Η αποκρουστική «φιλοσοφία» της βίας και η ηρωική μαρτυρία του Καμύ

David A. Sprintzen and Adrian van den Hoven, eds., Sartre and Camus: A Historic Confrontation, Humanity Books, Άμερστ, Ν.Υ. 2004 Ronald Aronson, Camus and Sartre: The Story of a Friendship and the Quarrel That Ended It, Chicago University Press, Σικάγο 2004 1. Βρισκόμαστε στο 1952. Η Σοβιετική Ένωση βρίσκεται στα πρόθυρα ενός νέου κύκλου της σταλινικής τρομοκρατίας. Όλο το ιατρικό επιτελείο του Κρεμλίνου, στην συντριπτική πλειοψηφία Εβραίοι, έχει συλληφθεί με την κατηγορία ότι ετοίμαζε την δολοφονία της ηγεσίας του κόμματος. Στην Πράβντα δημοσιεύονται ολοσέλιδες «αποκαλύψεις» ότι ξεριζώθηκαν πυρήνες πρακτόρων του εχθρού που κρυμμένοι κάτω από την «ιερή σημαία της επιστήμης» δούλευαν για την ανατροπή του καθεστώτος του λαού. Αιχμή του ιμπεριαλιστικού δόρατος είναι ο «σιωνισμός». Έχει προηγηθεί, το 1948, η εκτέλεση της Εβραϊκής Αντιφασιστικής Επιτροπής, που ο ίδιος ο Στάλιν είχε δημιουργήσει τα χρόνια του πολέμου για προπαγανδιστικούς λόγους. Τώρα φαίνεται ότι σχεδιάζεται η μαζική εκτόπιση του εβραϊκού πληθυσμού στην Σιβηρία, υπό το πρόσχημα της προστασίας του από την οργή του λαού για τα εγκλήματα των γιατρών. Ο Γκότβαλντ, ηγέτης της Τσεχοσλοβακίας, δηλώνει με αφορμή την εκτέλεση του Σλάνσκυ ότι η σιωνιστική συνωμοσία είναι τώρα ο θανάσιμος κίνδυνος. Κι αυτά παρά το γεγονός ότι η Σοβιετική Ένωση είχε πρωτοστατήσει στην δημιουργία του κράτους του Ισραήλ. Ο απλός λαός καταλαμβάνεται από φόβο. Αρνείται να επισκεφθεί τα νοσοκομεία ή να καλέσει γιατρούς στο σπίτι του μήπως τον δολοφονήσουν. Απομονώνουν τους Εβραίους γείτονές τους και τους παρακολουθούν, πληροφορώντας την ασφάλεια για «ύποπτες» κινήσεις τους. Ακόμα και το ίδιο το καθεστώς έχει πιστέψει τα ψέματά του. Ο υφυπουργός Εξωτερικών Γκρομύκο βρίσκεται σε επίσκεψη στο Παρίσι, όπου αδιαθετεί. Αρνείται να τον εξετάσει ο γιατρός της σοβιετικής πρεσβείας και ζητάει να μεταφερθεί σε γαλλικό νοσοκομείο. Όλα αυτά παραπέμπουν σε κάποιον άρρωστο, διεστραμμένο εξωγήινο κόσμο. Κι όμως είναι αληθινά. Με τον θάνατο του Στάλιν μπαίνει τέρμα στην άθλια εκστρατεία. Οι γιατροί απελευθερώνονται με τον όρο να μην πουν ή γράψουν τίποτα για την περιπέτειά τους. Όταν αργότερα εκτελείται ο Μπέρια φορτώνουν επάνω του την υπόθεση. Ενώ λοιπόν το σταλινικό καθεστώς ακονίζει πάλι τα μαχαίρια του, ο πιο φημισμένος διανοούμενος της Ευρώπης επισκέπτεται την Μόσχα και επιστρέφοντας δηλώνει ότι «η ελευθερία της κριτικής στην Σοβιετική Ένωση είναι σήμερα απόλυτη».[1] 2. Είναι αφόρητο να θυμάται καν κανείς εκείνες τις εποχές, και ιδίως να διαβάζει κείμενα που κάτω από περίτεχνη φρασεολογία δεν είναι παρά ασύστολη υπεράσπιση εκείνης της θηριωδίας. Ο Σαρτρ ήταν γόνος πλούσιας μεγαλοαστικής οικογένειας. Πέρασε μερικούς μήνες σε στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου διαβάζοντας Χούσσερλ και Χάιντεγκερ, και την γερμανική κατοχή στα καφενεία της αριστερής όχθης ανεβάζοντας τα έργα του, όπως οι Μύγες, στο θέατρο. Αργότερα θα ορκιζόταν «αιώνιο μίσος για την αστική τάξη που θα πάρω στον τάφο μου». Δεν έπαψε ποτέ φυσικά να απολαμβάνει τα προνόμια της κοινωνικής του καταγωγής, αλλά αυτό κρυβόταν κάτω από θεατρικές χειρονομίες όπως η άρνηση του Βραβείου Νόμπελ του 1964. Η φιλοσοφική του φήμη οφειλόταν στο Είναι και το Μηδέν (1943). Εκεί ευαγγελιζόταν μια «απόλυτη ελευθερία» της συνείδησης (pour soi) απέναντι στην αντικειμενική πραγματικότητα (en soi), και κατηγορούσε για «κακή πίστη» όσους δεν ήθελαν να την αντιληφθούν. Η ιδέα είχε συλλάβει τον σφυγμό της εποχής: ο Σαρτρ έκανε αντίσταση μέσα από τον καθαρό λόγο. Η επιρροή του στην διανοούμενη νεολαία της εποχής ήταν τεράστια την πρώτη μεταπολεμική περίοδο, και το Κομμουνιστικό Κόμμα αισθάνθηκε ότι απειλείται. Ο Ανρί Λεφέβρ (Henri Lefebvre)[2] ως εντολοδόχος του κόμματος και ο Γκέοργκ Λούκατς[3] οικειοθελώς ανέλαβαν να κατεδαφίσουν τον υπαρξισμό. Παραδόξως ο Λεφέβρ έδειξε μεγαλύτερη κατανόηση, με δεδομένο το δικό του παρελθόν στην υπαρξιακή φαινομενολογία. Ο Λούκατς με την επιστροφή του στην σταλινοκρατούμενη Ουγγαρία έπρεπε και αυτός να ξεπλύνει νεανικές αμαρτίες, δηλαδή την Ιστορία και ταξική συνείδηση του 1923, για να γίνει αποδεκτός από τους νέους κυρίαρχους. Ο ανορθόλογος ιδεαλισμός ήταν τώρα ο στόχος και χρησιμοποιώντας τα πιο χοντροκομμένα σχήματα της κομματικής προπαγάνδας απαξίωνε τον Σαρτρ ως ένα