Περί αντισημιτισμού και άλλων δαιμονίων

Μια πρόσφατη δημοσκόπηση για τον αντισημιτισμό, που διεξήχθη τον Φεβρουάριο του 2014 σε εκατό χώρες, τοποθετεί την Ελλάδα στην κορυφή της σχετικής λίστας ανάμεσα στα κράτη της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Όσον αφορά τη χώρα μας, το συνολικό ποσοστό, 69%,[1] είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από τη δεύτερη χώρα στην Ευρώπη (37% Γαλλία) και μπορεί να συγκριθεί μόνο με κράτη που δεν έχουν διπλωματική σχέση με το Ισραήλ (κυρίως χώρες της Μέσης Ανατολής). Έρευνες που να καταγράφουν το φαινόμενο δεν έχουν δημοσιευθεί ούτε διεξαχθεί ποτέ στην Ελλάδα. Έτσι, μια ομάδα τεσσάρων ελλήνων ακαδημαϊκών, από την Οξφόρδη, το Διεθνές Πανεπιστήμιο και το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, σε συνεργασία με ιστορικούς, πολιτικούς επιστήμονες και διεθνολόγους, διεξήγαγε την πρώτη έρευνα για τη μελέτη του αντισημιτισμού στην ελληνική κοινή γνώμη. (Οφείλουμε να διευκρινίσουμε ότι η συλλογή δεδομένων τελείωσε αρκετές ημέρες πριν την έναρξη της πρόσφατης κρίσης στην Γάζα). Η έρευνα βασίζεται σε δομημένες συνεντεύξεις τυχαίου δείγματος της ελληνικής κοινωνίας. Το ερωτηματολόγιο είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του περιοδικού, καθώς και εκτενέστερη ανάλυση.[2] Αν και η έκταση του ερωτηματολογίου επιτρέπει την διερεύνηση διαφόρων υποθέσεων εργασίας (σε σχέση με την εκπαίδευση, την ροπή προς θεωρίες συνωμοσίας, την θυματοποίηση, κ.τ.λ.) σχετικά με την εκδήλωση του φαινομένου, στην παρούσα ανάλυση θα επικεντρωθούμε μόνο στις πολιτικές του διαστάσεις. 1. Είναι οι Έλληνες αντισημίτες; Από μια πλειάδα παραγόντων με τους οποίους μετρήσαμε τον αντισημιτισμό επικεντρωνόμαστε σε τρεις ερωτήσεις στις οποίες οι ερωτώμενοι καλούνταν να δηλώσουν στην κλίμακα 1-5 πόσο συμφωνούν (1) ή διαφωνούν (5) με τις παρακάτω προτάσεις: α. Οι Εβραίοι εκμεταλλεύονται το Ολοκαύτωμα για να έχουν καλύτερη αντιμετώπιση από διεθνή κέντρα αποφάσεων (στο εξής «Ολοκαύτωμα»). β. Οι Ισραηλινοί κάνουν στους Παλαιστίνιους ό,τι ακριβώς τους έκαναν οι Γερμανοί (στο εξής «Παλαιστίνη»). γ. Οι Εβραίοι έχουν μεγάλη δύναμη στον κόσμο των επιχειρήσεων (στο εξής «Επιχειρήσεις»). δ. Μια γενική ερώτηση που δηλώνει τον βαθμό εμπιστοσύνης στους Εβραίους ως κοινωνική κατηγορία (στο εξής «Εμπιστοσύνη»). Για την συγκεκριμένη ερώτηση χρησιμοποιήθηκε μια κλίμακα από το 0 (καμία εμπιστοσύνη) έως το 10 (απόλυτη εμπιστοσύνη). Το Διάγραμμα 1 παρουσιάζει τις απαντήσεις στις τρεις πρώτες ερωτήσεις, για το «Ολοκαύτωμα», την «Παλαιστίνη» και τις «Επιχειρήσεις». Και οι τρεις κατανομές εμφανίζουν μια ιδιαίτερα υψηλή κλίση προς τις απαντήσεις «συμφωνώ» και «συμφωνώ απόλυτα». Συνολικά, 65% του δείγματος συμφωνεί ότι οι Ισραηλινοί κάνουν στους Παλαιστίνιους ακριβώς ό,τι τους έκαναν οι Γερμανοί, εξισώνοντας τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή με τη γενοκτονία των Εβραίων. Το ίδιο ακριβώς ποσοστό θεωρεί ότι οι Εβραίοι χρησιμοποιούν το Ολοκαύτωμα για να έχουν καλύτερη μεταχείριση σε κέντρα αποφάσεων. Τέλος, το 92% πιστεύει ότι οι Εβραίοι έχουν μεγάλη δύναμη στον κόσμο των επιχειρήσεων. Οι ξεκάθαρες αυτές τάσεις υποδηλώνουν μια στερεοτυπική αντίληψη για τους Εβραίους και τον ρόλο τους στον κόσμο των επιχειρήσεων. 