Ἔρως Ἑλληνικὸς

Πολλὲς εἶναι οἱ συνιστῶσες τοῦ εὐρωσκεπτικισμοῦ, συντεταγμένες ἢ μὴ στὸ Εὐρωκοινοβούλιο, κατὰ κανόνα παρελθοντικὲς ἀλλ’ ἀμνησιακές, στὰ ὅρια τῆς παθολογίας τοῦ μαζικοῦ φαντασιακοῦ, ὅπου ἐπιβιώνουν οἱ λαϊκισμοί: φασιστικὸς-ρατσιστικός, ἐθνικιστικὸς ἢ ἀριστερίστικος, οὐτοπικο-οἰκονομίστικος, ἢ ἁπλῶς τρελούτσικος, ἀνερμάτιστο μίγμα ἀπὸ τὰ παραπάνω. Προσφάτως, στὶς συνιστῶσες αὐτὲς προστέθηκε, μὲ ἑλληνικὴ πρωτοβουλία, μιὰ ἀκόμα, ἡ εὐρω-σεξιστική. Ἔμβλημά της ὁ φαλλὸς καὶ περιεχόμενο ποὺ συνοψίζεται στὸ δίλημμα: «Εὐρώπη τῶν π... ἢ Εὐρώπη τῶν ὑγιῶς συνουσιαζομένων;». Ὑποτίθεται βέβαια ὅτι ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες προεδρεύουμε καὶ σ’ αὐτὴ τὴν ἀνώτερη ἀξία, κληρονομικῷ δικαιώματι, ὡς ἀπόγονοι τοῦ Πλάτωνα, τοῦ Ἀλκιβιάδη, τοῦ Μεγαλέξανδρου. Εἶναι ὅμως ἱστορικὰ θεμελιωμένη ἡ ἠθικὴ αὐτὴ ἀξίωση; Ἀποκαλώντας «πουσταριὸ» τὸν πρωθυπουργὸ εὐρωπαϊκῆς χώρας, ἕνας χαρακτηριστικὸς ἐκπρόσωπος τοῦ πολιτικοῦ μας προσωπικοῦ, ἔπιασε τὸν ταῦρο –ποὺ γονιμοποιεῖ τὴν Εὐρώπη– ἀπὸ τὰ κέρατα: ἀποκατέστησε τὸν σεξουαλικὸ ὀρθολογισμό. Ἂς ἀφήσουμε κατὰ μέρος τὰ θεωρητικὰ καὶ φιλοσοφικὰ ζητήματα ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν ὁμοφυλοφιλία καὶ τὴν παιδεραστία (ὅρια μεταξύ τους, περιεχόμενο, ποικιλίες, αἰτίες, μυθολογικὲς καὶ θρησκευτικὲς ἐπενδύσεις). Ἂς μείνουμε στὰ πραγματικὰ δεδομένα. Ἂς ἀποφύγουμε καὶ τὴν ἰδεολογικὴ-κοινωνιολογικὴ ἑρμηνεία, ἐξίσου σοβαρὴ μὲ τὴν ἑλληνολαγνεία. Ἕνα χαριτωμένο ἐπεισόδιο τῆς κοινωνιολογικῆς κριτικῆς εἶναι καταγραμμένο στὰ πρῶτα βήματα τῆς Ἐπιθεώρησης Τέχνης, κατὰ τὴ συζήτηση γιὰ τὸν Καβάφη. Στὴν πρώτη αὐτὴ ἐνδοαριστερὴ σύγκρουση γιὰ τὸν Καβάφη, τὴν «ποίηση τῆς παρακμῆς» καὶ τὸν ἐρωτισμό της, ὁ Μ.Μ. Παπαϊωάννου ἀντιπαράθεσε στὴν ἐκφυλισμένη ποίηση τῆς «διαστροφῆς», τὴ λεβέντικη,«γεμάτη ὑγεία, ὀμορφιὰ καὶ ἀνδρισμό».[1] Καὶ παίρνοντας τὴ σκυτάλη, ὁ Τ. Βουρνᾶς ἀποκάλυψε ὅτι ἡ ὁμοφυλοφιλία εἶναι «ἄνθος τοῦ ἀστικοῦ πολιτισμοῦ», ὅτι ἔχει «κοινωνικὰ αἴτια», γι’ αὐτὸ καὶ «κοντεύει νὰ ἐξαφανιστεῖ ἐκεῖ πάνω, ἂν δὲν ἐξαφανίστηκε κιόλας».[2] (...«ἐκεῖ πάνω» ἦταν βέβαια ἡ ΕΣΣΔ). Ἀντίθετα ἀπὸ τὴν εὐσεβὴ ἀριστερὴ ἑρμηνεία, ποὺ φόρτωνε στὴν καμπούρα τοῦ καπιταλισμοῦ καὶ τὴν ὁμοφυλοφιλία, ἡ Ἱστορία, ἡ Ἀνθρωπολογία, ἡ Ἀρχαιολογία, ἡ Φιλολογία ἔχουν βεβαιώσει ὅτι ἡ σεξουαλικὴ αὐτὴ ἰδιαιτερότητα εἶναι συνομήλικη μὲ τὴν ἱστορία τῶν πολιτισμῶν. Στὴν κλασικὴ Ἑλλάδα ὄχι μόνο βρίσκεται ὅποια πέτρα κι ἂν σηκώσεις, ἀλλὰ πῆρε μιὰ ἰδιαίτερη ἠθικὴ νομιμοποίηση καὶ ἀπέκτησε τίτλους πνευματικῆς εὐγένειας. Γι’ αὐτὸ καὶ ὀνομάστηκε, ἀπὸ τὴν ρωμαϊκὴ ἐποχὴ –ὅπου ἐπίσης εὐδοκίμησε– «ἔρως ἑλληνικός», ἢ «ἑλληνικὴ διαστροφὴ» (τὸ ἑλληνικὸ «κουσούρι» μᾶλλον, τὸ «σακατιλίκι», ποὺ τὸ ἔφεραν τάχα μου οἱ Ρωμαῖοι στρατιῶτες ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα). Ἂς πάρουμε τοὺς πολιτισμοὺς μὲ τὴ σειρά. Στοὺς Σουμέριους τῆς Μεσοποταμίας (3η χιλιετία - 530 π.Χ.) ἡ ὁμοφυλοφιλία δὲν ἀπαγορευόταν, εἶχε ἀντίθετα, μεγάλη διάδοση. Στὸ βαβυλωνιακὸ ἔπος Γιλγαμὲς ὑπάρχουν περιγραφὲς ὀργίων ὁμαδικῶν μὲ «χαδιάρικα ἀγόρια» καὶ ὁ θρυλικὸς Ἐνγκίντου, ζωομορφικὸς καὶ ἐπιβήτωρ, ἀφοῦ περνάει ἀπὸ τέτοια ὀργιακὰ πάρτι μὲ ἀρσενικὰ καὶ θηλυκά, χάνοντας ἔτσι τὴ ζωώδη βιαιότητά του, συμφιλιώνεται μὲ τὸν ἥρωα Γιλγαμὲς καὶ γίνεται ὁ πιστός του σύντροφος. Στὴν Αἴγυπτο (3η χιλιετία - 330 π.Χ.), ὅπου ἡ αἱμομιξία ἦταν θεσμοθετημένη γιὰ τὴν ἀνώτερη τάξη καὶ ὑποχρεωτικὴ γιὰ τοὺς Φαραώ, ἀνθοῦσε ἡ ὁμοφυλοφιλία, ἂν καὶ ἡ θρησκεία τὴν καταδίκαζε. Ὁ θεὸς Νεῖλος (Ἇπις) ἦταν ἀρχικὰ ἀρσενικοθήλυκος, μὲ γένια καὶ βυζιὰ. Τελικὰ ἐπικράτησε τὸ ἀρσενικὸ στοιχεῖο τοῦ Νείλου, ἀλλὰ μιὰ δαιμόνισσα τὸν εὐνούχισε καὶ πέταξε τὰ «μόριά» του στὸ ποτάμι, ὅπου τὰ ἔφαγε ἕνα ψάρι· τὸν μπάλωσε ὅπως-ὅπως ἡ Ἴσιδα μὲ ἰμιτασιὸν πάνινα, καὶ οἱ εὐσεβεῖς τοῦ ἔριχναν γυμνὲς παρθένες στὸ ρεῦμα του γιὰ νὰ τοῦ τὰ ζωντανέψουν. (Ἀμφισέξουαλ ἦταν καὶ ὁ ποταμὸς-θεὸς Ischtar τῆς Μεσοποταμίας). Στὴν Ἰνδία (2.500 π.Χ. - 3ος αἰ. μ.