Ρατσισμός, ανθρωπολογία, ευγονική στην Ελλάδα και εθνική ταυτότητα

Μια συνεχής ενασχόληση για την απόδειξη της απευθείας καταγωγής από τους αρχαίους προγόνους και την καθαρότητα του γένους (της «φυλής») παρατηρείται από τους Έλληνες επιστήμονες και διανοούμενους μετά την αμφισβήτηση της καταγωγής τους από τον Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράυερ τo 1830 και αργότερα, το 1853-55, με τις απόψεις και παρατηρήσεις του Αρτύρ ντε Γκομπινώ. Όντως, οι Έλληνες είχαν επενδύσει σε αυτήν την καταγωγή, η οποία τους καθιστούσε συμπαθείς στους φιλέλληνες Ευρωπαίους και στην οποία οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό η επιτυχής έκβαση της Επανάστασης του 1821 και η ίδρυση του μικρού και αδύναμου ελληνικού κράτους. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι επιστρατεύθηκαν διάφοροι επιστημονικοί κλάδοι για να στηρίξουν τη θέση της φυλετικής συνέχειας, η ιστορία, η αρχαιολογία, η γλωσσολογία, η λαογραφία, ακόμα και η κλιματολογία. Και δεν είναι τυχαίο ότι επιστρατεύθηκε και η φυσική ανθρωπολογία. Η φυσική ανθρωπολογία ασκούμενη από Έλληνες επιστήμονες άρχισε να αναπτύσσεται το 1884. Πιστοποιητικό γέννησής της είναι το άνω των 200 πυκνοτυπωμένων σελίδων δοκίμιο στα γαλλικά «La Grèce» ενός πολυμαθούς νεαρού γιατρού, του Κλωνός Στεφάνου[1] (1854-1915). Ο Κλων Στέφανος και ο αδελφός του Κυπάρισσος, διάσημος καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ήσαν μέλη μιας οικογένειας ταλαντούχων. Το δοκίμιο του Στεφάνου αποτελεί μια ενδελεχή παρουσίαση της γεωγραφίας, της γεωλογίας, χλωρίδας και πανίδας, αλλά κυρίως της δημογραφίας, της ανθρωπολογίας και των ασθενειών του μικρού κράτους, δηλαδή μιας ιστορικής και γεωγραφικής ιατρικής. Στα δεδομένα που παρουσιάζει περιλαμβάνονται και οι κρανιομετρήσεις τις οποίες είχε δημοσιεύσει το 1882 και το 1883 ο Νικόλαος Χ. Αποστολίδης[2], ζωολόγος, μαθητής του Ανρί ντε Λακάζ Ντυτιέ, μετέπειτα καθηγητής Ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο Κλων Στέφανος προσπαθεί να είναι αντικειμενικός και η συζήτηση των ιστορικών παραδόσεων για την προέλευση των πληθυσμών στον ελληνικό χώρο (όπως αποτυπώνονται στην αρχαιοελληνική γραμματεία) είναι συγκρατημένη, παρουσιάζεται και συζητείται ψύχραιμα. Το ίδιο και τα κρανιομετρικά δεδομένα, τα δικά του και του Αποστολίδου. Ο Στέφανος επιχειρηματολογεί ότι οι σημερινοί ελληνικοί πληθυσμοί διαφέρουν από τους σλαβικούς της Νοτίου Βαλκανικής στα κρανιομετρικά δεδομένα. Μόνο που αυτά, σήμερα το γνωρίζομε, δεν αποτελούν το κατάλληλο υλικό για να παρακολουθηθεί και να αποδειχθεί η κληρονομική συνέχεια σε διαδοχικές γενεές. Είναι όντως ακόμη σκοτεινό το θέμα της κληρονομικότητας των λόγων των διαφόρων μηκών του κρανίου, πολλώ δε μάλλον αγνοήθηκε η επίδραση του τρόπου με τον οποίο το βρέφος τοποθετείται στην κούνια του και αγνοήθηκε επίσης και η επίδραση της σκληρότητας της κούνιας στην τελική διαμόρφωση του κρανίου. Με τον γυρισμό του στην Ελλάδα ο Κλων Στέφανος συνέβαλε στην ίδρυση του Ανθρωπολογικού Μουσείου στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1886), στο οποίο και διορίζεται διευθυντής. Το Μουσείο συγκεντρώνει πλήθος σκελετικού και άλλου υλικού και δημοσιεύει κατ’ έτος τα Πεπραγμένα του, που περιλαμβάνονται στους ετήσιους πρυτανικούς απολογισμούς μέχρι το 1914, ένα έτος πριν τον πρόωρο θάνατο του Κλωνός Στεφάνου. Από το 1913 είχαν γίνει ενέργειες για την ίδρυση έκτακτης αυτοτελούς καθηγητικής έδρας ανθρωπολογίας προορισμένης γι’ αυτόν, αλλά ο θάνατός του την ανέκοψε. Η έδρα (φυσικής) ανθρωπολογίας τελικά ιδρύθηκε στην Ιατρική Σχολή το 1925. Διάδοχος του Στεφάνου, Διευθυντής του Μουσείου διορίζεται το 1915 ο ιατρός χειρουργός Ιωάννης Κούμαρης (1879-1970), ο οποίος και εξελέγη έκτακτος καθηγητής της νεοϊδρυθείσας αυτοτελούς έδρας της ανθρωπολογίας και εδίδαξε ως το 1949, οπότε συνταξιοδοτήθηκε και παρέμεινε ως ομότιμος. Με την αποχώρησή του η ανθρωπολογία έπαυσε να διδάσκεται. Το 1924 με πρωτοβουλία του Κούμαρη ιδρύθηκε η Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρεία. Ο Κούμαρης, γερμανοσπουδασμένος αλλά και με γαλλική επίδραση, προσπάθησε να είναι «προοδευτικός», ήταν ένθερμος δαρβινιστής, ήθελε να είναι σύγχρονος και ενημερωμένος και έβλεπε θετικά και την ευγονική στείρωση. Όμως δυο κύριες ιδέες κυριαρχούσαν στη σκέψη του σχετικά με την ανθρωπολογία και την ελληνική ταυτότητα, πρώτα η πίστη του στην ύπαρξη μιας ξεχωριστής ελληνικής φυλής και μετά η πίστη του στην αυτόχθονη ανάπτυξή της από την γένεση της φυλής αυτής στην Αιγηίδα. Ήταν