Η ελληνική οικονομία και τα Δεκεμβριανά

Η εβδομηκοστή επέτειος των Δεκεμβριανών αποτελεί ευκαιρία αναστοχασμού και επαναξιολόγησης των γεγονότων και της εποχής, εποχής ανακατατάξεων, μετάβασης από την κατοχή στην απελευθέρωση, επαναδιαμόρφωσης του πολιτικού σκηνικού και άσκησης πολιτικής ισχύος από ελληνικά κόμματα και συμμάχους της χώρας. Οι παρούσες σκέψεις αναδιατυπώνουν κάποια γνωστά, πλην όμως μη επαρκώς συζητηθέντα στην βιβλιογραφία, ζητήματα σχετικά με την ελληνική οικονομία και την πορεία της προς τα γεγονότα του Δεκεμβρίου, καθώς η εποχή έχει πρόσφατα προσελκύσει το ενδιαφέρον μιάς νεότερης γενεάς ερευνητών και νέες δημοσιεύσεις βρίσκονται σε διαδικασία ολοκλήρωσης. 1. Η γενική εκόνα Όπως έχει τεκμηριωθεί ευρύτερα, η περίοδος της γερμανικής κατοχής υπήρξε καταστροφική για την ελληνική οικονομία και τη νομισματική της κατάσταση. Από το 1941 και εξής άρχισε μια σταδιακή, και στην πορεία καλπάζουσα, πορεία προς την οικονομική άβυσσο. Ο πληθυσμός της χώρας μειώθηκε λόγω θανάτων από πείνα, πολεμικών συγκρούσεων και βίας κατά 415.300 άτομα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Κ. Δοξιάδη, η γεωργική παραγωγή μειώθηκε κατά 70%, η βιομηχανική κατά 82%, η κτηνοτροφία έχασε το 60% των ζώων, η ναυτιλία το 78% της χωρητικότητάς της, ενώ απωλέσθηκε το 72% των μεταφορικών μέσων (φορτηγά αυτοκίνητα) και καταστράφηκε το 25% των ελληνικών δασών. Μεταπολεμικά το οικονομικό και κοινωνικό συμβούλιο του ΟΗΕ κατέληξε σε μια εκτίμηση υλικών καταστροφών στη χώρα περί τα 2 δισ. δολάρια.[1] Κατά τη διάρκεια της κατοχής η παραγωγική μηχανή δεν λειτουργούσε όπως ήταν επόμενο με τους φυσιολογικούς της ρυθμούς, το ίδιο και το εμπόριο. Η έλλειψη ειδών διατροφής μάστιζε τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα των αστικών περιοχών, ενώ οι μεσαίες και ανώτερες τάξεις απώλεσαν συσσωρευμένα πλούτη (λόγω προϊόντος υπερπληθωρισμού και μαύρης αγοράς). Ο υπερπληθωρισμός ακύρωσε τις όποιες αποταμιεύσεις και η μαύρη αγορά κυριαρχούσε στις συναλλαγές.[2] Οι αρχές κατοχής από την πρώτη στιγμή, με τη συνεργασία της κυβέρνησης Τσολάκογλου, κατάσχεσαν αγροτικά προϊόντα (καπνό, λάδι κ.λπ.), μεταλλεύματα (βωξίτη, χρώμιο κ.ά.) και έστειλαν στη Γερμανία ό,τι είχε βρεθεί αποθηκευμένο. Οι ελληνικές βιομηχανικές επιχειρήσεις που είχαν ενδιαφέρον για την πολεμική οικονομία της Γερμανίας αγοράστηκαν, νοικιάστηκαν ή δεσμεύτηκαν να προμηθεύουν τη γερμανική αγορά με προϊόντα και πρώτες ύλες σε όσες ποσότητες και αν παράγονταν. Οι Ιταλοί ζήτησαν μερίδιο από τη λεηλασία και απέσπασαν κάποια προνόμια, μετά την άνοιξη του 1942. Οι κατακτητές ήρθαν με τις χειρότερες των προθέσεων για την ελληνική οικονομία, μη διστάζοντας σε τίποτε, καταστρέφοντας συστηματικά την υλική της βάση και το νόμισμά της, και μάλιστα με τόσο μεγαλύτερο μένος όσο η αντίσταση του ελληνικού λαού στα σχέδιά τους φούντωνε. 