Χ.) οἱ (μαχα-)ραγιάδες, τελείως ἀπομονωμένοι στὰ παλάτια-φρούρια, καὶ τὸ ἱερατεῖο, οἱ Βραχμάνοι (οἱ «Γνωρίζοντες») στὴν ὑπηρεσία τους, ζοῦσαν μέσα σὲ χλιδὴ καὶ τρυφὴ χωρὶς ὅρια. Εἶχαν καὶ εἰδικὰ χαρέμια μὲ ἀγόρια, εὐνούχιζαν μάλιστα πολλὰ ἀπὸ αὐτά, γιατί τοὺς ἄρεσε ἰδιαίτερα, λέει, ἡ φωνὴ τῶν «καστράτο». Οἱ Βραχμάνοι τοὺς προμήθευαν φρέσκια σάρκα καὶ τῶν δύο φύλων, ἀποκτημένη μὲ πειθὼ ἢ μὲ τὴ βία (ἀπαγωγές), ἐφεύρισκαν γι’ αὐτοὺς ραφινάτα καὶ ἐγκληματικὰ ὄργια καὶ παρασκεύαζαν γιὰ τοὺς ἐξαντλημένους ἀφέντες σοφὰ ἀφροδισιακά. Γιὰ ὅλα αὐτὰ οἱ Βραχμάνοι εἶχαν τὴ δοτὴ ἐξουσία νὰ ἐπιβάλλουν αὐστηροὺς κανόνες πενίας καὶ ἀποχῆς ἐρωτικῆς στὸν λαό. Ὁ Κώδικας Μανοὺ καταδίκαζε τὸν γάμο ἀπὸ ἔρωτα, ἡ γυναίκα, ποὺ ἀντιπροσώπευε τὸ κακό, προοριζόταν ἀποκλειστικὰ γιὰ τὴν ἀναπαραγωγὴ (γι’ αὐτὸ καὶ σεβαστὴ γυναίκα ἦταν μόνο ἡ μητέρα)· σωστὸς τρόπος γιὰ τὴν ἕνωση μαζί της ἦταν ἡ ἀγορὰ καὶ ἡ ἀπαγωγή. Οἱ ἴδιοι, βέβαια, οἱ Βραχμάνοι ἀπολάμβαναν τὸν ἔρωτα στοὺς ναούς, μὲ τὶς «δοῦλες τοῦ Θεοῦ», εἶχαν δικαίωμα «πρώτης νύχτας» μὲ τὴ νύφη, ὅπως οἱ εὐγενεῖς στὸν εὐρωπαϊκὸ μεσαίωνα, καὶ συνουσιάζονταν στοὺς ναοὺς μὲ τὶς στεῖρες γυναῖκες γιὰ νὰ τὶς θεραπεύσουν· ἐνῶ ἡ ἐρωτικὴ περίπτυξη, ἀκόμα καὶ κοντὰ σὲ ναό, ἦταν ἔγκλημα καταδικαζόμενο μὲ θάνατο. Τὴν εἰκόνα συμπληρώνουν ἡ ἀγριότητα, ὁ σαδισμός, ἡ φρίκη τῶν σωματικῶν ποινῶν, τῶν θανατώσεων, τῶν ἀκρωτηριασμῶν καὶ τῶν μισογυνικῶν κανόνων, ὅπως ἐκεῖνος ποὺ ἐπέβαλε στὴ χήρα νὰ καεῖ ζωντανὴ μαζὶ μὲ τὴ σορὸ τοῦ μακαρίτη, ὡς ἀντικείμενό του. Ὑπάρχει βέβαια ἡ Kâma Sûtra, ποὺ ραφινάρει τὸν ἔρωτα μὲ 64 προκαταρκτικὲς τεχνικές, ἐξυψώνει τὴν ἐρωτικὴ σχέση δίνοντάς της ψυχικὴ καὶ ποιητικὴ διάσταση κ.λπ., ἀλλὰ αὐτὴ ἡ τέχνη προοριζόταν μόνο γιὰ τὶς ἀνώτερες κάστες. Οὔτε στοὺς Ἰουδαίους, οὔτε στοὺς Ἐτρούσκους ἦταν σπάνιες οἱ ὁμοφυλοφιλικὲς σχέσεις. Εἶναι διάσημo το ἐπεισόδιο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης μὲ τὸν Λώτ, ἀνιψιὸ τοῦ Ἀβραάμ, καὶ τοὺς Σοδομίτες ποὺ πολιόρκησαν τὸ σπίτι του γιὰ νὰ βιάσουν τοὺς δυὸ νεαροὺς ὁδοιπόρους (ἀγγέλους μεταμφιεσμένους σὲ ταξιδιῶτες) ποὺ φιλοξενοῦσε ὁ Λώτ. Οἱ ἄγγελοι τύφλωσαν τοὺς πολιορκητὲς Σοδομίτες, ποὺ ἔτσι δὲν ἔβρισκαν τὴν πόρτα τοῦ σπιτιοῦ· καὶ ὁ Θεὸς ἔριξε θειάφι καὶ φωτιὰ στὰ Σόδομα καὶ Γόμορρα, ὅπου γλίτωσαν μόνο ὁ Λὼτ καὶ οἱ δικοί του. Τὸ ἐνδιαφέρον ἐδῶ εἶναι τὸ εἶδος τοῦ αὐτοφώρου ἐγκλήματος ποὺ ἐπιλέγεται ὡς κορυφαῖο σύμπτωμα, ὁ «σοδομισμὸς» καί –συμπληρωματικὰ– ὁ ἀριθμὸς τῶν Σοδομιτῶν: ἡ ὁλότητα τοῦ ἄρρενος πληθυσμοῦ! Προηγεῖται, στὴν Παλαιὰ Διαθήκη (Γένεσις, ΙΗ΄-ΙΘ΄) ἡ σκηνὴ ὅπου ὁ Ἀβραὰμ κάνει σωστὸ παζάρι μὲ τὸν Θεό. Ἀρχίζει μὲ πενήντα: «ἐὰν ἦναι πεντήκοντα δίκαιοι ἐν τῇ πόλει, θέλεις ἄραγε ἀπολέσει αὐτούς; καὶ δὲν ἤθελες συγχωρήσει εἰς τὸν τόπον διὰ τοὺς πεντήκοντα δικαίους τους ἐν αὐτῷ;» Ὁ Θεὸς δέχεται. Ὁ Ἀβραὰμ κατεβάζει τὸν ἀριθμὸ τῶν δικαίων σὲ 45, ὁ Θεὸς δέχεται. Κατεβάζει διαδοχικὰ στοὺς 40, στοὺς 30, στοὺς 20, στοὺς 10 καὶ ὁ Θεὸς δέχεται νὰ συγχωρήσει ἂν βρεθοῦν ἔστω καὶ δέκα δίκαιοι στὴν πόλη. Ἄρα οὔτε δέκα δὲν ἦταν ἀμέτοχοι στὴ γιούργια, γιὰ τὸν βιασμὸ τῶν ὡραίων νέων (ἀγγέλων). Λαϊκὴ ὁμοψυχία!... Στοὺς Πέρσες, ἡ ὁμοφυλοφιλία στοὺς ἄντρες καὶ στὶς ἐγκαταλειμμένες γυναῖκες ἦταν πολὺ συνηθισμένη, παρ’ ὅλο ποὺ ἡ ἱερὴ Avesta τὴ χαρακτήριζε ὡς διαστροφὴ καὶ ἀσυγχώρητο παράπτωμα. Οἱ Ρωμαῖοι δὲν ὑστέρησαν – κι ἂς τὰ φορτώνουν στοὺς Ἕλληνες ποὺ τοὺς τὴν κόλλησαν, σὰν νὰ ἦταν γρίπη. Κατὰ τὸν Τίτο Λίβιο, οἱ ἄντρες Ρωμαῖοι «εἶχαν ἐρωτικὲς περιπτύξεις περισσότερο μεταξύ τους παρὰ μὲ γυναῖκες». Ἀγόραζαν γιὰ τὶς καθημερινὲς ἀνάγκες τους καὶ ἐφήβους στὰ δουλοπάζαρα καὶ ἂν κάποιος ἀπὸ αὐτοὺς δὲν ἑνέδιδε, θανατωνόταν παραχρῆμα. Ὁ Κάτων, στὴν αὐστηρὴ κριτική του τῶν ρωμαϊκῶν πραγμάτων, λέει πὼς «ἕνα ὡραῖο ἀγόρι πουλιόταν πιὸ ἀκριβὰ ἀπὸ μιὰ ἀγροικία».