ναρκισσιστή αστό που αγνοούσε τους καταναγκασμούς της κοινωνικής πραγματικότητας. Ο Λεφέβρ συμφωνούσε επαινώντας όμως την εμμονή του Σαρτρ με την ελευθερία. Προσέθετε ωστόσο ότι ο δρόμος προς αυτήν δεν είναι η αναβίωση του ιδεαλιστικού παραδείγματος της συνείδησης αλλά ο υλισμός και η ένταξη στο κόμμα. Ο Σαρτρ εθίγη, και δικαίως, από το σκαιό ύφος της κριτικής (ύφος βεβαίως που δεν θα δίσταζε αργότερα να υιοθετήσει και ο ίδιος), η οποία όμως έκρυβε μιαν αλήθεια: η φιλοσοφία του ήταν όντως μέχρι τότε ένας ελευθεριακός υποκειμενισμός απόλυτα συμβατός με την φιλελεύθερη σύλληψη της κοινωνίας, και η ηθική του μια εκδοχή της «συγκινησιακής θεωρίας» (emotivism) που από την εποχή του Χιουμ ήταν η καρδιά του αγγλοσαξονικού ψυχολογισμού. Όλα αυτά ήταν καρυκευμένα με την χαϊντεγκεριανή αργκό και στηριγμένα σε «φαινομενολογικά παραδείγματα», κυρίως από την σεξουαλική ζωή (το βλέμμα του άλλου που σε «παίρνει από πίσω» κ.ά.), τα οποία έβγαζαν μισογυνικές αναθυμιάσεις. Από την επίθεση όμως αυτή ο Σαρτρ πήρε το μάθημα ότι έπρεπε να ενταχθεί κάπου πολιτικά. Η πρώτη του απόπειρα ήταν μέσα από ένα βραχύβιο σχήμα μη κομμουνιστικής αριστεράς, και μια προσέγγιση στον τιτοϊκό αντισταλινισμό.[4] Εν τω μεταξύ τον έπληξε και φίλιον πυρ. Ο φίλος και συνεργάτης του στους Σύγχρονους Καιρούς (Les temps modernes), o Μωρίς Μερλώ-Ποντύ, συμμεριζόταν την κριτική περί υποκειμενισμού. Έβλεπε στο σχήμα του Σαρτρ ένα δυϊσμό, την αποκοπή του εγώ από τον υλικό κόσμο, που παρέπεμπε τελικά, παρ’ όλες τις αποκηρύξεις, στον καρτεσιανισμό. Κι έτσι, σε αντίστιξη με τον υπαρξισμό, επεξεργάστηκε μια φιλοσοφία του σώματος, όπου τα συναισθήματα και οι αντιλήψεις είναι ο τόπος όπου συναντώνται και ενώνονται η συνείδηση και η φύση.[5] Ο Μερλώ-Ποντύ όμως ήταν παρών και πολιτικά με τρόπο που τον ένωνε την περίοδο εκείνη με τις κατεστημένες δυνάμεις της «προόδου», τόσο στο εξωτερικό (Σοβιετική Ένωση) όσο και στο εσωτερικό (Γαλλικό ΚΚ). Την αφορμή γι’ αυτό είχε δώσει η δημοσίευση το 1941 του βιβλίου του Ούγγρου κομμουνιστή Άρθουρ Καίστλερ Το μηδέν και το άπειρο, το οποίο βασισμένο σε προσωπικές εμπειρίες έδειχνε την διαστροφή του μαρξιστικού ουμανισμού στα χέρια των σταλινικών που οδήγησε στις δικαστικές δολοφονίες της Μόσχας. Η σατανική ιδιοφυΐα του σταλινισμού ήταν, κατά τον Καίστλερ, η ικανότητά του να πείθει τα αθώα θύματά του ότι ήταν όντως ένοχοι (ο Μπουχάριν στη δίκη του είχε «ομολογήσει»). Ο Μερλώ-Ποντύ πίστευε ότι το μήνυμα αυτό ήταν στις μεταπολεμικές συνθήκες μια δικαίωση του «ιμπεριαλισμού». Και για να το αντικρούσει συνέγραψε το 1946 εκείνο το μνημείο του μαρξιστικού ιησουϊτισμού που επιγράφεται Ανθρωπισμός και τρόμος.[6] Το έργο αυτό αποτελεί μια απεχθή δικαιολογία της μαζικής πολιτικής δολοφονίας υπό τον όρο ότι στεγάζεται κάτω από μιαν «αληθή» φιλοσοφία της ιστορίας, η οποία είναι ο μαρξισμός και μόνο. Χωρίς τον μαρξισμό η ιστορία δεν έχει νόημα, άρα το σοβιετικό καθεστώς ως το μόνο προπύργιό του σήμερα δεν απονομιμοποιείται από την εκτεταμένη χρήση της βίας που όντως χρησιμοποιεί. «Κάθε νόμος είναι βία», μας διδάσκει ο Μερλώ-Ποντύ, ακόμα και εκείνος που προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες. Η αστική δημοκρατία αντιπαλεύει την μαρξιστική ιστορική αλήθεια, άρα ό,τι και να κάνει είναι εξ ορισμού κακό. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν «υπερβασίες» στην Σοβιετική Ένωση, μια «εξασθένιση» του ανθρωπισμού. Όμως ενδέχεται να είναι παροδική. Ο Μπουχάριν, παραδέχεται ο Μερλώ-Ποντύ, ήταν «υποκειμενικά» αθώος. Ήταν όμως «αντικειμενικά ένοχος», όπως ομολόγησε και ο ίδιος, και άρα άξιζε να πεθάνει. Ηθική έξω από την ιστορία δεν υπάρχει, και ο Στάλιν είναι σήμερα η πρόοδος. Οι διαβολικές αυτές σοφιστείες είναι εξαιρετικά πιο τοξικές από τα σταλινικά επιχειρήματα του συρμού. Οι προπαγανδιστές του καθεστώτος διακήρυσσαν ότι τα περί τρομοκρατίας στην Σοβιετική Ένωση ήταν ιμπεριαλιστικό ψέμα, ότι υπήρχε ελευθερία κριτικής και σεβασμός των δικαιωμάτων, ότι οι εργάτες ψήφιζαν υπέρ του κόμματος σε ελεύθερες εκλογές και ήταν πλούσιοι κι ευτυχισμένοι. Ο Μερλώ-Ποντύ αντίθετα αναγνωρίζει ευθέως την αγριότητα και την έκταση της σταλινικής βίας, και παρ’ όλα αυτά την δικαιολογεί ηθικά και θεωρητικά! Η θεωρία της «αντικειμενικής ενοχής», που πρώτοι εισήγαγαν ο Ροβεσπιέρος και ο Σαιν-Ζυστ, δεν είναι παρά λευκή επιταγή στα χέρια της εξουσίας να εξοντώσει όποιον απλώς