Η πρώτη γνωριμία

Εκείνο το πρώτο βράδυ στο σπίτι μου στο Παρίσι ήταν ντυμένος με μια μπλε φόρμα με το κροκοδειλάκι της Λακόστ στο στήθος. Όταν πια καθίσαμε στο τραπέζι, μας είπε πως είχε ξεχάσει ν’ αλλάξει – συνήθως φορούσε αυτές τις φόρμες στο σπίτι όταν εργαζόταν. Και ο κοινός μας φίλος, ο Χάιμε Κάστρο, δεν μπόρεσε να κρατηθεί και μας εξήγησε γελώντας πως αγόραζε από τη λαϊκή στη Μπογκοτά φόρμες για εργάτες και ύστερα κολλούσε τα κροκοδειλάκια από παλιά μπλουζάκια της Λακόστ για να σπάει πλάκα με τους γνωστούς του που μάταια έψαχναν να βρουν παρόμοιες φόρμες της γνωστής μάρκας. Ήταν ο μεγαλύτερος χωρατατζής του κόσμου! Άλλωστε ποιος άλλος θα συμπεριλάμβανε στις απαριθμήσεις των συντεχνιών που παραβρέθηκαν στην κηδεία της Μεγάλης Μάμα[1] την Λα Κουέβα και τους χωρατατζήδες της; Ένα μπαρ στη Μπαρανκίλια όπου συναντιόταν με τους επιστήθιους φίλους του κάθε φορά που βρισκόταν στην Κολομβία. Έχω αναφέρει πολλές φορές πως τον γνώρισα στο Παρίσι λίγο μετά τα Χριστούγεννα του 1981. Είχαμε ήδη βρεθεί και κουβεντιάσει σε διάφορα καφέ κι εστιατόρια με κοινούς φίλους όταν τον καλέσαμε τελικά στο φοιτητικό μας διαμέρισμα ένα βράδυ για ελληνικό φαγητό. Οι συζητήσεις, μεταξύ μουσακά, χωριάτικης και χαλβά της Ρήνας, είχαν να κάνουν με τους συγγραφείς και τα έργα τους, αν και συχνά έφερνε την Κολομβία στην κουβέντα με νοσταλγία και έγνοια για το δράμα της καθημερινότητάς της. Θυμάμαι πως παινευόταν ότι είχε μάθει από μνήμης τον Οιδίποδα Τύραννο. Έλεγε πως συχνά ξαναδιάβαζε τους αρχαίους κλασικούς γιατί είχαν πάντα κάτι καινούριο να του μάθουν. Είχε εκδηλώσει επανειλημμένα την ευγνωμοσύνη του για τα λεξικά και ιδιαίτερα σχολίαζε τη λαβυρινθική δομή του Ισπανικού Λεξικού της Μαρία Μολινέρ που είχε μόλις κυκλοφορήσει εκείνα τα χρόνια. Επέμενε στη σαγηνευτική δύναμη της πρώτης φράσης ενός κειμένου και αναφέρθηκε πολλές φορές στην εμμονή του ν’ ανακαλύπτει την αντοχή της εσωτερικής δομής κάθε γραπτού. Πρόσφατα, ο Εδουάρδο Μπαράχας[2] μου θύμισε κάποιες σοφές κουβέντες του συγγραφέα σχετικά με τα παιδιά, με τα οποία, έλεγε, δεν θα πρέπει να μας ενώνουν μόνο οι δεσμοί αίματος, αλλά και η φιλία που καλλιεργείται κατά την ανατροφή. Ειπώθηκαν βέβαια πολλά ανέκδοτα εκείνη τη βραδιά, αλλά και ιστορίες στα όρια του φανταστικού, όπως αυτή της μητέρας του συγγραφέα που ήταν σίγουρη πως η δύναμη ενός αναμμένου κεριού μπροστά στην εικόνα ενός αγίου μπορούσε να βγάλει το τρακτέρ ενός γιου της από τον γκρεμό, με τον ίδιο τρόπο που μπορούσε να κρατάει στον αέρα όλα τα αεροπλάνα με τα οποία ταξίδευε ο άλλος γιος της. Όταν τον πρωτοσυνάντησα στο “Deux Magots” της