Από την παράνοια στον όλεθρο

Michael Shermer, Συνωμοσίες. Γιατί τόσοι λογικοί άνθρωποι πιστεύουν τόσο παράλογα πράγματα, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2024, σελ. 399 Giuliano Da Empoli, L’heure des prédateurs [Η ώρα των αρπακτικών], Gallimard 2025, σελ. 151 Ο δυτικός πολιτισμός υπάρχει, τον έχω συναντήσει – και τον βλέπω να εξαφανίζεται. Μισέλ Ονφρέ[1] Η προμετωπίδα –πρώτη φράση από το τελευταίο βιβλίο του πολυγραφότατου Μισέλ Ονφρέ– δεν λέει πολλά από μόνη της. Παραλλάσσει, στο πρώτο της μισό, φράση από βιβλίο του αφοσιωμένου χριστιανού δοκιμιογράφου και ακαδημαϊκού Αντρέ Φροσάρ, το 1976, που ξεκινούσε με το «Ο Θεός υπάρχει, τον έχω συναντήσει», καθώς και μια μετέπειτα παραλλαγή της, αποδιδόμενη στη Σιμόν ντε Μπωβουάρ, «Ο Μάο υπάρχει, τον έχω συναντήσει». Λέει όμως πολλά η συνέχεια της φράσης στο βιβλίο του Ονφρέ. Όπου, μέσω «περιπλανήσεων» σε φιλοσοφικές σχολές και στοχαστές –ανταγωνισμούς ατομικής θεωρίας του Δημόκριτου και πλατωνικού ιδεαλισμού, επικούρειου ασκητισμού και υλισμού του Λουκρήτιου κ.ο.κ.– πλέκει έναν ύμνο στη Δύση και τον πολιτισμό της. Πολιτισμό τον οποίο βλέπει να καταλύεται στις μέρες μας, υπό την κυριαρχία ενός «wokisme». Με τον παραλογισμό να θριαμβεύει και τις διαστροφές του χθες να μετατρέπονται σε αρετές του σήμερα. Αφήνοντας στη λήθη εδραιωμένες αξίες, όπως: η ορθή χρήση του λόγου απέναντι σε φαντασιώσεις∙ η διαμόρφωση ενός ανθρώπινου όντος που απαλλάσσεται σταδιακά από το ζώο μέσω ερμηνειών της φύσης και μέσω της τέχνης∙ η πρόοδος που επέρχεται σε τομείς πολιτικών θεσμών, ιατρικής, τεχνικών και βιομηχανίας∙ τα ερωτήματα προς την Ιστορία, ώστε να δοθεί νόημα στο μέλλον∙ η καταπολέμηση της μαγικής σκέψης από την επιστήμη∙ η παγκοσμιοποίηση που διαδίδει τέτοια ιδεώδη∙ η συγκρότηση μιας κοσμοαντίληψης ουμανισμού, τελικά. Η αναλυτική αναφορά στον Ονφρέ οφείλεται στο ότι η τοποθέτησή του εισάγει σε όσα εκθέτουν οι συγγραφείς των εδώ παρουσιαζόμενων δύο βιβλίων. Από πού ξεκινούν και τι ισχυρίζονται οι ποικίλες θεωρίες συνωμοσιών, ακριβώς ως μη ορθή χρήση του λόγου απέναντι σε παραληρηματικές φαντασιώσεις, απασχολεί τον αμερικανό ιστορικό των επιστημών Μάικλ Σέρμερ στο δικό του εκτενές πόνημα. Πώς μια νέα ασυδοσία των ισχυρών καταλύει τις αρχές του ουμανισμού, χωρίς ελπίδα να αποφύγουμε την άβυσσο στην οποία βυθίζεται ο παλιός κόσμος και την αποτρόπαια προοπτική αυτού που τον διαδέχεται, παρουσιάζει με ιδιαίτερα ειρωνικό τρόπο το σύντομο βιβλίο του ιταλοελβετού πολιτικού συμβούλου και συγγραφέα Τζουλιάνο ντα Έμπολι, παγκόσμια γνωστού από την επιτυχία του μυθιστορήματός του Ο μάγος του Κρεμλίνου.