υποπτεύεται ή δεν της αρέσει. Ο Λένιν έστελνε εντολές στις περιφέρειες απαιτώντας συγκεκριμένο αριθμό θυμάτων του «κόκκινου τρόμου» από την καθεμιά. Κι έτσι οι Τσεκίτες, για να εκπληρώσουν το «πλάνο» τους, κάθονταν στο ανοιχτό παράθυρο και πυροβολούσαν στην τύχη όποιον περαστικό τους τραβούσε την προσοχή. Υπό τον Πολ Ποτ ένα από τα κριτήρια «αντικειμενικής ενοχής» ήταν όποιος φοράει γυαλιά. Σήμερα την θεωρία χρησιμοποιούν ασμένως οι ισλαμιστές: όλος ο πληθυσμός των δυτικών χωρών, συλλήβδην γέροντες, γυναικόπαιδα, απλός κόσμος, αξίζει να πεθάνει επειδή ψηφίζοντας τις κυβερνήσεις τους ή απλώς δείχνοντας αδιαφορία ή ανοχή, είναι «αντικειμενικά» συνυπεύθυνοι για τις πράξεις της Δύσης στο Ιράκ, Αφγανιστάν κ.τ.λ. Το 1950 ο Μερλώ-Ποντύ υπογράφει, μαζί τώρα με τον Σαρτρ, ένα άρθρο σχετικά με τα σταλινικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως (τα Γκουλάγκ).[7] Οι φιλόσοφοί μας παραδέχονται την ύπαρξή τους και το ότι ο πληθυσμός τους ανέρχεται σε πολλά εκατομμύρια. Όμως η Σοβιετική Ένωση είναι προστάτης του παγκόσμιου προλεταριάτου και προπύργιο της ειρήνης. Όποιος χρησιμοποιεί τα στρατόπεδα για να την χτυπήσει είναι, «αντικειμενικά», συνεργός στα εγκλήματα του καπιταλισμού. Την ίδια εποχή η καρδιά του Σαρτρ μάτωνε με αφορμή την εκτέλεση των Ρόζενμπεργκ… Προς τιμήν του ο Μερλώ-Ποντύ θα άφηνε πίσω του τις ανατριχιαστικές αυτές αντιλήψεις. Η εξαπόλυση από τον Κιμ Ιλ Σουνγκ του πολέμου της Κορέας με την ενθάρρυνση του Στάλιν τον έπεισε για την στρατοκρατική φύση του σοβιετικού καθεστώτος. Μέχρι το 1955 ήταν πλέον βέβαιος ότι δεν είχε σχέση με την ιστορική πρόοδο. Προσπάθησε να βρει επαφή με την μη κομμουνιστική αριστερά, αλλά τελικά αφοσιώθηκε, προς δικό μας όφελος, στην φιλοσοφία. Την ίδια περίοδο ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κλωντ Λεφόρ (Claude Lefort) και η ομάδα του Socialisme ou barbarie διεκήρυσσε, μαχητικά και ξεκάθαρα, την αλήθεια που όψιμα ανακάλυψε ο μεγάλος φαινομενολόγος: το σοβιετικό καθεστώς δεν είχε από την πρώτη στιγμή καμιά σχέση με τον μαρξισμό και την ελευθερία. Τα μόνα ψήγματα ελευθερίας που υπήρχαν στην εποχή μας τα εξασφάλιζαν οι θεσμοί της αστικής δημοκρατίας. Η κοινωνική απελευθέρωση θα προερχόταν από την αυτοοργάνωση των εργατών, σε πλήρη αντίθεση με κομματικές ηγεσίες.[8] Ήταν το ίδιο μήνυμα που έστελνε και ο Καμύ. Όμως ο Σαρτρ περί άλλα ετύρβαζε. Η φαινομενολογία του σώματος έδωσε στον υπαρξισμό του μια νέα κοινωνική κατεύθυνση, που θα εκφραζόταν το 1960 με την Κριτική του διαλεκτικού λόγου. Αλλά ο φιλοσοφικός αυτός εμπλουτισμός συνοδεύτηκε από μιαν αποκαρδιωτική πολιτική οπισθοδρόμηση. Η φιλοσοφία της βίας του φάνταξε κατάλληλο πρακτικό συμπλήρωμα του ιδεαλιστικού βολονταρισμού του και δεν την εγκατέλειψε ποτέ. Από το 1952 ως το 1956 βρήκε καταφύγιο στο σταλινικό ΚΚ, που τον είχε καθυβρίσει (ακριβώς όπως θα καθύβριζε και αυτός τον Καμύ). Η προσχώρηση στον σταλινισμό σημαδεύτηκε με την απαγόρευση από τον Σαρτρ να παιχθεί το έργο του Βρώμικα χέρια στην Βιέννη, επειδή η εκεί κομματική ηγεσία το θεωρούσε αντικομμουνιστικό. Η θεωρητική εξήγηση του volte face ήταν το κείμενο που επιγραφόταν Οι κομμουνιστές και η ειρήνη.[9] Εκεί επαναλάμβανε την θέση του 1950 ότι η Σοβιετική Ένωση είναι η μόνη ειρηνική δύναμη στον κόσμο. Όσον αφορά την κοινωνική πάλη στο εσωτερικό, η εργατική τάξη δεν μπορεί να αναδειχθεί σε ιστορικό υποκείμενο παρά μόνο κάτω από την καθοδήγηση του ΚΚ. Έξω από αυτό οι αγώνες της, και οι κατακτήσεις της ακόμα, στερεώνουν τον καπιταλισμό. Κάθε φορά που ο εργάτης ψηφίζει στις εκλογές, ή συμμετέχει σε μια απεργία με οικονομικά αιτήματα, ενισχύει την εξουσία της αστικής τάξης! Δεν υπάρχει πιο κατάφωρα αντιμαρξιστική θέση από αυτήν. Για τον Μαρξ αυτό που συγκροτεί το προλεταριάτο σε αυτοσυνείδητη πολιτική δύναμη είναι οι κοινωνικές αντιθέσεις στον καπιταλισμό και μόνο. Ο Μερλώ-Ποντύ καταδίκασε τον φανατισμό του νεοφώτιστου που έδειχνε ο φίλος του. Ο «ουλτρα-μπολσεβικισμός» του Σαρτρ καταστρέφει ό,τι ήταν υγιές στην φιλοσοφία του.[10] Πρόκειται για τον θρίαμβο του en soi πάνω στο pour soi. Την ίδια αντίληψη είχε και ο Ρεϋμόν Αρόν. Ο Σαρτρ προσπαθεί να φορτώσει την έννοια της αυθεντικότητας πάνω στην μαρξιστική αντίληψη της κοινωνίας. Όμως ο Κίρκεγκαρντ και ο Μαρξ δεν συνδυάζονται. Η έννοια της «αυθεντικής κοινωνίας» είναι ένα φιλοσοφικό τερατούργημα.