Ο Άγγελος Χανιώτης ως ερευνητής της Κρήτης

Το επίθετο Χανιώτης κάνει πολλούς να πιστεύουν ότι ο Άγγελος κατάγεται από την Κρήτη. Αυτό δεν ισχύει τυπικά για τον ίδιο, αφού γεννήθηκε στην Αθήνα το 1959. Όμως οι ρίζες της πατρικής οικογένειας πρέπει να ήταν στα Χανιά, από όπου κάποιος πρόγονός του θα έφυγε για τα Κύθηρα, όπου το επώνυμο αντικαταστάθηκε από το «εθνικό» της πόλης καταγωγής με το οποίο θα έγινε γνωστός στη νέα πατρίδα. Τελικά η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ο πατέρας του είχε ασχοληθεί με κινηματογραφικές επιχειρήσεις και ίσως αυτό εξηγεί την μεγάλη αγάπη του Άγγελου για την έβδομη τέχνη και γενικά τα θεάματα. Τον έχασε πολύ μικρός και ανατράφηκε μαζί με τον λίγο μεγαλύτερο αδελφό του Αναστάσιο (Τάσο) με την αγάπη αλλά και τη σθεναρή εποπτεία της πανέμορφης και δυναμικής μητέρας τους Αδαμαντίας. Η αξιαγάπητη «Κυρία Μαντώ», με ρίζες από την Κεφαλλονιά και τη Μικρά Ασία, έζησε ακμαία μέχρι τα βαθιά γεράματα και ευτύχησε να δει και τους δύο γιους της να διαπρέπουν σε υψηλές θέσεις, ο Τάσος στα ανώτατα κλιμάκια της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες και ο Άγγελος στα καλύτερα Πανεπιστήμια του κόσμου. Είχε μοχθήσει για τη μόρφωσή τους σε σπουδαία κολλέγια, τους είχε εξασφαλίσει γλωσσομάθεια (ο Άγγελος, εκτός από αρχαία και νέα ελληνικά και λατινικά, γνωρίζει τουλάχιστον τέσσερις ευρωπαϊκές γλώσσες) και γενικά είχε φροντίσει να αποκτήσουν ευρύτατη παιδεία, που αποτελεί το σταθερό υπόβαθρο για ό,τι μεγάλο επιχειρούν. Μετά το Κολλέγιο Αθηνών, ο Άγγελος σπούδασε Ιστορία, Αρχαιολογία και Κλασική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αργότερα θα έκανε διετείς μεταπτυχιακές σπουδές Ιστορίας και γενικότερης Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Η πανεπιστημιακή του καριέρα άρχισε από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Στο διάστημα των ετών 1986 έως 1994 διέτρεξε όλες τις βαθμίδες από βοηθός - ερευνητής μέχρι αναπληρωτής Καθηγητής της Αρχαίας Ιστορίας. Μεσολάβησε μια πενταετία διδασκαλίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, για να ξαναγυρίσει από το 1998 μέχρι το 2006 στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης ως τακτικός Καθηγητής, φθάνοντας μέχρι το αξίωμα του Αντιπρύτανη. Από το 2006 έως το 2013 κατείχε την επίζηλη θέση αρχικά του εταίρου ερευνητή και στη συνέχεια του Καθηγητή στο All Souls College της Οξφόρδης, με δυνατότητα μακράς απουσίας για έρευνες και παράλληλης διδασκαλίας σε άλλα Ιδρύματα, όπως στο Παρίσι. Τελικά η θέση του Καθηγητή στη Σχολή Ιστορικών Σπουδών του περίφημου Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον θα είναι αυτή που θα κερδίσει επάξια ο Άγγελος Χανιώτης και θα κατέχει από το 2010 μέχρι και σήμερα. Στην ανασκαφή της Λύττου με χέρι από άγαλμα. Σίγουρα οι κρητικές ρίζες της οικογένειας πρέπει να έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην επιλογή του Άγγελου