Λίγα ακόμη για τον Ώντεν

Με ενδιαφέρον διάβασα στο τχ. 50 (Απρίλιος 2014) της ARB το άρθρο του Έντουαρντ Μέντελσον για «Τον άγνωστο Ώντεν». Επιτρέψτε μου να προσθέσω μερικές πληροφορίες για το πώς ο Ώντεν βοηθούσε άγνωστους ανθρώπους και συγκεκριμένα τη βοήθεια και την ώθηση που έδωσε στη Ρέα Ντάλβεν (Πρέβεζα 1904 - Νέα Υόρκη 1992) για να δημοσιεύσει τη μετάφραση των ποιημάτων του Καβάφη. Τη βοήθεια που της έδωσε ο Ώντεν την περιγράφει η ίδια σε ένα της άρθρο για το πώς έγινε μεταφράστρια ελληνικών ποιημάτων.[1] Όταν η Ντάλβεν ξεκινούσε τη μεταφραστική της προσπάθεια για το έργο του Καβάφη ήταν σχεδόν άγνωστη. Είχε γράψει μερικά σκετς για το ραδιόφωνο και συλλέγοντας συνδρομές με μεγάλη δυσκολία είχε δημοσιεύσει τη μετάφραση στα αγγλικά του ποιητικού έργου του Γιοσέφ Ελιγιά[2]. Η μετάφραση είχε αρκετή επιτυχία και ύστερα από ένα ταξίδι της στην Ελλάδα το 1947, όπου γνωρίστηκε σχεδόν με όλη την ελληνική ιντελιγκέντσια της εποχής (στην Αθήνα με τους Σεφέρη, Σικελιανό, Δροσίνη, Ελύτη, τον Αλέκο Φωτιάδη των Νεοελληνικών Γραμμάτων και των Ελευθέρων Γραμμάτων, και στη Θεσσαλονίκη με τον Γιώργο Θέμελη, τη Ζωή Καρέλη και τον Τάκη Βαρβιτσιώτη) επέστρεψε στην Αμερική κάνοντας έναν σταθμό στο Παρίσι. Εκεί γνωρίστηκε με τον Νίκο Καζαντζάκη και θέλησε να μεταφράσει την Οδύσσεια. Μεταφράζει περίπου 20 σελίδες και ο Καζαντζάκης ετοιμάζεται να εγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη για να τη βοηθήσει στη μετάφραση. Στη Νέα Υόρκη ο Άγγελος Σεφεριάδης, αδελφός του Γιώργου Σεφέρη, και η Εύα Πάλμερ, πρώτη γυναίκα του Σικελιανού, την αποτρέπουν από ένα τέτοιο εγχείρημα. Έτσι τυπώνει στον μικρό εκδοτικό οίκο Gear Associates το 1951 την ανθολογία Modern Greek Poetry, στηριγμένη στην ποιητική ανθολογία του Ηρακλή Αποστολίδη. Η μετάφραση γίνεται ευνοϊκότατα δεκτή από τους πνευματικούς κύκλους της Νέας Υόρκης, με βιβλιοκριτικές από τον Μαρκ βαν Ντόρεν, τον Γουίλιαμ Ροζ Μπέννετ και τον Ώντεν μάλιστα στην εφημερίδα New York Times! Αλλά αυτή της η χαρά ήταν προσωρινή, γιατί ο εκδοτικός οίκος Gear Associates φαλίρισε και τα βιβλία κατασχέθηκαν από τους δανειστές και κλειδώθηκαν σε μια αποθήκη. Για καλή μας τύχη η φίλη της και λογοτέχνης Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη χαρίζει το 1955 στην Ντάλβεν μια συλλογή ποιημάτων του Καβάφη. Πρέπει να είναι η έκδοση του Ίκαρου του 1948, αυτή που στο εξώφυλλό της δηλώνει ότι είναι η Β΄ έκδοση. Αναπαραγάγει την έκδοση του 1935, αυτή που λόγω της εικονογράφησης του ζωγράφου Τάκη Καλμούχου συνηθίζουμε να την ονομάζουμε του «Καλμούχου». Είναι η γνωστή έκδοση με επιμέλεια της Ρίκας, τότε, Σεγκοπούλου, που δημιούργησε τον καβαφικό ποιητικό κανόνα. Η Μαυροειδή-Παπαδάκη της στέλνει και ποιήματα του Καβάφη που είχαν δημοσιευτεί σε περιοδικά και είναι αυτά που αργότερα θα αποτελέσουν τις εκδόσεις των «Αποκηρυγμένων» και των «Κρυμμένων». Η Ντάλβεν γράφει ότι νιώθει πως ο Καβάφης συζητούσε απευθείας μαζί της. Εκείνη την εποχή ζούσε στο Μπρούκλιν και δίδασκε στο Fairley Dickinson University, στην πόλη Τίνεκ του Νιού Τζέρσεϋ συγχρόνως εργαζόταν για τις εκδόσεις του