Ο Γκρέκο ζωγραφίζει τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή

Η σημαντική νουβέλα του Στέφαν Άντρες Ο Γκρέκο ζωγραφίζει τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή παρέμενε σχεδόν παντελώς άγνωστη στη χώρα μας για κάπου ογδόντα χρόνια από την αρχική της δημοσίευση το 1936. Ωστόσο πρόκειται για ένα κείμενο το οποίο προφανώς μας αφορά – από πολλές πλευρές. Όταν γίνεται λόγος για τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή, το μυαλό μας πηγαίνει, σχεδόν αυτόματα, όχι σε κάποια συγκεκριμένα ιστορικά πρόσωπα που κατείχαν αυτό το αιμοσταγές αξίωμα, αλλά σε κάποιο λογοτεχνικό ή καλλιτεχνικό έργο. Συνήθως το μυαλό μας πηγαίνει στο θρύλο του Μεγάλου Ιεροεξεταστή από το πέμπτο βιβλίο των Αδελφών Καραμάζωφ του Ντοστογιέφσκι (έργο του 1879-1880), το οποίο μπορεί να διαβαστεί και ως αυτοτελής νουβέλα εγκιβωτισμένη μέσα στο εκτενές μυθιστόρημα. Επίσης πηγαίνει στον διάσημο πίνακα του Γκρέκο, σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης, που πρέπει να φιλοτεχνήθηκε γύρω στα 1600. Για να αποδειχτεί ακόμη μία φορά ότι vita brevis, ars longa. Η τέχνη απαθανατίζει. Της αλήθειας αυτής πρέπει να είχε σαφή συνείδηση ο Στέφαν Άντρες όταν μέσα στον γερμανικό ζόφο του 1935 έγραφε τη νουβέλα Ο Γκρέκο ζωγραφίζει τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή. Με το ανά χείρας μικρό βιβλίο προσφέρουμε στον Έλληνα αναγνώστη έναν άλλο λογοτεχνικό Μεγάλο Ιεροεξεταστή, άγνωστο στη χώρα μας. Έναν ιεροεξεταστή που από την κριτική έχει θεωρηθεί ως συνέχεια της ψυχολογικής ανάγνωσης του Ντοστογιέφσκι στο ίδιο θέμα. Γιατί αν ο Ιεροεξεταστής του ορθόδοξου Ντοστογιέφσκι στόχευε την Καθολική Εκκλησία και τη δυτική εκδοχή της θρησκείας του σταυρού, αλλά συγχρόνως και τον σοσιαλισμό όπως έχει δείξει ο Μπερντιάεφ, ο Ιεροεξεταστής του Άντρες βάλλει εκ πρώτης όψεως κατά του ίδιου στόχου, αλλά ουσιαστικά κατά του εθνικοσοσιαλισμού και της «θρησκείας» του αγκυλωτού σταυρού. […] Η νουβέλα Ο Γκρέκο ζωγραφίζει τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή παρουσιάζει μυθοπλαστικά τον τρόπο δημιουργίας ενός από τους σημαντικότερους πίνακες του Θεοτοκόπουλου. Βήμα βήμα λοιπόν παρακολουθούμε τη γέννηση ενός εντυπωσιακού πορτρέτου και με αυτό το προκάλυμμα τα πορτρέτα δύο εποχών που τις συνδέουν κοινές μέθοδοι. […] Ο Στέφαν Άντρες (Stefan Andres) γεννήθηκε την 26η Ιουνίου 1906 στο Ντραίνχεν, χωριό κοντά στην Τρηρ της Ρηνανίας. Το ένατο παιδί ενός μυλωνά, νέος προοριζόταν για τον ιερατικό κλάδο. Σπούδασε θεολογία, γερμανική φιλολογία, φιλοσοφία και ιστορία της τέχνης στην Κολωνία, την Ιένα και το Βερολίνο. Από νωρίς ασχολήθηκε με τη συγγραφή. Το έργο του απλώνεται σε μυθιστορήματα, διηγήματα, θεατρικά, ταξιδιωτικά, ποιήματα