Μερκιαβελλισμός

Ulrich Beck, Από τον Μακιαβέλλι στη Μερκιαβέλλι. Η γερμανική Ευρώπη και οι στρατηγικές εξουσίας της κρίσης, μτφρ. Νέδα Αθ. Κανελλοπούλου-Μαλούχου, Πατάκη, Αθήνα 2013, σελ. 158 Στο βιβλίο του που μεταφράστηκε στα ελληνικά (Από τον Μακιαβέλλι στη Μερκιαβέλλι), ο διάσημος γερμανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ χαρακτήρισε τη διακυβέρνηση της κυρίας Μέρκελ ως «μερκιαβελλική» – δηλαδή σαν ένα συνδυασμό του οικονομικά νεοφιλελεύθερου και του πολιτικά μακιαβελλικού. Νομίζω πως ο χαρακτηρισμός είναι παραπλανητικός. Η γερμανίδα καγκελάριος έχει μεν κοινά χαρακτηριστικά με την κυρία Θάτσερ, όχι όμως και με τον Μακιαβέλλι. Κατά τον ιταλό διανοητή, ο ηγεμόνας πρέπει να βλέπει όχι μόνο βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα. Πρέπει να συνδυάζει τη λογική του τακτικισμού με αυτήν της μακρόχρονης στρατηγικής. Η γερμανίδα καγκελάριος βλέπει τα κοντινά αλλά όχι τα μακρινά, βλέπει τα δέντρα και όχι το δάσος. Και αυτό είτε λόγω ιδεολογικής τύφλωσης (λιτότητα πριν από ανάπτυξη), είτε λόγω ατολμίας (η «βήμα προς βήμα» προσέγγιση), είτε λόγω ψηφοθηρίας (οι ψηφοφόροι δεν θέλουν να βοηθήσουν τους νοτιοευρωπαίους «τεμπέληδες»). Έτσι, από τη μια μεριά η κυρία Μέρκελ θέλει μια ενωμένη, ισχυρή Ευρώπη, μια Ευρώπη ικανή να παίξει κεντρικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομική και γεωπολιτική αρένα. Αντιλαμβάνεται πως μια Γερμανία εκτός της ΟΝΕ και της ΕΕ, στο πλαίσιο της σημερινής παγκοσμιοποίησης, θα γίνει ένας τρίτης κατηγορίας παίκτης σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση του κόσμου που έρχεται. Από την άλλη μεριά όμως, εφαρμόζει μια κοντόφθαλμη πολιτική που την απομακρύνει από το όραμα μιας ισχυρής Ευρώπης, μέσα στην οποία θα παίζει σημαντικό αλλά όχι ηγεμονικό ρόλο. Με άλλα λόγια, υπάρχει μια βασική αντίφαση μεταξύ της τωρινής πολιτικής που η Μέρκελ ακολουθεί και των στόχων που η ίδια θέλει να πετύχει στο μέλλον. Αν δεν αλλάξει η γερμανική πολιτική, θα οδηγήσει όχι στην ενδυνάμωση αλλά στην αποδυνάμωση/πιθανή διάλυση της ΕΕ. Η παραπάνω αντίφαση φαίνεται ξεκάθαρα αν εξετάσουμε τα τρία βασικά «επιτεύγματα» της μερκελικής διακυβέρνησης. Η καταστροφή μιας ολόκληρης γενιάς Η υπερβολικά υψηλή ανεργία στον ευρωπαϊκό Νότο, σε ένα κόσμο όπου η εργασία καθορίζει το βαθμό αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης των νέων, τους έχει οδηγήσει στην περιθωριοποίηση, την απελπισία και, συχνά, στην παραβατικότητα. Κάπως αργά η γερμανική κυβέρνηση αντιλήφθηκε τις καταστροφικές επιπτώσεις της βάρβαρης και συγχρόνως ανεγκέφαλης πολιτικής της άγριας λιτότητας σε εποχή βαθιάς ύφεσης. Αντί όμως να αλλάξει πολιτική, αντί να αντιληφθεί πως σε περίοδο ύφεσης χρειάζεται πρώτα ανάπτυξη και μετά δημοσιονομική