[11] Το ΓΚΚ καλοδέχτηκε φυσικά την όψιμη υποστήριξη από τον διάσημο διανοούμενο, αποσιώπησε όμως –και δικαίως– τον αντικοινοβουλευτικό πρωτογονισμό του. Η όλη δράση του κόμματος ήταν ακριβώς κοινοβουλευτική και συνδικαλιστική και ήταν ταυτισμένο με τα ιδεώδη της Γαλλικής Δημοκρατίας. Γι’ αυτό και το 1968 αντιτάχθηκε στο πανηγύρι της καταστροφής από τις στρατιωτικά οργανωμένες φάλαγγες των αριστεριστών, οι οποίες ήταν το ακριβές αντίγραφο των CRS. Ο Σαρτρ διέκοψε την σχέση του με το ΓΚΚ με αφορμή την εισβολή στην Ουγγαρία, την οποία προς τιμήν του καταδίκασε. Την απέδωσε όμως στις «γραφειοκρατικές διαστρεβλώσεις» που ευχόταν να αρθούν στο μέλλον. Η Σοβιετική Ένωση παρ’ όλα αυτά ήταν μια κοινωνία που είχε καταργήσει την εκμετάλλευση. Ενδιαφέρων αυτός ο ορισμός των «γραφειοκρατικών διαστρεβλώσεων», που κυριάρχησε στην ανανεωτική αριστερά, και καθ’ ημάς, για πολλά χρόνια. Θα νόμιζε κανείς ότι αναφέρεται στον διορισμό υπεράριθμων υπαλλήλων στο Δημόσιο. Στην πραγματικότητα όμως υποκρύπτει, και αποκρύπτει, τα τεθωρακισμένα στους δρόμους του Βερολίνου, της Βουδαπέστης και της Πράγας, τον τυφεκισμό των ντόπιων κομματικών ηγεσιών και αμέτρητων πατριωτών, τον διορισμό ανδρεικέλων, την εξορία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, την απαγόρευση της βιολογίας, της πληροφορικής επιστήμης και της ψυχανάλυσης ως «αντιδιαλεκτικών», την καταστροφή της λίμνης Αράλης, τον διωγμό των οπαδών του ΚΚΕ εσ. στην Τσεχοσλοβακία, τις δίκες των διανοουμένων και άλλα τέτοια. Μικροατοπήματα της γραφειοκρατίας… Όταν τέλειωσε η «συνοδοιπορία» του Σαρτρ είχε ξεσπάσει ο πόλεμος της Αλγερίας. Αυτό του έδωσε μια νέα ευκαιρία να προπαγανδίσει τον «προοδευτικό» τρόμο. Ευθέως πλέον ισχυρίζεται ότι η βία είναι ο ύψιστος τρόπος μέσω του οποίου ο καταπιεσμένος μεταμορφώνεται σε συνειδητό υποκείμενο.[12] Μετά την σφαγή των Ισραηλινών αθλητών στο Μόναχο το 1972 κάνει τις ακόλουθες δηλώσεις: «Είναι λοιπόν πολιτικά σωστό να πούμε ότι υφίσταται κατάσταση πολέμου ανάμεσα στο Ισραήλ και τους Παλαιστινίους. Στον πόλεμο αυτό το μοναδικό όπλο των Παλαιστινίων είναι η τρομοκρατία. Είναι ένα τρομερό όπλο, αλλά οι καταπιεσμένοι φτωχοί δεν έχουν άλλο, και οι Γάλλοι οι οποίοι ενέκριναν την τρομοκρατία του (Αλγερινού) FLN κατά των Γάλλων πρέπει να εγκρίνουν επίσης την τρομοκρατική ενέργεια των Παλαιστινίων. Αυτός ο εγκαταλελειμμένος, προδομένος, εξορισμένος λαός μπορεί να δείξει το θάρρος του και την δύναμη του μίσους του μόνο οργανώνοντας φονικές επιθέσεις».[13] «Δεν έχουν άλλο», «μόνο» οργανώνοντας δολοφονίες: η υπογράμμιση είναι δική μας για να δείξουμε τον άσκεφτο φανατισμό του ανθρώπου. Γιατί ούτε οι ίδιοι οι τρομοκράτες δεν έλεγαν ότι οι δολοφονίες είναι το μόνο όπλο τους. Λίγα χρόνια μετά, οι Αιγύπτιοι και οι Παλαιστίνιοι, συνειδητοποιώντας την τελειωτική καταστροφή στην οποία τους οδηγούσε ο δρόμος που πρότεινε η σοφία του ουλτρα-μπολσεβίκου «φίλου» τους αποκήρυξαν την τρομοκρατία και επέλεξαν την αναγνώριση του Ισραήλ και τις διαπραγματεύσεις για δύο κράτη. Αυτό αύξησε τα πολιτικά τους όπλα αποφασιστικά. Σήμερα την γραμμή του ακολουθούν η Χαμάς και το «Κόμμα του Θεού» (Χεζμπολάχ). Μέχρι το τέλος της ζωής του ο μανιακός τριτοκοσμισμός του Σαρτρ είχε μεταμορφωθεί πλέον σε Μαοϊσμό. Η ατυχής φυσική του τυφλότητα συνοδευόταν τώρα από μια πολιτική τοιαύτη που ήταν απολύτως ασύγγνωστη. 3. Μέσα στον ζόφο αυτό η απλότητα, η εντιμότητα και η ανθρωπιά του Καμύ λάμπει σαν φάρος. Ο Καμύ γεννήθηκε στο Αλγέρι. Ορφάνεψε από μικρός, η μάνα του ήταν μια κωφάλαλη παραδουλεύτρα και πέρασε τα παιδικά του χρόνια μέσα σε μεγάλη φτώχεια. Στην κατοχή η συμμετοχή του ήταν ενεργή. Ήταν αρχισυντάκτης της παράνομης εφημερίδας Combat. Γνώρισε τον Σαρτρ και την Μπωβουάρ και συνδέθηκε μαζί τους μέχρι την ρήξη του 1952. Έγινε γνωστός με το μυθιστόρημα Ο Ξένος του 1942. Δεν ήταν συστηματικός φιλόσοφος, ήταν ένας ελεύθερος στοχαστής που περιέγραφε τον εαυτό του απλώς ως «συγγραφέα». Το πρώτο του δοκίμιο ήταν Ο Μύθος του Σισύφου, επίσης το 1942.