αριστερής όχθης, είχε σηκώσει την κόρη μου, εφτά μηνών τότε και αρκετά μεγαλοκαμωμένη, στην αγκαλιά του και είχε πει: «Αυτή είναι η πιο μεγάλη γυναίκα του κόσμου!». Δέκα περίπου χρόνια αργότερα, συναντηθήκαμε Χριστούγεννα πάλι στην Καρταχένα της Κολομβίας, στο ωραίο σπίτι της Γιούλας Μινερβίνι, και βλέποντας το ερωτηματικό βλέμμα που μου έριξε η κόρη μου, όταν τον αναγνώρισε από τις φωτογραφίες, της είπε: «Αν θες να μάθεις ποιος είμαι εγώ, ρώτησε τη μαμά σου που με γέννησε περισσότερες φορές απ’ ό,τι εσένα». Αυτά που τον απασχολούσαν κι αποτελούν τα θέματα που επαναλαμβάνονται σε όλα τα έργα του είναι η παράλογη και άσκοπη βία των απολυταρχικών καθεστώτων, ο έρωτας και ο θάνατος σε όλες τις μορφές τους και βέβαια η μοναξιά, που κυριολεκτικά στοιχειώνει τα περισσότερα βιβλία του. Η μοναξιά της εξουσίας Ο Γκαρσία Μάρκες θέλησε να γράψει το μυθιστόρημα του δικτάτορα, το Φθινόπωρο του Πατριάρχη, όταν το 1958 παρακολούθησε την πτώση και φυγή του δικτάτορα της Βενεζουέλας Μάρκος Πέρες Χιμένες (1914-2001). Είχε πει: «ήταν η πρώτη φορά που είχαμε δει ένα δικτάτορα να χάνει την εξουσία στη Λατινική Αμερική». Άρχισε να το γράφει τον ίδιο χρόνο, με βασικό πρότυπό του τους στυγνούς δικτάτορες, της Βενεζουέλας Χουάν Βισέντε Γκόμες (1857-1935), που ασκούσε πάνω του μια ιδιαίτερη γοητεία, όπως ο ίδιος ομολογεί, και της Κούβας Φουλχένσιο Μπατίστα (1901-1973). Σύμφωνα με τον συγγραφέα, το έργο είναι «ένα ποίημα για τη μοναξιά της εξουσίας». Σε άλλη ευκαιρία είχε πει σχετικά με αυτό το μυθιστόρημα: «Πρόθεσή μου ήταν να κάνω μια σύνθεση όλων των δικτατόρων της Λατινικής Αμερικής, αλλά ιδιαίτερα εκείνων της Καραϊβικής… Ωστόσο, επειδή η προσωπικότητα του Χουάν Βισέντε Γκόμες ήταν πολύ ισχυρή, ο Πατριάρχης κατέληξε να είναι χωρίς καμία αμφιβολία περισσότερο αυτός παρά οποιοσδήποτε άλλος». Η συγγραφή αυτού του βιβλίου διακόπηκε από τα Εκατό Χρόνια Μοναξιά και δεν ολοκληρώθηκε παρά πολλά χρόνια αργότερα, το 1975, όταν ο Κάρλος Φουέντες έκανε γνωστή την ιδέα του να γράψουν οι Λατινοαμερικάνοι συγγραφείς ένα μυθιστόρημα για τους αντίστοιχους δικτάτορές τους. Τότε εκδόθηκαν τα βιβλία του Αουγκούστο Ρόα Μπάστος (Παραγουάη) Εγώ ο Υπέρτατος, του Αλέχο Καρπεντιέρ (Κούβα) Μεθόδου τέχνασμα και το Φθινόπωρο του Πατριάρχη του Γκαρσία Μάρκες (Κολομβία). Σε αυτή την οργισμένη μαρτυρία για τις κτηνώδεις δολοφονίες και τις ξεδιάντροπες καταχρήσεις με την παρότρυνση ξένων συμφερόντων, για τη μάστιγα που βασάνιζε μέχρι τις μέρες μας τους λαούς της Λατινικής Αμερικής, οι εναλλασσόμενοι εσωτερικοί μονόλογοι του δικτάτορα και του πλήθους περιγράφουν με έναν πηγαίο, αστείρευτο και πολυδιάστατο λόγο τη μοναξιά της εξουσίας. Με μια γραφή παραπλήσια με τον μονόλογο της κυρίας Μπλουμ στον Οδυσσέα του Τζόις και του Πέδρο Πάραμο στο ομότιτλο έργο του Χουάν Ρούλφο, όπου παρελθόν, παρόν και μέλλον συγχέονται, και με ένα οξύ σατιρικό πνεύμα που θυμίζει τον Τζόναθαν Σουίφτ, ο Γκαρσία Μάρκες δημιούργησε με αδρές πινελιές την αξέχαστη μορφή ενός δικτάτορα που όταν απομυθοποιείται σαπίζει κυριολεκτικά ολομόναχος, χωρίς αγάπη, μες στο πρώην μεγαλείο του. Είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν πως πρόκειται για το καλύτερο μυθιστόρημά του. Κάποτε ρώτησαν τον πρώην πρόεδρο του Μεξικού Σαλίνας αν τον είχε πλησιάσει ο Γκαρσία Μάρκες όσο ζούσε στο Μεξικό κι αυτός απάντησε γελώντας: «Ο Γκάμπο δεν πλησίασε ποτέ την εξουσία. Ο Γκάμπο ήταν η εξουσία!» Το Μακόντο Για το πασίγνωστο πια Μακόντο, το φανταστικό χωριό των μυθιστοριών του συγγραφέα, ο ίδιος λέει: «Το Μακόντο βρίσκεται στην περιοχή των βιβλίων όπου όλα τα ωραία διατηρούνται. Δεν είναι μια διεύθυνση, αλλά η ρότα των σελίδων». Και κάπου αλλού έχει πει: «Το Μακόντο δεν είναι ένας τόπος όσο μια ψυχική διάθεση που σου επιτρέπει να δεις αυτό που θέλεις και όπως θέλεις να το δεις». Αξέχαστη θα μου μείνει η πρώτη εντύπωση αυτού του μικρού χωριού, της γενέτειρας Αρακατάκα, που υπήρξε το πρότυπο για το Μακόντο, όταν το επισκέφθηκα το 1979. Η κοίτη του ποταμού, όπου πλατσούριζαν μισόγυμνα παιδιά, ήταν γεμάτη τεράστιες άσπρες πέτρες σαν προϊστορικά αυγά, ακριβώς όπως τα περιγράφει στα Εκατό χρόνια μοναξιά, και ο έρημος σιδηροδρομικός σταθμός μες στο καταμεσήμερο σε πλήρη διάλυση. Από εκεί περνούσε η ατέλειωτη σειρά από φορτωμένα μπανάνες βαγόνια της αμερικανικής εταιρείας εκμετάλλευσης United Fruit και από εκεί πέρασαν τον Δεκέμβριο του 1928 για τελευταία φορά τα βαγόνια φορτωμένα με τα άψυχα σώματα των απεργών εργατών, πέντε ως είκοσι πέντε χιλιάδες – κανείς δεν τους μέτρησε. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε απειλήσει την κυβέρνηση της Κολομβίας με στρατιωτική επέμβαση αν δεν προάσπιζε τα συμφέροντα της United Fruit. Και ο στρατός διέλυσε τους είκοσι πέντε χιλιάδες απεργούς με πολυβόλα. Αυτό ήταν και το τέλος της ευμάρειας όλης της περιοχής. Ο Μάρκες με τον Κάρλος Φουέντες. Στην πίσω αυλή του απλού χωριάτικου σπιτιού, εκεί που είχε περάσει τα παιδικά του χρόνια με τους παππούδες, υπήρχε ακόμα τότε το δέντρο της γκουαγιάβα, που την ευωδιά της παρομοίαζε με το νόστο ο ξενιτεμένος συγγραφέας. Κάνοντας λογοπαίγνιο με τις λέξεις inspiradores / conspiradores ο Γκαρσία Μάρκες δήλωνε: «Μου λένε πως τα βιβλία μου εμπνέουν, αλλά εγώ πιστεύω πως