[2] Κι αυτό που δικαιώνει τη συμπαρουσίαση των δυο βιβλίων είναι η σχετικά αισιόδοξη κατάληξη του ενός απέναντι στην απόλυτα απαισιόδοξη του άλλου. Τα ένα ασπάζεται μια προοπτική που θέλει τον κόσμο να κατανοεί σιγά-σιγά πού και πότε λειτούργησαν ορισμένες πραγματικές συνωμοσίες και πόσο απίστευτης ηλιθιότητας είναι πάμπολλες άλλες, οι οποίες ακμάζουν επωφελούμενες των τεχνολογιών επικοινωνίας. Το άλλο βλέπει το χάος, από όπλο των εξεγερμένων και ευκαιρία που περίμενε η Αριστερά για να φέρει την ιδεώδη κοινωνία, να γίνεται απροκάλυπτη επιδίωξη «αρπακτικών» σε κρίσιμες κυβερνητικές θέσεις, τα οποία διαμορφώνουν έναν κόσμο στα μέτρα των φιλοδοξιών τους, σε μια πραγματικότητα που ανακατασκευάζεται κατά βούληση. Ως ιστορικός των επιστημών, ο Σέρμερ αναπτύσσει το θέμα του μεθοδικά, με λίγα σχόλια για το φαινόμενο της συνωμοσιολογίας και τις πιο πρόσφατες εκφάνσεις του, πριν προχωρήσει στην κατάταξη τέτοιων θεωριών, στις δυνατότητες προσδιορισμού της αυθεντικότητάς τους και στο πώς, εντέλει, μπορούμε να ανοικοδομήσουμε την εμπιστοσύνη προς την αλήθεια. Κλείνοντας, μάλιστα, χαρακτηρίζει το βιβλίο του σαν «το πρώτο βήμα σε μια προσπάθεια καλλιέργειας εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς (…) σε μια κοινότητα βασισμένη στην αλήθεια, κοινότητα στην οποία θα έπρεπε όλοι να ανήκουμε» (σ. 315). Φωτογραφία του αστροναύτη Έντουιν «Μπαζ» Ώλντριν στην επιφάνεια της Σελήνης, όπως τραβήχτηκε από τον συνάδελφό του και πρώτο άνθρωπο που πάτησε στη Σελήνη, Νηλ Άρμστρονγκ, στις 20 Ιουλίου 1969, η οποία δημοσιεύθηκε από τη NASA. Ο Ώλντριν περπάτησε κοντά στη σεληνάκατο Eagle κατά τη διάρκεια της αποστολής Απόλλων 11. Ακόμη και σήμερα επίμονοι συνωμοσιολόγοι αμφισβητούν ότι οι αμερικανοί αστροναύτες πάτησαν το πόδι τους στη Σελήνη και ύψωσαν την αμερικανική σημαία. © NASA Αρχικό παράδειγμα είναι αυτό του Τζέικομπ Τσάνσλεϊ, γνωστού ως σαμάνου της QAnon, που με βαμμένο πρόσωπο και καπέλο με βουβαλίσια κέρατα ηγήθηκε της εισβολής στο αμερικανικό Καπιτώλιο την 6η Ιανουαρίου 2021. Πρωτοπαλίκαρο του Ντόναλντ Τραμπ, επεδίωκε να αποκαταστήσει την εκλογική νοθεία που υποτίθεται ότι είχε στερήσει από τον Τραμπ τη νέα προεδρία. Μαζί, οι συμμετέχοντες στην εισβολή πίστευαν ότι θα απάλλασσαν τον κόσμο «από τη σατανική σέχτα σεξοδιακινητών του Βαθέος Κράτους και θα έσωζαν τα παιδιά τους» (σ. 18). Εννοείται ότι, για όλους αυτούς, στην εν λόγω «σέχτα» ανήκουν το Κοινό της Σιών, η Νέα