οπαδός της ισόρροπης και διαρκούς εξέλιξης των ανθρώπινων πληθυσμών απανταχού της Γης (την ονομάζει «ομοιόμορφο εξέλιξη»), ένα είδος πολυγενισμού που σήμερα θεωρείται απαράδεκτο. Από την άλλη μεριά πρέπει να ήταν ιδιαιτέρως επιτυχής στην κοινωνική προβολή των απόψεών του και την προβολή των θεσμών που αποσκοπούσαν στην ανάπτυξη της ανθρωπολογίας. Τούτο γίνεται φανερό από την παρουσία του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, τότε πρωθυπουργού, μαζί με τον Ιωάννη Λυμπερόπουλο, υπουργό Εθνικής Παιδείας, στην ιδρυτική συνεδρίαση της Ελληνικής Ανθρωπολογικής Εταιρείας. Η συνεδρίαση αυτή έγινε στις αίθουσες της Εταιρείας Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, με τον Παπαναστασίου, ο οποίος προήδρευσε της συνεδρίας, να απευθύνει επαίνους στον Κούμαρη για την πρωτοβουλία του ενθυμούμενος και λόγους του διάσημου γερμανού ανθρωπολόγου φον Λούσαν που προέτρεπαν στην ίδρυση της Εταιρείας. Σ’ αυτόν απάντησε ο Κούμαρης. Ακολούθως αποχώρησε ο Παπαναστασίου με τον Λυμπερόπουλο, καθώς είχαν υποχρέωση να μεταβούν σε συνέδριο δημοδιδασκάλων, ενώ την προεδρία της ιδρυτικής συνέλευσης παρέδωσε ο πρωθυπουργός στον Φωκίωνα Νέγρη, άνδρα σεβάσμιο και επιστήμονα-τεχνικό εκτιμώμενο, ο οποίος στη συνέχεια χρημάτισε και ο πρώτος πρόεδρος της νεοϊδρυθείσης Ακαδημίας Αθηνών το 1926. Μετά την έγκριση του Καταστατικού διενεργήθηκαν εκλογές για τα οκτώ αιρετά μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου που ήσαν γνωστοί καθηγητές Πανεπιστημίου (Γ. Σκλαβούνος, Θ. Σκούφος, Κ. Κτενάς, Χ. Τούντας, Γ. Χατζηδάκις, Κ. Άμαντος, Κ. Τριανταφυλλόπουλος) και του ισόβιου Γενικού Γραμματέα Ι. Κούμαρη. Όπως έγινε φανερό η σύνθεση του Δ.Σ. έδειχνε ότι η Εταιρεία ήθελε να αγκαλιάζει και κλάδους της «πολιτισμικής ή κοινωνικής» ανθρωπολογίας πέραν της φυσικής, η οποία όμως παρέμενε ο σκληρός πυρήνας της με τον μόνιμο Γενικό Γραμματέα[3]. Ήδη από την πρώτη συνεδρία της Εταιρείας, το 1925[4], μετά την παρουσίαση κρανιομετρήσεων από τον Κούμαρη, που σκοπό είχαν να δείξουν τη φυλετική συνέχεια των Ελλήνων, ένα μέλος, ο ιατρός Ανδρέας Σιτόπουλος, παρατήρησε αυτό που ήταν ήδη γνωστό, ότι αλλοιώσεις στο κρανίο, καθιστώντας το βραχυκέφαλο, επιφέρει η ύπτια θέση του βρέφους σε σκληρό λίκνο, στο οποίο οι Ηπειρώτες συνηθίζουν να προσδένουν τα παιδιά τους. Επίσης ότι παραμορφώσεις στο κρανίο επιφέρουν άλλοι λαοί όπως κάνουν οι Γιουρούκοι, που αποσκοπούν στην διαμόρφωση δολιχοκεφάλου κρανίου. Ο Κούμαρης απαντά ότι αυτά είναι γνωστά αλλά δεν προβαίνει σε άλλα σχόλια, πως δηλαδή διασώζεται η μέθοδος που εφαρμόζει, και γιατί συνεχίζουν να είναι χρήσιμα τα δεδομένα των κρανιομετρήσεων τα οποία χρησιμοποιεί και προκρίνει. Ακολούθως ο Σταύρος Τσουρουκτσόγλου (1896-1966) προβαίνει σε μακροτάτη ανακοίνωση περί ευγονίας (που καλύπτει άνω των 25 σελίδων) και η οποία έγινε ευμενώς δεκτή από τον προεδρεύοντα Γ. Σκλαβούνο. Αυτός ο τελευταίος καταφέρνει σε λίγες σελίδες να συναθροίσει όλες τις δυνατές ανοησίες περί κληρονομικότητας, που αντιβαίνουν σε όσα ήσαν εκείνη την εποχή γνωστά, ένα μνημείο ανοησιών. Σε άλλη συνεδρία ο Νέγρης προβαίνει σε ανακοίνωση περί παγετώνων και καταβυθίσεως της Ατλαντίδος με τον χαμό 64 εκατομμυρίων παλαιών ανθρώπων! Γενικά πρόκειται για ανόητους εντυπωσιασμούς ανύπαρκτων επιστημονικώς θεμάτων. Το 1926 η ανακοίνωση του Κ. Άμαντου για τους Σλάβους και σλαβόφωνους στις ελληνικές χώρες επαναφέρει την Ανθρωπολογική Εταιρεία στους κύριους στόχους της. Μεταξύ των πολλών ανακοινώσεων, που παρουσιάζονται στη συνέχεια, αξιοσημείωτες είναι όσες αφορούν την έρευνα των συχνοτήτων των ομάδων αίματος ΑΒΟ στους Έλληνες. Ο Κούμαρης παρουσιάζει το 1927 πρώτος δικά του καθώς και του καθηγητού Κ. Σάββα, ακολουθεί το 1928 ο Ιάκωβος Διαμαντόπουλος (Δρ. του Πανεπιστημίου του Βερολίνου), και το 1930 ο ιατρός Γεώργιος Η. Πάγκαλος[5]. Μέχρι το 1949, χρονιά αποχωρήσεως του Κούμαρη από την Γενική Γραμματεία της Εταιρείας άλλες τρεις παρόμοιες ανακοινώσεις έγιναν, του Π. Σφετικόπουλου (1938), της Παπαμάρκου-Σκλέπα και το 1948-1949, του Γ. Αλιβιζάτου με την Παπαμάρκου-Σκλέπα. Όμως προκαλεί έκπληξη που δεν τονίζεται ότι για πρώτη φορά χρησιμοποιείται γενετικός δείκτης μη επηρεαζόμενος από περιβαλλοντικές συνθήκες, άρα ικανός να ανιχνεύσει βιολογική καταγωγή. Το μόνο ενδιαφέρον είναι να δειχθεί ότι οι Έλληνες διαφέρουν στις συχνότητες των ομάδων αίματος από τους συνορεύοντες με αυτούς Σλάβους (Σέρβους, Βουλγάρους) και τους Τούρκους. Από το 1952 με τη μετάφραση από τα αγγλικά στα γαλλικά του έργου του Γουίλιαμ Μπόυντ Génétique et races humaines δεν υπήρχε πια δικαιολογία για τους σπουδασμένους στην ηπειρωτική Ευρώπη να αγνοούν ότι αυτή η μέθοδος προσέφερε μια νέα και μη επιδεχόμενη αμφισβήτηση μεθοδολογία[6]. Η νέα φάση της ανθρωπολογίας βασισμένη σε γενετικές σημάνσεις (ομάδες αίματος, ηλεκτροφορητικά ανιχνευόμενα ένζυμα –τα αλλόζυμα–, άλλες σημάνσεις στο DNA, όπως μεταξύ άλλων από επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες) αποτελούν μια φάση που δεν θα μας απασχολήσει εδώ και στην οποίαν πρωτοστάτησαν στην Ελλάδα οι Νάιτζελ Μπάρνικοτ, Μικές Παϊδούσης και ο υπογραφόμενος, ακολούθως ο Ν. Ξηροτύρης (γεν.1944), ο Κ. Τριανταφυλλίδης (γεν. 1940), ο Γ. Σταματογιαννόπουλος (γεν. 1934), και στο εξωτερικό πολλοί άλλοι, και η οποία καταλήγει στα κορυφαία επιτεύγματα τoυ Λουίτζι Λούκα Καβάλλι-Σφόρτσα και των δυο συνεργατών του, Πάολο Μενότσι και Αλμπέρτο Πιάτσα. Αυτά μαζί με τη μαθηματική μέθοδο της coalescence (θα την λέγαμε «της συνενώσεως») επιτρέπουν και την χρονολόγηση με γενετικά δεδομένα της στιγμής του διαχωρισμού ομάδων, όταν δηλαδή διαχωρίζονται από τον κοινό τους πρόγονο. Ο Νικόλαος Ξηροτύρης σε δυο δημοσιεύσεις του (1979 και 1980) μελέτησε τα κρανία που βρέθηκαν σε αρχαιολογικές ανασκαφές στην Ελλάδα. Σε τέτοιες ανασκαφές όσο και σε παλαιοντολογικά ευρήματα ο ερευνητής συχνά μόνο μετρήσεις οστών μπορεί να πραγματοποιήσει (αν δεν είναι αρκετά τυχερός ώστε να ανιχνεύσει σε καλή κατάσταση DNA σήμερα με τις νέες δυνατότητες που εμφανίστηκαν). Μελέτησε σε κάθε κρανίο μεγάλο αριθμό μετρήσεων. Δεδομένου ότι πολλές συσχετίζονται, πραγματοποίησε μια ανάλυση κύριων πρώτων συνιστωσών της διακυμάνσεως. Τέλος, χαρακτήρισε κάθε κρανίο με την τιμή μιας συνθετικής (προσθετικής) μεταβλητής, που αποτελούσε το βαρυκεντρικό άθροισμα των τριών πρώτων συνιστωσών (βαρυκεντρικό κατά τούτο, ότι ο συντελεστής καθεμιάς αναλογούσε στο μέγεθος του τμήματος της συνολικής διακυμάνσεως που ερμηνεύει). Οι τιμές του αθροίσματος αυτών των συνιστωσών για κάθε κρανίο ξεχωριστά χρησιμοποιήθηκαν για την εξέταση της ανομοιότητός των και ενδεχομένως για την κατασκευή δενδρογράμματος, δηλαδή γραφικής αναπαράστασης ομαδοποιήσεως αυτών των κρανίων. Φαίνεται καθαρά η έλλειψη διαφοροποιήσεων μεταξύ τους· δεν υπάρχουν σαφείς διαφορές μεταξύ κρανίων πρωτοελλαδικής, μεσοελλαδικής και υστεροελλαδικής εποχής. Μια διαφοροποίηση ενδεχομένως να αναμενόταν σε περίπτωση μαζικών μετακινήσεων πληθυσμών. Να μια έρευνα υψηλής ποιότητος που παρέχει όμως μόνον επισφαλείς ενδείξεις[7]. Τα Πρακτικά της Εταιρείας εξακολούθησαν να δημοσιεύονται μέχρι την αποχώρηση του Κούμαρη το 1949, οπότε η Εταιρεία περιέπεσε σε αδράνεια αλλά δεν έπαυσε να υφίσταται μέχρι σήμερα[8]. Από τις εμμονές του Κούμαρη είναι η εξύψωση της έννοιας της φυλής, η θέσπιση, χωρίς σαφή οριοθετικά κριτήρια, χωρίς σοβαρά τεκμήρια και επιχειρήματα, για την ύπαρξη ξεχωριστής Ελληνικής φυλής, πρόταση για την οποία κατακρίθηκε από ξένους ανθρωπολόγους, και η αρνητική στάση του μεταπολεμικά στα ψηφίσματα της Ουνέσκο περί ανυπαρξίας φυλών στο ανθρώπινο είδος. Ήταν αρνητικός και απέναντι στους γάμους μεταξύ εκπροσώπων διαφορετικών φυλών: κατ’ αυτόν η υβριδοποίηση αλλοίωνε την καθαρότητα της φυλής! Είναι εμφανείς σε αυτόν οι κακές γερμανικές επιδράσεις οι οποίες εστήριξαν κατά τη ναζιστική περίοδο τη γενοκτονία των Εβραίων. Πρέπει να υπενθυμίσω ότι το 1919, αμέσως μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη Διάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι οι Ιάπωνες εκπρόσωποι πρότειναν να προστεθεί στον Καταστατικό Χάρτη της Κοινωνίας των Εθνών η αρχή της ισότητας των φυλών. Τούτο δεν έγινε δεκτό, οι Αμερικανοί φοβήθηκαν τις επιπτώσεις που θα προκαλούσε το φυλετικό πρόβλημα στους ίδιους και σε όλο τον κόσμο. Μετά όμως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και υπό το βάρος και τη γενική κατακραυγή για τη γενοκτονία κυρίως των Εβραίων αλλά και άλλων λαών από τους Γερμανούς Ναζί η Ουνέσκο οργάνωσε σειρά συναντήσεων στις οποίες εγκρίθηκαν ψηφίσματα εναντίον των φυλετικών διακρίσεων που έφταναν μέχρι και την άρνηση της επιστημονικής βάσης για την ύπαρξη στο ανθρώπινο είδος φυλών (Παρίσι 1950, 1951, Μόσχα 1964, Παρίσι 1967, 1968). Τις διακηρύξεις αυτές υπέγραψαν οι σημαντικότεροι βιολόγοι, γενετιστές, εξελικτικοί και ανθρωπολόγοι εκείνης της εποχής (Θεοδόσιος Ντομπζάνσκυ, Χ. Ι. Μούλερ, Τζ. Μπ. Ες Χαλντέιν, Τζούλιαν Χάξλεϋ, Σύριλ Ουάντινγκτον, Μπέρναρντ Ρεντς, Κουρτ Στερν, Τζόζεφ Νήνταμ, Κλωντ Λεβύ Στρως, Άσλεη Μονταγκού, Α.