μάλλον συνωμοτούν!». Ο ερωτικός Γκαρσία Μάρκες Ο πρόεδρος της Κολομβίας Μπελισάριο Μπετανκούρ τον κάλεσε μια μέρα μετά την απονομή του Βραβείου Νόμπελ και του ανακοίνωσε πως σχεδίαζαν ένα γραμματόσημο με την εικόνα του. Αυτός τον ευχαρίστησε και του είπε πως ελπίζει αυτά τα γραμματόσημα να χρησιμοποιηθούν μόνο για ερωτικά γράμματα. Όπως εκείνα που έγραφε ο ερωτευμένος Φλορεντίνο Αρίσα στη Φερμίνα Δάσα στο μυθιστόρημα Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας, όπου οι δυο ήρωες ζουν στα εβδομήντα τους τον έρωτα της ζωής τους. Σε μια συνέντευξή του ο συγγραφέας είχε πει πως το βιβλίο βασίστηκε σε δυο ζευγάρια: στην ερωτική πολυτάραχη ιστορία των γονιών του[3] και σε μια είδηση που είχε διαβάσει για τον θάνατο ενός ζεύγους ογδοντάχρονων Αμερικανών, που συναντιούνταν κάθε χρόνο στο Ακαπούλκο. Μια μέρα ο βαρκάρης που τους πήγαινε για μπάνιο τους σκότωσε για να τους ληστέψει κι έτσι με τον θάνατό τους έγινε γνωστό το κρυφό ρομάντζο που τον μάγεψε. Ήταν και οι δυο παντρεμένοι με άλλους. Αυτό είναι και το πιο ερωτικό βιβλίο του, για το οποίο επέμενε να έχει το ίδιο κίτρινο εξώφυλλο σε όλες τις εκδόσεις σε όλο τον κόσμο. Όχι τόσο για τη χολέρα που αναφερόταν στον τίτλο, όσο για το χρώμα που το θεωρούσε ερωτικό. Από αυτό ξεκινούν τα κίτρινα τριαντάφυλλα που φορούσε και οι κίτρινες πεταλούδες στα βιβλία του. «Κανένας τόπος στη ζωή δεν είναι πιο θλιβερός από ένα άδειο κρεβάτι», έλεγε. Και: «Ο έρωτας είναι τόσο σημαντικός όσο και η τροφή. Αλλά δυστυχώς δεν τρέφει». Αργότερα, σε μια εντελώς διαφορετική και παράξενη ιστορία στο Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων, ο μοναδικός αυτός παραμυθάς μάς προσκαλεί να παρακολουθήσουμε την ανασκαφή μιας εκκλησίας και την αποκάλυψη της ιστορίας της μικρής και αθώας Σιέρβα Μαρία, που προτιμά τον θάνατο από τη μοναξιά χωρίς έρωτα στην υποχρεωτική απομόνωση του κελιού της στο μοναστήρι της Σάντα Κλάρα. Και, τελικά, στο τελευταίο τολμηρό βιβλίο του, ο Γκαρσία Μάρκες μεταμορφώνεται σε τροβαδούρο της αγάπης και μας γυρίζει πίσω στον πολυδιαβασμένο και αγέραστο Έρωτα στα χρόνια της χολέρας. Όπως σ’ εκείνο το συναρπαστικό μυθιστόρημα για τον έρωτα και τα γηρατειά, έτσι κι ο ενενηντάχρονος ήρωας στις Θλιμμένες πουτάνες της ζωής μου γράφει κι αυτός, για τα συνηθισμένα κυριακάτικα άρθρα του, ερωτικά γράμματα, που «…τα διάβαζαν στις έκτακτες ειδήσεις του ραδιοφώνου κι έφτιαχναν αντίγραφα σε πολύγραφο ή με καρμπόν, και τα πουλούσαν στις γωνίες της οδού Σαν Μπλας» για τους ερωτευμένους. Αυτό το τελευταίο βιβλίο του κλείνει με έναν ύμνο στον έρωτα, με ένα υπέροχο μήνυμα αισιοδοξίας από τον συγγραφέα για την πραγματική ζωή που δεν τελειώνει ποτέ, γιατί «…δεν είναι κάτι που περνάει σαν το ορμητικό ποτάμι του Ηράκλειτου, αλλά μια μοναδική ευκαιρία να γυρίσουμε πάνω στη σχάρα και να συνεχίσουμε να ψηνόμαστε από την άλλη πλευρά για άλλα ενενήντα χρόνια».