2. Οι δύο αντισημιτισμοί Μέσα από αρθρογραφία στον Τύπο, πολιτικές δηλώσεις, γελοιογραφίες, προκύπτει ότι το φαινόμενο του αντισημιτισμού στη χώρα μας δεν αποτελεί προνόμιο της μίας ή της άλλης παράταξης. Είναι ο αντισημιτισμός χαρακτηριστικό συγκεκριμένων ιδεολογικών και κομματικών φορέων ή διαπερνά οριζόντια τις υπάρχουσες διαιρετικές τομές στην ελληνική κοινωνία; Ως μια πρώτη προσπάθεια να διερευνήσουμε αυτό το ερώτημα, παρουσιάζουμε στο πάνω μέρος του Διαγράμματος 2 τις μέσες τιμές των απαντήσεων στις ερωτήσεις για τους Εβραίους και το Ισραήλ («Παλαιστίνη», «Ολοκαύτωμα», «Επιχειρήσεις») σύμφωνα με την αυτοτοποθέτηση του ερωτώμενου στην κλίμακα Αριστεράς (0) και Δεξιάς (10). Αν και η συσχέτιση φαίνεται χαμηλή, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Καταρχήν δεν είναι γραμμική, αλλά προσομοιάζει με αυτήν ανάποδης καμπάνας (U-shaped). Αυτό σημαίνει απλά ότι κεντρώες ιδεολογικές αυτοτοποθετήσεις παρουσιάζουν χαμηλότερα ποσοστά αντισημιτισμού από τις κεντρόφυγες αυτοτοποθετήσεις. Μεταξύ των κεντρώων απαντήσεων, όμως, διαφαίνεται ότι τα ποσοστά αντισημιτισμού είναι χαμηλότερα στην κεντροαριστερά (3 και 4 στην κλίμακά μας) παρά στο κέντρο (5) ή την κεντροδεξιά (6 και 7). Συνεπώς φαίνεται πως η κεντροαριστερά ως ιδεολογική αυτοτοποθέτηση είναι ο πιο φιλικός χώρος προς τους Εβραίους, χωρίς όμως οι διαφορές να είναι σημαντικές, όπως θα δούμε και στη συνέχεια. Αυτό συμβαίνει και με την ερώτηση για την Παλαιστίνη, αλλά και με την ερώτηση για το Ολοκαύτωμα. Οι απαντήσεις στις δυο αυτές ερωτήσεις παρουσιάζουν όμως και μια σημαντική διαφορά. Ενώ στην πρώτη το υψηλότερο σημείο ανήκει στην άκρα αριστερά, στη δεύτερη οι τιμές είναι υψηλότερες (και άρα πιο κοντά στο «συμφωνώ απόλυτα») στην άκρα δεξιά. Αυτή η διαφορά οφείλεται μάλλον στο γεγονός ότι ενώ ο αριστερός αντισημιτισμός χτίστηκε σε μεγάλο βαθμό μέσα από την αλληλεγγύη προς την Παλαιστίνη, ο ακροδεξιός αντισημιτισμός πηγάζει και από μια πιο κυνική στάση απέναντι στο Ολοκαύτωμα που σχετίζεται με την ίδια την άρνησή του ή τη σχετικοποίησή του. Βέβαια θα ήταν καλό να μην υπερθεματίσει κανείς πάνω σ’ αυτές τις διαφορές καθώς υποκρύπτουν την γενικότερη εικόνα, που είναι μια εικόνα περισσότερο ιδεολογικής ομοιογένειας παρά ετερογένειας. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και στην κεντροαριστερά να ψάξει κανείς θα βρει διάχυτα, αν όχι πλειοψηφικά, στοιχεία αντισημιτισμού.