Ε. Μουράντ, Ανρί Βαλουά, Νάιτζελ Μπάρνικοτ, Κάρλετον Κουν, Φ.Μ. Σαλζάνο) και έγινε γενικά αποδεκτή παρά τις παλινδρομήσεις ορισμένων που τις προσυπέγραψαν. Παρόμοια διακήρυξη, μετά από την εμφάνιση της Κοινωνιοβιολογίας του Ε.Ο. Γουίλσον τo 1975, εγκρίθηκε στο Συμπόσιο των Αθηνών της Ουνέσκο το 1981, που υπεγράφη και από Έλληνες επιστήμονες (Κ. Κριμπάς, Δ. Τριχόπουλος, Α. Μπαγιόνας, Φ. Βεγλερής, Α. Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου). Η ιδέα πίσω από αυτές τις διακηρύξεις ήταν ότι οι γεωγραφικά διαφοροποιούμενες φυλές οφείλουν τις διαφορές τους σε λίγα γενετικά χαρακτηριστικά του χρώματος του δέρματος, των οφθαλμών, των τριχών, το λείο ή ούλο των τριχών, το ύψος κ.ά., αλλά οι διαφορές μεταξύ άλλων γονιδίων δεν είναι σημαντικές. Όντως ο Ρ. Λιούοντιν, μαθητής του Ντομπζάνσκυ, μελετώντας πολλά γονίδια ομάδων αίματος και άλλων βιοχημικών σημάνσεων, το 1972, απέδειξε ότι οι διαφορές μεταξύ ατόμων διαφόρων φυλών είναι ελάχιστα μεγαλύτερες συγκρινόμενες με τις διαφορές ατόμων εντός της ίδιας φυλής[9]. Οι διαφορές χρώματος είναι σχετικά πρόσφατα αποκτήματα διά της φυσικής επιλογής, οι οποίες αποβλέπουν στην προστασία του δέρματος από τις υπεριώδεις ακτίνες σε περιοχές γύρω από τον Ισημερινό, που σκουραίνουν το δέρμα, και επιλογής για ανοιχτόχρωμο δέρμα, που επιτρέπει την πρόσληψη ηλιακής ακτινοβολίας για την παραγωγή της βιταμίνης D σε βόρειες χώρες όπως εκείνες των σκανδιναβικών κρατών. Ο Κούμαρης και μετά τον πόλεμο υποστήριζε ότι η ελληνική φυλή, όπως την ονόμαζε, είναι αυτόχθων[10] στον χώρο της Αιγηίδος ή μετά την καταπόντισή της στον περιαιγαιακό χώρο. Βεβαίως δεν πρέπει κανείς να κατακρίνει εκ των υστέρων τους ερευνητές που προηγήθησαν για αυτά που υποστήριξαν χωρίς να γνωρίζουν όσα κατόπιν έγιναν γνωστά ή αποδείχθηκαν. Πρέπει όμως να ασκηθεί μια δριμεία κριτική για τις διατυπούμενες έωλες απόψεις ή τις στερούμενες κάθε πραγματικού δεδομένου ή σοβαρής ένδειξης για να υποστηριχθούν εθνικιστικές ή άλλες ιδεολογικές απόψεις. Η φιλοπατρία δεν πρέπει να μας ωθεί σε προκατασκευασμένες θεωρίες και η πατριδοκαπηλία πρέπει να καταδικάζεται – το έθνος κατά τον εθνικό μας ποιητή, πρέπει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό. Σήμερα έχει τεκμηριωθεί η «out of Africa» (εκ της Αφρικής ορμώμενη) και σχετικά πρόσφατη προέλευση των ανθρώπων στην Ευρώπη και Ασία, πριν από 50 ως 100 χιλιάδες χρόνια από ένα ομοιογενή πληθυσμό. Όμως το 1956 η Εταιρεία βραβεύει τον απόστρατο στρατηγό Ξέρξη Λίβα για το πόνημά του Η Αιγηΐς κοιτίς των Αρίων και του Ελληνισμού.[11] Βεβαίως το αυτόχθον και το καθαρόαιμον είναι αυτόχρημα γελοίο, όπως και η άποψη ότι η εύρεση στον εθνικό χώρο κρανίου ανθρωπίνου είδους διαφορετικού του Homo sapiens αποτελεί εγγραφή σε ένα libro d’oro (βιβλίο εγγραφής αριστοκρατικής καταγωγής) και ότι συνιστά τίτλο τιμής και αρχαιότητος της εθνικής καταγωγής. Αναφέρομαι φυσικά στο κρανίο των Πετραλώνων. Ακόμα και σήμερα οι αναφορές για την αρχαιότητα του ελληνικού έθνους και της ελληνικής γλώσσας δίνουν και παίρνουν, προερχόμενες όχι κατ’ ανάγκην από περιθωριακές ομάδες. Οι έγκριτες Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης τύπωσαν το ογκώδες βιβλίο (περίπου 550 σελίδες κείμενο και άλλες 50 βιβλιογραφία κ.λπ.) του Θεόδωρου Γιαννόπουλου Πόθεν και πότε οι Έλληνες. Ο πολυμαθής αρχαιολόγος συγγραφεύς τείνει να αποδώσει παλαιότητα παλαιολιθική στην ελληνική γλώσσα καταρρίπτοντας την ήδη προταθείσα αρκετά παλαιά χρονολογία γέννησής της, στην έναρξη της γεωργίας κατά τη νεολιθική εποχή, που είχε προτείνει ο ελληνομαθής άγγλος αρχαιολόγος Λόρδος Κόλιν Ρένφριου, στηριζόμενος στην εργασία των Καβάλλι-Σφόρτσα, Μενότσι και Πιάτσα. Αυτοί οι τελευταίοι είχαν αποδώσει την επέκταση και διάδοση της γεωργίας από την γόνιμη ημισέληνο σε μια σιωπηλή και βαθμιαία δημογραφική πλημμυρίδα, την πρώτη μεγάλη μετανάστευση στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Ο Ρένφριου θεώρησε ότι μόνο αυτή η μεγάλη μετανάστευση μπορούσε να ταυτισθεί με την έλευση των Ινδοευρωπαίων, πρόταση που αργότερα στηρίχθηκε και σε άλλες ισχυρές ενδείξεις[12] – ήδη εμνημόνευσα τα ευρήματα του Ξηροτύρη. Πρέπει να προστεθούν οι έρευνες του Ρ.