[4] Κάποια άλλη φορά, σε μια συνέντευξή του σχετικά πρόσφατα, είχε πει: «Το μόνο που με πονάει στην ιδέα του θανάτου, είναι μήπως και δεν πεθάνω από έρωτα». Ο πολιτικός Γκαρσία Μάρκες Στην Κολομβιανή τηλεοπτική εκπομπή Semana En Vivo, λίγο μετά τον θάνατο του Γκάμπο, η διευθύντριά της, Μαρία Χιμένα Ντουσάν, σε ένα ειδικό αφιέρωμα για τον θάνατο του συγγραφέα, παρουσίασε τον υπουργό Δικαιοσύνης Αλφόνσο Γκόμες Μέντες και τον πρώην δήμαρχο της Μπογκοτά Χάιμε Κάστρο μαζί με άλλους που είχαν γνωρίσει το έργο του. Εκεί, για πρώτη φορά, αποκαλύφθηκαν δημόσια οι λόγοι που οδήγησαν τον Γκαρσία Μάρκες στην αυτοεξορία. Στις αρχές του 1981, ο συγγραφέας δεν απολάμβανε στην Κολομβία ακόμα τη λατρεία και τη φήμη που απέκτησε μετά το Νόμπελ. Οι περισσότεροι αναγνώστες του εκεί πίστευαν πως ήταν αριστεριστής, φίλος των ανταρτών. Ήταν η εποχή του «συντηρητικού» προέδρου Τουρμπάι.[5] Και ξαφνικά, χωρίς καμιά δικαιολογία, ο Γκαρσία Μάρκες έφυγε μυστικά από την Κολομβία μες στη νύχτα και κατέφυγε στην πρεσβεία αρχικά και μετά στην Πόλη του Μεξικού με όλη την οικογένειά του. Την επομένη της αναχώρησής του, ο Τύπος γέμισε με διάφορα άρθρα που τον κατηγορούσαν ότι έχει εγκαταλείψει την πατρίδα του και οι περισσότεροι πίστεψαν πως έφυγε από τη χώρα κι εγκαταστάθηκε στο Μεξικό γιατί ήθελε να προωθήσει τα βιβλία του και να δυσφημίσει την Κολομβία. Σε απάντηση σε αυτά τα άρθρα ο Γκαρσία Μάρκες έγραψε: «Έχω περάσει σχεδόν τα πάντα στη ζωή μου. Μ’ έχουν συλλάβει και μ’ έχουν φτύσει οι Γάλλοι αστυνόμοι γιατί νόμιζαν πως είμαι κάποιος Αργεντινός αντάρτης. Έχω κλειστεί με τον Πάπα Ιωάννη Παύλο τον Β΄ στην ιδιωτική βιβλιοθήκη του γιατί δεν μπορούσε να γυρίσει το κλειδί στην κλειδαριά. Έχω φάει αποφάγια από ένα σκουπιδοτενεκέ στο Παρίσι, έχω κοιμηθεί στο ρωμαϊκό κρεβάτι του βασιλιά Αλφόνσου του 13ου, αλλά δεν έχω επιτρέψει στον εαυτό μου, ούτε στα άγουρα ούτε στα ώριμα χρόνια μου, την αλαζονεία να ξεχάσω πως δεν είμαι τίποτα παραπάνω από ένα από τα δεκάξι παιδιά του τηλεγραφητή της Αρακατάκα. Από αυτήν την αφοσίωση στην προέλευσή μου προέρχονται όλα: η ανθρωπιά μου, το λογοτεχνικό μου έργο και η πολιτική μου εντιμότητα.» Την εποχή εκείνη έγραφε τον Στρατηγό στο λαβύρινθό του και είχε ζητήσει από τον φίλο του Χάιμε Κάστρο να του στέλνει οτιδήποτε σχετικό με τον Ελευθερωτή Σιμόν Μπολίβαρ. Ο ίδιος ο Χάιμε Κάστρο