Βλαβιανού. Στο φοιτητικό περιοδικό Literary Review του πανεπιστημίου δημοσιεύει μερικά ποιήματα, και ο συνάδελφός της Α. Μιχαλόπουλος που διδάσκει αρχαία ελληνικά γράφει μια εισαγωγή. Δίνει το χειρόγραφο στον Μπεν Ράεμπερν, τον οποίο γνώριζε από τον εκδοτικό οίκο Gaer, υπεύθυνο τώρα ενός άλλου μικρού εκδοτικού οίκου, του Horizon Press. Ο εκδότης για να προσελκύσει την προσοχή του κοινού σκέφτηκε ότι το βιβλίο θα ήταν πιο εμπορικό αν υπήρχε μια εισαγωγή ή κάποιος πρόλογος από τον Ώντεν και την ενθαρρύνει να του γράψει. Η Ντάλβεν γράφει στον Ώντεν τον Μάιο του 1959, αλλά επειδή ο Ώντεν ήταν διακοπές στην Αυστρία αργεί να της απαντήσει. Τον Σεπτέμβριο του 1959 επιτέλους συναντώνται και μιλούν για τη μετάφραση. Ο Ώντεν την ρωτά αν έχει υπογράψει με κάποιον εκδοτικό οίκο συμβόλαιο για τη μετάφραση και εκείνη του εξηγεί ότι έχει κάνει προφορική συμφωνία με τον Ράεμπερν. Ο Ώντεν της προτείνει να μην υπογράψει υποσχόμενος ότι θα εκδώσει τη μετάφραση στον δικό του εκδοτικό οίκο, τον Harcourt, Brace and World (αργότερα μετονομάστηκε σε Harcourt, Brace Jovanovitch, HBJ για συντομία, και έγινε ένας εκδοτικός κολοσσός). Της σύστησε επίσης να βρει μια καλή επιμελήτρια εκδόσεων και της πρότεινε την έμπειρη Μάργκαρετ Μάρσαλ, η οποία και επιμελήθηκε το κείμενο. Η Μάρσαλ και η Ντάλβεν εργάστηκαν μαζί για έναν περίπου χρόνο. Η Μάρσαλ την έπεισε ότι η εισαγωγή του Μιχαλόπουλου αδικούσε τα καβαφικά ποιήματα και της πρότεινε να ζητήσει από τον Ώντεν να τη γράψει. Όπως λέει η Ντάλβεν, ένα απόγευμα καθώς κάθονταν στο καναπέ του λίβινγκ ρουμ του, τον ρώτησε αν θα μπορούσε να έγραφε μια εισαγωγή για τη μετάφρασή της και εκείνος με μια ανάσα της απάντησε «Θα είναι τιμή μου». Έτσι έγραψε την εισαγωγή όπου δηλώνει ότι αν δεν γνώριζε την ποίηση του Καβάφη μερικά ποιήματά του ή θα γράφονταν διαφορετικά ή δεν θα γράφονταν καθόλου. Η μετάφραση κυκλοφόρησε το 1961 και γνώρισε μεγάλη φιλολογική και εμπορική επιτυχία. Δημοσιεύτηκαν 18 κριτικές για το βιβλίο[3] και η εφημερίδα New York Times το ανακήρυξε ένα από τα δέκα καλύτερα της χρονιάς. Το 1976 προσθέτει στα ήδη μεταφρασμένα ποιήματα 63 από τα «Αποκηρυγμένα» και από «Τα Κρυμμένα», και από εκείνη την μέρα το βιβλίο βρίσκεται διαρκώς σε κυκλοφορία και είναι αυτό που κυρίως έκανε γνωστό το έργο του Καβάφη στο πλατύ αγγλόφωνο κοινό. Αν ο Ώντεν δεν υποστήριζε αυτή την έκδοση και δεν την είχε προωθήσει στον δικό του εκδοτικό οίκο, ίσως αυτή η μετάφραση να είχε κυκλοφορήσει από έναν μικρό εκδοτικό οίκο και να περνούσε απαρατήρητη. [1] Rae Dalven, “An unsought for calling (My life as a translator from the Modern Greek)”, Journal of Modern Greek Studies, v. 8 (1990), 307-315. Το τεύχος είναι αφιερωμένο στην μετάφραση. [2] Poems by Joseph Eliyia, translated from the Greek by Rae Dalven, illustrated by Dr. Johan A. Van Zuylan, published in memoriam by the Greek Jews of New York, Anatolia Press, Νέα Υόρκη 1944. [3] Δανείζομαι τις πληροφορίες από το Δ. Δασκαλόπουλος, Βιβλιογραφία Κ.Π. Καβάφη 1886-2000, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2003.

Λίγα ακόμη για τον Ώντεν

Σύνδεση