[3] Μπορεί αυτός να διαμορφώνεται ή να στηρίζεται σε εν μέρει διαφορετικές βάσεις στην αριστερά και στην δεξιά, αλλά φαίνεται να συναντάται και στους δύο πόλους με την ίδια σχεδόν συχνότητα. Διάγραμμα 1: Πεποιθήσεις σχετικά με τους Εβραίους και το Ισραήλ. Σημείωση: ΔΑ: Διαφωνώ απόλυτα, Δ: Διαφωνώ, ΟΔ/ΟΣ: Ούτε διαφωνώ ούτε συμφωνώ. Σ: Συμφωνώ, ΣΑ: Συμφωνώ απόλυτα. Οι διαφορές μεταξύ του αριστερού και δεξιού αντισημιτισμού δεν αλλοιώνουν ωστόσο τη γενική εικόνα. Όπως φαίνεται στο κάτω μέρος του Διαγράμματος 2, στην κλίμακα εμπιστοσύνης 0 (καθόλου) - 10 (πολύ) για Εβραίους, Τούρκους, Αμερικανούς, οι τιμές είναι γενικά χαμηλές και για τις τρεις ομάδες. Ο μέσος όρος εμπιστοσύνης είναι μεγαλύτερος για τους Εβραίους (3,43) από ό,τι για τους Τούρκους (3,03) και τους Αμερικανούς (3,02). Η διακύμανση όμως αυτών των τιμών σύμφωνα με την ιδεολογική αυτοτοποθέτηση διαφέρει σημαντικά. Οι αριστεροί είναι γενικά πιο πιθανό να εμπιστεύονται τους Τούρκους και οι δεξιοί πιο πιθανό να εμπιστεύονται τους Αμερικανούς.[4] Όμως στην περίπτωση των Εβραίων τέτοια γραμμική συσχέτιση δεν υπάρχει. Οι δύο αντίθετες πολιτικές πλευρές δείχνουν από κοινού να μην εμπιστεύονται τους Εβραίους· μια ακόμη ένδειξη ότι η ιδεολογία, τουλάχιστον με όρους αριστεράς-δεξιάς, δεν αποτελεί σημαντικό παράγοντα εξήγησης του αντισημιτισμού. Στον βαθμό που βοηθά προς αυτήν την κατεύθυνση το κάνει μέσα από την διαφαινόμενη θετικότερη εικόνα της κεντροαριστεράς. Και πάλι όμως οι διαφορές είναι πολύ μικρές, ειδικά όταν συγκριθούν με την σαφώς πιο ξεκάθαρη εικόνα συσχέτισης των άλλων δύο γραφημάτων (Αμερικανοί και Τούρκοι). Ως επόμενο βήμα, και προκειμένου να δούμε πιο αναλυτικά αν η ιδεολογία και η πολιτική παίζουν ρόλο στον αντισημιτισμό, θα κοιτάξουμε πιο κοντά τους πιθανούς ψηφοφόρους του κάθε κόμματος. Το μεθοδολογικό πρόβλημα που συναντάμε σ’ αυτήν την περίπτωση, όμως, είναι αρκετά μεγάλο και έγκειται στον μικρό αριθμό ερωτώμενων που δηλώνουν την κομματική τους προτίμηση. Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα, χρησιμοποιούμε μια ερώτηση που θα την ονομάσουμε πιθανότητα ψήφου. Ζητήσαμε από όλους τους ερωτώμενους να επιλέξουν σε μια κλίμακα από το 0 έως το 10 πόσο πιθανόν θα ήταν να ψηφίσουν το κόμμα Χ. Επαναλάβαμε την ερώτηση για τα παρακάτω κόμματα: ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ, ΕΛΙΑ/ΠΑΣΟΚ, ΠΟΤΑΜΙ, ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ, ΑΝΕΛ και ΚΚΕ. Το 0 στην κλίμακα σημαίνει καθόλου πιθανό και το 10 σημαίνει πάρα πολύ πιθανό. Το Διάγραμμα 3 παρουσιάζει τα αποτελέσματα αυτής της άσκησης, χρησιμοποιώντας όλες τις μεταβλητές που έχουμε δει ως τώρα για τον αντισημιτισμό: «Παλαιστίνη», «Ολοκαύτωμα», «Επιχειρήσεις» και, τέλος, «Εμπιστοσύνη στους Εβραίους». Θα αρχίσουμε κοιτάζοντας κάθετα τις τρεις πρώτες στήλες που αφορούν τις ερωτήσεις «Παλαιστίνη», «Ολοκαύτωμα» και «Επιχειρήσεις». Οι διαφορές μεταξύ των κομμάτων είναι πολύ μικρές, πράγμα που ενισχύει την παρατήρηση που κάναμε νωρίτερα σχετικά με την ιδεολογική και κομματική καθολικότητα