2. Έξοδα κατοχής, κατοχικό δάνειο και καταστροφή του νομίσματος Χειρότερη όλων ωστόσο αποδείχθηκε η νομισματική καταστροφή της χώρας. Η συνολική νομισματική κυκλοφορία αυξήθηκε από τον Οκτώβριο του 1939 ως τον Ιανουάριο του 1944 κατά 36.000%. Η κατοχική κυβέρνηση δεν μπορούσε να αντισταθεί στις απαιτήσεις των κατακτητών, οι οποίοι επέβαλαν στη χώρα με τη συμφωνία της Ρώμης, της 14ης Μαρτίου 1942, την αξίωση να καταβάλει προς αυτές δάνειο, δάνειο που εκταμίευε προς τις τοπικές γερμανικές και ιταλικές αρχές η Τράπεζα της Ελλάδος. Τα στοιχεία που ερμηνεύουν την εκμηδένιση της αξίας του νομίσματος είναι τα εξής: Η Ελλάδα κατέβαλε σύμφωνα με τη συνθήκη της Χάγης περί αποζημιώσεων αρχών κατοχής σε Γερμανία και Ιταλία 87.811.216.671.480 δρχ. ή 3.381.001 χρυσές λίρες Αγγλίας (σύμφωνα με τη μέση τιμή της λίρας στο Χρηματιστήριο Αθηνών κατά τη διάρκεια της κατοχής). Κατέβαλε επίσης 1.530.190.356.165.819 δρχ. ή 4.506.226 χρυσές λίρες ως δάνειο με μορφή πίστωσης. Το σύνολο εξόδων κατοχής και πιστώσεων δηλαδή ήταν 1.618.001.572.837.299 δρχ. ή 7.887.227 χρυσές λίρες.[3] Με άλλα λόγια, επειδή η αποσπασθείσα από την Ελλάδα αποζημίωση για έξοδα κατοχής ύψους 1500 εκατ. δρχ. τον μήνα δεν τους επαρκούσε, οι κατακτητές συμφώνησαν μεταξύ τους στη Ρώμη και επέβαλαν στην κατακτημένη Ελλάδα την υποχρέωση να τους πληρώνει μηνιαίως επιπλέον ποσά κατά τις ανάγκες τους με τη μορφή πίστωσης. Στη συνθήκη της Ρώμης δεν προβλεπόταν επιτόκιο, ούτε διακανονισμός εξόφλησης. Την 1.12.1942, και μετά από έντονες πιέσεις των αρχών κατοχής, η ελληνική κυβέρνηση υποχρεώθηκε να προσαρμόσει τιμαριθμικά τα έξοδα κατοχής σε άλλη τρέχουσα αξία, η οποία θα προέκυπτε από απόφαση ελληνο-ιταλο-γερμανικής επιτροπής που θα έπαιρνε ως βάση υπολογισμού την εξέλιξη του τιμάριθμου μετά τις 14.3.1942 (ημέρα υπογραφής της συνθήκης της Ρώμης). Με τον νέο αυτόν εξαναγκασμό της Ελλάδας οι αρχές κατοχής επεδίωξαν να αυξήσουν αναδρομικά το ποσό των μηνιαίων εξόδων κατοχής, αντιλαμβανόμενες ότι η δανειακή τους επιβάρυνση αυξανόταν αλματωδώς και έπρεπε να περιοριστεί. Λόγω του νέου αυτού διακανονισμού σταμάτησε η καταβολή πιστώσεων για μικρό χρονικό διάστημα, μπήκε πλαφόν 8 δισ. δρχ. τον μήνα για έξοδα κατοχής και αναλήφθηκε από τους κατακτητές η υποχρέωση να αρχίσουν να εξοφλούν τις ήδη εισπραχθείσες πιστώσεις από 1.4.1943 σε μηνιαίες δόσεις ίσες προς το 10% του ποσού που