Ρ. Σοκάλ, που επιβεβαιώνουν τις απόψεις του Κόλιν Ρένφριου, καθώς και η πολύ σημαντική έρευνα των Ράσσελ Γκρέυ και Κουέντιν Άτκινσον που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature, σύμφωνα με την οποία η ελληνική γλώσσα έχει ζωή 7.000 περίπου ετών (όσα θα προέβλεπε περίπου και η υπόθεση Ρένφριου[13]). Αξίζει να σημειωθούν δυο άλλα γεγονότα που σφράγισαν την ιστορία της Εταιρείας. Το 1962 γίνεται μέλος της Εταιρείας και τιμάται από αυτήν με βραβείο της ο εκ Ρωσίας αφιχθείς ανθρωπολόγος Άρης Πουλιανός (γεν. 1924) για το βιβλίο του για την Προέλευση των Ελλήνων το οποίο ακολούθησε αργότερα άλλο για την Καταγωγή των Κρητών. Ο Πουλιανός μελετά κρανία και εξωτερικά φαινοτυπικά χαρακτηριστικά και αποφαίνεται ότι οι σημερινοί Έλληνες είναι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων χωρίς να έχουν υποστεί αλλοίωση. Με είχε επισκεφθεί στο Εργαστήριο της Γενετικής που διηύθυνα και του είχα επιστήσει την προσοχή στο γεγονός ότι ο τρόπος σκέψης του ήταν τυπολογικός, δεν υπάρχει τύπος κυρίαρχος που να αφομοιώνει άλλους και να ανθίσταται σε αλλαγή, και ότι η νεότερη γενετική πληθυσμών υιοθετούσε μια πληθυσμιακή σκέψη, κάθε πληθυσμός έχει μια ρέουσα γενετική και μορφολογική ποικιλότητα. Είχε συμφωνήσει. Αλλά αμέσως τις επόμενες ημέρες σε εφημερίδες επανερχόταν στα παλαιά δικά του. Στην τοποθέτηση αυτή είχα λοιπόν αντιτεθεί με το άρθρο μου «Για μια μη τυπολογική ανθρωπολογία». Για αυτό το δοκίμιο είχα επικριθεί από εφημερίδα της Αριστεράς, δεδομένου ότι αυτή τη φορά τα φώτα έρχονταν από τη Ρωσία[14]. Ο Πουλιανός είχε επίσης προσπαθήσει να οικειοποιηθεί την ανακάλυψη κρανίου παλαιού είδους του γένους Homo, πιθανότατα του Homo erectus, που είχε βρεθεί από ένα χωρικό σε σπήλαιο των Πετραλώνων της Χαλκιδικής και είχε ακολούθως μελετηθεί από δυο καθηγητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τον Αντώνη Κανέλλη και τον Α. Σάββα. Το δεύτερο γεγονός είναι οι διαλέξεις τις οποίες έδωσε την δεκαετία του 1960 ο πολιτισμικός ανθρωπολόγος Πρίγκιψ Πέτρος της Ελλάδος, γιος του Πρίγκιπα Γεωργίου (πρώην ηγεμόνα της Κρητικής Πολιτείας) και της Μαρίας Βοναπάρτη. Ο Πέτρος, μαθητής του Μπρόνισλαφ Μαλινόφσκι, μελέτησε την πολυανδρία σε χώρες της ινδικής χερσονήσου και πλησίον αυτής. Ακολουθώντας το υπόδειγμα του πολυμαθούς και επιστήμονος εκ μητρός πάππου του, του Ρολάνδου Βοναπάρτη, έβλεπε με ενδιαφέρον τις προσπάθειες που έκαναν Έλληνες υπουργοί Παιδείας και καθηγητές του Πανεπιστημίου να εκλεγεί σε έδρα ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σε τούτο αντέδρασε σφόδρα η τότε βασίλισσα Φρειδερίκη διαβλέποντας την πιθανότητα σε κάποια στιγμή να προτιμιόταν από τον ελληνικό λαό ο Πέτρος και να αντικαθιστούσε τον ακαλλιέργητο γιό της. Ο Κούμαρης, ο συμφοιτητής του πρίγκιπα Πέτρου Γρ. Κασιμάτης (Υπουργός Παιδείας), ο Γ. Πανταζής, τότε Καθηγητής Βιολογίας, αρέσκονταν και υιοθετούσαν την ιδέα της συζεύξεως μιας βασιλικής υψηλότητος με την καθηγητική έδρα, σύζευξη που ουδέποτε έλαβε χώρα. Η συζήτηση περί ευγονικής στειρώσεως για να αποφευχθεί η εμφάνιση ανεπιθύμητων κληρονομικών χαρακτηριστικών δεν εντάσσεται πάντοτε στο ίδιο ακριβώς πλαίσιο με την προσπάθεια υπεράσπισης της εθνικής ταυτότητας, όμως μερικές φορές υποφαίνεται να σκοπεί στην διατήρηση της εθνικής καθαρότητας. Συχνά οι Έλληνες επιστήμονες θέλησαν να δείξουν ότι είναι ενήμεροι και ακολουθούσαν όσα συζητούνταν και εφαρμόζονταν στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Άλλωστε η καταδίκη της μεθόδου από την Καθολική Εκκλησία και η αρνητική στάση πολλών επιστημόνων και διανοουμένων εκτός Ελλάδος δεν άφηναν πολλά περιθώρια για την εν Ελλάδι αποδοχή της. Ο σημαντικός υποστηρικτής της είναι ο Κωνσταντίνος Μουτούσης (Πάτρα 1893-1964), ιατρός που σπούδασε στην Αθήνα και στη Βιέννη, το 1933 έκτακτος καθηγητής της Υγιεινής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το 1939 τακτικός καθηγητής της ίδιας έδρας, το 1950 καθηγητής της μικροβιολογίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο και πρύτανής του το 1951-1952. Σε λόγο του λέγει ότι η νεωτέρα έρευνα περί της κληρονομικότητος, στηριζομένη επί των εργασιών των Eugen Fischer, Erwin Baur, [Fritz] Lenz, και [Ernst] Rübin επετέλεσαν αξιόλογον πρόοδον εξ ής …δύναται να υποστηριχθεί σήμερον… ότι [κληρονομικαί] αλλοιώσεις δεν εμφανίζονται συνεπεία εξωτερικών παραγόντων αλλά είναι εγγενείς (Κλινική, 25 Νοεμβρίου 1933). Βέβαια οι τρεις τουλάχιστον βιολόγοι (δηλαδή πλην του Έρβιν Μπάουερ) είναι σήμερα ανυπόληπτα άτομα, κακοί επιστήμονες που απεργάσθηκαν την ναζιστική φυλετική υγιεινή. Στον εναρκτήριο λόγο του ο Μουτούσης ισχυρίζεται και πάλι ότι μπορούμε να προβούμε σε πρόγνωση για ψυχώσεις και ψυχασθένεια και η ευγονική υγιεινή παρέχει τα μέσα δι’ ών είναι δυνατόν να εκριζωθεί το έγκλημα επιβάλλουσα υποχρεωτικήν αποστείρωσιν δι’ ης αποσοβείται η μεταφορά των εγκληματικών προδιαθέσεων εις τους εκγόνους (Δημόσια Υγιεινή 