[3] Ἂς ἔρθουμε τώρα στὸ φτωχοκαλυβάκι μας. Ὁ Πλούταρχος χρεώνει στὸν Σόλωνα τὸ ἑξῆς ἐπίγραμμα: «Κάθε ἄνδρας στὸ ἄνθος τῆς ἡλικίας του θέλει νὰ ἐρωτευθεῖ ἕνα τρυφερὸ παιδίσκο, μὲ λυγερὸ κορμὶ καὶ γλυκοφίλητο». Ἀρχίζω μ’ αὐτὸ γιὰ νὰ πῶ ὅτι ἡ ἑλληνικὴ ὁμοφυλοφιλικὴ ἰδιαιτερότητα, ἡ παιδεραστία, ἦταν κοινωνικὰ παραδεκτή, ἀλλὰ πολιτικὸ προνόμιο γιὰ τοὺς ἐλεύθερους πολίτες· ἀπαγορευόταν ὄχι μόνο στοὺς δούλους, ἀλλὰ ἀκόμα καὶ στοὺς ἀπελεύθερους καὶ τοὺς μετοίκους, ὅπως καὶ στοὺς πόρνους. Σύμφωνα μὲ ὁρισμένους μελετητές, τὸ παιδεραστικὸ μοντέλο κυριάρχησε στὸν ἑλληνικὸ ἐρωτισμὸ τῆς κλασικῆς περιόδου σὲ ὅλη τὴν ἔκταση τοῦ ἑλληνισμοῦ, ἀπὸ τὴν Ἰωνία ὣς τὴ Ν. Ἰταλία. Διαφωνίες ὑπάρχουν ὡς πρὸς τὸ ἂν ὑπῆρξε στὴν ἡρωικὴ περίοδο, στὴν ὁμηρικὴ ἐποχή, στὴ σχέση Ἀχιλλέα-Πατρόκλου λόγου χάρη. Ὄχι βέβαια ὅσον ἀφορᾶ τὴν ὁμοφυλοφιλία, ἡ ὁποία ὑπῆρξε παντοῦ καὶ πάντα, ἀλλὰ ὡς πρὸς τὴν κοινωνική της ἀναγνώριση, τὴν ἔνταξή της στὸν ἠθικὸ κώδικα καὶ στὴν πνευματικὴ καὶ συμβολική της ἀντανάκλαση, ἀπὸ τὴ μυθολογία ὣς τὴν τέχνη: μύθοι Δία-Γανυμήδη, Ἡρακλῆ-Ὕλα, ἀναφορὲς στὴν τραγωδία, στὴν ποίηση, στὶς πλαστικὲς τέχνες. Ὅπως γιὰ τὴν ἠθικὴ στερέωση τοῦ μισογυνισμοῦ, μὲ τὴν ἡσιοδικὸ μύθο τῆς Πανδώρας, ἔτσι καὶ γιὰ τὴν ὁμοπαιδεραστία ἐπινοήθηκαν διάφοροι «αἰτιολογικοὶ μύθοι». Δίας και Γανυμήδης. Τερακότα, περ. 470 π.Χ., έργο πιθανότατα Κορίνθιου τεχνίτη, Μουσείο της Ολυμπίας. Έχει ύψος που ξεπερνάει λίγο το ένα μέτρο και ίσως αποτελούσε το ακρωτήρι αετώματος ναού. Ο Δίας έχει μόλις αρπάξει τον ωραίο έφηβο και σπεύδει προς τον Όλυμπο, όπου θα τον κάνει αθάνατο. Ο Γανυμήδης κρατάει στο αριστερό χέρι του ένα κοκοράκι, δώρο του θεϊκού εραστή. Ἔτσι π.χ. ἡ ὁμοφυλοφιλία στὸν κρητικὸ πολιτισμὸ ἀποδόθηκε στὸν Μίνωα, ὁ ὁποῖος τὴν εἰσήγαγε (διάβαζε: νομιμοποίησε) γιὰ δημογραφικοὺς λόγους, γιὰ νὰ βάλει φρένο στὸν ὑπερπληθυσμὸ τῶν ἐνενήντα πόλεων τῆς Κρήτης. Ἡ Πασιφάη καὶ οἱ γυναῖκες ἐναντιώθηκαν, ἀλλὰ ποιός τὶς ἄκουγε... Στὸν πολιτισμὸ τοῦ ἄστεως καὶ τῆς Δημοκρατίας, ὅπου ἔλαμψαν ἡ φιλοσοφία, ἡ πολιτικὴ σκέψη, ἡ τέχνη καὶ ἡ λογοτεχνία, ἡ παιδεραστία ἦταν ὁρατὴ στὰ γυμναστήρια, στὰ συμπόσια (ἀντρῶν ἀποκλειστικά), στὶς σχολὲς (Στοά, Κῆπος), ἀλλὰ καὶ στὰ κείμενα καὶ στὴν τέχνη (εἰκονογραφημένα ἀγγεῖα, γλυπτική). Ἦταν προπάντων νομιμοποιημένη στὸν ἄγραφο ἠθικὸ κώδικα καὶ πῆρε τίτλους πνευματικῆς εὐγένειας, ἰδιαίτερα μὲ ὅσα διαμείβονται στὸ Συμπόσιο καὶ ἄλλους πλατωνικοὺς διαλόγους. Δίδυμό της ἦταν ὁ μισογυνισμός, ποὺ ἐπίσης σημείωσε ὑψηλὲς ἐπιδόσεις στὸν ἑλληνικὸ τρόπο ζωῆς καὶ στὴ συμβολική του ἀναπαράσταση, ἀπὸ τὸν Ἡσίοδο ὣς τὸν Παλλαδᾶ τὸν Ἀλεξανδρινό, ὁ ὁποῖος θεωρεῖ τὴ γυναίκα ὡς ἐκδίκηση τοῦ Δία γιὰ τὴ φωτιὰ ποὺ τοῦ ἔκλεψαν οἱ θνητοί: «Ἂς ἔδιναν οἱ θεοὶ νὰ μὴν εἴχαμε οὔτε τὴ γυναίκα οὔτε τὴ φωτιά! Ἡ φωτιὰ τουλάχιστον μπορεῖ γρήγορα νὰ σβηστεῖ· ἀλλὰ ἡ γυναίκα εἶναι πῦρ ἄσβεστο καὶ πάντα ξανανάβει». Ἀμέτρητες εἶναι οἱ αἰτιάσεις κατὰ τῆς γυναίκας, ποὺ τῆς φορτώνουν ὅλα τα κακά, ἰδιαίτερα στὰ σκωπτικὰ ἐπιγράμματα, ὅπως σὲ ἐκεῖνα τοῦ Σημωνίδη, ὁ «ψόγος κατὰ γυναικῶν», γιὰ τοὺς τύπους γυναίκας, ἕνας «μύθος τῆς γυναικογονίας ἀπὸ τὰ ζῶα» ποὺ μετάφρασαν ἀποσπασματικὰ ὁ Μενάρδος, ὁ Βάρναλης, ὁ Δικταῖος καὶ ὁλόκληρο ὁ Γιάννης Δάλλας στὸ βιβλίο του Ἀρχαῖοι λυρικοί (σ. 85-93), ὅπου παραθέτει καὶ ἀποσπάσματα, δειγματοληπτικά, τῶν μεταφράσεων αὐτῶν.[4] Σύμφωνα μὲ μιὰ ἐκτίμηση, κάπως γενικευτικὴ ἢ ὑπερβολική, ἀλλὰ τεκμηριωμένη, ἡ ἐρωτικὴ ζωὴ τοῦ Ἀθηναίου πολίτη τῆς κλασικῆς ἐποχῆς ἄρχιζε ἀπὸ τὴν παιδεραστικὴ σχέση σὲ θέση ἐρωμένου, ἐξελισσόταν σὲ ἑτεροφυλικὴ σχέση μὲ ἑταῖρες, στάθμευε στὸν συζυγικὸ ἔρωτα γιὰ τὴν τεκνοποιία καὶ ἐνδεχομένως συνεχιζόταν σὲ παιδεραστική, ὁμοφυλοφιλικὴ σχέση, σὲ θέση ἐραστὴ αὐτὴ τὴ φορά, ἐνῶ παράλληλα –ἐνδεχομένως πάλι– σὲ σχέση μὲ μιὰ ἐρωμένη ἢ μὲ διάφορες ἑταῖρες.[5] Ζωὴ γεμάτη! Ἀπὸ ἄλλους ἀμφισβητεῖται αὐτὴ ἡ εἰκόνα, ἀλλὰ στὴν ἀναίρεση προεξάρχει μιὰ πολεμικὴ ἀρετολογικὴ ἐθνικιστική· μὲ ἀναδρομικὴ αἰδημοσύνη ἐπιχειρεῖται διορθωτικὴ ἐπέμβαση στὸ παρελθὸν μὲ κριτήρια μεταγενέστερα, θρησκευτικά, πουριτανικά (τοῦ «ἀστισμοῦ» ἴσα-ἴσα, ποὺ ὁ Τ. Βουρνᾶς τοῦ ἀπέδιδε, μαρξιστικῶς, καὶ αὐτὸ τὸ ταξικὸ κουσούρι). Ἂς ἔλθουμε στὰ κείμενα καὶ τὰ πρόσωπα. Ἡ κυριότερη πηγὴ πληροφοριῶν γιὰ τοὺς βίους καὶ τὶς ἀπόψεις τῶν φιλοσόφων ποὺ ἔχουμε εἶναι ἡ συλλογὴ τοῦ Διογένη Λαέρτιου (ἀρχὲς 3ου αἰ. μ.