Παγκόσμια τάξη, οι Ρότσιλντ, οι Ροκφέλλερ, ο Βρετανικός Βασιλικός Οίκος και δεν συμμαζεύεται. Ωστόσο, για τον Σέρμερ, τέτοιες περιθωριακές πεποιθήσεις δεν εξομοιώνονται με τα ΑΤΙΑ, την τηλεπάθεια ή άλλες δημοφιλείς πλάνες ανισόρροπων ατόμων. Κάθε μία έχει το πλαίσιο μέσα στο οποίο βλαστάνει και τις περιστάσεις που της κομίζουν οπαδούς. Κοινή τους πηγή, πάντως, είναι μια τάση ενσωματωμένη στην ανθρώπινη φύση, εν είδει εξελικτικής προσαρμογής, η οποία βοηθά στον εντοπισμό εξωτερικών απειλών. Ένα θρόισμα των χόρτων δίπλα στον προϊστορικό άνθρωπο μπορούσε να οφείλεται στον αέρα, μπορούσε όμως και να είναι κάποιο επικίνδυνο πλάσμα που τον πλησίαζε. Του ήταν προτιμότερο, λοιπόν, να πάρει στα σοβαρά την πιο απειλητική εκδοχή και να το βάλει στα πόδια, αντί να αδιαφορήσει καθώς, ενίοτε, ο κίνδυνος ήταν πραγματικός. Με αυτά τα δεδομένα, ο Σέρμερ ταξινομεί τις συνωμοσιολογίες σε: α) τις «διαμεσολαβημένες» – αυτές που εκμεταλλεύονται μια καχυποψία προς την όποια εξουσία, βλέποντας παντού συνωμότες, χωρίς κανέναν έλεγχο αληθοφάνειας∙ β) τις «τριμπαλιστικές» – αυτές που εγκολπώνονται στοιχεία προγενέστερων θεωριών και λειτουργούν ως ένδειξη αφοσίωσης στη φυλή που ασπάζεται τέτοιες βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις∙ και γ) τις «εποικοδομητικές» – αυτές που μπορεί να περιέχουν κάποια αλήθεια και, αν διακυβεύονται πολλά, το σφάλμα της αποδοχής να είναι προτιμότερο εκείνου της απόρριψής τους (όπως με τον πρωτόγονο που προτιμά την παράνοια από τα δόντια ελλοχεύοντος θηρίου). Στο μεγαλύτερο διάστημα της ανθρώπινης ιστορίας, άλλωστε, δεν υπήρχαν εργαλεία καθορισμού της διαφοράς μεταξύ μυθολογικών ισχυρισμών και πραγματικότητας, μεταξύ εμπειρικών και μυθικών αληθειών. Μας έχει μείνει, κατά συνέπεια, «η τάση να σκεφτόμαστε περισσότερο σαν δικηγόροι που υπερασπίζονται τον πελάτη τους (τις ενδεχομένως ψευδείς πεποιθήσεις μας) παρά ως επιστήμονες που καθορίζουν τι είναι όντως αληθινό και πραγματικό, ανεξάρτητα από το τι θα θέλαμε να είναι» (σ. 85-86). Επάνω σε αυτή την τάση «ξεφαντώνουν» οι συνωμοσιολόγοι. Έτσι, τα ποσοστά ανθρώπων πεπεισμένων για τις πιο μεγαλοπρεπείς βλακείες καταλήγουν απίστευτα υψηλά. Μεταξύ των πιο διαδεδομένων: ότι η 11η Σεπτεμβρίου ήταν στημένη από την κυβέρνηση Μπους∙ ότι οι αεροπορικές εταιρείες ναρκώνουν τους πολίτες με αεροψεκασμούς∙ ότι οι προσσεληνώσεις ήταν σκηνοθετημένες στο Χόλλυγουντ∙ ότι ένα εξωγήινο διαστημόπλοιο προσγειώθηκε το 1947 στην περίφημη «Περιοχή 51» του Νέου Μεξικού∙ ότι η κλιματική κρίση είναι μια απάτη ή και