θα υπήρχε στις 31.3.1943. Και στην ρύθμιση αυτή δεν αναφερόταν επιτόκιο. Την συγκεκριμένη όμως ημέρα, και για να αποφευχθεί η αναληφθείσα υποχρέωση, οι κατακτητές κατάργησαν τον «πρωθυπουργό» Λογοθετόπουλο, αντικαθιστώντας τον από τον Ράλλη, με το ζήτημα να παραπέμπεται στις κατακτητικές καλένδες. Στις 18.5.1943, και με αναδρομική ισχύ από 1.4.1943, απελευθερώθηκαν τα έξοδα κατοχής από το πλαφόν των 8 δισ. δρχ. τον μήνα, γενόμενα απεριόριστα, ο δε χρησιμοποιούμενος τιμάριθμος εκτίμησής τους διευρύνθηκε, ώστε να εξυπηρετούνται καλύτερα οι σκοποί των κατακτητών. Από τότε και έως τον Οκτώβριο του 1944 η δραχμή καταβαραθρώθηκε. Οι τελευταίοι 10 μήνες της κατοχής διέλυσαν ό,τι είχε απομείνει από το νόμισμα. Συνοπτικά η χρυσή λίρα κόστιζε 1.000 δρχ. το 1940 και 1,5 δισ. δρχ. το 1944, ενώ σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία η νομισματική κυκλοφορία εξελίχθηκε ως εξής: 11,2 δισ. δρχ. το 1940 19,4 δισ. δρχ. στις 30.4.1941 79,1 δισ. δρχ. στις 30.4.1942 560 δισ. δρχ. στις 30.4.1943 18.100 δισ. δρχ. στις 30.4.1944 604.570.000 δισ. στις 31.12.1944 Η σε εξέλιξη ευρισκόμενη αυτή καταστροφή οδήγησε σε σχετικούς προβληματισμούς και σε σπασμωδικά μέτρα τους κατακτητές. Οδήγησε επίσης σε διαβήματα της ελεύθερης κυβέρνησης προς τους συμμάχους, που με αποστολές χρυσών λιρών προς τις οργανώσεις του βουνού επιχείρησαν να αμβλύνουν τη δοκιμασία του ελληνικού λαού. Όταν στις 12.10.1944 υψωνόταν ξανά η γαλανόλευκη στην Ακρόπολη, η πραγματική οικονομία έπνεε τα λοίσθια και οι ανταλλαγές γίνονταν με αντιπραγματισμό. 3. ΕΑΜ Οι καταστροφές του πολέμου απαιτούσαν κυβέρνηση μεγάλων ικανοτήτων και ξεκάθαρων στόχων για την οικονομία. Το ΕΑΜ ωστόσο, με την εξαίρεση γενικόλογων διακηρύξεων για την επόμενη μέρα, ήταν επικεντρωμένο στον πολιτικό αγώνα και δεν διατύπωσε κατά την διάρκεια της κατοχής συγκεκριμένη άποψη για την οικονομική πολιτική της απελευθέρωσης. Η οικονομική ανασυγκρότηση θα γινόταν στη βάση μιας πολιτικής αναδιάταξης στην Ελλάδα, που θα είχε προηγηθεί, έχοντας θέσει τους όρους σχεδιασμού της πολιτικής σε νέα βάση. Σύμφωνα με υπάρχοντα τεκμήρια, η ΠΕΕΑ εξέδωσε χρήμα με κάλυμμα σιτάρι ή ανθρωποώρες εργασίας, αλλά αυτό αποτέλεσε αποκεντρωμένη ενέργεια χωρίς συνέχεια.[4] Τον Μάιο του 1944, στη σύσκεψη του Λιβάνου, το θέμα της οικονομίας δεν συζητήθηκε και η μόνη αναφορά έγινε στην ανάγκη η Ελλάδα να ζητήσει δωρεές από τους συμμάχους.