[14] Πρόκειται για μια μακροσκελή ανάλυση της αυτοκτονίας, που την θεωρεί ως το θεμελιακό πρόβλημα της φιλοσοφίας. Η βασική του σκέψη είναι απλή, όπως όλες οι βασικές του σκέψεις. Ο θεός είναι νεκρός (Νίτσε) και ο ανθρώπινος λόγος ανήμπορος να εξηγήσει γιατί υπάρχει κάτι, αντί για τίποτα (όπως το είχε εκφράσει ο Χάιντεγκερ), και ποιο είναι το νόημά του. Η «μεγάλη θεωρία» που θα βάλει τάξη στα πράγματα και θα δείξει το «τέλος» τους, τον σκοπό τους, δεν υπάρχει. Η φύση δεν μιλάει και στο τέλος υπάρχει μόνο ο θάνατος. Στην σχέση του ανθρώπου με τα πράγματα υπάρχουν απορίες και όχι απαντήσεις. Αυτό είναι το «παράλογο». Ο άνθρωπος όμως δεν αυτοκτονεί. Αυτό σημαίνει ότι η ζωή μπορεί να μην έχει νόημα, είναι όμως μια αυταξία. Αξίζει να ζούμε. Όσο ζει κανείς πολεμάει, μοχθεί, όχι γιατί ελπίζει μιαν υπερβατική ανταμοιβή, μετά θάνατον ή από την ιστορία, αλλά γιατί η ανταμοιβή είναι αυτός ο ίδιος ο μόχθος του. Αυτό το τώρα που κάνει δικό του. Μέσα σ’ αυτό θα φυτέψει ο καθένας το δικό του νόημα με την δύναμη του πνεύματός του. Ο Σίσυφος μεταφέρει πάνω και κάτω τον βράχο του, όμως μέσα σ’ αυτόν τον ανόητο μόχθο είναι ευτυχισμένος. Γιατί υπάρχει, γιατί είναι ο εαυτός του, αυτός που χλεύασε τους θεούς. Ο Καμύ έβαλε ο παράλογο στο κέντρο της μεταπολεμικής ευαισθησίας. Όμως το παράλογο δεν είναι γι’ αυτόν αυτοσκοπός, αλλά το πλαίσιο του προσωπικού καθενός αγώνα. Το παράλογο είναι αυτό που συνέχεια μαχόμαστε, για να βεβαιώσουμε την ζωή (όπως ο γιατρός Ριέ στην Πανούκλα, μια αλληγορία για την ναζιστική κατοχή). Ο Εξεγερμένος άνθρωπος, το δεύτερο εκτενές φιλοσοφικό δοκίμιο, που αποτέλεσε την πέτρα του σκανδάλου το 1952, είναι η συνέχεια της παραπάνω προβληματικής. Την εξετάζει όμως τώρα ως προς τις κοινωνικές της πτυχές.[15] Ο αγωνιστής του παραλόγου είναι τώρα ο μεγάλος επαναστάτης. Απορρίπτει την αδικία και την τυραννία, επειδή είναι οι εχθροί της ζωής. Παραβιάζουν το όριο εντός του οποίου ο άνθρωπος είναι κάτοχος της ανθρωπιάς του, τον εξοντώνουν ως πρόσωπο. Αυτός ο αγώνας είναι, μέσα στον ορίζοντα του παραλόγου, η θεμελιακή αξία. Ο αγώνας κατά του κακού είναι καθήκον. Ο Δούλος αντιμάχεται τον δεσποτικό Κυρίαρχο, επειδή καταπατά το όριο που είναι αυτή η ίδια η αυτοσυνείδητη ζωή, επειδή η κυριαρχία του απειλεί να μηδενίσει τον άνθρωπο σε πράγμα. Όμως –και εδώ βρίσκεται το μεγαλείο της σκέψης του Καμύ– τον αρνείται ως δεσπότη, όχι ως άνθρωπο. Δεν εξεγείρεται για να τον εξοντώσει, να πάρει τη ζωή του, ή να τον δουλώσει, γιατί τότε δικαιώνει και βεβαιώνει αυτό που ο Κύριος προσπαθούσε να κάνει στον ίδιο. Δεν φθονεί τον Δεσπότη για να πάρει τον θρόνο του και να έχει δούλους ο ίδιος. Θέλει να καταστρέψει τον θρόνο, την δεσποτική κυριαρχία καθαυτή. Έχουμε εδώ απηχήσεις από την Φαινομενολογία του Χέγκελ φυσικά, αλλά και από την ιδέα της ζηλοφθονίας (ressentiment) του Νίτσε. Μέσα στο παράλογο σύμπαν οντολογική «η κατάσταση του ανθρώπου» (la condition humaine), η καταστατική δηλαδή συνθήκη για να υπάρξει ο άνθρωπος είναι να εξεγείρεται. Αυτή ήταν η ιδέα που ανέπτυσσε στο ομώνυμο μυθιστόρημά του και ο φίλος του από την αντίσταση Αντρέ Μαλρώ, για τον οποίον ο Καμύ πίστευε ότι άξιζε περισσότερο από αυτόν το Νόμπελ που του απονεμήθηκε το 1957. Όμως, η πάλη του Δούλου δεν γίνεται μονάχα για τον εαυτό του, αλλά για χάρη της γενικής ανθρωπότητας. Γύρω από την ατομική του πράξη συγκροτείται μια δυνάμει «φυσική κοινότητα» ίσων και ελεύθερων ανθρώπων. Αυτή είναι η κοινωνική της σημασία. «Επαναστατώ – άρα εμείς υπάρχουμε», όπως το εκφράζει με τον γνωστό αφορισμό του.[16] Όμως από το τέλος του 18ου αιώνα η ενδιάθετη αυτή ορμή της ανθρωπότητας για εξέγερση υπεξαιρέθηκε από καινούργιους αφέντες που την γύμνωσαν από την απελευθερωτική της ουσία. Μέσα από μιαν εντυπωσιακή, αν και συνειρμική, περιδιάβαση στην φιλοσοφία και την λογοτεχνία δύο αιώνων ο Καμύ διαπιστώνει ότι η εξέγερση μετέπεσε σε (α) μεταφυσική[17] και (β) ιστορική επανάσταση. Και στις δύο αυτές της μορφές, αυτή πλέον δεν βεβαιώνει την αυταξία και την αξιοπρέπεια της ζωής σε κάθε ζωντανό πρόσωπο, αλλά αντίθετα γίνεται μια ορθολογική μηχανική της καταστροφής της, μια φιλοσοφική και ιστορική υπεράσπιση της μαζικής δολοφονίας. Ο μαρκήσιος Ντε Σαντ καταρχήν ευαγγελίζεται μιαν «απόλυτη» φυσική ελευθερία, που είναι η άνευ ορίων ικανοποίηση των ορμών και κορυφώνεται στην διαστροφή και στο έγκλημα.[18] Χτίζοντας στην συνέχεια πάνω στο παράδοξο του Ρουσσώ ότι «η ελευθερία είναι καταναγκασμός», η Γαλλική Επανάσταση οραματίζεται τον «δεσποτισμό της αρετής» που απαύγασμά του είναι ο τρόμος. Ο Ροβεσπιέρος αναστέλλει το σύνταγμα του 1793 που ο ίδιος εισηγήθηκε, μέχρι να καθαρίσει ο τόπος από τους εχθρούς της Δημοκρατίας, μέχρι δηλαδή να σφαγιασθούν αυτοί που ο ίδιος θεωρεί ως αντιπάλους της. Όπου «εχθρός» ορίζεται εκείνος τον οποίον απλώς υποπτεύεται ως αντεπαναστάτη η Επιτροπή Δημοσίας Ασφαλείας.