1931, σ. 176). Ο Θρασύβουλος Βλησίδης (1886-1964), και αυτός σπουδασμένος στη Βιέννη, που αργότερα διετέλεσε και καθηγητής Γενικής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρύτανής του (1954) γράφοντας στο “Λαϊκό Πανεπιστήμιο της Βραδυνής” το 1934 εκθείαζε την εθνικιστική πολιτική του Χίτλερ και την πειραματική βιολογία[15]. Μια ενδελεχή αλλά πολύ συγκρατημένη θέση παρουσιάζει ο Μωυσής Μ. Μωυσείδης (1880- ?). Αγνοώ τα βιογραφικά στοιχεία του, εκτός των όσων αναφέρει στα δημοσιεύματά του, ότι είναι ιατρός μαιευτήρ-γυναικολόγος, αντεπιστέλλον μέλος της Μαιευτικής και Γυναικολογικής Εταιρείας των Παρισίων, επίσης του Institut International d’Αnthropologie των Παρισίων, της Αμερικανικής Ακαδημίας Πολιτικών Επιστημών της Φιλαδέλφειας. Από κατάλογο των δημοσιεύσεών του προκύπτει ότι από το 1910 έως τουλάχιστον το 1922 έμενε στην Κωνσταντινούπολη όπου διηύθυνε και το μηνιαίο ιατρικό περιοδικό Ιπποκράτης (1910-1914). Αργότερα στη Αθήνα διευθύνει το περιοδικό Υγεία. Ο Μωυσείδης δημοσιεύει μεταξύ άλλων πολλών ένα μακρύ δοκίμιο Ο Μαλθουσιανισμός άλλοτε και νυν – Έλεγχος γεννήσεων και αποστείρωσις. Πρόκειται για δοκίμιο 96 σελίδων το οποίο όμως ελάχιστα ασχολείται με την ευγονική αλλά κυρίως με την τεχνική στης στειρώσεως προς περιορισμό των γεννήσεων τον οποίο θεωρεί απαραίτητο σύμφωνα με τις ιδέες του Μάλθου, τις οποίες ασπάζεται. Το 1934 όμως στο περιοδικό Έρευνα του Α. Κασιγόνη δημοσιεύει μελέτη 68 σελίδων με τίτλο «Ευγονική Αποστείρωση»[16]. Ο Μωυσείδης είναι εξαιρετικά ενήμερος των συμβαινόντων, ο ίδιος αναφέρει ότι έχει λάβει από τις ΗΠΑ δυο φορές ογκώδες έντυπο υλικό, όπως επίσης και από τη Γαλλία και την Αγγλία. Επιχειρεί μια πλήρη επισκόπηση του θέματος παρουσιάζοντας τις υπέρ της στειρώσεως γνώμες, τις εναντίον αυτής, καθώς και τις γνώμες των εχόντων ενδιάμεση στάση. Επίσης παρουσιάζει τα υπέρ και τα κατά της μεθόδου. Κάνει μια ευρεία ανασκόπηση του τι συμβαίνει ανά χώρα, στις ΗΠΑ με τις διάφορες πολιτείες της, στον Καναδά, στην Ελβετία, στη Γερμανία, όπου παραθέτει και όλες τις διατάξεις του Εκτελεστικού Διατάγματος (sic), στην Αγγλία, στη Γαλλία, στις Σκανδιναβικές χώρες, στην Ουγγαρία, και στην Ελλάδα (από το οποίον μαθαίνομε για την γενομένη εδώ συζήτηση) και καταλήγει λέγοντας ότι είναι πολύ πρόωρο να εφαρμοσθεί ένα μέτρο που περιορίζει τόσο τα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν φαίνεται σε πολλούς αποτελεσματικό. Για την Ελλάδα αναφέρει την αρνητική γνώμη που εξέφρασε η Εκκλησία της Ελλάδος, ένα άρθρο του Σταύρου Τσουρουκτσόγλου, άρθρο του Κωστή Χαριτάκη για το προγαμιαίο πιστοποιητικό, στο οποίο ο συντάκτης βλέπει κάποια εφαρμογή ειδικά για τους λεπρούς, του Δ. Ελευθεριάδου, ο οποίος θεωρεί ότι οι γνώσεις μας δεν επαρκούν για την εφαρμογή του μέτρου, τις γνωστές γνώμες του Μουτούση, τις απόψεις του Σιμ. Βλαβιανού, που χαρακτηρίζει το μέτρο ανελεύθερο και απάνθρωπο, του Δρε-Κόλλια, που κηρύσσεται θερμός οπαδός του μέτρου και του Κατωπόδη που τελικά το αποκλείει λόγω του μεγάλου αριθμού των ατόμων στα οποία τελικά θα έπρεπε να εφαρμοσθεί: υπολογίζει ότι θα έπρεπε να στειρωθούν 14.000 άτομα, δηλαδή ένας για κάθε 450 άτομα. Ο συγγραφέας καταλήγει ότι παρ’ όλη την ευεργετική επίπτωση που θα μπορούσε να έχει, τόσο οι σημερινές γνώσεις, όσο και η γενική αντιπάθεια θα απέκλειαν την αναγκαστική επιβολή του, ενώ οικειοθελώς θα μπορούσε να εφαρμοσθεί σε επιλεγμένες περιπτώσεις. Ο Σταύρος Τσουρουκτσόγλου, ιατρός, σπούδασε στη Βέρνη και στο Μόναχο, υπήρξε υφηγητής της Υγιεινής και της Βακτηριολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης. Έχομε σειρά άρθρων και δοκιμίων του για την ευγονία, στα ελληνικά ήδη μνημονεύσαμε το 1925 την εκτενή ανάπτυξη του θέματος στην Ανθρωπολογική Εταιρεία. Έγραψε επίσης το λήμμα «ευγονία» στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια του Πυρσού (τόμος ΙΑ΄, σ. 708-709). Μετά από τον ορισμό της ευγονίας και ορισμένα ιστορικά γνωστά στοιχεία ασχολείται με το επιχείρημα ότι με την ιατρική έχει παύσει τη δράση της η φυσική επιλογή και κατ’ αυτόν τον τρόπο συντελεί στη μείωση της ποιότητας του κληρονομικού υλικού. Ο Τσουρουκτσόγλου όμως παρατηρεί ότι οι φέροντες παθολογικά χαρακτηριστικά έχουν και μειωμένη συμμετοχή στην παραγωγή ατόμων της επομένης γενιάς. Αυτό είναι σωστό και δείχνει ένα επιστήμονα ικανό ο οποίος και τότε, την εποχή κατά την οποίαν η γενετική πληθυσμών ήταν άγνωστη, μπορούσε να διαβλέψει την πορεία του πληθυσμού. Έχει επίσης εκφράσει μια σωστή εκτίμηση για τα πειράματα του Π. Κάμμερερ. Αμφισβητεί