[5] Το ίδιο επαναλήφθηκε και στην Καζέρτα. Η κατάσταση από τότε και ως τον Οκτώβριο έγινε χειρότερη από την αποδιάρθρωση του πολιτικού και κοινωνικού σκηνικού. Κατά τον οικονομολόγο και αυτόπτη μάρτυρα της εξέλιξης της ελληνικής οικονομίας την εποχή εκείνη, Γκ. Πάτερσον, «Οι Έλληνες αρμόδιοι και οι συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις μη έχοντας προσεκτικά διατυπωμένα σχέδια, κοίταζαν χωρίς ελπίδα το χάος».[6] Η έλλειψη συγκεκριμένου σχεδίου οικονομικής ανασυγκρότησης της Ελλάδας από πλευράς ΕΑΜ ήταν εξαιρετικά ατυχής, γιατί αν υφίστατο και έμπαινε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων κατά τη συζήτηση σχηματισμού κυβέρνησης εθνικής ενότητας, θα υποχρέωνε όλα τα μέρη σε συμβιβασμό, θα δημιουργούσε πολιτικές συγκλίσεις και συμμαχίες, οι οποίες με τη σειρά τους ίσως απέτρεπαν τη διολίσθηση στον εμφύλιο. Δύο μήνες μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας η έως τότε σιωπή αντικαταστάθηκε από την κυκλοφορία του Ανταίου, του περιοδικού της εταιρείας «Επιστήμη - Ανοικοδόμηση», υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Μπάτση. Το περιοδικό τασσόταν υπέρ μιας «άλλης» ανάπτυξης, που ήταν απαραίτητο να καταστρωθεί στη βάση των δυνατοτήτων επιστήμης και τεχνικής την εποχή εκείνη. Στα άρθρα του περιοδικού κυριαρχούσε ο βολονταρισμός, εκθειάζονταν οι εμπειρίες της Σοβιετικής Ένωσης και ασκούνταν έντονη κριτική στους Έλληνες «αστούς» οικονομολόγους. Η συμβολή του Ανταίου κατά την πρώτη περίοδο έκδοσής του στα οικονομικά προβλήματα της χώρας ήταν πολύπλευρη, αλλά, σε ό,τι αφορούσε τα πολιτικά ζητούμενα της εποχής, είχε ήδη είχε παρέλθει πολύτιμος πολιτικός χρόνος. 4. Βαρβαρέσος Ο πιο προβεβλημένος έλληνας οικονομολόγος της εποχής ήταν ο καθηγητής, ακαδημαϊκός, διοικητής της Τράπεζας Ελλάδος, υπουργός της ελεύθερης κυβέρνησης στο Λονδίνο ως τις 27.6.1943 και από τότε πρέσβης-αντιπρόσωπος της Ελλάδας για διεθνή οικονομικά ζητήματα, Κυριάκος Βαρβαρέσος. Κατά τον Βαρβαρέσο, φορέας της οικονομικής ανασυγκρότησης θα έπρεπε να ήταν, όπως προετοιμαζόταν να γίνει και στις άλλες χώρες της Ευρώπης, ένα ισχυρό κράτος που θα προδιέγραφε το θεσμικό πλαίσιο και μέσω μηχανισμών ελέγχου θα οδηγούσε την οικονομία σε ανοδική πορεία. Σε μεταγενέστερη φάση θα μπορούσαν να δοθούν και στην ιδιωτική πρωτοβουλία ευρείς χώροι δραστηριότητας. Προϋπόθεση της ανασυγκρότησης ήταν η εισαγωγή μιας νέας νομισματικής μονάδας, σταθερής αξίας, και η εμπέδωση κλίματος κοινωνικής δικαιοσύνης, αφού μόνο με ευρύτατη κοινωνική συναίνεση θα επουλώνονταν οι πληγές της κατοχικής λεηλασίας. Επιπρόσθετα θα λαμβάνονταν ποικίλα μέτρα αναζωογόνησης της παραγωγικής μηχανής.