αποκάλυψε στην τηλεοπτική εκπομπή πως του είχε στείλει ένα απόκομμα εφημερίδας σχετικά με την έκδοση ενός βιβλίου για τον Μπολίβαρ. Λίγες μέρες αργότερα, ο συγγραφέας του τηλεφώνησε για να του πει πως το λαυράκι βρισκόταν στην πίσω μεριά του αποκόμματος που του είχε στείλει και του ανέθεσε να του συστήσει έναν ποινικολόγο για να ξεκαθαρίσει το τοπίο. Γιατί εκεί υπήρχε η είδηση πως κάποια υποτιθέμενα μέλη της Μ19 (επαναστατικό κίνημα της Κολομβίας) είχαν ανακριθεί από την αστυνομία με σκοπό να φανερώσουν τους χώρους όπου δήθεν ο Γκαρσία Μάρκες παρέδιδε μαθήματα ανταρτοπόλεμου. Φαίνεται πως τα σώματα ασφαλείας προσπαθούσαν να βρουν κάποιους λόγους για να τον διώξουν ποινικά. Έλεγαν πως έπρεπε να ερευνηθούν οι σχέσεις του Γκάμπο με την Μ-19. Αργότερα, όταν με εντολή του Γκαρσία Μάρκες, ο ποινικολόγος (και νυν υπουργός Δικαιοσύνης), Αλφόνσο Γκόμες Μέντες ερεύνησε την υπόθεση, έγινε φανερό πως κάποιοι τομείς του στρατού πίεζαν την υψηλή ιεραρχία να ενοχοποιήσει τον συγγραφέα. Μια χαρακτηριστική φωτογραφία του Γκάμπο. Το βράδυ της αναχώρησής του, ο ίδιος ο Χούλιο Λοντόνιο, μετέπειτα υπουργός Εξωτερικών, τον είχε προειδοποιήσει πως γνώριζε ότι η παγίδα είχε στηθεί! Η αυτοεξορία ήταν πια πραγματικότητα. Αλλά όπως ο συγγραφέας είπε: «Η ζωή δεν είναι παρά μια σειρά από αλλεπάλληλες ευκαιρίες για επιβίωση».Και, διαμαρτυρόμενος, έγραφε για τους αναγνώστες του: «Οποιοσδήποτε διαβάσει τα βιβλία μου θα καταλάβει πως δεν έχω φύγει». Και: «Φεύγει κανείς όταν ξεριζώνεται. Κι εγώ δεν έχω μπορέσει να ξεριζωθώ από την Καραϊβική».«Όπου και να βρίσκομαι νιώθω ξένος, παντού εκτός από την Καραϊβική.» Όταν το 1982 επέστρεψε στην Μπογκοτά και η παραπάνω «παρεξήγηση» είχε πια διαλευκανθεί με δικαστικό βούλευμα, ο συγγραφέας δεν θέλησε να καταγγείλει κανέναν ειδικά. Στο δείπνο που παρέθεσε ο Χάιμε Κάστρο στο σπίτι του, το πρώτο κιόλας βράδυ της άφιξής του, δήλωσε στον τότε πρόεδρο Μπελισάριο Μπετανκούρ, που τον υποδέχθηκε πίσω στην πατρίδα προσωπικά, ότι του ήταν αρκετό που είχε ξεκαθαριστεί η αθωότητά του. Κι επέμενε πως: «Ο συγγραφέας δεσμεύεται όχι μόνο με την πολιτική του πραγματικότητα, αλλά με όλη την πραγματικότητά του».Κι έλεγε: «Ο πολιτικός μου προσανατολισμός υπακούει στον ίδιο προσανατολισμό με τον οποίο γράφω τα βιβλία μου». Ο Γκαρσία Μάρκες είχε μια εμμονή με την ειρήνη. Είχε ακούσει μικρός τις μακάβριες ιστορίες των συρράξεων του εμφύλιου από τον συνταγματάρχη παππού του, τον Παπαλέλο, όπως τον φώναζε, και είχε ζήσει τα αδιέξοδα και τις επιπτώσεις με τα αντάρτικα κινήματα. Όταν έγραφε τον Στρατηγό μες στο λαβύρινθό του ερεύνησε σε βάθος όλα τα