τις απόψεις του Γκομπινώ για την παρουσία της ξανθής και δολιχοκεφάλου φυλής, η οποία είναι υπεύθυνη για τα αρχαία ελληνικά επιτεύγματα και η οποία ακολούθως εξαφανίσθηκε, παρατηρώντας ότι η συχνότητα των ξανθών στη σημερινή Ελλάδα δεν διαφέρει αυτής σε άλλες προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες. Ο Τσουρουκτσόγλου σημειώνει ότι το ευγονικό πρόγραμμα δεν σκοπεύει στην «εκμηδένιση» [άραγε στην εκτέλεση;] των φερόντων τα ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά, αλλά στην κατά το δυνατόν αποφυγή τεκνοποιίας από αυτά είτε με προγαμιαίες συμβουλές είτε με την άνευ ποινικοποιήσεως έκτρωση. Τον ενδιαφέρει επίσης η συνέχιση και ει δυνατόν ενίσχυση της παραγωγής των εξαιρέτων ανθρώπων [των μεγαλοφυών] που βοηθούν στην προώθηση του πολιτισμού και για αυτόν τον σκοπό προκρίνει την ενίσχυση των γάμων μεταξύ ατόμων της ιδίας (ανωτέρας) κοινωνικής τάξεως και του ιδίου επαγγέλματος. Αντικρούει δε τις απόψεις του Λομπρόζο περί συνάφειας επιληψίας και μεγαλοφυΐας. Η Σεβαστή Τρουμπέτα, στο εξαίρετο βιβλίο της Physical Anthropology, Race and Eugenics in Greece (1880s-1970s),[17] σημειώνει ότι ο Τσουρουκτσόγλου ήταν επηρεασμένος από τον Άλφρεντ Πλετς (1860-1940) στην ιδέα της «ζωτικής φυλής». Ένας τέτοιος επηρεασμός θα τον κατέτασσε στους ακραιφνείς εκπροσώπους της ναζιστικής σχολής. Για τον Δημοσθένη Ελευθεριάδη (1885-1964) θέλω να προσθέσω ορισμένα βιογραφικά στοιχεία. Είναι ιατρός που σπούδασε στην Ελλάδα και τη Γερμανία και ειδικεύθηκε στην μικροβιολογία και την υγιεινή. Είχε και πολιτική σταδιοδρομία. Το 1923 εκλέγεται βουλευτής Ροδόπης με τους Φιλελευθέρους, γίνεται υπουργός Κοινωνικής Προνοίας το 1936 στην Κυβέρνηση Δεμερτζή, παραιτείται όμως αμέσως με την δικτατορία Μεταξά. Το 1937 εκλέγεται καθηγητής Κοινωνικής Βιολογίας στην Πάντειο Σχολή Πολιτικών Επιστημών, θέση από την οποία αποχωρεί με το όριο ηλικίας το 1956. Έχει συγγράψει διάφορα βιβλία από τα οποία φαίνεται ότι είναι πιο εγγράμματος από τους περισσότερους που ανέφερα. Έχει θέση κατά των αναγκαστικών ευγονικών μέτρων και έχει επιτεθεί κατά ακαδημαϊκών δασκάλων, ειδικά του παιδιάτρου Κ. Χωρέμη τον οποίον εγκαλεί για ακαδημαϊκή αγυρτεία[18]. Είναι όντως γνωστό ότι ο Χωρέμης ελάχιστα κατανοούσε τη σύγχρονη γενετική (για να είμαι ευγενής), όπως είχε επίσης επισημάνει και ο διάσημος ιατρός Iωάννης Καμινόπετρος. Το 1954 ο γυναικολόγος και δημοτικιστής καθηγητής Νικόλαος Λούρος (1898-1976) ιδρύει την Ελληνική Εταιρεία Ευγονικής. Ενεργά μέλη της είναι ιατροί, παιδίατροι και γυναικολόγοι. Η Εταιρεία εκτός από ενημερωτικές εκδηλώσεις για το ευρύ κοινό προπαγανδίζει το «προγαμιαίο πιστοποιητικό». Προς αυτό από τις αρχές του 1960 αντιτέθηκα με άρθρα και συνεντεύξεις μου στην εφημερίδα Eλευθερία[19]. Τελικά το πιστοποιητικό δεν εφαρμόστηκε. Αυτές οι εν μέρει διάσπαρτες σημειώσεις αποσκοπούν να βοηθήσουν στη σύλληψη της περιρρέουσας ατμόσφαιρας στον κύκλο των πανεπιστημιακών και διανοουμένων στην Ελλάδα προ και κυρίως αμέσως μετά τον μεσοπόλεμο και δείχνουν ένα μικρό φάσμα των αντιδράσεων στα σχετικά με τον ρατσισμό φαινόμενα. Παραβλέφθηκαν άλλα ίσως πιο σημαντικά φαινόμενα, όπως ο υφέρπων ή και συχνά επικρατών αντισημιτισμός. [1] Clon Stéphanos, “La Grèce au point de vue naturel, ethologique, anthropologique, démographique et medical”, Distionnaire Encyclopédique des Sciences Médicales, Masson, Παρίσι 1884, σ. 362-570. [2] N. Apostolidès, “Quelques measures sur le vivant prises en Gréce”, Bulletin e la Societé d’anthropologie de Paris, 1882, σ. 662. N.X. Aποστολίδης, “Συμβολαί εις την Ελληνικήν Ανθρωπολογίαν”, Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας της Ελλάδος, τόμ. Α΄, 1883, σ. 365-367. [3] Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρεία, Α. Ιδρυτική Γενική Συνέλευσις, Β. Καταστατικόν, Π.Δ. Σακελλαρίου, Αθήναι 1924, σ. 31. [4] Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρεία 1924, Πρακτικά Συνεδριών του έτους 1925. Αθήναι, Ανθρωπολογικόν Μουσείον Πανεπιστημίου Αθηνών, σ. 64. [5] Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρεία 1924, Πρακτικά έτους 1927. Ι. Κούμαρη, “Η ‘ορολογική’ διάκρισις των ανθρωπίνων φυλών”, σ. 5-37. – Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρεία, 1924. Πρακτικά έτους 1928, Ιάκωβος Διαμαντόπουλος, σ. 69-81. – Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρεία, 1924. Πρακτικά έτους 1930, Γεωργίου Η. Παγκάλου, “Συμβολή εις την κατανομήν ομάδων αίματος εν Ελλάδι”, σ. 13-17. [6] William Boyd, Génétique et races humaines. Introduction