Εξωφρενικός και καταφανώς λανθασμένος ισχυρισμός

Στις 5 Δεκεμβρίου της χρονιάς που μας πέρασε, οι Έφοροι του Βρετανικού Μουσείου εξέφρασαν τη «μεγάλη χαρά τους» καθώς ανακοίνωναν την απόφαση να δανείσουν στο Μουσείο Ερμιτάζ της Ρωσίας, επ’ ευκαιρία της 250ης επετείου από την ίδρυσή του, το γλυπτό του ποτάμιου θεού Ιλισσού από το δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα. Από το 1816, έτος μεταφοράς τους εκεί από τον 7ο Λόρδο Έλγιν, το Μουσείο δανείζει κάποιο από τα γλυπτά του Παρθενώνα για πρώτη φορά. Όπου και αν θεωρεί κανείς σωστότερο να εκτίθενται αυτά, στο Λονδίνο ή στην Αθήνα, ήταν σίγουρα άκομψο από την πλευρά του Νηλ Μακ Γκρέγκορ, διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου, να μην έχει ειδοποιήσει, για να μην πω συμβουλευθεί, την ελληνική κυβέρνηση για ένα δάνειο που πυροδότησε μια αναμενόμενα έντονη εχθρική αντίδραση από την πλευρά της Ελλάδας. Επιπλέον, η ανακοίνωση του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου συνέπεσε χρονικά με την έβδομη επέτειο της έναρξης ενός από τα σκοτεινότερα επεισόδια στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, συγκεκριμένα της σύγκρουσης που έλαβε χώρα στην Αθήνα ανάμεσα στις βρετανικές δυνάμεις, που υποστήριζαν την ελληνική κυβέρνηση, και τους κάποτε συμμάχους τους του ΕΛΑΣ, το στρατιωτικό σκέλος του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ). Η τραγική αντιπαράθεση ήταν πιθανότατα η μόνη περίσταση κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, όπου πρώην σύμμαχοι κατέληξαν να πολεμούν μεταξύ τους. Η εβδομηκοστή επέτειος των Δεκεμβριανών, όπως είναι γνωστές οι εν λόγω εχθροπραξίες στην Ελλάδα, ίσως είναι η τελευταία μείζων επέτειος κατά την οποία ζουν ακόμη κάποιοι από τους συμμετέχοντες σε αυτά. Η σημασία αυτού του σημείου καμπής στην πρόσφατη ιστορία της χώρας καταδεικνύεται από το γεγονός ότι οργανώθηκαν στην Ελλάδα τρία ολόκληρα επιστημονικά συνέδρια αφιερωμένα στο θέμα. Η χρονική στιγμή της ανακοίνωσης των Εφόρων του Βρετανικού Μουσείου, όσο απερίσκεπτη κι αν ήταν, δεν θα πρέπει αναγκαστικά να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια των Βρετανών να προκαλέσουν. Αν ο βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον μπορεί να συντηρεί την αυταπάτη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πολεμούσαν στο πλευρό του Hνωμένου Βασιλείου εναντίον του Ναζισμού κατά τη διάρκεια των αεροπορικών επιδρομών της Λουφτβάφε στα τέλη του 1940 και τις αρχές του 1941 (όταν ο μόνος ενεργός σύμμαχος στην Ευρώπη της Βρετανίας στον αγώνα εναντίον του Άξονα ήταν η Ελλάδα), τότε πώς μπορεί να αναμένεται από τον Νηλ Μακ Γκρέγκορ και τους Εφόρους να γνωρίζουν οτιδήποτε για τα γεγονότα στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του πολέμου; Το επίπεδο άγνοιας στο Ηνωμένο Βασίλειο ως