Χ.), δέκα «βιβλία» γιὰ 82 στοχαστές, ἀπὸ τοὺς «Ἑπτὰ σοφοὺς» ὣς τὸν Ἐπίκουρο.[6] Ἐκεῖ, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν περίληψη ἢ ἐκλαΐκευση τῶν φιλοσοφικῶν θεωριῶν, παρέχονται καὶ ἐργογραφία, καὶ πολλὰ βιογραφικὰ στοιχεῖα, ἀνέκδοτα, ἐπιστολές, λόγοι καὶ ἀτάκες τῶν βιογραφουμένων καὶ γνῶμες ἄλλων γι’ αὐτούς, χωρὶς κρίσεις ἢ σχόλια τοῦ ἴδιου του βιογράφου. Ἡ ἐρωτικὴ ζωὴ καὶ συμπεριφορὰ τῶν φιλοσόφων δὲν εἶναι στὸ κέντρο τῆς ἐξετάσεως βίου ποὺ κάνει ὁ συγγραφέας. Ὅπου ὅμως αὐτὴ ἀναφαίνεται, εἶναι κατὰ κανόνα ὁμοφυλοφιλική-παιδεραστική· καὶ συχνὰ ἀναφέρεται ἡ πηγὴ τῆς πληροφορίας. Γιὰ τὸν Σωκράτη, π.χ., γράφει: «Μετὰ τὴν καταδίκη του Ἀναξαγόρα, παρακολούθησε μαθήματα τοῦ Ἀρχέλαου τοῦ Φυσικοῦ, τοῦ ὁποίου ὑπῆρξε καὶ ὁ ἐρωμένος (οὗ καὶ παιδικὰ γενέσθαι), ὅπως βεβαιώνει ὁ Ἀριστόξενος» (Βιβλ. Β΄, 19). Παρακάτω, ὁ ἐνήλικος πιὰ Σωκράτης παρουσιάζεται ὡς ἐραστής: ἀνδραγάθησε στὴ μάχη τῆς Ἀμφίπολης, ἔσωσε τὸν Ξενοφώντα κουβαλώντας τον, τραυματία, στὴν πλάτη του. Καὶ στὴν ἐκστρατεία τῆς Ποτίδαιας πῆρε τὸ βραβεῖο ἀνδρείας, ἀλλὰ τὸ παραχώρησε στὸν Ἀλκιβιάδη, τοῦ ὁποίου ὑπῆρξε ἐραστὴς (οὗ καὶ ἐρασθῆναί φησιν αὐτὸν Ἀρίστιππος...), ὅπως λέει ὁ Ἀρίστιππος στὸ τέταρτο βιβλίο τῆς πραγματείας του «Περὶ τῆς παλαιᾶς τρυφῆς» (Β΄, 23). Ὁ ἴδιος αὐτὸς Ἀρίστιππος, σ’ ἐκεῖνο τὸ βιβλίο (τὸ Δ΄ τῆς ἴδιας πραγματείας) γράφει ὅτι ὁ Ξενοφῶν ἦταν ἐραστὴς τοῦ Κλεινία, γιὰ τὸν ὁποῖο εἶπε: «Γιὰ μένα τὸ πιὸ εὐχάριστο ἀπ’ ὅλα τα πράγματα τοῦ κόσμου εἶναι νὰ βλέπω τὸν Κλεινία. Θὰ δεχόμουν νὰ τυφλωθῶ γιὰ ὅλα τ’ ἄλλα, ἀλλὰ ὄχι γιὰ τὸν Κλεινία» (...τυφλὸς δὲ τῶν ἄλλων πάντων δεξαίμην ἄν...) (ΣΤ΄, 49). Ἀπὸ σοφοὺς καὶ λιγότερο σοφούς (ἢ σοφιστές), μελετητές, ἠθικολόγους, σχολιαστὲς ἔχει ἐπιχειρηθεῖ ἡ κάθαρση τοῦ μιάσματος: ναί, ὑπῆρξε παιδεραστία καὶ ὁμοφυλοφιλία, ὅμως δὲν ἀφοροῦσε τὸ σῶμα ἀλλὰ τὴν ψυχὴ τοῦ νέου ἄνδρα, ἀπέβλεπε στὴν καλλιέργεια, τὴ μαθητεία τοῦ καλοῦ (ὡραίου) καὶ ἀγαθοῦ (γενναιότητας), μὲ τὸ παράδειγμα, τὸν λόγο καὶ τὴν ἄσκηση. Αὐτὴ ἡ διάσταση ὑπῆρχε ὄντως· τὴ βλέπουμε στοὺς πλατωνικοὺς διαλόγους, στὸ ἀρχαῖο δράμα, καὶ να υἱοθετείται ἀπὸ σύγχρονους ἐρευνητές. Ἀλλὰ ποιός μπορεῖ νὰ δεῖ μ’ αὐτὸν τὸν φακὸ τὶς ἐρωτικὲς ἀναπαραστάσεις –μὲ ἀνατομικὲς λεπτομέρειες– στὴν εἰκονογράφηση τῶν ἀγγείων; Τὰ ὁποῖα ἀγγεῖα δὲν προορίζονταν γιὰ τὰ μουσεῖα ἢ γιὰ τὰ sex shop· ἦταν οἰκιακὰ σκεύη, ἀναθήματα λατρείας, σὲ δημόσιους χώρους, νεκροπόλεις κ.λπ. Καὶ πῶς νὰ διαβάσεις ὡς παιδευτικὴ διαδικασία τὶς σκαμπρόζικες σκηνές, τὶς ὠμὲς περιγραφὲς μὲ ρεαλιστικὸ λεξιλόγιο, στὴν κωμωδία ἢ στὴ λυρικὴ ποίηση; σίδηρός ἐστι μοῦνος ὃν στέργει Κάπυς,/ τὰ δ’ ἄλλα λῆρος ἦν ἄρ’ αὐτῷ πλὴν πέους/ ὀρθοστάνδην δύνοντος ἐς γλουτῶν μυχούς. Κατὰ τὴν παραστατικότατη μετάφραση τοῦ Γιάννη Δάλλα: Τὸ σίδερο εἶναι ποὺ γουστάρει μόνο ὁ Κάπυς,/ τ’ ἄλλα εἶναι φούμαρα γι’ αὐτὸν πλὴν τῆς ψωλέας,/ στητῆς νὰ χώνεται στὰ κωλομέρια ἀνάμεσα... Ἀλλὰ ὅταν ἐγκαταλείπεται ἀπὸ τὸν ἐραστή του, ὁ Κάπυς δὲν κάθεται νὰ θρηνεῖ: ...ὀχευτὰς εὗρε νευρωδεστέρους./ ὄλοιτο τοίνυν κἀξόλοιτο, Ζεῦ, γένος/ ἄπιστον ἄστοργόν τε τῶν κινουμένων. Μετάφραση τῶν δυὸ τελευταίων στίχων: Ἂ νὰ χαθεῖ, ν’ ἀποχαθεῖ τέτοιο ἀδερφάτο/ μπέσα δὲν ἔχουν καὶ καρδιὰ οἱ κουνίστρες, θέ μου! [7] Ἐπιστρέφοντας στοὺς φιλοσόφους τοῦ Διογένη Λαέρτιου, σταματᾶμε γιὰ λίγο στὸν Ζήνωνα τὸν Κιτιέα (4ος-3ος αἰ. π.