γεγονότα πριν και μετά την απελευθέρωση από τους Ισπανούς το 1811 και γνώριζε πόσο καταστρεπτικές για τη χώρα είναι οι διαφωνίες των ηγετών. Γι’ αυτό κι επανειλημμένα είχε προσπαθήσει με το κύρος του να μεσολαβήσει ανάμεσα στις εκάστοτε κυβερνήσεις και στα αντάρτικα κινήματα ώστε να βρεθεί μια ειρηνική λύση και να σταματήσουν οι άδικοι σκοτωμοί και οι ταλαιπωρίες των αμάχων. Άλλωστε αυτός ο ίδιος έλεγε για τον εαυτό του: «Όταν γράφω, γράφω σαν ένας άνθρωπος της αριστεράς». Αυτή η αγωνία τον οδήγησε να γράψει την Είδηση μιας απαγωγής, την αληθινή περιπέτεια μιας γειτόνισσάς μου τον καιρό που έμενα στην Μπογκοτά. Ο συγγραφέας δίνει με υπερρεαλισμό και ανατριχιαστικές περιγραφές την εικόνα της πατρίδας του εκείνη την εποχή που ο λαός της, έρμαιο και θύμα της βίας του ασύστολου εμπορίου ναρκωτικών και των επιπτώσεών του, έχανε τα καλύτερα παιδιά του για να ικανοποιεί βασικά τις ανάγκες των ναρκομανών άλλων χωρών. Όμως υπήρχε και μια άλλη άποψη της ίδιας αυτής εικόνας που δεν την πρόβαλλαν τα μέσα επικοινωνίας. Υπήρχε ένας λαός που δεν άντεχε άλλο, είχε πάρει σαφή θέση εναντίον του λαθρεμπορίου ναρκωτικών και εργαζόταν για χρόνια ώστε να βγάλει την Κολομβία από εκείνη την κρίση. Οι πνευματικοί άνθρωποι, με επικεφαλής τον Γκάμπο, συσπειρωμένοι, με άρθρα και ομιλίες, στιγμάτιζαν τους ανίκανους πολιτικούς, αγωνίζονταν να αφυπνίσουν την εθνική συνείδηση, να αποτρέψουν την αδιαφορία στην οποία οδηγούνται οι πολίτες όταν η φωνή τους δεν ακούγεται, οι ανάγκες τους δεν ικανοποιούνται, η ποιότητα της ζωής αλλοιώνεται και η ψήφος τους δεν αλλάζει το κοινωνικό καθεστώς. Την εποχή της έκδοσης εκείνου του βιβλίου, εφτά νομοί της Κολομβίας είχαν παραλύσει από την ένοπλη παρουσία ανταρτών. Και δεν επρόκειτο για ξενόφερτα στοιχεία παρά για τους ίδιους εκείνους αγρότες, οι οποίοι, αφού φιλήσυχα αλλά μάταια προσπάθησαν επί χρόνια να ζήσουν ειρηνικά, είχαν αποφασίσει να πάρουν τα όπλα για αυτοάμυνα. Ο εμφύλιος κυριολεκτικά μαινόταν εις βάρος του λαού της χώρας. Και είναι πράγματι κρίμα που δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει ο ίδιος ο Γκαρσία Μάρκες τη βιογραφία του για να μας δώσει τις προσωπικές του εμπειρίες από εκείνες τις μυστικές επαφές για την ειρήνευση της Κολομβίας. Η μοναξιά της λήθης Τη λήθη πολέμησε με το έργο του σε όλη τη ζωή του ο Γκάμπο. Θέλησε ν’ αφήσει μαρτυρίες για όλες τις περιπέτειες της ζωής του τόπου του. Κι όσον αφορά τον μαγικό ρεαλισμό, ο συγγραφέας έλεγε: «Η μαγεία βρίσκεται στην ήττα της λήθης. Αυτό μας έμαθε η Καραϊβική». Η μεγαλύτερη ειρωνεία της τύχης ήταν πως στο τέλος της δικής του ζωής έχασε για πάντα