτικά επαρκή ποίηση, που αξίζει να μελετηθεί ξανά και να αποκατασταθεί στη γραμματολογική μας συνείδηση. ΓΥΝΑΙΚΑ Ξεκίνησ’ απ’ τα βάθη των αιώνων με την υδρία στον ώμο, ταπεινή Ρεβέκκα, στη δίψα σου έγειρα να πιης, κι εμπρός σου στέκω συμβολική Γυναίκα. Εσύ του νου τα θεία δώρα μου σκόρπισες στα πόδια και στα χέρια, κι άστραψε ο πόθος της ψυχής στα μάτια, όπως στις σκοτεινές νυχτιές τ’ αστέρια. Με την υδρία στον ώμο ακολουθώ σε και με της βιβλικής γυναίκας την απλότη. Κάμε από φως να φέγγη μου το βήμα, κι’ απ’ τη σοφή χαρά μου η νιότη. Έτσι μας το ’γραψεν η Μοίρα πάντα: Μέσα στην πλάση δυάδα τρισαγία, εσύ του νου να μου σκορπάς τα δώρα, κι’ εγώ στη δίψα σου να γέρνω την υδρία. [Τα χρυσά κύπελλα] ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ Τι καλά στις γειτονιές να τριγυρίζη κάθε απόβραδο κανείς με δίχως έννοια… Όπου γλάστρες, μια κοπέλλα και δροσίζει πόρτες, άνθια, την αυλή τη χωματένια. Μες στο πράσινο, σαν κόμποι από ρουμπίνι, τρέμουν τ’ άνθια στο μπαλκόνι σκουλαρίκια· τέτοιο φως λοξά το μούχρωμα τους δίνει, που ονειρεύεσαι βυθούς, κοράλλια, φύκια. Τα παιδιά, μελισσολόι μες στο δρομάκο: το πατίνι, το φουτ-μπωλ ή το τσιλίκι. Δεν τρομάζουν πια σα δουν το γεροντάκο να βροντάη, καθώς περνάει, το δεκανίκι. Σάλαγος, μπουχός, βουή, μπενζίνα, και οι ανθρώποι είναι πουλιά κυνηγημένα, σαν περνάη και τους σκορπάη η λιμουζίνα στις γωνιές, όξω απ’ τα σπίτια τα κλεισμένα. Να κ’ η σούστα που διαβαίνει κύκλους γράφει με τις ρόδες που τη γης βαριά τραντάζουν. Δω και κει στα μαγαζάκια οι φωνογράφοι τις καρδιές με το τραγούδι τους σπαράζουν. […] Λίγο ακόμα και το φως θα ξεψυχήση, κι’ ούτε χρώμα, ούτε λουλούδι, ούτε ζευγάρι. Αχ, κι’ ας ήταν απ’ το χάος να ξεπηδήση σαν υπόσχεση ψηλά το νέο φεγγάρι! [Από τα τελευταία ποιήματα] ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ Κι’ επόθησα να σβύσω, καθώς σβύνει στη νύχτα το τραγούδι αυτό του δρόμου, κι’ απάνω από την έρημή μου κλίνη σα σύννεφο να βλέπω το όνειρό μου. Ν’ ανοίγη τα φτερά και ν’ αρμενίζη, στερνή χαρά στα θάμπη της εσπέρας, την ώρα που η ψυχή μου θα δρομίζη τον ίσκιο ακολουθώντας της χιμαίρας. […] Τριγύρω μου κανείς ας μη θρηνήση και σκιάξη τα πουλιά της μελωδίας, μη λάχη ο τρόμος μέσα μου ξυπνήση και σβύση τη λαμπάδα της ευδίας. Μη λάχη τη χρυσή κλωστή μού κόψη, που αχτίνα ευθανασίας θα με αντιφέγγη, και θε να βάφη την κερένια μου όψη με της στερνής της πλάνης μου τα φέγγη. Δικαιοσύνη! θα προσμένω Εσύ να ορίσης, Εσύ, του νου μου στήριγμα, ν’ αστράψης, τον ύπνο του δικαίου να μου χαρίσης, να μ’ αναπάψης. [Από τα τελευταία ποιήματα] ΦΛΟΓΑ ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ Βράδυ, τα φτερά σου μολυβένια, κι’ όλο σβεις της μέρας τη λαμπάδα. Δίβουλες – κ’ η γνώμη σου κ’ η έννοια – μ’ έστησαν στου τρόμου την κοιλάδα. Μαύροι τριγυρίζουν καλογέροι με βαριά στα χέρια κομπολόγια. Σκόρπια, σάμπως φύλλα μες στ’ αγέρι, πέφτουν τα πικρά, πικρά τους λόγια. Στή[ν]ω αυτί ν’ ακούσω και λογιάζω το περπάτημά τους. Αφιγκριέμαι πότε θα μ’ αγγίξουνε, κι’ αρπάζω των δεντρών τούς ίσκιους να κρατιέμαι. Γλυκασμέ του ονείρου, κοίμισέ με, γείρε μου της λήθης την υδρία, με τ’ ανθόνερό σου ράντισέ με, φέρε στην ψυχή μου την ευδία. Της καρδιάς μου το χρυσάφι εχάθη, κ’ η σκουριά τα δάχτυλά μου φθείρει. Η χαρά περνώντας κοντοστάθη κι’ άδειασε μακριά μου το ποτήρι. Πόνε μου, στη φούχτα σε μαζώνω και μαζί σου ρίχνομαι στο χάος. Κράτει με απ’ της θύμησης τον κλώνο μίλειε μου στη νύχτα ως πάντα πράος. Κι’ αν μας δέρνη η μπόρα στο σκοτάδι, σπίθα απ’ της πληγής το βάθος βγαίνει· γίνεται τραγούδι μες στο βράδυ, γίνεται μια φλόγα – κι’ ανεβαίνει. [Από τα τελευταία ποιήματα] [1] Για τη ζωή (και το έργο) της, βλ. Δημήτρης Γιάκος, «Δάφνη, Αιμιλία», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, τ. 6, Χάρης Πάτσης, Αθήνα χ.