Χ.), ὁ ὁποῖος ἦταν ἐνάρετος καὶ ἐγκρατής, κατὰ τὸν βιογράφο· τόσο ἐγκρατὴς ὥστε... «παιδαρίοις τε ἐχρῆτο σπανίως, ἅπαξ ἢ δίς που παιδισκαρίῳ τινί, ἵνα μὴ δοκοίη μισογύνης εἶναι...» (Ζ΄, 7.13) Δηλαδή: «Σπάνια χρησιμοποιοῦσε ἀγοράκια καὶ μόνο μιὰ ἢ δυὸ φορὲς ἕνα κοριτσάκι...». Ἀξιοσημείωτο, πέρα ἀπὸ τὴν ἀπόλυτη σαφήνεια τῆς σαρκικότητας τῶν παιδοφιλικῶν ἐπιδόσεων τοῦ ἐγκρατοῦς Ζήνωνος, εἶναι κάτι ἄλλο: γιατί χρησιμοποίησε «παιδισκάριον» (κοριτσάκι) μιὰ-δυὸ φορές; Γιὰ νὰ μὴν τὸν ποῦνε μισογύνη! Δὲν φοβόταν μὴν τὸν ποῦνε παιδεραστή, ἀρσενοκοίτη. Γιατί ἄραγε; Μήπως ἐπειδὴ δὲν ἐπέσυραν τὸν ψόγο, τὴν ἠθικὴ καταδίκη, τὸ «κακὸ ὄνομα» οὔτε ἡ ὁμοφυλοφιλία οὔτε ἡ παιδεραστία; Ἀκόμα καὶ τὸν μισογυνισμό, ποὺ ἦταν γενικευμένος, τὸν ὑπολόγιζε ὁ Ζήνων, ὄχι ὅμως τὰ ἄλλα... Ἡ λέξη «παιδικὰ» (σ’ αὐτὸν τὸ γραμματικὸ τύπο: πληθυντικὸς ἐπιθέτου) σήμαινε ἐρωμένος σὲ σχέση παιδεραστική. «Φιλοσοφία, τὰ ἐμὰ παιδικὰ» (Πλάτωνος, Γοργίας, 482a): Ἡ φιλοσοφία εἶναι ὁ δικός μου ἐραστὴς (ἢ ἐρωμένος). Τὰ παιδικὰ ἐπιγράφεται τὸ 29ο ἀπὸ τὰ Εἰδύλλια τοῦ Θεόκριτου, πολλὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἐμπνέονταν ἀπὸ τὴ Musa Puerilis. Καὶ στοὺς βίους τῶν φιλοσόφων, ἡ λέξη συναντᾶται κάθε λίγο καὶ λιγάκι. Μεταξὺ φιλοσόφων ἐπίσης. Ἔτσι, ὁ ἄλλος Ζήνων, ὁ Ἐλεάτης, μᾶς λέει ὁ Λαέρτιος Διογένης, «διακήκοε Παρμενίδου καὶ γέγονεν αὐτοῦ παιδικά» (Θ΄, 25). Ὁ Πλάτων –προσθέτει– στὸν Παρμενίδη, στὸν Σοφιστὴ καὶ στὸν Φαῖδρο, ὀνομάζει τὸν Ζήνωνα «Ἐλεατικὸν Παλαμήδην». Τὰ ἴδια ὁ Ἐμπεδοκλὴς μὲ τὸν Παυσανία, κατὰ τὴ μαρτυρία τοῦ Ἀριστίππου καὶ τοῦ Σατύρου, ὁ Εὔδοξος ὁ Κνίδιος μὲ τὸν Θεομέδοντα κ.ο.κ. Τὸν πολυτάραχο βίο τοῦ Ἀλκιβιάδη στὴν πολιτική, στὸν πόλεμο καὶ στὰ ριάλιτι τῆς καθημερινότητας συμπλήρωνε ὁ ἀμφισεξουαλισμός του, τὸν ὁποῖο κανεὶς δὲν ἀμφισβήτησε. Ἡ εἰσβολή του στὸ Συμπόσιο τοῦ Πλάτωνα παρουσιάζεται μὲ χρώματα θαυμασμοῦ, συμπάθειας, εὐθυμίας. Ἐκεῖ, παίρνοντας τὸν λόγο, παρὰ τὸ μεθύσι του, πικαρισμένος μὲ τὸν Σωκράτη ποὺ τὸν ἔχει κάνει πέρα, πλέκει τὸ ἐγκώμιο τοῦ ἀνδρός, τοῦ σοφοῦ, τοῦ πολεμιστῆ, ἀλλὰ τοῦ καταμαρτυρεῖ σεξουαλικὴ ψυχρότητα ἀπέναντί του, ἀφοῦ ὁ Ἀλκιβιάδης δὲν κατάφερε, λέει, νὰ τὸν διεγείρει, ἂν καὶ κοιμήθηκε δίπλα του κάτω ἀπὸ τὴν ἴδια χλαμύδα... Ἰδού! ἀνακράζουν οἱ ἰδεολόγοι. Τὰ βλέπετε; Δὲν πά’ νὰ λέει ὁ Ἀριστόξενος καὶ ὁ Λαέρτιος... ὁ Σωκράτης μόνο πλατωνικοὺς ἔρωτες εἶχε. Ἀκόμα καὶ ἡ Ζακλὶν ντὲ Ρομιγύ, στὴν ἐκτενὴ βιογραφία τοῦ Ἀλκιβιάδη, τοῦ πιό... τηλεοπτικοῦ προσώπου τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδας, δέχεται τὸ ἐπιχείρημα αὐτὸ ὑπὲρ τοῦ πλατωνικοῦ χαρακτήρα τοῦ σωκρατικοῦ ἔρωτα.[8] Παρατηρῶ, ὡστόσο, ὅτι ἀγνοεῖται, κατὰ περίεργο τρόπο, ἡ ἀνατροπή, ἢ τουλάχιστον ἡ ἀμφιβολία, τὸ σασπένς, ποὺ φέρνει ὁ ἴδιος ὁ Σωκράτης τοῦ Συμποσίου: Ὁ Ἀλκιβιάδης τελειώνει τὸ ἐγκώμιο τοῦ Σωκράτη μὲ παράπονα ἐναντίον του γιὰ τὴν προσβολὴ ποὺ τοῦ ἔκανε ἐκεῖνος. Τὰ ἴδια, λέει, ἔκανε στὸν Χαρμίδη τοῦ Γλαύκωνος, στὸν Εὐθύδημο τοῦ Διοκλέους καὶ πολλοὺς ἄλλους ποὺ ἐξαπάτησε, παριστάνοντας τὸν ἐραστή, ἐνῶ αὐτὸς ἀπὸ ἐραστὴς γινόταν ἐρωμένος (δηλαδὴ οἱ ἄλλοι τὸν ἐρωτεύονταν, αὐτὸς δὲν ἀνταπέδιδε τὸν ἔρωτά τους). «Σοῦ τὰ λέω αὐτά, Ἀγάθων, γιὰ νὰ μὴν τὴν πατήσεις σὰν κι ἐμᾶς καὶ γίνεις παθὸς-μαθός». Καὶ ὁ Σωκράτης, σὲ εὐτράπελο τόνο ἐπίσης, τί ἀπαντάει; Ὅτι αὐτὰ τὰ λέει ἀπὸ ζήλεια ὁ Ἀλκιβιάδης, γιὰ νὰ τὸν διαβάλει στὸν Ἀγάθωνα... «ἐπειδὴ φαντάστηκες ὅτι ἐγὼ πρέπει ν’ ἀγαπῶ ἐσένα μόνο καὶ κανέναν ἄλλο, καὶ ὁ Ἀγάθων νὰ ἔχει ἐραστὴ ἐσένα ἀποκλειστικά» (XXXVIII). Καὶ ἡ σκηνὴ τελειώνει μὲ φιλονικία γουστόζικη γιὰ τὸ ποῦ θὰ ξαπλώσει ὁ Ἀγάθωνας, τὸ μῆλον τῆς ἔριδος· ὁ Ἀλκιβιάδης διεκδικεῖ νὰ ξαπλώσει ὁ Ἀγάθων ἀνάμεσα σ’ αὐτὸν καὶ τὸν Σωκράτη, ἀλλὰ ἐτοῦτος ἀρνεῖται νὰ μοιραστεῖ τὸν ὡραῖο νέο. Μά τὸν Δία! Δὲν θέλω νὰ περιορίσω τὴ φιλοσοφικὴ καὶ γνωστικὴ σημασία τοῦ Συμποσίου στὰ παιδεραστικά, τὰ ὁποῖα ὅμως κυριαρχοῦν στοὺς λόγους (Παυσανίας, Ἀριστοφάνης, Ἀγάθων, Φαῖδρος, Ἀλκιβιάδης κ.ἄ.) ἐκτὸς τοῦ Σωκράτη καὶ τοῦ λόγου τῆς Διοτίμας ποὺ αὐτὸς μεταφέρει. Ὁ Παυσανίας λέει ὅτι ἡ ντροπὴ γιὰ τοὺς ἔρωτες μεταξὺ ἀγοριῶν εἶναι ἴδιον τῶν βαρβάρων καὶ τῶν τυράννων (ΙΧ). Ὁ Ἀριστοφάνης μάλιστα ἀπονέμει στὴν παιδεραστία εὔσημα ἀνδρείας, ἤθους ἀρρενωποῦ: «Γιατί οἱ παιδεραστὲς δὲν τὸ κάνουν αὐτὸ ἀπὸ ἀδιαντροπιά, ἀλλὰ ἀπὸ θάρρος καὶ ἀνδρεία καὶ ἀνδρισμὸ (καὶ ἀνδρείας καὶ ἀρρενωπίας), ἀποδεχόμενοι τὸ ὅμοιό τους. Τρανὴ ἀπόδειξη εἶναι τοῦτο, δηλαδὴ μόνον αὐτοί, ὅταν ὡριμάσουν ἀναδείχνονται σωστοὶ ἄντρες στὴν πολιτικὴ» (ΧVI). Ἡ σημασία τοῦ Συμποσίου ἀσφαλῶς δὲν περιορίζεται στὴν περὶ ὁμοφυλοφιλίας ἀντιγνωμία. Ἐκτὸς τῶν ἄλλων, νομίζω (κι