[7] Δίνοντας εξαιρετική σημασία στον προσδιορισμό μιας ακριβούς αξίας της νέας δραχμής, ο Βαρβαρέσος οδηγήθηκε στην πρόταση να προσδιοριστεί η νομισματική κυκλοφορία στο 1/5 του ύψους που υπήρχε πριν την κήρυξη του πολέμου. Η πρόταση αυτή στηριζόταν στην ποσοτική θεωρία του χρήματος και υπάκουε στην ουσία σε πολύ απλούς συλλογισμούς. Η πρόταση Βαρβαρέσου πρωτοδιατυπώθηκε την άνοιξη του 1944 και αντιμετωπίστηκε στρυφνά από την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Της προσάφθηκε ως μειονέκτημα η υποτίμηση του παράγοντα της ταχύτητας κυκλοφορίας του χρήματος, που είχε προσλάβει ιλιγγιώδεις ρυθμούς το καλοκαίρι του 1944. Η κριτική αυτή ήταν μεν ορθή, την συμμερίζονταν και οι σύμμαχοι, αποτελούσε ωστόσο μια τεχνική πλευρά μιας συγκεκριμένης, εμπεριστατωμένης, κατά τα άλλα, άποψης. Ο Βαρβαρέσος, λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που του έγιναν, προσάρμοσε την πρότασή του στις συνθήκες του καλπάζοντος υπερπληθωρισμού και έδειξε ετοιμότητα να αναθεωρήσει τους υπολογισμούς του στα δεδομένα της τελευταίας στιγμής πριν την απελευθέρωση. Έτσι, παραμονές της απελευθέρωσης και υπό το κράτος του επιδεινωθέντος υπερπληθωρισμού στην Ελλάδα, κατέληξε στην τελική πρόταση του 1/5 για την νομισματική κυκλοφορία. Το ζήτημα όμως βρισκόταν αλλού. Ο Βαρβαρέσος δεν είχε την πολιτική στήριξη κανενός και δεν ήταν αρεστός, ούτε ως πολιτική προσωπικότητα ούτε ως φορέας συγκεκριμένων οικονομικών ιδεών, στους κύκλους της κυβέρνησης εθνικής ενότητας. 5. Ζολώτας Εκλεκτός της κυβέρνησης Παπανδρέου ήταν ο συνάδελφος του Βαρβαρέσου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, καθηγητής Ξενοφών Ζολώτας. Ο Ζολώτας ήταν ως τότε αυστηρά αφοσιωμένος στο ακαδημαϊκό του έργο και είχε συνεργαστεί επί κατοχής με τον Παπανδρέου στον κύκλο της «Σοσιαλιστικής Ένωσης», στον οποίο μετείχαν και οι Α. Αγγελόπουλος και Κ. Καραμανλής. Είχε ολοκληρώσει το μεγάλο του θεωρητικό σύγγραμμα Θεωρητική Οικονομική το 1942, ενώ αρχές 1944 με τον Δημιουργικό Σοσιαλισμό τάχθηκε υπέρ ενός μικτού οικονομικού συστήματος, φιλελεύθερου στον τρόπο σχηματισμού των τιμών γενικά, αλλά με παράλληλη λειτουργία μεγάλων εθνικοποιημένων επιχειρήσεων και με εκτεταμένες ρυθμίσεις στην οικονομία ειδικότερα. Οι προτάσεις του Ζολώτα για την «ώρα μηδέν» της ελληνικής οικονομίας κατατέθηκαν γραπτά στην Κάβα Ντέι Τιρρένι της Ιταλίας τον Σεπτέμβριο του 1944 και κοινοποιήθηκαν και στον Βαρβαρέσο διά της διπλωματικής οδού. Κεντρικό ρόλο στην πρόταση Ζολώτα έπαιζε η χρυσή λίρα. Οι πωλήσεις / αγορές χρυσών λιρών από την κεντρική τράπεζα στην ελεύθερη αγορά θα έδιναν την «ορθή» ισοτιμία του νέου νομίσματος της χώρας. Αντί του υπολογισμού μιας «ορθής» νομισματικής κυκλοφορίας ή νέας ισοτιμίας της δραχμής, ο Ζολώτας πρότεινε αρχικά να ξεκινήσει να λειτουργεί η παραγωγική μηχανή και σε μετέπειτα χρόνο, μέσω νομισματικών χειρισμών, να οδηγηθεί η κυβέρνηση σε μια μη προκαλούσα πληθωρισμό «ορθή» νομισματική κυκλοφορία.