Ένα λησμονημένο κείμενο του Δημήτρη Μητρόπουλου

Η σύντομη παραμονή του Δημήτρη Μητρόπουλου στη Βαρσοβία, όπου εκπροσώπησε την Ελλάδα σε σειρά εκδηλώσεων προς τιμήν του Σοπέν τον Νοέμβριο του 1926, ήταν το πρώτο ταξίδι που έκανε στο εξωτερικό μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα από τις σπουδές του στο Βέλγιο και τη Γερμανία και την έναρξη της καριέρας του ως μαέστρου στην Αθήνα. Δεν ήταν ένα σημαντικό ταξίδι, και όχι μόνο λόγω της μικρής διάρκειάς του. Δεν μπορούμε καν να το χαρακτηρίσουμε αμιγώς επαγγελματικό. Ο Μητρόπουλος δεν πήγε στην Πολωνία για να διευθύνει. Επρόκειτο, κατά βάση, για επίσημου χαρακτήρα κοινωνική υποχρέωση. Μικρή απορία, πάντως, προκαλεί η χρονιά κατά την οποία πραγματοποιήθηκαν οι Γιορτές Σοπέν: το 1926 δεν συνέπιπτε με καμιά από τις συνήθεις στρογγυλές επετείους: ήταν τα 116 χρόνια από τη γέννηση και τα 77 από τον θάνατο του συνθέτη. Το ταξίδι αυτό είναι ένα παρενθετικό επεισόδιο στη ζωή του Μητρόπουλου, κάτι που εν μέρει εξηγεί το γεγονός ότι παραμένει κατ’ ουσίαν άγνωστο. Δεν αναφέρεται ούτε από τον Απόστολο Κώστιο στη μονογραφία του (Δημήτρης Μητρόπουλος, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1985), ούτε από τον βιογράφο του μαέστρου, τον William Trotter, στο βιβλίο που του αφιέρωσε (Priest of Music: The life of Dimitri Mitropoulos, Amadeus Press, Νέα Υόρκη 1995· ελληνική έκδοση: 2000). Εξίσου άγνωστες είναι και οι εντυπώσεις του Μητρόπουλου, τις οποίες κατέγραψε σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στη Βραδυνή στο τέλος του ίδιου μήνα (25 Νοεμβρίου 1926).[1] Η σημερινή του σχολιασμένη αναδημοσίευση γίνεται για να το καταστήσει προσιτότερο, μια και το κείμενο δεν περιλαμβάνεται στην ούτως ή άλλως κατ’ επιλογήν συναγωγή που επιμελήθηκε ο Κώστιος (Κείμενα Δημήτρη Μητρόπουλου, Ορχήστρα των Χρωμάτων / Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1997), ούτε, μάλλον αναπάντεχα, μπορεί να το βρει κανείς μεταξύ των αποκομμάτων του Αρχείου Μητρόπουλου στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη (στο εξής: ΑΔΜ/ΓΒ). Δεν πρόκειται για κάποιο σημαντικό κείμενο· θέλω να πω, δεν εκφράζει τις απόψεις του Μητρόπουλου για θέματα όπως η μουσική, η διεύθυνση ορχήστρας, η διαπαιδαγώγηση του κοινού των συναυλιών, τα προβλήματα της μουσικής στην Ελλάδα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με απλές ταξιδιωτικές εντυπώσεις, έστω κι αν, εκ των πραγμάτων, δεν υπάρχει τίποτα το αμιγώς τουριστικό στο άρθρο του Μητρόπουλου, καμιά περιγραφή της πόλης ή έστω κάποιου σημείου της που να τράβηξε την προσοχή του. Ο μαέστρος περιορίζεται να μιλήσει, επί τροχάδην, μόνο για συναυλίες και δεξιώσεις και επίσημες ομιλίες. Δεν είναι πολύ διαφωτιστικός, ίσως εν μέρει λόγω του φορτωμένου προγράμματος. Αυτό που περισσότερο μένει στον αναγνώστη είναι το συγγραφικό ύφος, όχι το περιεχόμενο. Ο Μητρόπουλος μνημονεύει μάλλον παρά περιγράφει. Υιοθετεί ένα εξ αρχής ταχύτατο τέμπο, που διατηρείται ως το τέλος, με μια μικρή μόνο χαλάρωση στην παρέκβαση που κάνει για να αντιπαραβάλει το πολύ μεγάλο πραγματικό ενδιαφέρον για τη μουσική στην Πολωνία με την δύσκολη ελληνική πραγματικότητα. Είναι μια αφήγηση ξέπνοη, σχεδόν παιδιάστικα ενθουσιώδης, με εμφανές χαρακτηριστικό της την κατάχρηση των θαυμαστικών − είναι πάνω από 90, σ’ ένα κείμενο 2.000 λέξεων. Ξεχωρίζει η απλότητα της γραφής του Μητρόπουλου και η ειλικρίνειά του: δεν διστάζει να αναφέρει