ἐγὼ) ὅτι ἀπὸ λογοτεχνικὴ ἄποψη (δομή, λόγος, ἐπινόηση, φαντασία, χιοῦμορ) εἶναι μακρὰν ὁ καλύτερος πλατωνικὸς διάλογος – καὶ ὁ πιὸ δημοφιλὴς παγκοσμίως. Εἶναι καὶ ὁ μόνος ποὺ ἔχει δραματικὸ χαρακτήρα, ὅπου ὁ διάλογος δὲν εἶναι πρόσχημα μονολόγου (ἑνὸς μοναδικοῦ κατόχου της ἀλήθειας, ἀπέναντι σὲ κομπάρσους ποὺ τάχα ρωτᾶνε καὶ συγκατανεύουν αὐθωρεὶ γεμάτοι θαυμασμό)· ὁ μόνος πλατωνικὸς διάλογος ποὺ ἔχει ἀκόμα καὶ δράση, ἀπρόοπτα ἐπεισόδια, ἀνατροπές, ἑορταστικὸ καὶ ὀλίγον διονυσιακὸ χαρακτήρα. Τέλος, τὸ Συμπόσιο ἀνακεφαλαιώνει τοὺς αἰτιολογικοὺς μύθους τοῦ μισογυνισμοῦ, τῆς παιδεραστίας καὶ τῆς ὁμο-ετερο-φυλοφιλίας. Διαφεύγει ὡστόσο ἕνα παράδοξο προκειμένου γιὰ λόγο περὶ ἔρωτος· ἡ γυναικεία ὀμορφιὰ ἡ σωματική, τὰ γυναικεῖα ὀνόματα καὶ ἡ ἴδια ἡ λέξη «γυναίκα» ἀποφεύγονται κατὰ τὸ δυνατόν. Καὶ τὸ μόνο δικαιολογητικὸ τῆς παρουσίας τῆς γυναίκας στὸν κόσμο εἶναι ἡ ἀναπαραγωγή. Ἀκόμα καὶ στὸν ὡραῖο λόγο τῆς Διοτίμας, ποὺ μεταφέρει ὁ Σωκράτης (δίνοντάς του ἀρσενικὴ νομιμοποίηση), ἡ ἐρωτικὴ σύντροφος μορφοποιεῖται γραμματικὰ στὸ ἀρσενικὸ ἢ στὸ οὐδέτερο: τὸ «σῶμα» (ΧXVII). Αὐτά, βέβαια, εἶναι παρατηρήσεις ἑνὸς μὴ εἰδικοῦ. Ἔχουν γραφτεῖ σοφὲς ἀναλύσεις καὶ ἑρμηνεῖες τοῦ Συμποσίου καὶ ὑπάρχει ἄφθονη φιλολογία καὶ ἔρευνα γιὰ τὸν ἔρωτα στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, ἀπὸ τοὺς κοσμογονικοὺς μύθους ὣς τὴν πραγματικὴ ζωή. Κατὰ τὴν ἀνάγνωση τοῦ Ζ.Π. Βερνάν, ἀπὸ τὶς πληρέστερες καὶ ὡραιότερες ποὺ ἔχω διαβάσει, ἡ ἄποψη τοῦ Πλάτωνα, διὰ τοῦ Σωκράτη καὶ τῆς Διοτίμας, εἶναι ἡ ἑξῆς: «...ὁ σωματικὸς ἔρωτας ἀποβλέπει στὸ νὰ παραγάγει, μέσα στὰ ὅρια τῆς γήινης ὕπαρξης, ποὺ εἶναι διαβατικὴ καὶ προορισμένη νὰ χαθεῖ, ἕνα ὑποκατάστατο ἀθανασίας. Ἔτσι, ὁ ὡραιότερος ἔρωτας ἢ μᾶλλον ὁ μόνος ποὺ δικαιώνεται σωματικά, εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ἑνώνει τὸν ἄντρα καὶ τὴ γυναίκα “γιὰ νὰ τεκνοποιήσουν μέσα στὴν ὀμορφιά”». («Τῆς γεννήσεως καὶ τοῦ τόκου ἐν τῷ καλῷ», λέει ἡ Διοτίμα). «Ὁ ὁμοσεξουαλικὸς ἔρωτας –συνεχίζει– ὑποβιβασμένος ἀπὸ σαρκικὴ ἄποψη, ἀφοῦ τοῦ λείπει ἡ ὁρμὴ πρὸς τὸ ἀθάνατο [...] δὲν βρίσκει δικαίωση παρὰ μόνο μεταφορικά, μετατοπιζόμενος σὲ πνευματικὸ πεδίο ὅπου ἀποκτᾶ ἀνώτερο σκοπό, δηλαδὴ τὴν ὑπέρβαση. Ἀπὸ ἄντρα σὲ ἄντρα, ὁ Ἔρως θέλει νὰ γονιμοποιήσει στὴν ψυχὴ τοῦ ἄλλου ὡραίους λόγους, ὡραῖες ἀρετές: ὅλες τὶς ἀξίες ποὺ ξεφεύγουν ἀπὸ τὴ τάξη τοῦ θνητοῦ».[9] Αὐτὸς εἶναι ὁ «πλατωνικὸς ἔρωτας». Ἀπὸ μιὰ ἄποψη εἶναι μιὰ ἐξιδανίκευση τῆς ὁμοφυλοφιλίας-παιδεραστίας, ποὺ ἔστω καὶ ἂν ἐκαλλιεργεῖτο σὲ ἀνώτερες σφαῖρες, δὲν μπορεῖ νὰ ἦταν οὔτε ἀνόθευτος, οὔτε γενικευμένος. Μαρτυροῦν γι’ αὐτὸ οἱ συμποσιαστές, ἡ τραγωδία, ἡ κωμωδία, οἱ βιογράφοι, ὁ Πλούταρχος (Ἐρωτικός), οἱ λυρικοί. Καὶ ἀναπαριστάνουν οἱ ἀγγειογράφοι. Τὸ βαρὺ ἐπιχείρημα τῶν καθαρτηρίων ἀπόψεων ἀντλεῖται συνήθως ἀπὸ τοὺς Νόμους τοῦ Πλάτωνα, ὥστε νὰ ἀπονομιμοποιηθεῖ ἀναδρομικὰ ἡ ὁμοφυλοφιλία καὶ ἡ παιδεραστία. Στὴν κάθαρση τοῦ παρελθόντος συμμμετέχει καὶ ἡ γνωστή μας «ἐθνικὴ εὐθιξία». Ὁ Ἄδωνις Γεωργιάδης, λόγου χάρη, θεωρεῖ μύθους ὅλα αὐτά, ἀπαντώντας στὸν Dover καὶ στὸ βιβλίο κάποιου Σιαμάκη Οἱ Ἔκφυλοι, πράγματι σκανδαλοθηρικό, ἰσοπεδωτικὸ καὶ χυδαῖο, ἂν κρίνω ἀπὸ τὰ ἀποσπάσματα ποὺ παραθέτει ὁ Ἄ. Γεωργιάδης.[10] Ἀλλὰ τὸ νὰ ἀντιπαραθέτεις στὸν Σιαμάκη τὸν Πλάτωνα… Ἂς δεχθοῦμε ὅτι ἀντιπαραθέτει τὸν Πλάτωνα στὸν Πλούταρχο, στὸν Dover ἢ στὸν Διογένη Λαέρτιο. Στοὺς Νόμους, λέει ὁ Γεωργιάδης, ὁ Πλάτων «φθάνει στὸ σημεῖο νὰ προτείνει τὴν καθιέρωση εἰδικοῦ, πολὺ αὐστηρὰ ἀπαγορευτικοῦ νόμου γιὰ τὴν ὁμοφυλοφιλία». Πράγματι, προτείνει ἕναν τέτοιο νόμο ὁ κορυφαῖος Ἕλληνας φιλόσοφος. Ἀλλὰ ἡ ἀπορία μου εἶναι μεγάλη: ἀφοῦ αὐτὴ ἡ μορφὴ ἔρωτα στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα εἶναι «μύθος» –κατὰ Γεωργιάδην–, πρὸς τί λοιπὸν ὁ δρακόντειος ἀπαγορευτικὸς νόμος; Μήπως γιὰ λόγους προληπτικούς; Ὁ Ἄδωνις Γεωργιάδης μέχρι καὶ τὸν Δία, ποὺ ἀπήγαγε τὸν Γανυμήδη, θέλει νὰ ἐξαγνίσει, παρουσιάζοντας τὸν ἔρωτά του πλατωνικό: «Ἐγὼ ἐπίσης ὑποστηρίζω ὅτι καὶ ὁ Γανυμήδης μεταφέρθηκε στὸν Ὄλυμπο ἐπάνω ὄχι γιὰ τὴν ὀμορφιὰ τοῦ σώματός του, ἀλλὰ γιὰ τὴν ὀμορφιὰ τῆς ψυχῆς του»· ἀφοῦ καὶ «τὸ ὄνομα “Γανυμήδης” βγαίνει ἀπὸ τὸ ὁμηρικὸ “γάνυται δὲ τ’ ἀκούων” (φχαριστιέται νὰ τὸν ἀκούει) καὶ τὸ ἄλλο ὁμηρικὸ “ πυκινὰ φρεσὶ μήδεα εἰδώς” (αὐτὸς ποὺ εἶχε σοφὲς σκέψεις). Ὄχι λοιπὸν “ἡδυσώματος” ὁ Γανυμήδης, ἀλλὰ “ἡδυγνώμων”». Ἄριστα! Ἀπαγωγὴ ἀπὸ τὸ σαράι χάριν εὐφωνίας καὶ καλογνωμιᾶς! Πάλι καλὰ ποὺ δὲν τὸν ἔβαλε σὲ κλουβὶ ὁ μπάρμπα-Δίας τὸν Γανυμηδάκο, γιὰ νὰ τὸν ἀκούει νὰ κελαϊδάει σοφά. Ἀλλὰ μιὰς καὶ ὁ Ἄδωνις Γεωργιάδης εἶναι ἀναγνώστης τῶν Νόμων, θὰ μποροῦσε νὰ προσέξει καὶ τὸ σχετικὸ μὲ τὸν Γανυμήδη ἐδάφιο: «... Ἡ ὁμοφυλοφιλικὴ ὅμως ἐπαφὴ μεταξὺ ἀντρῶν ἢ μεταξὺ γυναικῶν εἶναι ἀντίθετη ἀπὸ τὴ φύση καὶ συμβαίνει ἐπειδὴ ἄντρες καὶ γυναῖκες εἶναι ἀκρατεῖς στὶς ἡδονές. Ὅλοι κατηγοροῦμε τοὺς Κρητικοὺς ὅτι ἔπλασαν τὸν μύθο τοῦ Γανυμήδη. Ἐπειδὴ ἦταν πολὺ σίγουροι ὅτι οἱ νόμοι τους θεσπίστηκαν ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Δία, τοῦ φόρτωσαν κι αὐτὸν τὸν μύθο γιὰ νὰ ἔχουν ἕνα θεϊκὸ παράδειγμα, ὅταν ἤθελαν νὰ ἀπολαμβάνουν καὶ αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὴν ἀπόλαυση» (Νόμοι 636c-636d). Τὸ ἔργο Νόμοι, γραμμένο στὴ δύση τοῦ βίου τοῦ Πλάτωνα, γύρω στὰ 360 π.Χ., συμπίπτει μὲ τὴν παρακμὴ τῆς δύναμης τῆς Ἀθήνας, ἀλλὰ καὶ τῆς πόλεως-κράτους γενικά: Ἡ μακεδονικὴ κυριαρχία ἐπέρχεται καὶ μαζί της μιὰ ἄλλη ἑλληνικὴ πολιτικὴ προοπτική. Μεταξὺ ἄλλων στόχων –κυρίως παιδαγωγικών– ὁ Πλάτων ὀνειρεύεται τὴ δυνατότητα τῆς ἀνάκαμψης, θέλει νὰ συσφίξει τὴν κοινωνικὴ ὀργάνωση τῶν πόλεων καὶ τὰ συστήματά τους, κάποτε μὲ ἀδήριτη λογικὴ ἢ μὲ σιδηρᾶ πειθαρχία. Καὶ ἕνα ἀπὸ τὰ προβλήματα ποὺ ἀντιμετωπίζει εἶναι ἡ ὑπογεννητικότητα, ἡ ἀραίωση τῶν πληθυσμῶν τῶν πολιτῶν. Ἐκεῖ βρίσκει ὑπαίτιο τὴν ὁμοφυλοφιλία (ὄχι τὸν μύθο, τὴν πραγματικότητα), τὴν ὁποία θέλει νὰ ἀπονομιμοποιήσει. Διὰ τῆς πειθοῦς ἀλλὰ καὶ διὰ τῆς βίας. Ὑπὲρ πατρίδος. Γενικά, ἄλλωστε, ἀποβλέπει στὸν περιορισμὸ τοῦ ἀτομικισμοῦ, τῆς ἰδιωτικότητας, τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀτόμου καὶ στὴν ἐνοχοποίηση τῶν ἀπολαύσεων. Χαρακτηριστικὸ τοῦ δημογραφικοῦ χαρακτήρα τῶν προτάσεων ποὺ κάνει, γιὰ τὴν αὔξηση τοῦ πληθυσμοῦ τῶν πολιτῶν, εἶναι καὶ ὁ ἔλεγχος τῆς γαμήλιας ζωῆς ποὺ προβλέπει, μεταξὺ ἄλλων, διαζύγιο σὲ περίπτωση ἀτεκνίας, πρόστιμο, διάφορες ἄλλες ποινές, ὣς καὶ ἔλεγχο στὴν κρεβατοκάμαρα τῶν νέων ζευγαριῶν! Γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτὸ ἔπρεπε νὰ ἱδρυθεῖ ἕνα συνεργεῖο ἐλεγκτῶν ἀποτελούμενο ἀπὸ γυναῖκες: «Εἰσιοῦσαι δ’ εἰς τὰς οἰκίας τῶν νέων αἱ γυναῖκες, τὰ μὲν νουθετοῦσαι, τὰ δὲ καὶ ἀπειλοῦσαι, παυόντων αὐτοὺς τῆς ἁμαρτίας καὶ ἀμαθίας...» (784c). Χρειάζεται μετάφραση; Ἀλλὰ πῶς θὰ ἔλεγχαν τὰ νέα ζευγάρια αὐτὲς οἱ ἀστυνόμες τοῦ σέξ; Θὰ ἦταν παροῦσες; Θὰ ἔψαχναν τὰ σεντόνια καὶ τ’ ἄπλυτα γιὰ νὰ βροῦν ἴχνη ἐνοχῆς, ἀποτραβήγματος (ὂφ σάιντ), ἄλλου εἴδους ἀντισύλληψης ἢ περιπτύξεων δημογραφικῶς ἁμαρτωλῶν; Μά γιὰ φανταστεῖτε το!... Τὸ σκᾶς ἀπὸ τὸ σπίτι γιὰ τὸ γυμναστήριο ἢ γιὰ τῆς Λαΐδος ἢ δὲν τὸ σκᾶς; Αὐτὰ μόνο γιὰ τὰ δέκα πρῶτα χρόνια γάμου! Δὲν θὰ προτιμούσατε τὸ πρόστιμο ὡς γεροντοπαλίκαρο; Κατὰ τὰ ἄλλα, ὁ μισογυνισμὸς τοῦ Πλάτωνα παραμένει ἀμείωτος. Δὲν μποροῦμε, λέει, ν’ ἀφήσουμε ἔξω ἀπὸ τὴ νομοθεσία τὶς γυναῖκες, ἀκριβῶς ἐπειδὴ τὸ θηλυκὸ φύλο εἶναι ἐκ φύσεως πιὸ ἐσωστρεφὲς καὶ πονηρὸ ἐξαιτίας τῆς ἀδυναμίας του – «λαθραιότερον μᾶλλον καὶ ἐπικλοπώτερον ἔφυ, τὸ θῆλυ, διὰ τὸ ἀσθενές...» (781a)· πολὺ περισσότερο ποὺ ἡ γυναικεία φύση εἶναι ἀπὸ ἄποψη ἀρετῆς κατώτερη ἀπὸ τὴν ἀντρική – «...θήλεια ἡμῖν φύσις ἐστὶ πρὸς ἀρετὴν χείρων τῆς τῶν ἀρρένων» (781b). Ὡς πρὸς τὸν «πλατωνικὸ ἔρωτα», ὄχι τὸν ἐμποδισμένο, τὸν μονομερή, τὸν ἀσώματο λόγω φυσικοῦ ἢ κοινωνικοῦ φράγματος, ἀλλὰ τὸν ἔρωτα τῶν «ψυχῶν», θὰ ἤθελα νὰ παρατηρήσω ὅτι αὐτὸς δὲν καταφεύγει σὲ ἀπαγωγές, δὲν κερατώνεται, δὲν καβγαδίζει, δὲν κάνει νάζια καὶ σκηνὲς ζήλειας, οὔτε ἐξάπτει πάθη μέχρι ἐγκλήματος, δὲν μισογυνεῖ, δὲν σηκώνει χειροπέδες τοῦ νόμου. Εἶναι ὅπως ἡ ἀγάπη κατὰ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο: «...