[19] Η υποψία και μόνο σημαίνει θανατική καταδίκη, και περισσεύει πια η πολυτέλεια της σύννομης δίκης: κατευθείαν από τα κρεβάτια τους στην λαιμητόμο. Ο Σαιν Ζυστ, ο μέγας ιεροεξεταστής της Αρετής, που στην σπαρτιατική δημοκρατία του σκόπευε να κάνει υποχρεωτική την χορτοφαγία, δογματίζει: ο Νόμος της Δημοκρατίας, επειδή ριζώνει στην Φύση, είναι εξ ορισμού ορθός, και όποιος αποκλίνει από αυτόν a priori ένοχος.[20] Και ποιος αποφασίζει για την «απόκλιση»; Φυσικά ο Μέγας Νομοθέτης ο ίδιος, ο ρουσσωικός Grand Législateur. Ας τελειώνουμε με τις φιλελεύθερες ανοησίες περί διακρίσεως των εξουσιών. Αυτή είναι η πεμπτουσία της μεταφυσικής επανάστασης. Στην θέση του απόντος θεού (deus absconditus) ο μεταφυσικός τοποθετεί τον Λόγο όπως τον καταλαβαίνει ο παραδειγματικός Νους, δηλαδή ο φιλόσοφος, και αλίμονο σε όποιον μπλεχτεί στα γρανάζια του. Η ζωή του εμπειρικού ατόμου είναι απλώς αναλώσιμη για να διαιωνισθεί αυτό το μεγαλείο. Αυτό ήταν το πρόπλασμα και ο οδηγός για τις επαναστάσεις του 19ου και του 20ού αιώνα. Με τον Χέγκελ η μεταφυσική ιστορικοποιείται. Ο Λόγος ενοικεί στην ιστορία, και οι ιστορικοί φορείς και ερμηνευτές του, δηλαδή το ορθολογικό κράτος, αποφασίζουν ποιος δικαιούται να ζήσει και ποιος όχι. Αυτή είναι και η «πονηριά» του: μέσα από την καταστροφή του «μερικού» (διάβαζε του εμπειρικού, καθημερινού ανθρώπου) δικαιώνεται η Ολότητα, και οδηγείται προς το νοητό τέλος της η ιστορία. «Η ιστορία είναι ένα σφαγείο», μας διδάσκει χωρίς ενδοιασμούς ο Μεγάλος Μεταφυσικός. Πρακτικά αυτά σημαίνουν ότι ο ιστορικός νικητής ορίζει κάθε φορά το δίκαιο και το άδικο, η ηθική ταυτίζεται με την υπέρτερη ισχύ. Ο Μαρξ ακολουθεί τα βήματα του δασκάλου του. Ο Καμύ διαπιστώνει μια καταστατική αμφιθυμία στην σκέψη του. Από την μια μεριά θέλει να είναι ο εμπειρικός επιστήμονας, από την άλλη ο προφήτης. Η χιλιαστική γλώσσα είναι εδώ στην υπηρεσία της καινούργιας «καθολικής τάξης», του προλεταριάτου, που η εξουσία του ταυτίζεται πλέον με εκείνο το Καντιανό «βασίλειο των σκοπών». Με την διαφορά ότι ο Καντ το θεωρούσε μια απλή εικασία του λογικού, και όχι μια επιστημονικά θεμελιωμένη βεβαιότητα. Ο Καμύ παραθέτει ένα απίστευτο γράμμα του Μαρξ στον Ένγκελς από τον Σεπτέμβριο του 1870, την στιγμή που εκρήγνυται ο Γαλλοπρωσικός πόλεμος: Η Πρωσία θα νικήσει, δηλώνει, επειδή το γερμανικό προλεταριάτο είναι ανώτερο από το γαλλικό, και επειδή η δική μας θεωρία είναι ανώτερη εκείνης του Προυντόν.[21] Η μεταφυσική οίηση σου κόβει την ανάσα. Παραμονές του Οκτώβρη του 1917 ο Λένιν γράφει ότι σκοπός της επανάστασης είναι ο μαρασμός του κράτους, η διοικητική διαχείριση πραγμάτων και όχι ανθρώπων. Και προσθέτει (ως γνήσιος Ροβεσπιερικός) ότι αυτό όμως θα συμβεί μόνο όταν έχει εξαφανισθεί από την γη και ο τελευταίος εκμεταλλευτής: η θεολογική εσχατολογία, το όραμα του παραδείσου, της δευτέρας παρουσίας, θριαμβεύει και πάλι απέναντι στο ζωντανό σήμερα. Όταν οι μπολσεβίκοι ήρθαν στα πράγματα όχι μόνο δεν εξασθένισε η κρατική εξουσία αλλά γιγαντώθηκε. Και έτσι φάνηκε, λέει ο Καμύ, πως, με την «διοικητική διαχείριση πραγμάτων και όχι ανθρώπων», αυτό που εννοούσε ο Λένιν ήταν ότι θα έκανε τους ανθρώπους πράγματα. Η δολοφονική μέθη του σταλινισμού ήταν η φυσιολογική συνέπεια. Η μεταφυσική και η ιστορική επανάσταση είναι και οι δύο ένας μηδενισμός. Θεωρητικοποιώντας τον αυθαίρετο φόνο από την μεριά του Κυρίαρχου καταστρέφουν το μόνο υπόβαθρο πάνω στο οποίο ο ζωντανός άνθρωπος μπορεί να στηρίξει τα νοήματα και τις αξίες του. Από κει και πέρα όλα τα εγκλήματα επιτρέπονται αρκεί να εφεύρει κανείς κάποιο πρόσχημα υπέρτερης ανάγκης. Στην συνταρακτική, μεγαλειώδη του αγωνία ο Ιβάν Καραμαζώφ είχε διατυπώσει την μόνη ιδέα που σώζει το μυστήριο της ζωής απ’ τους εχθρούς της. Ακόμα κι αν υπάρχει ο Πανάγαθος Θεός σου, λέει στον αδελφό του Αλιόσα, και η βασιλεία Του είναι βέβαιη, εγώ την αρνούμαι εάν για την πραγματοποίησή της προϋποθέτει την δολοφονία ενός και μόνο παιδιού. Όλη η μεταφυσική παραφροσύνη των καιρών μας είχε, και εξακολουθεί να έχει, σαν σκοπό της την ακύρωση αυτής της αρχής, δηλαδή μια βακχεία θανάτου. Τι προτείνει ο Καμύ για διέξοδο; Καταρχήν μια επιστροφή στην ελευθερία της τέχνης.