ότι κάποιες στιγμές οι μακροσκελείς επισημότητες προκαλούσαν χασμουρητά, ούτε ότι, όταν η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, αρκετοί από τους παρευρισκομένους, συμπεριλαμβανομένου και του ιδίου, προτίμησαν να δραπετεύσουν στο ξενοδοχείο μη μπορώντας άλλο την πλήξη: το πρακτικό πνεύμα υπερίσχυσε (και καλά έκανε) της αφοσίωσης στην τέχνη. Εξ άλλου, η έστω υποχρεωτική, συνεχής κατανάλωση φαγητών και ποτών βρίσκεται μάλλον στον αντίποδα της εικόνας του ασκητικού Μητρόπουλου, ο οποίος τρεφόταν λιτά και είχε ως κύρια διασκέδαση τον κινηματογράφο, σχεδόν σε βιομηχανική κλίμακα.[2] Επανεκδίδοντας το κείμενο, έκανα μικρές επεμβάσεις στη στίξη, διατήρησα την υποτακτική και εκσυγχρόνισα την ορθογραφία. Η αρχική δημοσίευση περιλαμβάνει και τρεις φωτογραφίες, οι οποίες εδώ απουσιάζουν: λεπτομέρεια του μνημείου για τον Σοπέν· το σπίτι του συνθέτη· το εξωτερικό του κτιρίου της Όπερας της Βαρσοβίας. Επειδή ο Μητρόπουλος αναφέρει λανθασμένα ορισμένα κύρια ονόματα, τα έχω συγκεντρώσει όλα στο τέλος, στο λατινικό αλφάβητο, μαζί με λίγες σχετικές πληροφορίες. Εξαιρούνται εκείνα για τα οποία δεν κατάφερα να βρω κάποιο στοιχείο. Προσθέτω, τέλος, ότι περίπου δέκα χρόνια αργότερα, στις 21 Ιανουαρίου 1935, δόθηκε στο θέατρο Ολύμπια έκτακτη συναυλία υπό την διεύθυνση του Μητρόπουλου στο πλαίσιο ενός «διεθνούς εράνου» με σκοπό να συγκεντρωθούν χρήματα για τη δημιουργία μουσείου Σοπέν στη γενέτειρα του συνθέτη. Το πρόγραμμα περιελάμβανε αποκλειστικώς έργα Σοπέν. Συμμετείχαν η Τζίνα Μπαχάουερ (η οποία έπαιξε, μεταξύ άλλων, το 1ο Κοντσέρτο για Πιάνο) και η σοπράνο Ηρώ Τσόχα. [1] Αν και ο Μητρόπουλος, στο διάστημα που εργάστηκε στην Ελλάδα (1924-1939), παρουσίασε έργα του σε συναυλίες, ουδέποτε θέλησε να προβάλει, από σεμνότητα, την ιδιότητα του συνθέτη. Για τον λόγο αυτό, είναι αξιοσημείωτη η πρωτοβουλία της Βραδυνής να τον χαρακτηρίσει συνθέτη και όχι αρχιμουσικό ή πιανίστα στον επεξηγηματικό υπότιτλο που προτάσσεται του κυρίως κειμένου. Αν δεν κάνω λάθος, αυτή είναι η μία και μοναδική φορά που ο Μητρόπουλος περιγράφεται κατ’ αυτό τον τρόπο στον Τύπο του Μεσοπολέμου. Επίσης, το γεγονός ότι ο Alex Thurneyssen, κριτικός μουσικής της Βραδυνής από το φθινόπωρο του 1925 ως την άνοιξη του 1932 (με ενδιάμεσες διακοπές), υπήρξε υποστηρικτής του Μητρόπουλου και της νεωτερικότητας εν γένει, θα πρέπει να έπαιξε ρόλο στην επιλογή της εφημερίδας για τη δημοσίευση του κειμένου. Λίγο διαφορετικά: Είναι ελάχιστα πιθανόν να είχαν εμφανιστεί οι εντυπώσεις του Μητρόπουλου σε συντηρητικά, αντιδραστικά έντυπα όπως η παγερά ειρωνική Εστία ή η αγέλαστα άτεγκτη Νέα Ημέρα. [2] Όταν ο Μητρόπουλος επέστρεψε στη Μινεάπολη τον Ιανουάριο του 1941 μετά από ένα μήνα παραμονής στη Νέα Υόρκη ως προσκεκλημένος αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής, οι εφημερίδες της Μινεάπολης ανέφεραν την πρόταση που του είχε γίνει να αναλάβει τη Φιλαρμονική − και την άρνησή του. Σε κάποιο από τα δημοσιεύματα (αταύτιστο απόκομμα, ΑΔΜ/ΓΒ) αναφέρεται ότι ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους ο Μητρόπουλος είπε όχι ήταν το γεγονός ότι, λόγω των δοκιμών και των άλλων κοινωνικών υποχρεώσεών του στη Νέα Υόρκη, δεν είχε χρόνο να δει ούτε μια ταινία. Το άρθρο κατέληγε με την παρατήρηση ότι «ο Δημήτρης είναι ο υπ’ αριθμόν 1 κινηματογραφόφιλος της Μινεάπολης, τα βλέπει ΟΛΑ».

Ένα λησμονημένο κείμενο του Δημήτρη Μητρόπουλου

Σύνδεση