του φαινομένου. Αυτή η παρατήρηση προκύπτει από το γεγονός ότι στα 15 από τα 21 γραφήματα δεν διαφαίνεται σημαντική συσχέτιση μεταξύ πιθανότητας ψήφου και αντισημιτισμού (οι καμπύλες/γραμμές είναι παράλληλες με τον οριζόντιο άξονα του κάθε γραφήματος). Η κομματική επιλογή δεν δείχνει να μεταβάλλει τις τιμές αντισημιτισμού. Κάποιες εξαιρέσεις όμως υπάρχουν και αξίζει να αναφερθούν. Ξεκινώντας από την πρώτη στήλη, βλέπουμε πως τα μόνα κόμματα στα οποία υπάρχει μια κάποια συσχέτιση μεταξύ πιθανότητας ψήφου και αποδοχής της άποψης ότι η στάση του Ισραήλ είναι συγκρίσιμη με αυτή των Γερμανών προς τους Εβραίους είναι η ΝΔ (αρνητική) και το ΚΚΕ (θετική). Αυτό εξηγείται λογικά μέσα από την ιδεολογική φόρτιση με την οποία αντιμετωπίζεται το συγκεκριμένο ζήτημα από την ελληνική κοινή γνώμη. Η αριστερά δείχνει μεγαλύτερη ευκολία στο να κάνει αυτή τη σύγκριση από την δεξιά, η οποία φαίνεται να τηρεί λιγότερο σκληρή στάση απέναντι στο Ισραήλ. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι αν και μικρότερες οι διακυμάνσεις των ΑΝΕΛ και ΣΥΡΙΖΑ ακολουθούν τις ίδιες γραμμές. Παρά την πολυσυλλεκτικότητα των ψηφοφόρων του μετά την κρίση, ο ΣΥΡΙΖΑ διατηρεί ένα πυρήνα πολύ πιθανών ψηφοφόρων που ως αριστεροί δείχνουν ιδιαίτερα κριτική στάση προς το Ισραήλ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι δεν βλέπουμε μια αντίστοιχη εικόνα στους πιθανούς ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ, που δείχνουν πιο επιφυλακτικοί στην σύγκριση αυτή. Αντίστροφα, όσο πιο πιθανό είναι να ψηφίσει κανείς ΧΑ, τόσο πιθανότερο είναι να εξισώσει την στάση του Ισραήλ με αυτή των ναζί. Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι αυτές οι διαφορές είναι πολύ μικρές, ιδιαίτερα όταν συγκριθούν με τις επόμενες στήλες. Διάγραμμα 2: Ιδεολογική αυτοτοποθέτηση, αντισημιτισμός και εμπιστοσύνη στους Εβραίους, τους Τούρκους και τους Αμερικανούς. Σημείωση: Ο οριζόντιος άξονας καλύπτει την διάσταση Αριστεράς-Δεξιάς. Ο κατακόρυφος άξονας παρουσιάζει τις τιμές των μεταβλητών που αναγράφονται στον τίτλο του κάθε γραφήματος. Η μαύρη γραμμή παρουσιάζει τις μέσες τιμές για κάθε τιμή ιδεολογίας και οι γκρίζες σκιές περιλαμβάνουν τα αντίστοιχα διαστήματα εμπιστοσύνης (95%). Η δεύτερη στήλη παρουσιάζει πολύ μικρές διαφορές για τέσσερα από τα επτά κόμματα, αλλά αρκετά μεγάλες διαφορές για τα υπόλοιπα τρία: το ΠΑΣΟΚ, την ΧΑ και τους ΑΝΕΛ. Για τη ΝΔ, το Ποτάμι, το ΚΚΕ και τον ΣΥΡΙΖΑ δεν βλέπουμε καμία συσχέτιση μεταξύ πιθανότητας ψήφου και αποδοχής της πρότασης ότι οι Εβραίοι εκμεταλλεύονται το Ολοκαύτωμα. Η πρώτη σημαντική συσχέτιση προκύπτει για τους πολύ πιθανούς ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ, που δείχνουν να πιστεύουν πολύ λιγότερο από όλους τους άλλους ψηφοφόρους ότι οι Εβραίοι εκμεταλλεύονται το Ολοκαύτωμα για πολιτικούς ή/και οικονομικούς λόγους. Επειδή αυτή η πρόταση βρίσκεται αρκετά κοντά σε θεωρίες