μακροθυμεῖ, χρηστεύεται... οὐ ζηλοῖ... οὐ περπερεύεται (δὲν κάνει ἐλαφρότητες), οὐ φυσιοῦται, οὐκ ἀσχημονεῖ, οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς, οὐ παροξύνεται, οὐ λογίζεται τὸ κακόν... πάντα στέργει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει... οὐδέποτε ἐκπίπτει...» (Πρὸς Κορινθίους, 13, 4-8). Καὶ δὲν εἰκονογραφεῖται ἀνατομικῶς, οὔτε κὰν ρεαλιστικῶς. Ἂς τελειώσω «ἐν τῷ καλῷ», ποὺ λέει ἡ Διοτίμα-Σωκράτης. Δὲν βρῆκα τίποτα ὡραιότερο ἀπὸ τὰ ἐρωτικὰ ἐπιγράμματα. Μερικὰ ἀπὸ αὐτά εἶναι ἰσότιμα τῶν ἐρωτικῶν τοῦ Καβάφη (ἢ ἀντιστρόφως...). Ἀπὸ Διὸς ἄρξασθαι.[11] ΠΛΑΤΩΝ Σοῦ πετῶ αὐτὸ τὸ μῆλο· ἂν θὲς νὰ μ’ ἀγαπήσεις, πάρε το καὶ δῶσ’ μου τὴν παρθενιά σου. Ἂν πάλι (θεὸς φυλάξοι) δὲν θὲς νὰ μοῦ δοθεῖς, πάρε το ἔστω κι ἔτσι Καὶ κοίτα τὴ φρεσκάδα του, πόσο εἶναι φευγαλέα. (V, 79) ΜΕΛΕΑΓΡΟΣ Ὅταν κοιτῶ τὸν Θέρωνα, βλέπω τὰ πάντα. Ἂν βλέπω τὰ πάντα ἀλλ’ ὄχι ἐκεῖνον, δὲν βλέπω τίποτα. (XII, 60) [ὁ ἴδιος] Ὢ νύχτα ἱερή, ὢ λύχνε, μόνο ἐσᾶς πήραμε μάρτυρες στοὺς ἀμοιβαίους ὅρκους μας· θὰ μ’ ἀγαποῦσε, δὲν θὰ τὸν ἐγκατέλειπα, τ’ ὁρκιστήκαμε: εἴσαστε μάρτυρές μας. Τώρα λέει πὼς τέτοιοι ὅρκοι εἶναι γραμμένοι στὸ νερό, καλό μου λυχναράκι, καὶ τόνε βλέπω σ’ ἄλλων ἀγκαλιές. (V, 8) ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ Λέγοντας «Χαῖρε ἥλιε!» ὁ Κλεόμβροτος ἀπὸ τὴν Ἀμβρακία πήδησε ἀπὸ τὰ τείχη στῶν νεκρῶν τὴ χώρα. Κι ὅμως δὲν εἶχε δεῖ τίποτα θλιβερὸ ἕως θανάτου· μόνο ποὺ ὁ Πλάτων εἶχε γράψει κάτι περὶ ψυχῆς· τό ’χε διαβάσει. (VII, 471) [1] Μ.Μ. Παπαϊωάννου, «Φαινόμενα ἀκμῆς καὶ παρακμῆς στὴ νεοελληνικὴ ποίηση», Ἐπιθεώρηση Τέχνης, τχ. 2, Φεβρουάριος 1955. [2] Τάσος Βουρνᾶς, «Φαινόμενα “διαλεκτικοῦ ἐκλεκτικισμού”: Ὁ κ. Μανόλης Λαμπρίδης καὶ ἡ παρακμή», Ἐπιθεώρηση Τέχνης, τχ. 8, Αὔγουστος 1955. [3] Ἀπὸ τὴν ὀγκώδη βιβλιογραφία γιὰ τὴν ὁμοφυλοφιλία καὶ τὴν παιδεραστία στὴν ἀρχαιότητα, σημειώνω: Paul Frischauer, La sexualité dans l'Antiquité, Marabout Université, Βερβιὲ (Βέλγιο), 1974. (Μετάφραση ἀπὸ τὸ γερμανικὸ Knaurs Sittengeschichte der Welt, Ζυρίχη 1968). K. J. Dover, Ἡ ὁμοφυλοφιλία στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, μτφρ. Παναγιώτης Χιωτέλης, ἔκδ. Π. Χιωτέλη, Ἀθήνα 1990. [4] Ἀρχαῖοι λυρικοὶ – 1 Ἰαμβογράφοι: Ἀρχίλοχος, Σημωνίδης, Ἱππώνακτας, ἐλάσσονες, ἀδέσποτα. Εἰσαγωγὴ-μετάφραση-σχόλια Γιάννης Δάλλας, «Κείμενα», Ἀθήνα 1976, σ. 85-92 καὶ 211-214 (Σχόλια). [5] Pierre Brulé, Les femmes grecques à l'époque classique, Hachette, 2001, σ. 171 κ.ἀ. Claude Mossé, La femme dans la Grèce antique, Complexe, 1991, σ. 157 κ.ἀ. [6] Ὁ ἀκριβέστερος ἀπὸ τοὺς προταθέντες τίτλους τοῦ ἔργου εἶναι: Διογένους Λαερτίου, Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων καὶ τῶν ἐν ἑκάστῃ αἱρέσει ἀρεσκόντων ἐν ἐπιτόμῳ συναγωγῇ. [7] Γιάννης Δάλλας, ὅ.π., σ. 182-183. [8] Jacqueline de Romilly, Alcibiade ou Les dangers de l'ambition, Éditions de Fallois, Παρίσι 1995. Δὲν ἀμφισβητεῖ, βέβαια, ἡ συγγραφέας τὴν ἀμφισεξουαλικότητα τοῦ ἴδιου τοῦ Ἀλκιβιάδη. [9] Jean-Pierre Vernant, L'individu, la mort, l'amour. Soi-même et l'autre en Grèce ancienne, Gallimard, Παρίσι 1989, σ. 164. [10] Ἀπὸ τὴν ὁμιλία τοῦ Ἄ. Γεωργιάδη (Μάρτιος 1996). Τὸ 20σέλιδο κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας τοποθετήθηκε ὡς Πρόλογος στὸ Συμπόσιο, (ἔκδοση Γεωργιάδη, 2011), μὲ τὸν τίτλο: «Ἡ ἐρωτικὴ φιλία τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων. Ὁ μύθος περὶ ὁμοφυλοφιλίας στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα». [11] Τὰ ἐπιγράμματα αὐτὰ –ποὺ μεταφράζω πρόχειρα σὲ ἐλεύθερο στίχο– περιέχονται στὴν Παλατινὴ Ἀνθολογία (σ’ αὐτὴν ἀναφέρεται ἡ ἀρίθμηση τῶν ἐπιγραμμάτων), ἡ ὁποία συγκέντρωσε σχεδὸν ὅλες τὶς προηγούμενες (ἀπὸ τὸν 1ο ἕως τὸν 10ο αἰ. μ.Χ.): Κεφαλᾶ, Πλανούδη, Μελεάγρου, Ἀγαθία, Στράτωνος κ.ἄ.). Μοῦσα παιδική, δηλαδὴ παιδεραστική, ἐπιγραφόταν ἡ συλλογὴ τοῦ Στράτωνος ἀπὸ τὶς Σάρδεις.

Σύνδεση