Πώς η Ρωσία και το Ιράν ενώθηκαν στην αντιπάθεια προς τη Δύση

Ίσως το σημαντικότερο τέχνασμα που πέτυχε το ρωσικό κράτος σε σχέση με το Ιράν ήταν να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του από αυτοκρατορικό αρπακτικό σε πλήρες μέλος ενός «άξονα αντίστασης» κατά της Δύσης. Αυτό το είχε πετύχει άλλη μια φορά στο παρελθόν, όταν η αυτοκρατορική Ρωσία[1] έγινε Σοβιετική Ένωση[2] (συμβολίζεται από τη Συνθήκη Φιλίας του 1921), αλλά οι Ιρανοί πολιτικοί δεν άργησαν να αντιληφθούν ότι ο λύκος δεν είχε γίνει αρνί. Έπειτα, το 1991, η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε[3]. Το Ιράν δεν είχε πλέον κοινά σύνορα με τη νέμεσή του στον Βορρά, ενώ η δική του πολιτική[4] είχε γίνει αποφασιστικά αντιδυτική. Αρχικά, η κατάρρευση της Σοβιετικής Κεντρικής Ασίας και η ανάδυση ανεξάρτητων κρατών στην περιοχή πυροδότησε μια αλυτρωτική διάθεση, η οποία απαίτησε την άμεση επιστροφή των εδαφών που είχε καταλάβει η τσαρική Ρωσία[5] το 1828 με τη Συνθήκη του Τουρκμεντσάι, το αντανακλαστικό σύνθημα επιλογής όλων εκείνων στο Ιράν που προσπαθούσαν να ξυπνήσουν την μνήμη του ρωσικού ιμπεριαλισμού. Αλλά η πολιτική δυναμική και οι σχέσεις άλλαζαν. Στο προσκήνιο προστέθηκε μια εξέλιξη κατά τη διάρκεια του Πρώτου Πολέμου του Κόλπου, όταν ο Σαντάμ Χουσεΐν θεώρησε φρόνιμο να στείλει την αεροπορία του στο Ιράν για ασφάλεια. Οι Ιρανοί εντυπωσιάστηκαν τόσο πολύ από τον εξοπλισμό που έλαβαν, ώστε, χωρίς να είναι σε θέση να αναπληρώσουν τα όπλα τους από τις δυτικές αποθήκες, προχώρησαν με ευγνωμοσύνη στην απορρόφηση της ιρακινής πολεμικής αεροπορίας ως αποζημίωση για τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ και στράφηκαν αμέσως προς τη Ρωσία ως προμηθευτή όπλων της επιλογής τους. Αποδείχθηκε η αρχή μιας στενής σχέσης, η οποία με την πάροδο του χρόνου εδραιώθηκε με βαθιές προσωπικές σχέσεις μεταξύ των στρατιωτικο-βιομηχανικών θεσμών των δύο χωρών – κυρίως, στο Ιράν, του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC). Πάνω: Ιρανοί γύρω από τα συντρίμμια ελικοπτέρου της Αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας κατά τη διάρκεια εκδήλωσης στις 25 Απριλίου 2010 στην Τεχεράνη, για τον εορτασμό της 30ής επετείου της αποτυχημένης αποστολής των ΗΠΑ επί προεδρίας Τζίμι Κάρτερ προκειμένου να απελευθερώσουν τους υπαλλήλους της αμερικανικής πρεσβείας που κρατούνταν όμηροι μετά την ισλαμική επανάσταση του 1979. Έκτοτε εκθέτουν τα συντρίμμια του ελικοπτέρου που κατέπεσε από αμμοθύελλα ως σύμβολο της αποτυχίας των ΗΠΑ. Διακρίνονται ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα και η ρήση του Αγιατολάχ Χομεϊνί: «Θα ταπεινώσουμε τις ΗΠΑ». © ΑΠΕ-ΜΠΕ / EPA / Abedin Taherkenareh Κάτω: Ιρανοί καίνε σημαία των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια μαζικής συγκέντρωσης που οργανώθηκε από την ιρανική ηγεσία στις 11 Φεβρουαρίου 2007 στην πλατεία Αζάντι (Ελευθερία) στη δυτική Τεχεράνη με αφορμή την 28η επέτειο της ισλαμικής επανάστασης του 1979. © ΑΠΕ-ΜΠΕ / EPA / Abedin Taherkenareh Για τη Ρωσία, καθώς ανέκαμπτε από το τραύμα της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, αυτή η νέα επικερδής συνεργασία δεν θα μπορούσε να έρθει σε καλύτερη στιγμή, παρέχοντας μια σταθερή εμπορική βάση για τα ευρύτερα κοινά συμφέροντα που θα αναπτύσσονταν τελικά, συμπεριλαμβανομένης μιας βαθιά ιδεολογικής απέχθειας –των αντίστοιχων ηγεσιών τους– για