[8] Εξαιρετικής σημασίας λεπτομέρεια στην όλη διαδικασία, κατά τον Ζολώτα, και εγγύηση αποφυγής νομισματικής αστάθειας, ήταν η εγγύηση του κράτους προς τους πολίτες ότι η νέα δραχμή ήταν 100% καλυμμένη σε συνάλλαγμα / χρυσό και μετατρέψιμη. Η ελεύθερη μετατρεψιμότητα (μία κατάσταση οπωσδήποτε ευκταία, αλλά παγκοσμίως ανύπαρκτη εκείνη την εποχή) ήταν αυτή που θα μετέστρεφε την δυσμενή ψυχολογία των συναλλασσομένων και, στο μέτρο που θα είχε διάρκεια, σε συνδυασμό και με άλλες κινήσεις (εισαγωγή πρώτων υλών και αγαθών και προώθησή τους στην αγορά) θα θεμελίωνε μια οικονομικά ανοδική πορεία χωρίς πληθωρισμό. Εκ των υστέρων είναι να απορεί κανείς πως το ΕΑΜ δεν αντέδρασε στις ιδέες αυτές, δεδομένου ότι μεμονωμένα στελέχη του (π.χ. ο Σ. Μάξιμος) είχαν ασκήσει έντονη κριτική στον Ζολώτα όταν είχε κυκλοφορήσει η Θεωρητική Οικονομική. 6. Οκτώβριος / Δεκέμβριος 1944 Οι προτάσεις Ζολώτα έγιναν δεκτές από την κυβέρνηση εθνικής ενότητας και ο ίδιος κλήθηκε να καταλάβει θέση συνδιοικητή της Τραπέζης Ελλάδος, θέση που δημιουργήθηκε για τον σκοπό αυτό. Ο Βαρβαρέσος παραιτήθηκε στο άκουσμα της είδησης αυτής, η παραίτησή του δεν έγινε δεκτή, οπότε απείχε από τα καθήκοντα του διοικητή μέχρι τις 3.1.1945, όταν ο Ζολώτας παραιτήθηκε με τη σειρά του και η θέση του συνδιοικητή καταργήθηκε. Στην απελευθερωμένη Ελλάδα δραστηριοποιήθηκε οικονομικά η UNRRA. Στόχος της ήταν να αυξήσει την ημερήσια κατανάλωση θερμίδων, στη βάση της ανθρωπιστικής βοήθειας που είχε παρασχεθεί κατά την κατοχή. Σύντομα ξέσπασαν διαφωνίες δικαιοδοσίας με την βρετανική αποστολή που παρεμπόδισαν την αποτελεσματικότητα της UNRRA. Τελικά, με το ξέσπασμα των Δεκεμβριανών, η ανθρωπιστική βοήθεια σταμάτησε και το προσωπικό της UNRRA διατάχθηκε να μεταβεί στο Κάιρο, για να επανέλθει στη χώρα μετά τον Μάρτιο του 1945. Στο μεταξύ το βασικό οικονομικό νομοθέτημα της κυβέρνησης της απελευθέρωσης ήταν ο Νόμος 18 (11 Νοεμβρίου 1944), με τον οποίο εισήχθη νέα δραχμή αξίας 50 δισεκατομμυρίων παλαιών, με ταυτόχρονη διαγραφή χρεών, καταθέσεων, ασφαλιστικών υποχρεώσεων, ομολογιών και γενικά κάθε χρηματικής υποχρέωσης εκφρασμένης σε παλαιές δραχμές. Ο παράδεισος αυτός του οφειλέτη δικαιολογήθηκε από τον υπερπληθωρισμό της κατοχής και την ανάγκη ενός οικονομικού ξεκινήματος από μηδενική βάση. Όπως και να το δει κανείς, ήταν μια ενέργεια που δεν σεβόταν την φιλελεύθερη αρχή του σεβασμού των συμβάσεων, ούτε και την σοσιαλιστική, καθώς ευνοούσε τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες περισσότερο από ό,τι μικροοφειλέτες. Ωφελούσε όσους είχαν τοποθετήσει ως την τελευταία στιγμή τα πληθωρισμένα τους χρήματα σε αγορές ακινήτων, καθώς και το Δημόσιο που παρέγραψε το εσωτερικό του χρέος. Οι αποταμιεύσεις μηδενίστηκαν. Ως το τέλος του Νοεμβρίου οι τιμές αυξήθηκαν κατά 50%. Η νέα δραχμή στάθηκε αδύνατο να υποκαταστήσει τη χρυσή λίρα, που αποτελούσε νόμισμα με αξία εξαργυρώσιμη στην παγκόσμια αγορά και προσφερόταν από την Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) για αποθησαύριση, κερδοσκοπία και συναλλαγές. Ο πρώτος προϋπολογισμός της Ελλάδας καταρτίστηκε εκφρασμένος σε χρυσές λίρες.[9] Κατά τους φορείς της οικονομικής πολιτικής, η εμπιστοσύνη στη νέα δραχμή μακροχρόνια εξαρτιόταν από το αν η ΤτΕ θα πωλούσε / αγόραζε χρυσές λίρες στην ισοτιμία 600 δρχ. τη λίρα. Σύντομα όμως ξεκίνησε η υποτίμηση του νέου νομίσματος, που επιταχύνθηκε με το ξέσπασμα της πολιτικής κρίσης (παραίτηση υπουργών του ΕΑΜ). Οι σύμμαχοι παρακολουθούσαν αυτή την πανευρωπαϊκά πρωτόγνωρη πολιτική ανοικτής αγοράς με τη χρυσή λίρα, χωρίς να συμφωνούν, αλλά και με στραμμένη την προσοχή τους στο πολιτικό ζήτημα. Η παραίτηση Ζολώτα επήλθε λόγω της πλήρους αποτυχίας της κυβέρνησης εθνικής ενότητας να σταθεροποιήσει την οικονομία, αποτυχίας που η ιστορική έρευνα απέδιδε, έως πρόσφατα, κυρίως, και μάλλον δυσανάλογα, στα Δεκεμβριανά, και όχι στις αφετηρίες του εγχειρήματος. Άλλωστε, πλην του Ζολώτα, υφυπουργός Οικονομικών ήταν ο υπουργός του βουνού Α. Αγγελόπουλος (συνεκδότης με τον Ζολώτα του επιστημονικού περιοδικού Επιθεώρησις Κοινωνικής και Δημοσίας Οικονομικής από το 1932 ως το 1943) και αρμόδιος υπουργός ο σεβάσμιος ηγέτης της ΠΕΕΑ και καθηγητής Α. Σβώλος, ενώ την πολιτική στήριζε επισήμως και το ΕΑΜ.[10] Για τους λόγους αυτούς ήταν σχεδόν ανύπαρκτη η κριτική προς την οικονομική πολιτική του Νοεμβρίου του 1944,[11] ενώ από μια άποψη η αριστερά, μετά την πολιτική της υποχώρηση στον Λίβανο, ηττήθηκε και στον χώρο της εφαρμογής οικονομικών ιδεών στην πράξη λίγους μήνες αργότερα. 7. Αντί συμπεράσματος Μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου 1944 στάθηκε αδύνατο να αποκατασταθούν οι βασικές οικονομικές λειτουργίες της οικονομίας. Αυτό ήταν εύλογο. Υπήρχαν ζητήματα ανακούφισης και περίθαλψης του πληθυσμού, ελέγχου τιμών και πολιτικών αποτροπής αποθεματοποίησης προϊόντων και κυρίως η αποκατάσταση των υποδομών και η άνοδος της παραγωγής. Ζήτημα αποκλειστικά ελληνικής σύλληψης και εφαρμογής ήταν η πώληση χρυσών λιρών ως μέσου νομισματικής σταθεροποίησης και καταπολέμησης του πληθωρισμού. Η χώρα είχε