προς τα Δεκεμβριανά φάνηκε πολύ εντυπωσιακά στο άρθρο “Athens ’44: Britain’s dirty secret” («Αθήνα ’44: Το βρώμικο μυστικό της Βρετανίας») που έκανε την εμφάνισή του στο περιοδικό της εφημερίδας Observer (30 Νοεμβρίου 2014). Τη βάση του άρθρου αποτελούσε ο εξωφρενικός, και καταφανώς λανθασμένος, ισχυρισμός ότι ήταν ο βρετανικός στρατός, και όχι η ελληνική αστυνομία, εκείνος που άνοιξε πυρ εναντίον των αριστερών διαδηλωτών στις 3 Δεκεμβρίου 1944, σκοτώνοντας περίπου 15 άτομα (ο ακριβής αριθμός αμφισβητείται) και τραυματίζοντας πολλούς ακόμη. Το άρθρο βρίθει λαθών τα οποία δεν πρόκειται να απαριθμήσω εδώ. Αυτό το έκαναν επτά έλληνες ιστορικοί με διάβημά τους προς τον Observer, πέρυσι στις 12 Δεκεμβρίου. Σε πολύ μεγάλο βαθμό συμφωνώ με τα αντεπιχειρήματα που προβάλλουν. Η μόνη επιφύλαξή μου είναι πως θεωρώ απίθανο να κατέβηκαν 150 μέλη του ΕΛΑΣ στους υπονόμους της Αθήνας κατά την ανεπιτυχή επιχείρηση ανατίναξης του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία» όπου ήταν εγκατεστημένο το βρετανικό επιτελείο. Μια τέτοια επιχείρηση, αν επρόκειτο να έχει οποιαδήποτε ελπίδα επιτυχίας, θα έπρεπε να διεξαχθεί με απόλυτη μυστικότητα και η ανάμιξη των 150 ανταρτών στην επιχείρηση αυτό θα το καθιστούσε δύσκολο. Ορισμένοι από τους ισχυρισμούς του άρθρου του Observer ανήκουν στο πεδίο της φαντασίας και ως τέτοιοι είναι δύσκολο να αντικρουσθούν. Ένας τέτοιος αποδίδει την άνοδο της εγκληματικής, ακροδεξιάς Χρυσής Αυγής ως πολιτικής δύναμης στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, στην πολιτική της Βρετανίας το 1944. Οι συγγραφείς του προσβλητικού άρθρου θα ήταν καλό να είχαν στον νου τους ένα ρητό που ενίοτε αποδίδεται στον Κομφούκιο και λέει ότι «το αχνότερο μελάνι είναι πιο αξιόπιστο από την ισχυρότερη μνήμη». Οι αναμνήσεις όσων συμμετείχαν στα γεγονότα εκείνων των μοιραίων ημερών του Δεκεμβρίου μοιάζουν πλέον να είναι συγκεχυμένες με την πάροδο των ετών. Όμως, οι ιστορικοί, στην αναζήτησή τους για το τι συνέβη στις 3 Δεκεμβρίου, έχουν την τύχη να διαθέτουν τις σύγχρονες με τα γεγονότα γραπτές μαρτυρίες ενός ασυνήθιστα μεγάλου αριθμού αξιόπιστων αυτοπτών μαρτύρων, οι οποίοι καταγράφουν όσα συνέβησαν όταν η πολύ μεγάλη διαδήλωση των υποστηρικτών του ΕΑΜ συγκεντρώθηκε στην Πλατεία Συντάγματος. Ενώ μπορεί να διαφέρουν σε λεπτομέρειες, οι αφηγήσεις των παρατηρητών αυτών, είτε τάσσονται με το μέρος των αριστερών διαδηλωτών είτε της ελληνικής κυβέρνησης, συμφωνούν ότι ήταν η ελληνική αστυνομία, και όχι ο βρετανικός στρατός, αυτή που άνοιξε πυρ εναντίον των διαδηλωτών. Πριν από σχεδόν σαράντα χρόνια, ο δανός ιστορικός Λαρς Μπέρεντζεν, μετά από προσεκτική και σε βάθος έρευνα των πηγών (επίσημα έγγραφα, δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις και βιβλία), δημοσίευσε τα πορίσματά του σε άρθρο[1] του οποίου την ύπαρξη προφανώς δεν γνώριζαν οι συγγραφείς του κειμένου του Observer. Επιπλέον, την εποχή που ο Δρ. Μπέρεντζεν διεξήγε την έρευνά του είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με αριθμό δημοσιογράφων κ.ά. Δεν υπήρχε καμία προσδοκία ότι ο Observer θα δημοσίευε το διάβημα των επτά ελλήνων ιστορικών, λόγω της έκτασής του, όμως στις 28 Δεκεμβρίου, έναν μήνα μετά την αρχική δημοσίευση του άρθρου, η εφημερίδα δημοσίευσε κάτι που κατά την ίδια αποτελούσε διόρθωση. Η υποτιθέμενη διόρθωση, εντούτοις, δημιουργούσε απλώς μεγαλύτερη σύγχυση. Δήλωνε ότι «τα βρετανικά στρατεύματα άνοιξαν πυρ εναντίον των ελλήνων διαδηλωτών από το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία», στις 3 Δεκεμβρίου του 1944. Το ξενοδοχείο ήταν η βάση του βρετανικού στρατιωτικού επιτελείου, αλλά τα πυρά που έρχονταν από το μέρος του μπορούσαν επίσης [η έμφαση δική μου] να ανήκουν στην ελληνική αστυνομία». Οι πυροβολισμοί δεν προέρχονταν και δεν θα μπορούσαν να προέρχονται από τη «Μεγάλη Βρετανία», την οποία χρησιμοποιούσαν ως παρατηρητήριο μερικοί από τους ξένους απεσταλμένους που παρακολουθούσαν την ανταλλαγή πυρών. Η «διόρθωση» ανέφερε επίσης τον ΕΛΑΣ/ΕΑΜ (στον οποίο συνήθως αναφερόμαστε ως ΕΑΜ/ΕΛΑΣ) ως «η ελληνική αντιναζιστική αντίσταση». Η διατύπωση αυτή μπορεί να είναι απλώς αποτέλεσμα γλωσσικής αστοχίας, μπορεί όμως επίσης να εκληφθεί ως ισχυρισμός του ότι ο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ δεν ήταν απλώς η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση, αλλά η μοναδική. Υπήρχαν όμως, φυσικά, κι άλλες αντιναζιστικές αντιστασιακές οργανώσεις, μεταξύ των οποίων ο ΕΔΕΣ και η ΕΚΚΑ. Σε επιστολή της εφημερίδας Observer προς τους επτά ιστορικούς, η οποία τους ενημέρωνε για την πρόθεσή της να δημοσιεύσει την ανεπαρκή αυτή διόρθωση, ο Υπεύθυνος Επιστολών Αναγνωστών, Στήβεν Πρίτσαρντ, δήλωνε ότι το διάβημα είχε προωθηθεί σε έναν «ανεξάρτητο ιστορικό», ο οποίος είχε βρει «πολλές ανακολουθίες» στους ισχυρισμούς τους. Τότε, όμως, ο καθένας από τους επτά ιστορικούς θα μπορούσε να περιγραφεί επίσης ως «ανεξάρτητος ιστορικός». Διότι ναι μεν απασχολούνται από πανεπιστήμια, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν οδηγούνται ανεξάρτητα στα συμπεράσματά τους ως προς τα ιστορικά ζητήματα. Και γιατί άραγε ο «ανεξάρτητος ιστορικός» ήταν σε θέση να εντοπίσει «πολλές ανακολουθίες» αλλά όχι, απ’ ό,τι φαίνεται, λάθη; Δεν θα μπορούσαν να αποκαλυφθούν κάποιες από τις «πολλές ανακολουθίες», ή ενδεχομένως όλες, και να αποτελέσουν επομένως θέμα διαλόγου; Δεν υπάρχει λόγος να αποκαλύψουμε την ταυτότητα του ιστορικού στον οποίο αναφερόμαστε. Έστειλα τις υποδείξεις μου αυτές στον Υπεύθυνο Επιστολών Αναγνωστών στις 31 Δεκεμβρίου. Απάντησε στις 3 Ιανουαρίου, λέγοντας ότι θα μου απαντούσε εν καιρώ. Όταν στις 