να ασχοληθεί με την ιστορία και την αρχαιολογία της Κρήτης. Όμως καταλύτης γι’ αυτή την επιλογή πρέπει να ήταν ο Γιάννης Σακελλαράκης, που δίδασκε τόσο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών όσο και στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, ενώ διατέλεσε παράλληλα για αρκετά χρόνια Έφορος Αρχαιοτήτων και Διευθυντής του Μουσείου Ηρακλείου. Ο έμπειρος αρχαιολόγος και ανασκαφέας θα πρέπει να διέγνωσε τις εξαιρετικές ικανότητες και προοπτικές του άριστου φοιτητή του και τον προσέλαβε ως βασικό βοηθό του στις ανασκαφές που διεξήγαγε στην Κρήτη για λογαριασμό της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Έτσι βρίσκομε τον Άγγελο στις Αρχάνες το 1980, στο Ιδαίο Άντρο (1982-1984, 1986) και στη Ζώμινθο (1983, 1990). Επίσης από το 1983 και σχεδόν κάθε χρόνο μέχρι και σήμερα ο ίδιος μελετά κυρίως ελληνικές και λατινικές επιγραφές σε όλα τα Μουσεία και Αρχαιολογικές Συλλογές της Κρήτης. Χωρίς να είναι άσχετος με την προϊστορία του νησιού, ιδιαίτερα όπως αυτή αντανακλάται στους μύθους και τις λατρείες, το κύριο πεδίο της έρευνας του Άγγελου Χανιώτη αποτελούν οι ιστορικοί χρόνοι, με ιδιαίτερη έμφαση στην ιστορία και τους θεσμούς της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου. Ήδη στη διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Ιστορία και Ιστορικοί στις ελληνικές επιγραφές. Επιγραφικές συμβολές στην ελληνική ιστοριογραφία»[1] που υποστήριξε στο Πανεπιστήμιο Χαϊδελβέργης περιλαμβάνονταν πολλά στοιχεία για τους Ιστορικούς της αρχαίας Κρήτης. Στον συλλογικό τόμο Κρήτη: Ἱστορία καὶ πολιτισμός, που εκδόθηκε με πρωτοβουλία του Δήμου Ηρακλείου από την Βικελαία Βιβλιοθήκη το 1987 με επιμέλεια του Ν.Μ. Παναγιωτάκη και συμβολές έγκριτων επιστημόνων, ο ίδιος υπογράφει το κεφάλαιο «Κλασσικὴ καὶ Ἑλληνιστικὴ Κρήτη» (σ. 173-284). Σε αυτόν δίνει, με τρόπο επιστημονικό αλλά συγχρόνως κατανοητό από το ευρύ κοινό, ένα συνοπτικό πανόραμα αυτής της περιόδου, λιγότερο γνωστής και μελετημένης σε σχέση με τη διάσημη μινωική περίοδο. Στη συλλογική επίσης δίτομη έκδοση με επιμέλεια του Γιεργκ Σέφερ (Jörg Schäfer) για την Αμνισό[2], ο Ά. Χανιώτης υπογράφει κεφάλαια που απαρτίζουν μεγάλο μέρος του πολύτιμου αυτού έργου, μεταξύ άλλων το κεφάλαιο για τις διαχρονικές Μαρτυρίες από γραμματειακές πηγές (Testimonia, σ. 51-127) και το κεφάλαιο για τις Επιγραφές (σ. 287-322). Και στις δύο περιπτώσεις τα κείμενα παρατίθενται αυτολεξεί και σχολιάζονται αναλυτικά, δίνοντας στον αναγνώστη σφαιρική εικόνα για την γεωγραφία και την ιστορία του τόπου διαχρονικά, από τον Όμηρο μέχρι την εποχή της Οθωμανικής κυριαρχίας, τις λατρείες, ιδιαίτερα του Διός Θενάτα και της Ειλειθυίας, τη στρατηγική σημασία της θέσης ως λιμανιού σε συνάρτηση με τα φυσικά λιμάνια της Νήσου Δίας, καθώς και τη σχέση εξάρτησης από την ισχυρή Κνωσό. Όμως το βιβλίο-σταθμός για την ιστορία της ελληνιστικής εποχής του νησιού ήταν η μονογραφία