[22] Η τέχνη ήταν ένα από τα θύματα του μηδενισμού. Ο ολοκληρωτισμός ζητούσε να την ευτελίσει σε απλό μέσο προπαγάνδας, με το ηλίθιο επιχείρημα του φιλισταίου ότι «ένας τσαγκάρης αξίζει περισσότερο από τον Σαίξπηρ». Ο Λένιν όριζε την «κομματικότητα» ως ύψιστο αισθητικό κριτήριο και τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Υπήρχε ένας «ποιητής», τον οποίο εκθείαζε ο Ζντάνωφ, που ξανάγραφε τις αποφάσεις της κεντρικής επιτροπής με ομοιοκαταληξία. Εν τω μεταξύ η ρωσική πρωτοπορία είχε εξορισθεί, και όσοι έμειναν έκαιγαν τους πίνακές τους για να μην παγώσουν, ο Αλεξάντερ Μπλοκ πέθανε επειδή δεν τον άφησαν να ταξιδέψει στο εξωτερικό για θεραπεία, ο Μαγιακόβσκυ αυτοκτόνησε, ο Μέγιερχολντ βασανίσθηκε και εκτελέσθηκε, ο Μάντελσταμ πέθανε στα στρατόπεδα, ο Προκόφιεφ, ο Σοστακόβιτς, η Αχμάτοβα και ο Πάστερνακ ήταν υπό απαγόρευση και διαρκή απειλή. Η πρόταση βέβαια του Καμύ δεν είναι να γίνουμε όλοι ζωγράφοι ή μουσικοί. Αλλά να κάνει ο καθένας με τον τρόπο του την ελεύθερη δημιουργικότητα που είναι η ουσία της τέχνης τρόπο ζωής. Πέρα από αυτό το ζητούμενο είναι να επιστρέψουμε στο ήθος του μέτρου, στην αναγνώριση του άλλου ως ανθρώπου παρά την όποια διαφορά, στην σχετικότητα της γνώσης, στην συναίσθηση ότι μπορεί να κάνουμε λάθος. Ο ελληνικός αυτός τρόπος προσιδιάζει και ενοικεί στο μεσογειακό τοπίο,[23] όπου η ανθρωπιά συνταιριάζεται με την απλότητα των μορφών. Ιδεαλιστικές ουτοπίες, θα πείτε. Σωστά. Ας αναλογισθούμε όμως τις εναλλακτικές και τι έφεραν στον κόσμο. Ο Εξεγερμένος άνθρωπος προκάλεσε την μήνι του «ουλτρα-μπολσεβίκου» ο οποίος ανέθεσε σε έναν υπασπιστή του να τον εξευτελίσει. Το επιχείρημα ήταν το κλασικό: ο Καμύ είχε προσχωρήσει στον αστικό ιδεαλισμό και είχε γίνει όργανο του ιμπεριαλισμού. Δεν είχε καταλάβει τον Μαρξ, γιατί ο Μαρξ μιλούσε όχι για το τέλος της ιστορίας, αλλά της προϊστορίας. Τα γνωστά παιγνίδια με τις λέξεις. Βάλε μια πρόθεση μπροστά και έληξε το θέμα. Η ρήξη ήταν οριστική. Όταν σκοτώθηκε ο Καμύ ο Σαρτρ έγραψε μια γενναιόδωρη νεκρολογία. Αργότερα δήλωσε ότι δεν τα εννοούσε όλα αυτά… 4. Ποιος είχε δίκιο στην σύγκρουση αυτή; Το βιβλίο των Sprintzen και van den Hoven περιέχει όλα τα πρωτότυπα κείμενα για να αποφασίσει κανείς μόνος του. Ο Aronson επιχειρηματολογεί ότι έχουμε πολλά να μάθουμε από τον Σαρτρ για τις δυσλειτουργίες του καπιταλισμού. Ευσεβάστως διαφωνώ. Μια θεωρία που ισχυρίζεται ότι κάθε στιγμή ζωής, κάθε εμπειρία και κάθε θεσμός στον «καπιταλισμό» όπου γης είναι ένας εφιάλτης αγριότητας και εκμετάλλευσης δεν είναι παρά ψυχοπαθολογικό παραλήρημα, και δεν προσφέρει κανένα εργαλείο για την κριτική της δυτικής κοινωνίας που είναι επιτακτικώς αναγκαία. Ο Άρονσον προσθέτει ότι ο Καμύ δεν καταδίκασε με αρκετή έμφαση τα εγκλήματα των Γάλλων στην Αλγερία, επειδή ήταν συναισθηματικά ταυτισμένος με την εκεί ευρωπαϊκή κοινότητα (τους pied noirs). Προφανώς υπήρχε αυτή η ταύτιση, όπως είναι ανθρώπινο. Όμως ο Καμύ είχε αποχωρήσει από το ΓΚΚ το 1937 επειδή αυτό αδιαφορούσε για τον αγώνα των Αράβων για ίσα δικαιώματα. Ο πόλεμος του 1954-62 ήταν ταυτόχρονα και ένας εμφύλιος μεταξύ Αράβων. Ο Μπεν Μπέλλα από το Κάιρο ζητούσε την εξόντωση όσων Αλγερινών πίστευαν στις διαπραγματεύσεις με την Γαλλία. To FNL πολεμούσε ταυτόχρονα, με δολοφονικές επιθέσεις στα καφενεία όπου σύχναζαν οι οπαδοί του, και κατά του ΜΝΑ (Αλγερινό Εθνικό Κίνημα) που η πολιτική του βάση ήταν η Αλγερινοί εργάτες στην Γαλλία.[24] Ο Καμύ πίστευε ότι ήταν ανυπόφορο να καταδικάζει κανείς τον «κακό» τρόμο και να επαινεί τον «καλό», όπως έκαναν οι Φανόν και Σαρτρ. Διέβλεπε ότι ένα ανεξάρτητο κράτος που θα γεννιόταν μέσα από μία εθνοκάθαρση θα καταντούσε ένας ολοκληρωτισμός. Αυτό και συνέβη. Η ανεξαρτησία σημαδεύτηκε από την σφαγή των Ευρωπαίων στο Οράν, τον μαζικό διωγμό της ευρωπαϊκής και της εβραϊκής κοινότητας, καθώς και την σφαγή των Αράβων που είχαν υπηρετήσει την γαλλική διοίκηση, την κατάφωρη δηλαδή παραβίαση των συμφωνιών του Εβιάν. Η νέα Αλγερία ήταν ένας εθνικο-σοσιαλιστικός δεσποτισμός. Μετά το ξέφτισμα του «σοσιαλιστικού» προσχήματος πρόβαλε η γυμνή αλήθεια, η εθνικιστική δικτατορία. Μια στρατοκρατική κλίκα νεμόταν τον πλούτο της χώρας, η καταπίεση των Βερβέρων συνεχίσθηκε. Ο πληθυσμός αποκήρυξε το FNL και προσχώρησε στον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Το Ισλαμικό Μέτωπο «Σωτηρίας» (FIS) κέρδισε τον πρώτο γύρο των εκλογών του 1992 και ο δεύτερος απαγορεύθηκε επειδή θα κυριαρχούσε κατά κράτος. Ακολούθησε ένας φρικαλέος εμφύλιος που κόστισε τριακόσιες χιλιάδες ζωές. Έκτοτε η χώρα εξακολουθεί να διάγει τον ευτυχή ανεξάρτητο βίο της κάτω από την στρατιωτική μπότα. Παρόμοια ήταν και η εξέλιξη και των άλλων «εθνικοαπελευθερωτικών» κινημάτων (Νασσερισμός, Μπααθισμός, στη Ζιμπάμπουε κ.