συνωμοσίας, η πιο πιθανή εξήγηση για αυτήν την διαφορά μεταξύ ΠΑΣΟΚ και των υπολοίπων ψηφοφόρων είναι πως οι πρώτοι είναι λιγότερο φιλικοί προς τέτοιες θεωρίες. Πραγματικά, βλέποντας το Διάγραμμα 4, που δείχνει τη συσχέτιση μεταξύ πιθανότητας ψήφου και συνωμοσιακής λογικής, βλέπουμε ότι οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ, μαζί με αυτούς της ΝΔ, είναι περισσότερο κριτικοί απέναντι σε αυτές τις θεωρίες. Το γεγονός, βέβαια, ότι για τους ψηφοφόρους της ΝΔ δεν βλέπουμε την ίδια συσχέτιση μεταξύ πιθανότητας ψήφου και πεποίθησης ότι οι Εβραίοι χρησιμοποιούν το Ολοκαύτωμα όπως και στα υπόλοιπα κόμματα σημαίνει ότι η ροπή προς θεωρίες συνομωσίας εξηγεί μέρος μόνο της προαναφερθείσας διαφοράς μεταξύ ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ και των υπόλοιπων ψηφοφόρων. Ίσως, όπως θα δούμε και στη συνέχεια, αυτή η διαφορά να είναι απόρροια της διαφορετικής αντίληψης σχετικά με την σημασία και το μέγεθος του Ολοκαυτώματος σε σύγκριση τουλάχιστον με ελληνικές τραγωδίες και τραύματα. Πάντως η λογική της συνωμοσιακής σκέψης δείχνει να συνάδει με τις υψηλές και θετικές συσχετίσεις για τους ψηφοφόρους των ΧΑ και ΑΝΕΛ. Οι πιο πιθανοί ψηφοφόροι αυτών των δύο κομμάτων είναι πολύ πιο δεκτικοί προς την άποψη ότι οι Εβραίοι χρησιμοποιούν το Ολοκαύτωμα με στρατηγικές βλέψεις. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 4, οι ίδιοι ψηφοφόροι είναι και οι πιο δεκτικοί σε θεωρίες συνωμοσίας. Η τρίτη στήλη του Διαγράμματος 3 παρουσιάζει τις μικρότερες διακομματικές διαφορές. Ουσιαστικά δεν βρίσκουμε καμία συσχέτιση μεταξύ πιθανότητας ψήφου για κανένα από αυτά τα κόμματα και αποδοχής της πρότασης ότι οι Εβραίοι έχουν μεγάλη δύναμη στον κόσμο των επιχειρήσεων. Η μόνη αλλά σημαντική εξαίρεση είναι οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ, που δείχνουν να πιστεύουν στη σύνδεση μεταξύ Εβραίων και επιχειρηματικών κύκλων περισσότερο από τους υπόλοιπους. Η διαφορά αυτή υποδηλώνει και μια από τις πηγές αντισημιτισμού σε μερίδα της αριστεράς: στην σύνδεσή τους με τις τράπεζες και άλλους πυλώνες του καπιταλισμού. Η τέταρτη και τελευταία στήλη χρησιμοποιεί την ερώτηση σχετικά με την εμπιστοσύνη προς τους Εβραίους. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα, υπάρχει σημαντική διακύμανση μεταξύ των κομμάτων. Στα κόμματα της αριστεράς, ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ, δεν φαίνεται καμιά σημαντική διαφορά μεταξύ λιγότερο και περισσότερο πιθανών ψηφοφόρων τους.[5] Αντίθετα, φαίνεται να υπάρχει μια θετική συσχέτιση μεταξύ της πιθανότητας ψήφου στη ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ και, κυρίως, το Ποτάμι και στην εμπιστοσύνη προς τους Εβραίους. Και πάλι όμως δεν είναι τόσο μεγάλη όσο η αρνητική συσχέτιση της πιθανότητας ψήφου στην ΧΑ και τους ΑΝΕΛ και στον βαθμό εμπιστοσύνης προς τους Εβραίους, που για τους σίγουρους υποστηρικτές αυτών των δύο κομμάτων φτάνει σχεδόν στο 0. 