του Άγγελου για τις «Συνθήκες των κρητικών πόλεων» της αντίστοιχης περιόδου[3]. Μετά από εκτεταμένη εισαγωγή με το ιστορικό πλαίσιο, τους θεσμούς, την ορολογία, τις θεότητες που αναφέρονται στους όρκους, τα χρονολογικά συστήματα και την παλαιογραφία των επιγραφών, παραθέτει αυτούσια τα κείμενα των συνθηκών, με πολλές πρωτότυπες συμπληρώσεις, γερμανική μετάφραση, κριτικά υπομνήματα και πλούσια σχόλια. Ο ίδιος είναι ο επιμελητής/εκδότης ενός άλλου συλλογικού τόμου με τίτλο «Από τους Μινωίτες αγρότες στους Ρωμαίους εμπόρους. Στιγμιότυπα για την οικονομία της αρχαίας Κρήτης»[4]. Ο τόμος περιλαμβάνει 17 συμβολές από κορυφαίους σε κάθε τομέα επιστήμονες, μεταξύ των οποίων και το άρθρο του Ά. Χανιώτη (σ. 181-220) με τον ευρηματικό τίτλο “Milking the Mountains. Economic Activities on the Cretan Uplands in the Classical and Hellenistic Period” [Αρμέγοντας τα βουνά. Οικονομικές δραστηριότητες στα ορεινά της Κρήτης κατά την Κλασική και Ελληνιστική περίοδο]. Μόνο ένας αρχαιολόγος-ιστορικός, που έχει βιωματικές εμπειρίες από τη ζωή στα βουνά και τα ορεινά χωριά της Κρήτης και παράλληλα πλήρη εποπτεία των αρχαίων πηγών και των αρχαιολογικών δεδομένων, θα μπορούσε να δώσει μια τόσο ζωντανή εικόνα της φύσης και των ανθρώπων των Ορέων που την κατοικούν και τρέφονται από αυτήν. Η εκμετάλλευση κάθε σπιθαμής καλλιεργήσιμης γης με κατασκευή ξερολιθιών και ανδήρων, η σοφή διαχείριση των υδάτινων πόρων, τα δασικά προϊόντα και τα φαρμακευτικά βότανα[5], η μελισσοκομία, η λατομία, το κυνήγι, κυρίως όμως η βοσκή και η κτηνοτροφία που εξασφάλιζε σφάγια, τυροκομικά προϊόντα, μαλλί για ύφανση και δέρματα είναι μερικές από τις πηγές πλούτου που προσφέρουν τα βουνά. Πανάρχαιες πρακτικές και εθιμικό δίκαιο για βοσκοτόπια, χειμαδιά και κοινάτα, που αναφέρουν οι αρχαίες επιγραφές, μαζί με όρους και λεξιλόγιο που επιβιώνουν κατά θαυμαστό τρόπο μέχρι τις μέρες μας, είναι μερικά από αυτά που μπορεί να δει κανείς και να βιώσει (όλο και λιγότερο είναι αλήθεια) στα μυροβόλα βουνά της Κρήτης. Η αγάπη και οι δεσμοί του Ά. Χανιώτη με την κρητική φύση φαίνονται και από την πρωτοβουλία του να είναι ο επιστημονικός επιμελητής της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου των Όλιβερ Ράκχαμ (Oliver Rackham) και Τζένιφερ Μούντι (Jennifer Moody), Η δημιουργία του κρητικού τοπίου, που εκδόθηκε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (Ηράκλειο 2004), σε μετάφραση του Κώστα Σμπόνια[6]. Από την ίδια σειρά εκδόσεων και με πρωτοβουλία και επιστημονική επιμέλεια πάλι του Ά. Χανιώτη δημοσιεύτηκε ο συλλογικός τόμος Έργα και ημέρες στην Κρήτη: από την προϊστορία στο μεσοπόλεμο, Ηράκλειο 2000. Δεκατρείς ειδικοί, κυρίως ιστορικοί διαφόρων περιόδων, συμμετέχουν με 12 κείμενα (το ένα από δύο συγγραφείς), στα οποία με βάση αρχαιολογικά δεδομένα και ιστορικές πηγές (που παρατίθενται για τεκμηρίωση των γραφομένων) επιχειρούν με ένα είδος ιστορικής μυθοπλασίας να