à l'anthropologie physique moderne, traduction par F. Bourliere & J. Sutter, Payot, Παρίσι 1952. [7] N.I. Xirotiris, “The Indo-European in Greece: An anthropological approach to the population of bronze age in Greece” Journal of Indo-European Studies 8 (1980), σ. 201-210. N.I. Xirotiris, “Anthropologische und archaeologische Probleme der griechischen Bronzezeit”, Archives Suisses d’Anthropologie générale, Γενεύη 1979, 43: 69-78. [8] Επ’ ευκαιρία της συμπληρώσεως το 2009 εκατόν πενήντα ετών από τη δημοσίευση του βιβλίου του Δαρβίνου για την προέλευση των ειδών η Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρεία απένειμε τον τίτλο του Επιτίμου Προέδρου της στον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα, στον γράφοντα και στον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Σπύρο Μαρκέτο. Πρόεδρος της Εταιρείας είναι ο αν. καθηγητής Φυσικής Ανθρωπολογίας Θ.Κ. Πίτσιος (Διευθυντής του Ανθρωπολογικού Μουσείου) και Γενικός Γραμματεύς η αν. καθηγήτρια Ιστολογίας-Εμβρυολογίας της Ιατρικής Σχολής Κ.Ρ. Αγγελοπούλου. [9] R.C. Lewonton, “The apportionment of human diversity”, Evolutionary Biology 6 (1972), σ. 381-398. [10] Ι.Γ. Κούμαρη, “Το ‘αυτόχθον’ της φυλής. Ανατύπωσις εκ του Πανηγυρικού τόμου Γ. Ιωακείμογλου”, Αθήναι 1959, Τύποις Σχολή Μονοτυπίας, Γιατράκου 9, σ. 129-137. [11] Στρατηγού ε.α. Ξ. Λίβα, Η Αιγηΐς κοιτίς των Αρίων και του Ελληνισμού. Πολιτιστική περιήγησις και ακτινοβολία. Φυλετική ενότης. Αμελητέα φυλετικώς η παρείσδυσις των Σλάβων και των Τούρκων, Τύποις Χ. Συνοδινός, Λέκκα 7, Αθήναι 1956, σ. 199. [12] Θεόδωρος Γ. Γιαννόπουλος, «Πόθεν και πότε οι Έλληνες;». Ο υπεύθυνες απαντήσεις της επιστήμης και η παρούσα κατάσταση της έρευνας για την πρώτη αρχή του ελληνικού πολιτισμού, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013. Βλέπε τη βιβλιοκρισία του από τον Χ.Ε. Μαραβέλια, «Από πότε μπορούμε να μιλάμε για Έλληνες;», The Athens Review of Books, τχ. 42 (Ιούλ.-Αύγ. 2013), σ. 48-52. [13] Russell Gray, Quentin Atkinson, “Language –tree divergence times support the Anatolian Indo-European origin”, Nature 426 (2003), σ. 435-439. [14] Κ. Κριμπάς, 1986. «Για μια μη τυπολογική ανθρωπολογία», στο Δαρβινικά, σ. 176-193. Αρχικά το δοκίμιο είχε σταλεί για δημοσίευση στο περιοδικό Εποχές το 1965 αλλά ο διευθυντής του Κ. Σκαλιώρας είχε αρνηθεί να το δημοσιεύσει για να μην εμπλακεί το περιοδικό σε μια διαμάχη. Σε μια πρώτη μορφή αλλά δυστυχώς με αλλοιώσεις μη αποδεκτές από τον Ρ. Αποστολίδη δημοσιεύθηκε στα Νέα Ελληνικά (τχ. 1, Ιανουάριος 1966). Στην ορθή μορφή του δημοσιεύθηκε στην πρώτη συλλογή δοκιμίων μου Δαρβινικά (Ερμής, Αθήνα, σ. 182-195) το 1986. Με προέτρεψαν να το γράψω οι J.L. Angel, Emily Vermeule και Σπύρος Ιακωβίδης. [15] Θ. Βλησίδου, “Η εθνικιστική πολιτική του Χίτλερ και η πειραματική βιολογία”, Το Λαϊκό Πανεπιστήμιο της Βραδυνής, Μάιος-Ιούνιος 1934, έτος Β΄, τχ. 3, σ. 88-91. [16] Μ.Μ. Μωυσείδης, Ο Μαλθουσιανισμός άλλοτε και νυν - Έλεγχος γεννήσεων και αποστείρωσις - Μελέτη Ιατρική, ευγονική και κοινωνική βραβευθείσα εις το Συμβουλίδειον αγώνισμα της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών (28 Νοεμβρίου 1931), τυπογραφικά καταστήματα αδελφών Γεράρδων, Νοταρά 15, Εν Αθήναις 1932. Παράρτημα περιοδικού Υγεία, σελίδες 96. – Μ.Μ. Μωυσείδης, Ευγονική Αποστείρωσις. Αρχαί - Μέθοδοι - Εφαρμογή, εκδοτικός οίκος Α. Κασιγόνη, Αθήναι-Αλεξάνδρεια 1934, σ. 68. [17] Βλ. την κριτική παρουσίασή του «Φυλή και Ευγονική στην Ελλάδα» από την Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, στο τχ. 45 (Νοέμ. 2013) της Athens Review of Books. [18] Δ. Ελευθεριάδου, Επιστήμη και αγυρτεία, Αθήναι 1953, σελ. 32. [19] Κ. Κριμπάς, «Η γενετική ημπορεί να βελτιώσει και τον άνθρωπον (τα συμπεράσματα της μαθηματικής γενετικής δίδουν νέα μέσα δια την μελέτην του προβλήματος)», Ελευθερία, 28 Ιουνίου 1964. – Κ. Κριμπάς, «Θεωρείται ανέφικτος η προσπάθεια ευγονικής βελτιώσεως - Είναι ανεπίτρεπτος η κληρονομική καλυτέρευσις του ανθρώπου - Τι είναι ο γονότυπος και ο φαινότυπος», Ελευθερία, 12 Ιουλίου 1964. – Κ. Κριμπάς, «Άκρως επικίνδυνος η ανάληψις ευγονικού ελέγχου (δεν στηρίζεται σε θετικά βάθρα - εξ αφορμής μιας συζητήσεως δια προγαμιαία πιστοποιητικά)» Ελευθερία, 28 Φεβρουαρίου 1965. – Κ. Κριμπάς, «Χρειάζεται η γενετική δια την μελέτην των θεμάτων του γάμου (Ανάγκη δια μια μη τυπολογική βιολογία - Τα ηθικά προβλήματα και ο φόβος των ρατσιστικών αποκλίσεων)», Ελευθερία, 21 Μαρτίου 1965.

Ρατσισμός, ανθρωπολογία, ευγονική στην Ελλάδα και εθνική ταυτότητα

Σύνδεση