και δοκίμια. […] Το έτος 1937, λόγω των αυξανόμενων προβλημάτων που προκαλούσε η εβραϊκή καταγωγή της γυναίκας του Δωροθέας (…) η οικογένεια Άντρες αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη ναζιστική Γερμανία και εγκαταστάθηκε στο Ποζιτάνο της Ιταλίας. (…) Ήδη από το 1935 είχε καταγγελθεί η συνεργασία του με τη Ραδιοφωνία της Κολωνίας γιατί δεν προσκόμισε πιστοποιητικό φυλετικής καθαρότητας γι’ αυτόν και την οικογένειά του. Επίσης του είχε απαγορευθεί να γράφει για εφημερίδες, το θέατρο ή τον κινηματογράφο. Το 1937 αποβλήθηκε από το Επιμελητήριο Συγγραφέων του Ράιχ (Reichsschriftungskammer). […] Το εκτεταμένο διήγημα μπορεί να τύχει πολλών ερμηνειών, όπως και ο ίδιος ο διάσημος πίνακας που ενέπνευσε τον συγγραφέα. Ο κατά Άντρες Γκρέκο δεν θέλησε να ζωγραφίσει μονάχα τον διαβόητο χριστιανό τιτλούχο Νίνιο ντε Γκεβάρα (1541-1609), αλλά μέσω αυτού και «την Αγία Εκκλησία», που έχει μεταβληθεί σε μια ματωμένη φωτιά. Όλα δε αυτά μέσα σ’ ένα ιστορικά αξιόπιστο πλαίσιο. (…) Φυσικά δεν ήταν ανάγκη ο Άντρες εκεί και τότε να βλέπει τον Ιεροεξεταστή όπως τον βλέπουν σήμερα οι μελετητές του Γκρέκο. Άλλες ήταν οι προτεραιότητες του Γερμανού συγγραφέα. […] Τους κριτικούς έχει απασχολήσει το ερώτημα πώς η λογοκρισία του ναζιστικού καθεστώτος επέτρεψε τη δημοσίευση ενός τέτοιου, έκδηλα αλληγορικού κειμένου. Πολύ περισσότερο όταν ο τότε τριαντάχρονος Άντρες ήταν σαφώς μια persona non grata για το ναζιστικό καθεστώς. Η απάντηση μπορεί να είναι ότι οι όπου Γης λογοκριτές δεν είναι δα και οι ευφυέστεροι των ανθρώπων. Όπως ανέφερε ο Άντρες αργότερα, η δυσκολία της περίπτωσής του ήταν ότι ο ίδιος δεν ήταν ούτε Εβραίος, ούτε μαρξιστής, αλλά ούτε διωκόμενος καθολικός. Στα 1952 ο Λέο Στράους δημοσίευσε το βαρυσήμαντο άρθρο «Persecution and the Art of Writing» για την τέχνη να γράφεις διωκόμενος, υπό λογοκρισία, να γράφεις «between the lines». Εκεί εξηγεί γιατί ένας συγγραφέας μέσης νοημοσύνης είναι πιο ευφυής από τον πιο ευφυή λογοκριτή, ως τέτοιον. Σε έναν λαμπρό λόγο του στη Φρανκφούρτη στις 20 Ιουλίου 1966 ο Άντρες τόνισε το καθήκον αντίστασης απέναντι σε ένα άνομο κράτος «με όλα τα μέσα», στα οποία συμπεριέλαβε τόσο τη βία όσο και την πονηριά. (…) Εκεί οφείλεται και η τεράστια επιτυχία του έργου, το οποίο έτσι πέτυχε την μείζονα επικοινωνία στην οποία αποβλέπει κάθε μεγάλη λογοτεχνία. Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο ότι το βιβλίο ανάμεσα στο 1936 που πρωτοκυκλοφόρησε (…) και τo 1944 έκανε 36 εκδόσεις. Και μάλιστα ως έκδοση κατάλληλη να προωθηθεί με το στρατιωτικό ταχυδρομείο («Feldpostausgabe»)! Habent sua fata libelli!

Ο Γκρέκο ζωγραφίζει τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή

Σύνδεση