αναπλάσουν γεγονότα και καταστάσεις που βίωσαν οι πραγματικοί ή φανταστικοί ήρωές τους σε διάφορες στιγμές της κρητικής ιστορίας. Ο Άγγελος συμβάλλει με ένα γλαφυρό κείμενό του[7], όπου με αφορμή την οργάνωση επίσημης θρησκευτικής πανήγυρης στην ελληνιστική Λύττο από τον άρχοντα Κωμάστα πετυχαίνει να ντύσει αριστοτεχνικά με λογοτεχνικό ένδυμα ένα πραγματικό δοκίμιο για την ιστορία, τους θεσμούς, την κοινωνία, την καθημερινή ζωή και τις θρησκευτικές τελετουργίες της Λύττου. Το 2004 δημοσιεύει στα Γερμανικά ένα χρήσιμο εγχειρίδιο για την ιστορία και τον πολιτισμό της Κρήτης από την 3η χιλιετία π.Χ. μέχρι την ύστερη Αρχαιότητα, με τίτλο «Η αρχαία Κρήτη»[8]. Στο ευανάγνωστο αυτό βιβλίο, που γνώρισε επανεκδόσεις[9], ο συγγραφέας εκθέτει τα κύρια χαρακτηριστικά του μινωικού πολιτισμού, περιγράφει τη μετανάστευση των ελληνικών φυλών, τις επιρροές της Ανατολής στην ανάπτυξη της Κρήτης, καθώς και τους πολιτικούς θεσμούς και την κοινωνία της νήσου κατά τους αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους. Αναφέρεται στην Κρήτη ως κέντρο πειρατείας κατά την ελληνιστική εποχή και περιγράφει την περίοδο της ρωμαϊκής διοίκησης του νησιού. Η πρώτη επιγραφή που δημοσίευσε ο Άγγελος Χανιώτης, λατινική τιμητική επιγραφή για τον Κόιντο Ρέφριο Θεαγένη, αξιωματούχο της Κνωσού (1ος μ.Χ. αι.). Η επιγραφή είναι η πρωιμότερη άμεση μαρτυρία για την εκλογή αξιωματούχων με ψήφισμα της βουλής και όχι από τη συνέλευση των πολιτών. Το 2009 πρωτοδημοσιεύτηκε ηλεκτρονικά από τον ίδιο στη σειρά Oxford Bibliographies Online (OBO) ένας εκτενής και πολύ χρήσιμος βιβλιογραφικός οδηγός για την ιστορία και την αρχαιολογία της Κρήτης με τίτλο Ancient Crete, Oxford University Press, USA. Ακολούθησαν βελτιωμένες αναρτήσεις και τελικά αναθεωρημένη επανέκδοση που συνυπογράφουν οι Άγγελος Χανιώτης και Αντώνης Κοτσώνας (τελευταία τροποποίηση 26 Αυγ. 2020). Εντελώς πρόσφατα κυκλοφόρησε άλλος ένας συλλογικός τόμος με επιμέλεια του Άγγελου Χανιώτη και της αρχαιολόγου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου Δρος Καλλιόπης Γκαλανάκη, με κύριο πυρήνα άρθρα βασισμένα στις ανακοινώσεις που έγιναν στο Συμπόσιο του 2007 για την αρχαία Λύκτο, αλλά και νεώτερα άρθρα που γράφτηκαν ειδικά για τον τόμο. Φέρει τον τίτλο: «Λύκτος ἐϋκτιμένη. Μελέτες για την ιστορία και την αρχαιολογία της Λύκτου και της περιοχής της» (Lyktos euktimene: Studies on the History and Archaeology of Lyktos and its Area), Ηράκλειο 2024. Οι 29 μελέτες κατατάσσονται σε τρία μέρη: Α) Ιστορία - Γεωγραφία - Γεωλογία (9) Β) Αρχαιολογικές έρευνες (10), Γ) Μετά την Αρχαιότητα (10). Υπάρχει Πρόλογος των δύο Επιμελητών και Αντί Επιλόγου ένα κείμενο του †Νίκου Ψιλάκη για τη Λύττο καθώς και αναδημοσίευση του άρθρου του Ά. Χανιώτη «Το πανηγύρι του Λύττιου Κωμάστα» που προαναφέραμε. Εκτός από αυτές τις μονογραφίες και τους θεματικούς τόμους, τα κρητολογικού ενδιαφέροντος δημοσιεύματα του Ά. Χανιώτη σε διάφορα επιστημονικά περιοδικά, τιμητικούς τόμους, πρακτικά συνεδρίων, κεφάλαια ευρύτερων βιβλίων, λήμματα εγκυκλοπαιδειών και καταλόγων εκθέσεων κ.