ότι ερπετά ικανά να αλλάζουν μορφή κυβερνούν τον κόσμο! «Για τον συνωμοσιολογικό νου», συμπεραίνει ο Σέρμερ, «η ιστορία δεν είναι αποτέλεσμα του στρεβλού ξύλου της ανθρωπότητας, όπως με μια ποιητική διάθεση το διατύπωνε ο Ιμμάνουελ Καντ, ή μια σπασμωδική, τυχαία πορεία που βάλλεται από ένα σύνθετο πλέγμα κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δυνάμεων, αλλά ότι έχει προκαθοριστεί βάσει μυστικού σχεδίου (…) κι άρα είμαστε όλοι συντρίμμια, τα οποία επιπλέουν στην επιφάνεια ενός πανίσχυρου ρεύματος που κυλά κατευθυνόμενο από την αρχή προς το τέλος του χρόνου» (σ. 95). Τα δύο πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια του βιβλίου είναι, πάντως, εκείνο που μεθοδικά αποδεικνύει ότι δεν ήταν συνωμοσία ένα γεγονός το οποίο οι πάντες θεωρούν συνωμοσία, όπως κι εκείνο που δείχνει ότι η πιο θανατηφόρα συνωμοσία στην ιστορία ήταν ελεεινά οργανωμένη κι από τύχη αποτελεσματική. Πρόκειται για το κεφάλαιο 8 (σ. 197-222), όπου απολύτως πειστικά, με σχεδιαγράμματα και φωτογραφίες, ο Σέρμερ δείχνει την περιβόητη δολοφονία του προέδρου Κέννεντυ να είναι ό,τι εξαρχής διαπιστώθηκε –πρωτοβουλία ενός παράφρονος Λη Χάρβεϋ– χωρίς αναμίξεις μυστικών υπηρεσιών, μαφίας, CIA και όσων άλλων ακούγονται από το 1963 μέχρι σήμερα. Και για το κεφάλαιο 10 (σ. 241-256), όπου μεταξύ μερικών εθνικιστών νεαρών στο Σαράγιεβο του 1914 πάρθηκε η απόφαση να δολοφονηθεί ο ανιψιός του αυτοκράτορα των Αψβούργων, ο πρίγκιπας Φραγκίσκος Φερδινάνδος. Όλα πήγαιναν κατά διαβόλου για τους συνωμότες, με αφλογιστίες όπλων και δισταγμούς της τελευταίας στιγμής, μέχρι που μια σειρά συμπτώσεων επέτρεψε στον 22χρονο τυπογράφο Γκαβρίλο Πρίντσιπ να εκτελέσει το πριγκιπικό ζεύγος. Σε συνδυασμό με την πολεμοκάπηλη βλακεία στρατιωτικών και πολιτικών ηγεσιών, ακολούθησαν τα χρόνια ενός ατέλειωτου μακελειού που, για την εποχή του, έμεινε γνωστό ως «ο Μεγάλος Πόλεμος». Από εκεί και μετά, το βιβλίο κλείνει δείχνοντας ότι αληθινές συνωμοσίες υπήρξαν και υπάρχουν – γι’ αυτό και ο τίτλος του δεν είναι «συνωμοσιολογίες». Τι άλλο συνιστούν οι ως σήμερα αποκρυπτόμενες 20.000 στειρώσεις που έγιναν στις ΗΠΑ του 1930, με κριτήρια «ευγονικής» που ίσχυαν και στη χιτλερική Γερμανία; (σ. 268-269). Ή ο πανεύκολος εντοπισμός των ανθρώπων μέσω των κινητών τηλεφώνων τους, ο οποίος και καθιστά εντελώς βλακώδη τη φήμη πως τα εμβόλια του Covid 19 έχουν τέτοιο σκοπό; «Από τα 7,9 δισεκατομμύρια ανθρώπους του πλανήτη σήμερα», καταλήγει ο Σέρμερ, «κινητή συσκευή διαθέτουν τα 5,27 (το 67%). “Εκείνοι” ξέρουν πού