τις αναμνήσεις του. Όχι όμως κι εμείς, γιατί πρόλαβε να μας τις αφήσει παρακαταθήκη στα έργα του. Ήταν μόνο ένας περιπλανώμενος και νοσταλγικός Κολομβιανός, ένας συγγραφέας που ποτέ δεν ξέχασε το Μακόντο του. Ο καλύτερος φόρος τιμής για τον Γκάμπο λοιπόν είναι να τον διαβάσουμε. Αρχίζοντας από τις συλλογές διηγημάτων του, την Κηδεία της Μεγάλης Μάμα, τα Μάτια γαλάζιου σκύλου και την Απίστευτη και θλιβερή ιστορία της αθώας Ερέντιρα και της άσπλαχνης γιαγιάς της. Και, μετά, τις νουβέλες, την Κακιά ώρα, τα Ανεμομαζώματα και τον Συνταγματάρχη που δεν έχει κανέναν να του γράψει. Μόνο τότε να διαβάσουμε τα Εκατό χρόνια μοναξιά για ν’ αναγνωρίσουμε όλους τους ήρωες, όλους τους κατοίκους μες στη μοναξιά τους. Σε αυτό το εμβληματικό μυθιστόρημα, ο μικρόκοσμος του Μακόντο παίρνει επικές διαστάσεις: είναι η μοναξιά του μίσους και του εμφύλιου, η σκληρή απομόνωση ενός ολόκληρου λαού, μιας ηπείρου, που εξακολουθεί να ελπίζει πως θα ξεπεράσει «επιτέλους τα εκατό χρόνια μοναξιά και θα έχει μια δεύτερη ευκαιρία πάνω στη γη», όπως ο συγγραφέας είπε στην ομιλία του κατά την απονομή του Βραβείου Νόμπελ, δίνοντας μια νότα αισιοδοξίας. Αντί να μιλήσω άλλο για τον συγγραφέα, προτιμώ να σας δώσω ένα από τα αγαπημένα μου διηγήματα, μεταφρασμένο εκ νέου, γιατί πιστεύω πως ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες είναι ο Μπλακαμάν, ο Καλός, πωλητής θαυμάτων. Απολαύστε τον! Σημ. ARB: Σύντομα πρόκειται να κυκλοφορήσουν Άπαντα τα διηγήματα του Μάρκες σε μετάφραση Κλαίτης Σωτηριάδου από τις εκδόσεις Νεφέλη. [1] Todos los Cuentos, “Los Funerales de la Mamá Grande”, Plaza & Janes, S.A., 1975. [2] El Espectador, “Mamar Gallo en Griego” por Eduardo Barajas Sandoval, Μπογκοτά, 28.4.2014. [3] Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Ζω για να τη διηγούμαι, μτφρ. Κλαίτη Σωτηριάδου. Λιβάνης, Αθήνα 2003. [4] Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Οι θλιμμένες πουτάνες της ζωής μου, μτφρ. Κλαίτη Σωτηριάδου, Νέα Σύνορα, Αθήνα 2004. [5] Ο πρόεδρος Χούλιο Σέσαρ Τουρμπάι Αγιάλα (1978-1982) ανήκε στο κόμμα των Φιλελευθέρων, αλλά αποδείχθηκε πολύ πιο συντηρητικός από τον μετέπειτα πρόεδρο Μπελισάριο Μπετανκούρ του Συντηρητικού κόμματος, γιατί θέσπισε τον αμφιλεγόμενο Νόμο Ασφαλείας για να εξουδετερώσει τα διάφορα αντάρτικα κινήματα που είχαν εμφανιστεί την προηγούμενη δεκαετία. Οι παραβάτες δικάζονταν από στρατιωτικά δικαστήρια, γίνονταν βασανιστήρια, εξαφανίσεις και άλλες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που προκάλεσαν την έξοδο από τη χώρα πολυάριθμων διανοούμενων, ανάμεσα σε αυτούς και του Γκαρσία Μάρκες.

Σύνδεση