απελευθερωθεί, αλλά η Αριστερά, αντί να καταλάβει την εξουσία, δέχτηκε να τη μοιραστεί σε μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας χωρίς να συζητήσει την ακολουθητέα πολιτική. Έτσι, έκανε ένα δεύτερο, μεγάλο, από τη σκοπιά της, σφάλμα, παραχωρώντας και το πεδίο της οικονομικής πολιτικής σε φιλελεύθερους χειρισμούς. Στη συνέχεια, και αντιλαμβανόμενη το αδιέξοδο, δεν αναζήτησε πολιτικούς ή ιδεολογικούς συμμάχους για την πραγματοποίηση του «αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού», τον οποίο διακήρυξε (τον Μάιο του 1945) ότι πίστευε. Έτσι, οι οικονομικές εξελίξεις προς τα Δεκεμβριανά αποτέλεσαν ένα ακόμα επεισόδιο της «νικηφόρας επανάστασης που χάθηκε». [1] Μ. Ψαλιδόπουλος, Επιτηρητές σε απόγνωση. Αμερικανοί σύμβουλοι στην Ελλάδα, 1947-53. Από τον Paul A. Porter στον Edward A. Tenenbaum, Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, Αθήνα 2013, σ. 19. [2] Σ. Θωμαδάκης, «Μαύρη αγορά, πληθωρισμός και βία στην οικονομία της κατεχόμενης Ελλάδας», στο Γιάννης Ο. Ιατρίδης (επιμ.), Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950. Ένα έθνος σε κρίση, Θεμέλιο, Αθήνα 1984, σ. 117-144. [3] Τράπεζα της Ελλάδος, Έκθεσις Διοικητού της Τραπέζης επί των ισολογισμών των ετών 1941, 1944, 1945 και 1946, Αθήνα 1947, πίνακας ΙΑ. [4] ΠΕΕΑ, Δελτίο πράξεων και αποφάσεων, Ολκός, Αθήνα 1976. [5] H. Richter, Griechenland zwischen Revolution und Konterrevolution (1936-1946), Europäische Verlagsanstalt, Φραγκφούρτη 1973, σ. 437. Το τέταρτο κεφάλαιο της απόφασης περιλάμβανε σειρά αιτημάτων για τον εφοδιασμό της χώρας από τους συμμάχους. [6] G. Patterson, “The Financial Experience of Greece from Liberation to Truman Doctrine (October 1944 - March 1947)”, Ph.D. Thesis, Harvard University, 1948, σ. 28-9. [7] Κ. Βαρβαρέσος, «Η δράσις μου εις την διοίκησιν της Τραπέζης της Ελλάδος», Αρχείο Κ. Βαρβαρέσου, Τράπεζα της Ελλάδος, 1953. [8] Για τις απόψεις Ζολώτα βλ. Ξ. Ζολώτας, «Επί του νομισματικού ζητήματος» (22.9.1944), Αρχείο Κ. Βαρβαρέσου, Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1944 και Η πολιτική της Τραπέζης Ελλάδος από 19-10-44 μέχρι 8-1-45, Παπαζήσης, Αθήνα 1945. Πβ. και Η. Βενέζης, Χρονικόν της Τραπέζης της Ελλάδος, Αθήνα 1955. [9] G. Patterson, ό.π., 1948, σ. 45-6 [10] Για την προσωπική κατάθεση του Σβώλου για το όλο εγχείρημα βλ. Α. Σβώλος, Προβλήματα του έθνους και της δημοκρατίας, Στοχαστής, Αθήνα 1972, τ. 1, σ. 132-76. [11] Για μία εξαίρεση βλ. Γ. Μαϊμούκας, Σαράντα πέντε ημέρες οικονομικής πολιτικής τριών καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα 1945.

Η ελληνική οικονομία και τα Δεκεμβριανά

Σύνδεση