20 Ιανουαρίου δεν είχα ακόμη κανένα νέο τού έστειλα μια υπενθύμιση. Εντέλει, έλαβα ένα e-mail από τον κ. Πρίτσαρντ στις 6 Φεβρουαρίου, πέντε εβδομάδες μετά από την πρώτη του υπόσχεση να επικοινωνήσει μαζί μου. Στο e-mail αυτό αποκάλυπτε ότι η «διόρθωση» που δημοσιεύθηκε στον Observer στις 28 Δεκεμβρίου ήταν πράγματι «εντελώς ανεπαρκής» και μου υποδείκνυε να στείλω επιστολή στην εφημερίδα επισημαίνοντας αυτό και άλλα σημεία. Μετά από σκέψη, αρνήθηκα. Ένιωθα ότι το κατά πόσον οι Βρετανοί ήταν ή όχι εκείνοι που είχαν ανοίξει πυρ εναντίον των διαδηλωτών στην Πλατεία Συντάγματος δεν ήταν θέμα άποψης αλλά γεγονότων, και ήταν ο ίδιος ο Observer εκείνος που έπρεπε να το καταστήσει αυτό σαφές στους αναγνώστες. Επιπλέον, οι επτά έλληνες ιστορικοί είχαν επισημάνει το συγκεκριμένο λάθος μαζί με άλλα, δύο μήνες νωρίτερα. Ο κ. Πρίτσαρντ πάλι αγνόησε το αίτημά μου να μου υποδείξει τις «πολλές ανακολουθίες» που ο «ανεξάρτητος ιστορικός» υποστήριζε πως είχε βρει στο προσβλητικό άρθρο. Τα ιστορικά στοιχεία για τις αποικιακές αυτοκρατορίες δείχνουν ότι όλες κρύβουν σκοτεινά μυστικά. Κάτι που σίγουρα αληθεύει για τη Βρετανική Αυτοκρατορία. Κάπου είκοσι πέντε χρόνια πριν τα γεγονότα της 3ης Δεκεμβρίου του 1944, τον Απρίλιο του 1919, τα βρετανικά στρατεύματα άνοιξαν πυρ σε άοπλους διαδηλωτές στο Παντζάμπ, με αποτέλεσμα εκατοντάδες άνθρωποι να πέσουν νεκροί ή να τραυματιστούν. Το ενδιαφέρον είναι ότι ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο «κακός» του άρθρου του Observer, καταδίκασε το μακελειό ως ένα «τερατώδες γεγονός». Μπορεί κανείς να επικρίνει τις βρετανικές δυνάμεις για το ότι δεν παρενέβησαν και δεν συγκράτησαν την ελληνική αστυνομία, παρ’ όλο που δεν περίμεναν αυτή την ανταλλαγή πυρών, η οποία διήρκεσε λιγότερο από μισή ώρα. Σίγουρα όμως δεν άνοιξαν πυρ προς τους διαδηλωτές στην Πλατεία Συντάγματος στις 3 Δεκεμβρίου του 1944. Το ότι ο Observer, η παλιότερη κυριακάτικη εφημερίδα στον κόσμο, αρνείται να αναγνωρίσει το γεγονός αυτό, είναι ανεξήγητο. Αν διαβάσει κανείς πολλά από τα σχόλια των αναγνωστών του άρθρου, που φιλοξενούνται στον ιστότοπο του Observer, βλέπει πόσο μεγάλη ζημιά προκάλεσε στην αντίληψη του κόσμου, τόσο εντός της Μεγάλης Βρετανίας αλλά και διεθνώς, ως προς τη βασανισμένη ιστορία της Ελλάδας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Observer είχε πολλές ευκαιρίες να διορθώσει τα στοιχεία. Γιατί εδώ και τέσσερις μήνες δεν τις εκμεταλλεύθηκε; — Μετάφραση: Αναστασία Μωράκη [1] Lars Bærentzen, “The Demonstration in Syntagma Square on Sunday the 3rd of December, 1944” («Η διαδήλωση στην Πλατεία Συντάγματος την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου του 1944»), στο Scandinavian Studies in Modern Greek, no. 2, 1978, σ. 3-52.

Εξωφρενικός και καταφανώς λανθασμένος ισχυρισμός

Σύνδεση