3. Συμπεράσματα Ως φαινόμενο, ο αντισημιτισμός φαίνεται να είναι ευδιάκριτος σε όλο το ιδεολογικό φάσμα και όλο το κομματικό σύστημα. Οι αλλαγές είναι σχετικά μικρές και στον βαθμό που είναι σημαντικές οδηγούν σε δύο γενικά συμπεράσματα. Πρώτον, ο αντισημιτισμός φαίνεται να είναι πιο έντονος στην άκρα δεξιά. Δεύτερον, είναι το ίδιο έντονος τόσο στην αριστερά όσο και στη δεξιά, αν και οι λόγοι που οδηγούν σε αυτόν εν μέρει διαφέρουν. Για την αριστερά ο αντισημιτισμός είναι συνυφασμένος με μια μονομερή πρόσληψη θύτη και θύματος στο θέμα της Παλαιστίνης με όρους απολυτότητας. Φυσικά, με την παρούσα έρευνα δεν μπορούμε να πούμε αν η στάση του Ισραήλ στο συγκεκριμένο θέμα είναι ο λόγος που προκαλεί τον αντισημιτισμό ή αν απλά προϋπάρχουσες αντισημιτικές τάσεις δημιουργούν υπερβάλλοντα ζήλο στην διαμόρφωση μιας μανιχαϊστικής πρόσληψης της συγκεκριμένης διαμάχης ως εξίσου ή και περισσότερο σημαντικής από την εβραϊκή γενοκτονία. Από την άλλη πλευρά ο αντισημιτισμός της δεξιάς φαίνεται να είναι πιο κοντά σε θεωρίες συνωμοσίας και φυσικά έχει περισσότερο χαρακτηριστικά εθνικισμού,[6] χωρίς να στερείται ευρείας νομιμοποιητικής βάσης σε αντισιωνιστικές και αντιιμπεριαλιστικές αναφορές που είναι κοινές με την αριστερά. Διάγραμμα 3: Κομματική επιλογή και αντισημιτισμός. Σημείωση: Ο οριζόντιος άξονας δείχνει τις πιθανές τιμές στην ερώτηση για την Πιθανότητα Ψήφου (ΠΨ). Ο κάθετος άξονας μετρά τις μέσες τιμές ανά πιθανότητα ψήφου των ερωτήσεων της κάθε στήλης. Η μαύρη γραμμή δείχνει τη συσχέτιση μεταξύ των δύο και η γκρίζα ζώνη διαπερνά τα αντίστοιχα διαστήματα εμπιστοσύνης (95%). Θυμίζουμε ότι οι πρώτες τρεις ερωτήσεις έχουν διακύμανση από το 1 (διαφωνώ απόλυτα) μέχρι το 5 (συμφωνώ απόλυτα) και η τελευταία από το 0 (δεν εμπιστεύομαι καθόλου) μέχρι το 10 (εμπιστεύομαι απόλυτα). Συνεπώς από την έρευνα προέκυψαν μικρές ιδεολογικές και κομματικές διαφορές, μια και το φαινόμενο δείχνει να είναι διάχυτο σε όλο το πολιτικό φάσμα. Στο σημείο αυτό, θα προσπαθήσουμε να δούμε γιατί υπάρχει τόσο μεγάλη ομοιογένεια μεταξύ διαφορετικών πολιτικών φορέων για ένα κατά μεγάλο μέρος πολιτικό ζήτημα. Δύο μόνο ερμηνείες από τις πολλές που μπορούν να δοθούν για την παραπάνω απογοητευτική εικόνα αφορούν τον κοσμοπολιτισμό και τη θυματοποίηση. Αρχίζουμε με τον κοσμοπολιτισμό. Το Διάγραμμα 5 εξετάζει τη συσχέτιση μεταξύ πολυπολιτισμικών αντιλήψεων και αντισημιτισμού.[7] Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, υπάρχει μια αρνητική συσχέτιση, όπως θα περίμενε κανείς: όσο μεγαλύτερη ανοχή νιώθει κανείς απέναντι σε διαφορετικές κουλτούρες τόσο λιγότερο πιθανό είναι να συμφωνεί με στερεότυπα για τους Εβραίους. Όμως, η μεγαλύτερη συσχέτιση υπάρχει στην ερώτηση για το αν οι Εβραίοι χρησιμοποιούν το Ολοκαύτωμα για να πετύχουν ευνοϊκότερη μεταχείριση σε διεθνή κέντρα αποφάσεων. Αυτό εξηγείται μέσα από το γεγονός ότι υπάρχει