βρίσκεστε, τι σας αρέσει, τις προτιμήσεις σας στο φαγητό ή στην πορνογραφία και πολλά ακόμα. Στην Κίνα, ξέρουν πότε κοιμάστε, ξέρουν πότε είστε ξύπνιοι και, ιδίως, ξέρουν αν ήσασταν καλοί ή κακοί» (σ. 341). Οι αισιόδοξες ακροτελεύτιες προσδοκίες του Σέρμερ, για μια ανθρωπότητα που θα ενημερώνεται καλύτερα και δεν θα παραπλανάται εύκολα, αντιπαρατίθενται εύλογα, νομίζω, στη ζοφερή προοπτική που βλέπει ο Τζουλιάνο ντα Έμπολι για το μέλλον. Εδώ, ο γεννημένος στο Παρίσι επαγγελματίας πολιτικός σύμβουλος δεν κρύβεται πίσω από κάποιον μυθιστορηματικό χαρακτήρα μυστικοσυμβούλου του Πούτιν, ώστε να αφηγηθεί δόλιες ανόδους στην εξουσία, όπως έκανε στον Μάγο του Κρεμλίνου. Μιλά ανοιχτά για τις δικές του άμεσες εμπειρίες από γνωστές συναντήσεις ισχυρών πολιτικών, με έμφαση στη σχέση μεταξύ πρώτης και δεύτερης θητείας Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Το κάνει, όμως, υιοθετώντας ενίοτε τη ματιά ενός φανταστικού γραφέα του Μοντεζούμα, για να παρομοιάσει τα νέα αστέρια της διεθνούς πολιτικής με τον Ερμάν Κορτέζ. Ο οποίος, με θρασείς εκφοβισμούς, έκανε τον Αζτέκο αυτοκράτορα να προτιμήσει την ατίμωση από τον πόλεμο, για να καταλήξει και στην ατίμωση και στον πόλεμο. Την τάση ανάλογων φιλειρηνικών συμβιβασμών και τις σύγχρονες ήττες της εμπαίζει ο ντα Έμπολι. Μεταφέροντας τον αναγνώστη πότε στη Νέα Υόρκη, πότε στη Φλωρεντία, πότε στην Ουάσιγκτον, στο Ριάντ ή σε άλλες πόλεις, μεταξύ 1998-2024, δείχνει ότι οι μακιαβελικές μέθοδοι και το νταηλίκι διόλου δεν έχουν απολέσει την αποτελεσματικότητά τους, σ’ έναν κόσμο όπου η εμφάνιση της τεχνητής νοημοσύνης κάνει τα πράγματα ακόμα πιο σύνθετα και τους αγύρτες ακόμα πιο αδίστακτους. Οι υπόλοιποι, ακόμα και ο ειδικευμένος σε κρατικές διαπραγματεύσεις συγγραφέας του βιβλίου, νιώθουν σαν τον γνωστό από το Μοναστήρι της Πάρμας Φαμπρίτσιο ντελ Ντόνγκο, που παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την πανωλεθρία του Βοναπάρτη στο Βατερλώ, αλλά δεν κατανοεί τίποτα από τη συνολική εικόνα της σύγκρουσης. Παραμένοντας ανίδεος και άδολος, μπλέκει κατόπιν στις ραδιουργίες που υφαίνονται σε αυλές ηγεμονιών της Ιταλίας. Ο Τζουλιάνο ντα Έμπολι δεν διατηρεί τις ιδιότητες του κεντρικού ήρωα του Σταντάλ. Αλλά τα ταξίδια του, ως συνοδού διαφόρων προέδρων ή υπουργών, και η συχνή παρουσία του σε συνεδρίες του ΟΗΕ τον κάνουν να ορίζει τη διεθνή πολιτική ζωή ως «μια μόνιμη κωμωδία παρεξηγήσεων, στην οποία οι χαρακτήρες, σχεδόν πάντα ανίκανοι να προσαρμοστούν στους ρόλους που κατέχουν, αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα και να ξεμπλέξουν από καταστάσεις κατά κανόνα απροσδόκητες, συχνά παράλογες κι ενίοτε γελοίες» (σ. 23). Προσπερνώ σαρκαστικές περιγραφές του για δήθεν καλά πληροφορημένους εκπροσώπους χωρών, για μια δραματική συνάντηση Μακρόν-Ζελένσκι, όταν ο τελευταίος παρακαλούσε για μια αποφασιστική παρέμβαση της Ευρώπης, όπως τη διέγνωσε παραμένοντας στον προθάλαμο, ή για «φαντάσματα του Πούτιν που κυκλοφορούν στο γυάλινο Παλάτι των Ηνωμένων Εθνών, σαν τον κυνικό υπουργό των Εξωτερικών Λαβρόφ» (σ. 27), για να έρθω σε ένα ανατριχιαστικό σχόλιο που άκουσε να κάνει ο Βλαντισλάφ Σουρκόφ, ο «γκρίζος καρδινάλιος της ρωσικής πολιτικής», μέχρι να τον απολύσει ο Πούτιν λίγο πριν την εισβολή στην Ουκρανία: «Κάθε κοινωνία», δήλωνε ο Σουρκόφ, «υφίσταται τον φυσικό νόμο της εντροπίας. Όσο σταθερή κι αν είναι, θα της προκύψει το χάος∙ για να λύσει το πρόβλημα θα πρέπει να το εξαγάγει. Από την εποχή της αρχαίας Ρώμης, όλες οι αυτοκρατορίες ανανεώνονταν με το να μεταφέρουν το χάος που παρήγαν εκτός των συνόρων τους. Το έκαναν και οι ΗΠΑ στον 20ό αιώνα, το κάνει και η Ρωσία, για την οποία η διαρκής επέκταση δεν είναι μόνο μια ιδέα, αλλά υπαρξιακό στοιχείο της ιστορίας της» (σ. 28). Η δραματική συνάντηση Μακρόν-Ζελένσκι, λίγα χρόνια μετά, το επιβεβαιώνει. «Με τον Πούτιν», όπως σημειώνει ο ντα Έμπολι, «ο πόλεμος ξαναήρθε στη μόδα (…) και τα έξοδα εξοπλισμών έχουν ανέλθει κατά 34% παγκοσμίως» (σ. 39). Το Ιράν πλησιάζει διαρκώς στην κατασκευή πυρηνικών βομβών κι ο πόλεμος στην Ουκρανία διατηρεί τη σχετική απειλή από πλευράς Ρωσίας. Εν τω μεταξύ, μετά από μια παρένθεση για την Ιταλία του 1502 και πώς ο Καίσαρ Βοργίας εξόντωσε τους αντιπάλους του καλώντας τους δήθεν σε μια εορταστική συγκέντρωση, πράξη που τον κατέστησε πρότυπο στον Πρίγκιπα του Μακιαβέλι, παρουσιάζεται μια τελείως ανάλογη στρατηγική από τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν. Τον πρίγκιπα που έγινε ηγέτης της Σαουδικής Αραβίας καλώντας κι αυτός σε εορταστική συγκέντρωση συγγενείς κι ανταγωνιστές του στο Ριτζ-Κάρλτον, το πολυτελέστερο ξενοδοχείο του Ριάντ, αφού προηγουμένως είχε ευγενικά διώξει όλη την υπόλοιπη πελατεία. Ο Μπιν Σαλμάν δεν εκτέλεσε τους ανταγωνιστές του, όπως ο Καίσαρ Βοργίας, μα με πολλή λεπτότητα τους κλείδωσε στα γεμάτα ανέσεις δωμάτια το ξενοδοχείου, μέχρι να τον αποδεχθούν ως μοναδικό ηγεμόνα. Θέση την οποία εξακολουθεί να κατέχει. Κι όπως εξηγούσε ο Μακιαβέλι, «το ζήτημα δεν είναι να επικρατήσει κάποιος μέσα στο χάος, όταν όλοι πολεμούν όλους και η ισχύς γίνεται ο