λπ. ανέρχονται σε αρκετές δεκάδες και δεν είναι δυνατό να αναφερθούν αναλυτικά. Στο μεγαλύτερο μέρος τους έχουν σχέση με την ιστορία και την επιγραφική, αλλά πολλά αφορούν τη θρησκεία, την τοπογραφία, την ονοματολογία και άλλους τομείς της αρχαιογνωσίας. Φυσικά υπάρχουν θεματικές επικαλύψεις και επομένως ένας απόλυτος διαχωρισμός κατά κατηγορία δεν είναι εφικτός. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να βρουν τα περισσότερα από αυτά αναρτημένα στην ιστοσελίδα Academia edu., ενώ κατάλογός τους έχει περιληφθεί στο λεπτομερές βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα που έχει αναρτήσει το Institute for Advanced Study του Princeton. Εκεί μπορούν να δουν οι ενδιαφερόμενοι τις λεπτομερείς βιβλιογραφικές παραπομπές, επιπλέον αυτών που παρατίθενται στο παρόν. Εντελώς ενδεικτικά αναφέρομε ορισμένες κατηγορίες, σταχυολογώντας κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα: Καθαρώς επιγραφικά είναι περίπου 15 άρθρα, κυρίως δημοσιεύσεις νέων επιγραφών ή βελτιωμένες αναγνώσεις κάποιων γνωστών από παλιά. Αρκετά αναφέρονται σε Συνθήκες, σε επιγραφές της Λύττου, της Αμνισού και του Ιδαίου Άντρου, καθώς και στη σημασία της Μεγάλης Επιγραφής της Γόρτυνας. Από τις λατινικές επιγραφές ξεχωρίζουν τα νέα θραύσματα από το περίφημο Διάταγμα του Διοκλητιανού για τις ανώτατες αγορανομικές τιμές του 301 μ.Χ. Με την ιστορία και τους θεσμούς είναι σχετικά 8 άρθρα. Επειδή ο συγγραφέας είναι κυρίως γνωστός για τις συμβολές του στην ιστορία της Κρήτης των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων (που ο ίδιος αποκαλεί «μακρά Ελληνιστική περίοδο»), θεωρώ σκόπιμο να προτάξω ένα πυκνογραμμένο και γεμάτο καινοτόμες ιδέες άρθρο του για την πρώιμη Αρχαϊκή Κρήτη[10]. Μέσα από την περιγραφή του βίου και της δράσης διάσημων Κρητών του 7ου και 6ου αιώνα π.Χ., που κινούνται ανάμεσα στον μύθο και την ιστορική πραγματικότητα (όπως μεταξύ άλλων ο βασιλιάς της Αξού Ετέαρχος, ο οικιστής της Γέλας Έντιμος, ο μουσικός Αμήτωρ από την Ελεύθερνα και ο μουσικός και νομοθέτης Θαλήτας από τη Γόρτυνα, ο μάντις-θεραπευτής και φιλόσοφος Επιμενίδης ο Κνώσιος, ο ποιητής Υβρίας), ο Ά. Χανιώτης βλέπει ένα κόσμο της Κρήτης που υπερβαίνει τα σύνορά της, κυριολεκτικά με τη φυσική μετακίνηση ανθρώπων και μεταφορικά με την ακτινοβολία της φήμης της και τη διάδοση ιδεών και προτύπων διοίκησης και ευνομίας. Μιας Κρήτης που αναδεικνύει προσωπικότητες παγκρήτιας και πανελλήνιας εμβέλειας, γεγονός που θα κοπάσει ή θα παύσει στα μεταγενέστερα χρόνια της ενδοστρέφειας και του απομονωτισμού. Από τα υπόλοιπα άρθρα αυτής της κατηγορίας ξεχωρίζουν τίτλοι, όπως «Προσδιορισμοὶ ταυτότητας στὴν ἑλληνιστικὴ Κρήτη», «Die hellenistischen Kriege als Ursache von Migration: Das Beispiel Kreta» [Οι ελληνιστικοί πόλεμοι ως αιτία μετανάστευσης: το παράδειγμα της Κρήτης], «What Difference did Rome Make? The Cretans and the Roman Empire» [Τι διαφορά έκανε η Ρώμη; Οι Κρήτες και η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία]. Ιδιαίτερα σημαντική είναι μια μοναδική στο είδος της επιγραφή από τη Χερσόνησο, με διακρατική συμφωνία για την μεταχείριση των αυτομόλων μετά τον πόλεμο της Λύττου, περίπου το 220 π.