χ., σ. 142-143, [Ανυπόγραφο], «Δάφνη Αιμιλία (1881-1941)», Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια Ελλήνων Λογοτεχνών, τ. 1, Παγουλάτος, Αθήνα, χ.χ., σ. 243-244, Αθηνά Ταρσούλη, «Αιμιλία Κούρτελη Δάφνη (1881-1941)», Ελληνίδες Ποιήτριες, Αθήνα 1951, σ. 67-83. [2] Τα Χρυσά Κύπελλα, Σιδέρης, Αθήνα [1932], σ. ζ΄. [3] Πρόκειται κυρίως για γνωστούς υστεροσυμβολιστές και μοντερνιστές. Οι μεταφράσεις της περιλαμβάνουν και πεζά, δημοσιευμένα αυτοτελώς: Σαρλ Ντιγκέ, Η λουλουδένια αλυσίδα - Κόρφιτς Χολμς, Η θυσία, Ζηκάκης, Αθήνα 1922, Ανρύ Μπορντώ, Η Αλαφροΐσκιωτη, Ζηκάκης, Αθήνα 1922. [4] Βλ. Κ. Θ. Δημαράς, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα 51972, σ. 432, Δημήτρης Γιάκος, «Δάφνη, Αιμιλία», ό.π., σ. 143. Σε νεότερες ανθολογίες βρίσκουμε συχνά στίχους της (Μ. Γ. Μερακλής (επιμ.), Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία - Γραμματολογία, τ. Β΄, Σοκόλης, Αθήνα 31989, σ. 508-511, Ρένου, Ήρκου και Στάντη Αποστολίδη, Ανθολογία της Νεοελληνικής Γραμματείας. Η ποίηση λόγια και δημοτική από τον Μεσαίωνα ως τις μέρες μας, τ. Α΄, Τα Νέα Ελληνικά, Αθήνα χ.χ. έκδοση 11η, σ. 232-233, Κ. Γ. Παπαγεωργίου - Β. Χατζηβασιλείου (εισαγωγή - ανθολόγηση), Ανθολογία της ελληνικής ποίησης του 20ού αιώνα, τ. Α΄ (1900-1920), Κότινος, Αθήνα 2007, σ. 108-109), ενώ το ποίημά της «Τρεις νέοι» μελοποιήθηκε από τον Γιάννη Σπανό, γνωρίζοντας σημαντική απήχηση (Γιάννης Σπανός, «Ανθολογία Α΄», Lyra, Αθήνα 1967). Την προσέγγιση της Δάφνη ως ποιήτριας μαρτυρούν και οι σχετικές αναφορές που βρίσκουμε σήμερα σε αρκετές ιστοσελίδες του Διαδικτύου. [5] Μ. Γ. Μερακλής (επιμ.), Η ελληνική ποίηση..., ό.π., σ. 10-11. [6] Την «ερωτική περιπάθεια» διακρίνει συνολικά στην ποίηση της Δάφνη ο Δημήτρης Γιάκος («Δάφνη, Αιμιλία», ό.π., σ. 143)· το ίδιο και στο Α[λέξης] Ζ[ήρας], «Δάφνη, Αιμιλία», Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Πρόσωπα - Έργα - Ρεύματα - Όροι, Πατάκης, Αθήνα 2007, σ. 464. [7] Τέλλος Άγρας, «Η Ποιήτρια», Νέα Εστία, τ. 30 (1941), σ. 632. [8] Τέλλος Άγρας, «Η πεζογράφος», ό.π., σ. 693 [βλ. την αναδημοσίευση των δύο άρθρων στο Τέλλος Άγρας, Κριτικά (φιλολογική επιμέλεια Κώστας Στεργιόπουλος), τ. Ε΄ 1, Ερμής, Αθήνα 2014, σ. 113-117]. [9] «Η Ποιήτρια», ό.π., σ. 632. [10] Βλ. Jules Laforgue, «Θρηνωδία στη σελήνη της επαρχίας», Νέα Εστία, τ. 19 (1936), σ. 93. (Περισσότερα για το θέμα στο Σουζάνα Αργύρη, «Μερικές ωφέλιμες αλλοιώσεις ποιητικής»: Η πρόσληψη του Ζυλ Λαφόργκ στη νεοελληνική ποίηση του Μεσοπολέμου (διδακτορική διατριβή), ΕΚΠΑ, Αθήνα 2014, σ. 80-86.) [11]Αθηνά Ταρσούλη, «Αιμιλία Κούρτελη Δάφνη», ό.π., σ. 67. [12] Βλ. ανάλογες παρατηρήσεις στο [Ανυπόγραφο], «Δάφνη Αιμιλία …», ό.π., σ. 244. Η συνείδηση του φύλου δεν λείπει ωστόσο από τη Δάφνη: στα μυθιστορήματά της (κυρίως στο ωριμότερο Η ξένη γη) παρουσιάζονται με ρεαλιστική δύναμη η ιδιαίτερη οπτική αλλά και η δεινή κοινωνική θέση των (νέων) γυναικών του Μεσοπολέμου. [13] «Η ποιήτρια», ό.π., σ. 632.

Αιμιλία Δάφνη. Μια ξεχασμένη ποιητική φωνή του Μεσοπολέμου

Σύνδεση