μόνος κανόνας του παιχνιδιού, το ζήτημα είναι, κυρίως, να διατηρήσει την εξουσία που αποκτά» (σ. 61). Επιστρέφοντας στη Νέα Υόρκη του 2024, ο ντα Έμπολι καταπιάνεται για λίγο με την εμφάνιση του Ναγίμπ Μπουκέλε, προέδρου του Ελ Σαλβαδόρ, στην έδρα του ΟΗΕ και την ωμή ομολογία του ότι «δεν είμαστε ένα καθεστώς με ένα και μοναδικό κόμμα, είμαστε μια δημοκρατία με ένα ηγεμονικό κόμμα» (σ. 69). Κι αυτό αληθεύει εν μέρει, δεδομένου ότι από δήμαρχος με 48%, το 2015, έγινε πρόεδρος της χώρας με 53%, το 2019, κι επανεξελέγη με 80% το 2024! Όπως σχολιάζει ο συγγραφέας, ποιο κόμμα θέλει να κερδίζει με ποσοστά που του αφήνουν μιαν ισχυρή αντιπολίτευση; Ποιος ηγέτης επιθυμεί συμβουλές ειδικών ή συμφωνίες αμοιβαίων υποχωρήσεων; «Δεν θέλω ούτε να στοχάζομαι ούτε να προϋπολογίζω παραμέτρους, ώστε να λάβω μιαν απόφαση. Αλλιώς γιατί είμαι δούκας της Σαξονίας;», όπως δήλωνε ο ηγεμόνας της σύμφωνα με τον Γκαίτε (σ. 63). Μετά από μερικά ακόμα τέτοια παραδείγματα, όπου μόνο το αποτέλεσμα μετράει, ούτε η ηθική ούτε η περίσκεψη ούτε η ρητορική δεξιότητα, «απέναντι σε ψηφοφόρους που έχουν πάψει να θεωρούν τους θεσμούς ως εγγύηση της ελευθερίας τους και ευεπίφορους σε συνωμοσιολογίες» (σ. 82), ο ντα Έμπολι αφιερώνει το υπόλοιπο του βιβλίου στον πρόεδρο Τραμπ, της πρώτης και κυρίως της δεύτερης εκλογής του. Όπου, πλέον, επιδεικτικά ο πρόεδρος περιφρονεί συμβούλους και λογογράφους, προτιμώντας αυτοσχεδιασμούς γεμάτους αντιφάσεις ή ψεύδη. Κι επανερχόμενος στην αρχική του αναφορά στους Μοντεζούμα-Κορτέζ και τον γραφέα Αζτέκο, υποψιαζόμενος ότι η τεχνητή νοημοσύνη ευνοεί την ευφυΐα όσο και την ηλιθιότητα, συμπεραίνει ότι «όσα ξέραμε για φιλελεύθερους, σοσιαλδημοκράτες, συντηρητικούς και προοδευτικούς, τις βάσεις των δημοκρατιών μας, εξαλείφονται. (…) Η νέα ελίτ των κονκισταδόρων της τεχνολογίας, οι Μασκ και οι Ζούκερμπεργκ δεν έχουν καμιά σχέση με τους τεχνοκράτες του Νταβός. Η φιλοσοφία τους δεν δομείται στην ικανή διαχείριση μιας υφιστάμενης κατάστασης, μα περισσότερο σε μια ξεκάθαρη επιθυμία να τα κάνουν όλα μπουρδέλο» (σ. 108-109). Μεταξύ πραγματικών ή φανταστικών συνωμοσιών και αρπακτικών, εντέλει, οδηγούμαστε σε συνθήκες είτε ανόητων παρανοϊκών είτε ανίσχυρων θηραμάτων είτε και των δύο. Όπως όταν πρέπει να επιλέξει κανείς ή φτωχός ή άρρωστος ή αμφότερα. [1] Michel Onfray, Déambulations dans les ruines [Περιπλανήσεις μέσα στα ερείπια], Albin Michel 2025, σ. 9. [2] Giuliano da Empoli, Ο μάγος του Κρεμλίνου, μτφρ. Τούλα Τόλια, Κέδρος 2022.

Από την παράνοια στον όλεθρο

Σύνδεση