Χ.[11] Θέματα σχετικά με τη θρησκεία, τη λατρεία και τα ιερά εξετάζονται σε 5 άρθρα. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα διασυνοριακά Ιερά, που αποτελούσαν συχνά αντικείμενο διεκδίκησης από όμορες πόλεις. Χαρακτηριστικοί είναι οι τίτλοι: «Habgierige Götter - habgierige Städte. Heiligtumsbesitz und Gebietsanspruch in den kretischen Staatsverträgen» [Άπληστοι θεοί - άπληστες πόλεις. Η κατοχή Ιερών και εδαφικές διεκδικήσεις στις διακρατικές συνθήκες της Κρήτης]. «Heiligtümer überregionaler Bedeutung auf Kreta» [Ιερά υπερτοπικής σημασίας στην Κρήτη]. (Πρβ. και παραλλαγή στα Αγγλικά «Extra-urban Sanctuaries in Classical and Hellenistic Crete»). Εξετάζεται ο ρόλος τους ως κέντρων ενηβικής μύησης και διαβατηρίων τελετών για τους νέους πριν αυτοί εισαχθούν στο σώμα των πολιτών-πολεμιστών[12]. Στον ιδιωτικό βίο και τα επαγγέλματα είναι αφιερωμένα 6 άρθρα. Σχετικό με τους βοσκούς και τα κοπάδια είναι το «Problems of “Pastoralism” and “Transhumance” in Classical and Hellenistic Crete», Orbis Terrarum 1, 1995, 39-89. [Προβλήματα «κτηνοτροφίας» και «διαχείμασης» στην κλασική και ελληνιστική Κρήτη]. Αλλά το πιο πρωτότυπο έχει τον τίτλο «Ὀνειροκρίτες, ἀρεταλόγοι καὶ προσκυνητές. Θρησκευτικὲς δραστηριότητες Κρητῶν στὴν ἑλληνιστικὴ Αἴγυπτο». Με την οικονομία και τα κρητικά προϊόντα είναι σχετικά 3 άρθρα. Το ένα αφορά την ορεινή οικονομία: «Die kretischen Berge als Wirtschaftsraum» [Τα κρητικά βουνά ως οικονομικός χώρος]. Το δεύτερο με τίτλο «Wine and Olive in Crete and Cyprus: Socio-Economic Aspects» [Κρασί και ελιά στην Κρήτη και την Κύπρο: Κοινωνικο-οικονομικές πτυχές] αφορά τα δύο κύρια προϊόντα του νησιού. Το τρίτο δανείζεται τον τίτλο του από τις επιγραφές - «ετικέτες» γραμμένες σε αμφορείς κρητικού κρασιού που βρέθηκαν στην Ιταλία, κυρίως την Καμπανία και την Πομπηία: «Vinum Creticum excellens: Zum Weinhandel Kretas» [Εξαιρετικός κρητικός οίνος: Περί του εμπορίου κρασιού της Κρήτης], Münstersche Beiträge zur antiken Handelsgeschichte 7.1, 1988, 62-89. Με τη Γεωγραφία και Τοπογραφία σχετίζονται 5 άρθρα. Εκτός από την Αμνισό και τη Νήσο Δία που είδαμε πιο πάνω, αναφέρονται στις Αρχάνες (αρχαία Ἀχάρνα) στα ιστορικά χρόνια, τη Λασαία, τη Χερσόνησο, τη Λύττο και σποραδικά σε άλλες περιοχές. Ένα άρθρο είναι αφιερωμένο στα ημερολόγια των κρητικών πόλεων, η ποικιλία των οποίων προδίδει κοινωνικές οντότητες και «φυλές» (ως πολιτικές ομάδες) διαφορετικής προέλευσης[13]. Άλλο (σε συνεργασία με τον Δ. Παναγιωτόπουλο) αναφέρεται