τ.λ.), διά των οποίων ο Σαρτρ ευελπιστούσε να ζήσει το τέλος του δυτικού πολιτισμού – όπως αργότερα και ο πολύς Φουκώ μέσω της θεοκρατίας των Αγιατολάδων. Το ιδεώδες του Καμύ ήταν μια πολυεθνική ομοσπονδία όπου οι διάφορες κοινότητες θα καλλιεργούσαν ελεύθερα τον δικό τους τρόπο ζωής σεβόμενες τα ίσα δικαιώματα όλων των άλλων. Η ιδέα αυτή ηττήθηκε στην Αλγερία, είναι όμως σήμερα πιο ζωντανή παρά ποτέ στην συνείδηση του κάθε αντιεθνικιστή, και ιδίως αυτών που ενδιαφέρονται για τα δικαιώματα των μεταναστών στην Ευρώπη. Σήμερα δεν υπάρχει κανείς στην ευρωπαϊκή αριστερά, μαρξίζουσα, μη μαρξιστική, ή εναπομείνασα κομμουνιστική, που να συμμερίζεται τα ταραγμένα όνειρα του Σαρτρ, βγαλμένα κατευθείαν μέσα από τα καταγώγια του ντε Σαντ, για την λυτρωτική λειτουργία της βίας.[25] Κανείς δεν αναγνωρίζει πλέον το «επαναστατικό προνόμιο»[26] του λενινο-σταλινιστή ή του οπαδού του Νετσάγιεφ, ή όποιου άλλου «ιδεολόγου» φυσικά, να εγκληματεί στο όνομα των αγίων ιδεών του. Παρά την φιλοσοφική του «αφέλεια» ο Καμύ έχει ιστορικά δικαιωθεί. [1] Mark Poster, Existential Marxism in Postwar France: From Sartre to Althusser, Princeton University Press, Πρίνστον 1975, σ. 172. Το βιβλίο αυτό περιέχει μια ευσύνοπτη και εντυπωσιακά ακριβοδίκαιη εξιστόρηση της μεταπολεμικής πορείας του γαλλικού μαρξισμού. [2] Henri Lefebvre, L’Existentialisme, Éditions du Sagittaire, Παρίσι 1946. [3] Georges Lukacs, Existentialisme ou marxisme, Nagel, Παρίσι 1948. [4] Mark Poster, ό.π., σ. 125, 138. [5] Maurice Merleau-Ponty, The Phenomenology of Perception, Routledge and Kegan Paul, Λονδίνο 1962. Η πρώτη γαλλική έκδοση το 1945 στις εκδόσεις Gallimard. [6] Maurice Merleu-Ponty, Humanisme et terreur, essai sur le problème communiste, Gallimard, Παρίσι 1947. [7] Mark Poster, ό.π., σ. 162. [8] Ό.π., σ. 200 κ.ε. [9] Ό.π., σ. 164 κ.ε. [10] Maurice Merleu-Ponty, Les aventures de la dialectique, Gallimard, Παρίσι 1955. [11] Raymond Aron, Marxism and the Existentialists, Harper and Row, Νέα Υόρκη 1965. [12] Jean-Paul Sartre, Colonialism and Neocolonialism, Routledge, Λονδίνο - Νέα Υόρκη 1964. [13] Jean-Paul Sartre, “About Munich,” La Cause du peuple - J’accuse, No. 29, 15 Oct. 1972. [14] Albert Camus, Le mythe de Sisyphe, Gallimard, Παρίσι 1942. [15] Albert Camus, L’Homme révolté, Gallimard, Παρίσι 1951. [16] Ό.π., Ι, σ. 21-30. [17] Ό.π., ΙΙ. [18] Ό.π., σ. 45 κ.ε. [19] Ο «νόμος των υπόπτων» του Σεπτεμβρίου 1793 ήταν το έναυσμα για τον Τρόμο και υιοθετήθηκε κάτω από την πίεση των sans culottes που ήλεγχαν τον δήμο (communes) του Παρισιού. Εμπνεόταν από το βασικό τους σύνθημα ότι ύποπτος είναι όποιος «αν και δεν έχει πράξει τίποτε εναντίον της ελευθερίας, εν τούτοις δεν έχει πράξει τίποτα υπέρ της». Ο νόμος όριζε τον ύποπτο ως «οποιονδήποτε που με την συμπεριφορά του, τις επαφές του, τα λόγια του ή τα γραπτά του» δείχνει ότι είναι «εχθρός της ελευθερίας» και επέβαλλε υποχρεωτικά την ποινή του θανάτου. Συμπληρώθηκε με τον νόμο της 22ας Prairial του 1794 που υποχρέωνε τον ύποπτο να αποδείξει την αθωότητά του (!) και του απαγόρευε την χρήση συνηγόρου. [20] Ό.π., ΙΙΙ, σ. 133. [21] Ό.π., σ. 310. [22] Ό.π., IV. [23] Ό.π., V. [24] Για λεπτομέρειες βλ. Ian Burchall, “Sartre and Terror”, Sartre Studies International, Vol. 11, Issues 1 and 2, 2005, σ. 251-254. Ο συγγραφέας προσπαθεί να δικαιολογήσει τις θέσεις του Σαρτρ ανακαλύπτοντας «αμφισημίες». [25] Η εξιδανίκευση του εγκλήματος ως «αισθητικής τελετουργίας» που είναι απελευθερωτική μέσα σε μία καταπιεστική κοινωνία κορυφώνεται στο έργο Saint Genet, comédien et martyr (Ο άγιος Ζενέ, ηθοποιός και μάρτυρας) του 1952. [26] Η φράση είναι του François Furet. Βλ. Robert Howarth, “The Solzhenitsyn Effect”: East European Dissidents and the Demise of the Revolutionary Privilege, Human Rights Quarterly, Vol. 29, No. 4, Nov. 2007, pp. 879-907. Ο Χόβαρθ αναλύει την πάλη των διανοουμένων της Ανατολικής Ευρώπης κατά του δολοφονικού «προνομίου» με έναυσμα το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ του Σολζενίτσυν. Μέσα από την αντίσταση αυτή διαμορφώθηκε ένας καινούργιος «ριζοσπαστικός ανθρωπισμός».

Η αποκρουστική «φιλοσοφία» της βίας και η ηρωική μαρτυρία του Καμύ

Σύνδεση