πειθαρχία, εξακολουθεί πεισματικά την αδιέξοδη πολιτική της. Το μόνο που αποφάσισε με κροκοδείλια δάκρυα να κάνει, σε ό,τι αφορά την ανεργία στον Νότο, είναι να δώσει μερικά ψιχία βοήθειας, μια σταγόνα νερό σε μια απέραντη έρημο. Η άνοδος του ευρωφοβισμού Η άνοδος ακροδεξιών, αντιευρωπαϊκών κομμάτων δημιουργεί συνθήκες που υπονομεύουν την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Φυσικά αυτή η άνοδος του εθνολαϊκισμού (φασιστική και μη) δεν οφείλεται μόνο στη γερμανική οικονομική πολιτική. Την παρατηρούμε πάντα σε περιόδους μεγάλης οικονομικής κρίσης όπως αυτή του 1929 – όπου σχεδόν σε όλη τη μεσοπολεμική Ευρώπη βλέπουμε την άνοδο αυταρχικών κινημάτων και καθεστώτων. Από την άλλη μεριά όμως, ο κοντόφθαλμος τρόπος με τον οποίο η γερμανική κυβέρνηση χειρίστηκε την κρίση ενδυνάμωσε τις φασιστικές ιδεολογίες και πρακτικές. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που, όπως δείχνουν πρόσφατες μετρήσεις του Ευρωβαρόμετρου, οι φιλοευρωπαϊκοί προσανατολισμοί των πολιτών μειώνονται ραγδαία. Αυτή η πολύ ανησυχητική εξέλιξη μπορεί να μη φαίνεται στο επίπεδο του ευρωκοινοβουλίου. Αλλά αυτό έχει να κάνει με το δημοκρατικό έλλειμμα των ευρωπαϊκών πολιτικών θεσμών. Η αύξηση των πιθανοτήτων διάλυσης της ευρωζώνης Όπως έχουν τονίσει πολλοί αναλυτές, υπάρχει μια έντονη ανισορροπία μεταξύ των πιο αναπτυγμένων χωρών του Βορρά και των λιγότερο ανταγωνιστικών οικονομιών του Νότου. Αυτή η ανισορροπία, με δεδομένο το κοινό νόμισμα, οδηγεί αναπόφευκτα σε μια «άνιση ανταλλαγή» που δεν διορθώνεται με βοήθεια τύπου κοινοτικών κονδυλίων. Αφού τεράστιοι πόροι μεταφέρονται συστηματικά από τις ελλειμματικές νοτιοευρωπαϊκές κυρίως οικονομίες στις πλεονασματικές χώρες του Βορρά. Αυτή η αιμορραγία πόρων δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον. Ο Νότος δεν μπορεί να καταστεί ανταγωνιστικός από τη μια μέρα στην άλλη. Η «θεραπεία σοκ» που υιοθετεί η κυρία Μέρκελ θα λειτουργήσει όπως λειτούργησε στη Ρωσία, δηλαδή καταστροφικά. Αν η γερμανική συνταγή συνεχιστεί θα έχει σαν αποτέλεσμα τη διάλυση της ευρωπαϊκής ένωσης – κάτι το οποίο, όπως ήδη υποστήριξα, η γερμανίδα καγκελάριος δεν επιθυμεί. Η τελευταία όμως επιμένει να θέλει και την πίτα ολάκερη και τον σκύλο χορτάτο. Επιμένει στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, αλλά χωρίς την αλλαγή στο σύμφωνο της δημοσιονομικής σταθερότητας. Συμπέρασμα: η μακροπρόθεσμη γερμανική πολιτική είναι βαθιά αντιφατική. Προσπαθεί να τετραγωνίσει τον κύκλο. Προσπαθεί να πετύχει τον στόχο της ενοποίησης με τα λάθος μέσα, μέσα που δεν οδηγούν σε μια ισχυρή αλλά σε μια υπό διάλυση Ευρώπη. Άρα η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση της γερμανίδας καγκελαρίου δεν είναι «μερκιαβελλική», αλλά «στρουθοκαμηλική».

Σύνδεση