στον αθλητισμό, στον οποίο οι Κρήτες είχαν από τα μινωικά ήδη χρόνια μεγάλη επίδοση[14]. Ένα άλλο άρθρο εξετάζει τη σχέση του Αλεξανδρινού ποιητή Καλλίμαχου με την Κρήτη, ενώ διάφορα άρθρα αναφέρονται σε θέματα ονοματολογίας-προσωπογραφίας και ειδικής ορολογίας. Υπάρχουν, τέλος, άρθρα για επιγραφές σε κινητά αντικείμενα από τα οποία αξίζει να μνημονευτεί ένα δωδεκάεδρο πρίσμα από ορεία κρύσταλλο από το Ιδαίο, με γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου στις έδρες του, που ο Άγγελος ερμήνευσε ως πεσσό (ζάρι) για την άσκηση πεσσομαντείας στο ιερό σπήλαιο[15]. Από τα ανωτέρω είναι φανερή η μεγάλη ποικιλία θεμάτων και το χρονικό εύρος που καλύπτουν οι μελέτες του Ά. Χανιώτη, που τον κατατάσσουν δικαιωματικά μεταξύ των επιφανών Κρητολόγων. Σε αυτές πρέπει να προστεθούν τα εκατοντάδες λήμματα για άρθρα διαφόρων άλλων επιστημόνων σχετικά με τις επιγραφές της Κρήτης, που με κριτικό τρόπο, συχνά κάνοντας καίριες διορθώσεις και παρατηρήσεις, παρουσίαζε κάθε χρόνο στο Supplementum Epigraphicum Graecum (SEG), του οποίου είναι συν-εκδότης και έχει τη γενική επιμέλεια. Ανάλογα λήμματα για επιγραφές θρησκευτικού χαρακτήρα δημοσιεύει και στο ετήσιο Επιγραφικό Δελτίο για την Ελληνική Θρησκεία [Epigraphic Bulletin for Greek Religion, EBGR] του ειδικευμένου στη θρησκεία περιοδικού Kernos. Η ομάδα ανασκαφής Λύττου, 2022. Αλλά δεν είναι αυτή η μόνη προσφορά του στην Κρήτη και την επιστήμη. Τα τελευταία χρόνια, μετά την επανέναρξη των ανασκαφών στην αρχαία Λύττο, στις οποίες είναι συν-διευθυντής, δημοσιεύει κάθε χρόνο λεπτομερείς ανασκαφικές εκθέσεις στο Έργον και στα Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, υπό την αιγίδα της οποίας διεξάγονται οι ανασκαφές. Προηγούνται κάθε φορά εκλαϊκευτικές παρουσιάσεις με επί τόπου ξεναγήσεις, διαλέξεις στην τοπική κοινωνία αλλά και σε διεθνείς συναντήσεις και σεμινάρια, προβάλλοντας έτσι το πολιτιστικό παρελθόν της Κρήτης και ενισχύοντας το φιλάρχαιο πνεύμα. Παράλληλα οι ανασκαφές του αποτελούν φυτώριο για την κατάρτιση νέων επιστημόνων. Ζωηρή είναι επίσης η εντύπωση που άφησαν τα «Ανοικτά Διαδικτυακά Μαθήματα» για Ελληνιστική εποχή που έδωσε ο Ά. Χανιώτης το φθινόπωρο του 2022 (εποχή του εγκλεισμού λόγω της πανδημίας!) μέσω του Κέντρου Mathesis των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, με μεγάλη διεθνή δωρεάν συμμετοχή. Ο ίδιος άλλωστε είναι ο υπεύθυνος για την επιλογή και την έκδοση βιβλίων ιστορικού-αρχαιογνωστικού αντικειμένου από τις παραπάνω έγκυρες εκδόσεις. Με όλες αυτές τις δραστηριότητες ο Άγγελος Χανιώτης τιμά το νησί της απώτερης καταγωγής των προγόνων του και έχει κατακτήσει δεσπόζουσα θέση μεταξύ των Ιστορικών και των Κρητολόγων, για την οποία πολύτιμη μαρτυρία ες αεί θα αποτελούν τα εξαίρετα και υποδειγματικά δημοσιεύματά του. [1] Historie und Historiker in den griechischen Inschriften. Epigraphische Beiträge zur griechischen Historiographie (HABES, 4), Franz Steiner Verlag, Στουτγκάρδη 1988. [2] J. Schäfer (ed.), Amnisos. Nach den archäologischen, historischen und epigraphischen Zeugnissen des Altertums und der Neuzeit, Βερολίνο 1992. [3] Die Verträge zwischen kretischen Poleis in der hellenistischen Zeit (HABES, 24), Franz Steiner Verlag, Στουτγκάρδη 1996. [4] A. Chaniotis (ed.), From Minoan Farmers to Roman Traders. Sidelights on the Economy of Ancient Crete, Franz Steiner Verlag, Στουτγκάρδη 1999. [5] Ως παράρτημα στο τέλος του άρθρου του Ά. Χανιώτη υπάρχει πίνακας με τις ονομασίες κρητικών βοτάνων και φαρμακευτικών φυτών, καθώς και παραπομπές στις αρχαίες πηγές όπου αναφέρονται. [6] Πρωτότυπη έκδοση: The Making of the Cretan Landscape, ‎Manchester University Press, 1996. [7] «Το πανηγύρι του Λύττιου Κωμάστα» (σ. 121-158) [8] Das antike Kreta, Beck, Μόναχο 2004. [9] Γερμανικές αναθεωρημένες επανεκδόσεις Beck 2014 και 2020 ( χαρτόδετη). [10] «Early Cretan Memories» [Αναμνήσεις από την Πρώιμη Κρήτη], στο: W.-D. Niemeier, O. Pilz and I. Kaiser (eds.), Kreta in der geometrischen und archaischen Zeit. Akten des Internationalen Kolloquiums am Deutschen Archäologischen Institut, Abteilung Athen, 27.-29. Januar 2006, Hirmer, Μόναχο 2013, 1-18. [11] Μετά την πρόδρομη μερική παρουσίαση της επιγραφής στο άρθρο «Prozeßrechtliches aus dem hellenistischen Kreta» [Δικονομικές διατάξεις από την ελληνιστική Κρήτη], στο G. Thür (ed.), Symposion 2009, Böhlau Verlag 2010, 169-183, είναι σχεδόν έτοιμη η εκτενής δημοσίευση της επιγραφής, πιθανώς σε μορφή μονογραφίας, σε συνεργασία του Ά. Χανιώτη με τον υπογραφόμενο. [12] Βλ. π.χ. τα άρθρα «Von Hirten, Kräutersammlern, Epheben und Pilgern: Leben auf den Bergen im antiken Kreta», Ktema 16, 1991 [1995], 93-109. [Περί βοσκών, βοτανοσυλλεκτών, εφήβων και προσκυνητών: Η ζωή στα βουνά στην αρχαία Κρήτη]. «Heiligtum und Stadtgemeinde im klassischen und hellenistischen Kreta», στο: A. Kyriatsoulis (ed.), Kreta und Zypern: Religion und Schrift, DZA Verlag, Altenburg 2001, 319-328. [Ιερό και πολιτεία στην κλασική και ελληνιστική Κρήτη]. [13] «Bemerkungen zum Kalender kretischer Städte in hellenistischer Zeit» [Παρατηρήσεις για το ημερολόγιο των κρητικών πόλεων στα ελληνιστικά χρόνια], Tekmeria 2, 1996, 16-41. [14] «Ἀθλητισμὸς καὶ ἀθλητικοὶ ἀγῶνες στὴν ἀρχαία Κρήτη», στον τόμο Ν.Μ. Γιγουρτάκης (επιμ.), Τὸ Ἡράκλειο καὶ ἡ περιοχή του. Διαδρομὴ στὸ χρόνο, Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας 2004, 77-101. [15] «A Dodecahedron of Rock Crystal from the Idaean Cave and Evidence for Divination in the Sacred Cave of Zeus» [Ένα δωδεκάεδρο από ορεία κρύσταλλο από το Ιδαίον Άντρον και ενδείξεις για μαντεία στο Ιερό Σπήλαιο του Δία], στα Πρακτικὰ Διεθνοῦς Συνεδρίου «Ὁ Μυλοπόταμος ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ὡς σήμερα», τ. 3, Ρέθυμνον, 2006, 205-216.

Ο Άγγελος Χανιώτης ως ερευνητής της Κρήτης

Σύνδεση