μια θετική συσχέτιση μεταξύ της αριστερής ιδεολογίας και της πολιτισμικής ανεκτικότητας. Ακριβώς επειδή η αριστερά είναι πιο ευαίσθητη στο θέμα της Παλαιστίνης, η σημασία του κοσμοπολιτισμού σ’ αυτήν την ερώτηση υποχωρεί. Με άλλα λόγια η πολιτική ταυτότητα της αριστεράς αποδεικνύεται ισχυρότερη από την πολιτισμική στο συγκεκριμένο ευαίσθητο ζήτημα. Όσον αφορά τη θυματοποίηση, είναι γνωστό ότι σταδιακά το Ολοκαύτωμα καθιερώθηκε νομικά και ιστορικά ως το αρχέτυπο της «πρότυπης» γενοκτονίας, ένα πρότυπο το οποίο οι υπόλοιπες περιπτώσεις συλλογικού τραύματος δυσκολεύτηκαν να πλησιάσουν. Στην περίπτωση της Ελλάδας θεωρούμε ότι η ελληνική κοινωνία αναπτύσσει σύνδρομα θυματοποίησης με τον τρόπο που κοινωνικοποιούνται και εσωτερικοποιούνται οι εθνικές της ήττες (Μικρά Ασία, Κυπριακό, Εμφύλιος, κ.ά.). Στην ερώτηση «O ελληνισμός έχει υποστεί γενοκτονίες ισάξιες ή χειρότερες από την εξόντωση των Εβραίων», το ποσοστό συμφωνίας φτάνει στο 70% του δείγματος. Το εντυπωσιακό αυτό νούμερο έχει κυρίως σημασία για εμάς, γιατί αυτή η θυματοποίηση σχετίζεται με τον αντισημιτισμό και μάλιστα χωρίς να προκύπτουν σημαντικές ιδεολογικές ή άλλες κομματικές αποχρώσεις. Το διάγραμμα 6 παρουσιάζει την συσχέτιση μεταξύ αριστεράς-δεξιάς και θυματοποίησης, όπου δεν προκύπτει καμία απολύτως διαφορά. Το ίδιο συμβαίνει και όταν χρησιμοποιούμε την πιθανότητα ψήφου αντί της ιδεολογίας. Δεν προκύπτει καμία σημαντική διαφορά μεταξύ των κομμάτων (βλ. ιστοσελίδα). Είναι ξεκάθαρο ότι η λογική της θυματοποίησης αντανακλά ένα μοντέλο πετυχημένης κοινωνικοποίησης και μετάδοσης σε διαφορετικές γενιές, ιδεολογίες και κόμματα, ένα μοντέλο μιας πολιτικής κουλτούρας η οποία βασίζεται σε κοινά αποδεκτά ιδεολογήματα που σχετίζονται με εθνικά στερεότυπα και προκαταλήψεις και παράγει λογικές ανοχής και ευδοκίμησης αντισημιτικών αντιλήψεων. Διάγραμμα 4: Πιθανότητα Ψήφου και θεωρίες συνωμοσίας. Σημείωση: Ο κάθετος άξονας μετρά τον βαθμό πίστης σε θεωρίες συνωμοσίας και κυμαίνεται θεωρητικά από το 0 έως το 20. Διάγραμμα 5: Συσχέτιση μεταξύ της διάστασης εθνοκεντρισμού-πολυπολιτισμικότητας και αντισημιτισμού. Σημείωση: Ο κατακόρυφος άξονας προσδιορίζει τον βαθμό συμφωνίας με τις προτάσεις αντισημιτισμού (1: διαφωνώ απόλυτα, 2: διαφωνώ, 3: ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ, 4: συμφωνώ, 5: συμφωνώ απόλυτα). Η μαύρη γραμμή δείχνει τον μέσο όρο των απαντήσεων σε κάθε βαθμίδα της κλίμακας εθνοκεντρισμού-ανοχής σε άλλους πολιτισμούς. Η γκρίζα περιοχή καλύπτει τα αντίστοιχα διαστήματα εμπιστοσύνης (95%). Διάγραμμα 6: Ιδεολογία, θυματοποίηση και αντισημιτισμός. Σημείωση: Το πρώτο γράφημα δείχνει την (μη) συσχέτιση μεταξύ ιδεολογίας και θυματοποίησης. Ο κατακόρυφος άξονας διαβάζεται ως εξής: «Πόσο συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την πρόταση ότι οι Έλληνες έχουν υποστεί χειρότερες γενοκτονίες από τους Εβραίους;» 1: Διαφωνώ απόλυτα, 2: διαφωνώ, 3: ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ, 4: συμφωνώ, 5: συμφωνώ απόλυτα. Ο κατακόρυφος άξονας στο δεύτερο διάγραμμα είναι ένα τμήμα της κλίμακας εμπιστοσύνης προς τους Εβραίους. Διάγραμμα 7: Θυματοποίηση και απόψεις για τους Εβραίους και το Ισραήλ. [1] Ποσοστό το οποίο επιβεβαιώθηκε από την παρούσα έρευνα, ελαφρώς μειωμένο (65%), υπογραμμίζοντας την εξαιρετικά προβληματική εικόνα της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στο συγκεκριμένο ζήτημα. [2] link [3] Ενδεικτικά, 51% όσων τοποθετούνται στην κλίμακα αριστεράς-δεξιάς μεταξύ 2 και 4 συμφωνούν (ή συμφωνούν απόλυτα) ότι οι Εβραίοι χρησιμοποιούν το Ολοκαύτωμα. Το 58% αυτών θεωρούν και ότι το Ισραήλ φέρεται στους Παλαιστίνιους όπως οι Γερμανοί στους Εβραίους. Αν και αυτά τα ποσοστά είναι χαμηλότερα από τους εθνικούς μέσους όρους, είναι, παρ’ όλα αυτά, αρκετά υψηλά. [4] Ο μέσος όρος εμπιστοσύνης στους Αμερικανούς είναι 2,7 για όσους τοποθετούνται χαμηλότερα του 5 στην κλίμακα αριστεράς-δεξιάς και 3,68 ανάμεσα σε όσους τοποθετούνται άνω του 5. Αντίστροφα, ο μέσος όρος εμπιστοσύνης στους Τούρκους είναι 3,74 για τους αριστερούς ( 5). Τέτοιες διαφορές δεν προκύπτουν για τους Εβραίους, για τους οποίους ο μέσος όρος εμπιστοσύνης στους αριστερούς (<5) είναι 3,66 και 3,45 στους δεξιούς. [5] Ο μέσος όρος εμπιστοσύνης προς τους Εβραίους είναι 3,5 ανάμεσα σε όσους δίνουν τιμή μικρότερη του 5 στην ερώτηση πιθανότητας ψήφου στον ΣΥΡΙΖΑ και 3,41 ανάμεσα σε όσους δίνουν τιμή μεγαλύτερη του 5. Οι αντίστοιχοι μέσοι όροι για το ΚΚΕ είναι 3,38 και 3,93 για όσους δίνουν τιμή μικρότερη και όσους δίνουν τιμή μεγαλύτερη του 5 αντίστοιχα. [6] Δεδομένης της έλλειψης χώρου, παρουσιάζουμε τα αποτελέσματα που υποστηρίζουν αυτό το συμπέρασμα στην ιστοσελίδα του περιοδικού. Εκεί δείχνουμε ότι: 1) η δεξιά προσδίδει μεγαλύτερη σημασία στην εθνική και θρησκευτική ταυτότητα κάποιου από ό,τι η αριστερά. 2) Όσο μεγαλύτερη αξία δείχνει κανείς σε αυτές τις δύο ταυτότητες τόσο πιο πιθανό είναι να θεωρεί πως οι Εβραίοι χρησιμοποιούν το Ολοκαύτωμα. Δεν φαίνεται όμως να επηρεάζουν αυτές οι ταυτότητες τις απόψεις των ερωτώμενων για την Παλαιστίνη. Συνδυάζοντας αυτά τα στοιχεία συμπεραίνουμε ότι ο δεξιός αντισημιτισμός ενέχει στοιχεία θρησκευτικού και εθνικιστικού ανταγωνισμού και είναι λιγότερο συνδεδεμένος με το ζήτημα της Παλαιστίνης. [7] Η ακριβής διατύπωση είναι η εξής: «Ορισμένοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον εθνικό τους πολιτισμό ως ανώτερο και δυσκολεύονται να αποδεχθούν συνήθειες και αξίες άλλων πολιτισμών, ενώ κάποιοι άλλοι αντιλαμβάνονται τον ανθρώπινο πολιτισμό ως ενιαίο και προσαρμόζονται εύκολα στις συνήθειες και στις αξίες άλλων πολιτισμών. Αν η άποψη των πρώτων αντιστοιχεί στη θέση 0 και η άποψη των δεύτερων αντιστοιχεί στη θέση 10, εσείς πού θα τοποθετούσατε τον εαυτό σας;».

Περί αντισημιτισμού και άλλων δαιμονίων

Σύνδεση