τη Δύση. Μια εντυπωσιακή πτυχή αυτής της εξέλιξης ήταν η ιδεολογική σύμπλευση που αναπτύχθηκε μεταξύ των δύο κρατών, μια κοινή κοσμοθεωρία, κατά την οποία η Ρωσία, αντί να περιορίζει τις ιδεολογικές υπερβολές του επαναστατικού Ιράν, φαινόταν να απορροφά, να αφομοιώνει και να ενισχύει όλο και περισσότερο αυτές τις απόψεις, δημιουργώντας, στην πραγματικότητα, έναν ηχοθάλαμο παράνοιας. Παρ’ όλα αυτά, τον επόμενο χρόνο η Ρωσία, μαζί με τους δυτικούς συμμάχους της, επέκρινε το Ιράν για την αποτυχία του να καταλήξει σε λύση σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα –απορρίπτοντας προφανώς ένα ρωσικό σχέδιο για την επίλυση της κρίσης– και υιοθέτησε μια στρατηγική για την εφαρμογή των πιο αυστηρών κυρώσεων στη χώρα. Αυτό εκλήφθηκε από τους δυτικούς εταίρους ως ένδειξη της σοβαρότητας της Ρωσίας· ορισμένοι Ιρανοί το εξέλαβαν περισσότερο ως μια στοχευμένη τιμωρία επειδή δεν χόρευαν στον ρυθμό της Ρωσίας. Υποστήριζαν ότι συνέφερε τη Ρωσία να αποκλειστεί το Ιράν από τις αγορές πετρελαίου και φυσικού αερίου[6]. Ταυτόχρονα, η Ρωσία επέμενε στον ρόλο της ως έντιμου διαμεσολαβητή, επιρρίπτοντας γενικά την ευθύνη για τα οικονομικά προβλήματα του Ιράν στη Δύση, ενώ ταυτόχρονα εδραίωνε τις σχέσεις της με παράγοντες του ιρανικού κράτους. Πράγματι, σε αντήχηση του τσαρικού προκατόχου της, η Ρωσία εδραίωσε τη θέση της στην «αυλή» (στο γραφείο του Ανώτατου Ηγέτη), και στον στρατό (στο IRGC). Αξίζει να θυμηθούμε ότι η προεδρία καταλαμβάνει χαμηλότερο σκαλοπάτι στη συνταγματική κλίμακα από τον Ανώτατο Ηγέτη. Μια ευκαιρία για την εμβάθυνση της σχέσης παρουσιάστηκε με την έναρξη της Αραβικής Άνοιξης[7] στη Συρία, όπου η Ρωσία και οι σύμμαχοί της στο IRGC έδωσαν σκληρή μάχη για την υπεράσπιση της απολυταρχίας του Άσαντ. Ωστόσο, για μεγάλο μέρος της δεκαετίας του 1990, η Ρωσία δεν θεωρούνταν ούτε φίλη ούτε εχθρός, καθώς το Ιράν επικεντρωνόταν στον ανταγωνισμό του με την Τουρκία[8] για επιρροή στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Όμως, αυτό ώθησε τη Ρωσία και το Ιράν να έρθουν κοντά με τρόπους που κανένας από τους δύο δεν μπορούσε να προβλέψει, καθώς και οι δύο υποστήριξαν τη χριστιανική Αρμενία στον αγώνα της κατά του τουρκικού αλλά σιιτικού Αζερμπαϊτζάν. Αυτό δεν εμπόδισε την εμφάνιση άλλων τριβών, όχι μόνο για το καθεστώς της Κασπίας Θάλασσας, και υπήρχε ένας σημαντικός τομέας όπου το Ιράν και η Ρωσία δεν συμφωνούσαν. Αν η Ρωσία κατείχε τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο, το Ιράν κατείχε τα δεύτερα μεγαλύτερα. Θα μπορούσε να υπήρχε μια φυσική σύμπραξη, αλλά οι Ρώσοι αγωνιούσαν να προστατεύσουν και να επεκτείνουν την αγορά τους και να αρνηθούν οποιοδήποτε μερίδιο στο Ιράν, ενώ η Δύση, καθοδηγούμενη από την αντιπάθεια των ΗΠΑ προς το Ιράν, έβλεπε την ενεργειακή της ασφάλεια σχεδόν αποκλειστικά με Ρωσικούς όρους. Λίγοι θυμούνται τα υπέρογκα χρηματικά ποσά που διοχετεύτηκαν στον ρωσικό ενεργειακό τομέα –με ένα σημαντικό ποσό να προορίζεται για «μελέτες σκοπιμότητας»– και η πραγματικότητα ήταν ότι το Ιράν εκτοπίστηκε και αγνοήθηκε σε μεγάλο βαθμό. Διάφορα σχέδια αγωγών μεταφοράς υδρογονανθράκων από τη Ρωσία και την Κεντρική Ασία στη Δύση παρέκαμπταν επιμελώς τα σύνορα του Ιράν – και έφθασαν στο σημείο εκείνη την εποχή να απευθύνουν μια διαβόητη πλέον πρόσκληση στους Ταλιμπάν προκειμένου να διερευνηθούν διαδρομές μέσω του Αφγανιστάν. Εκ των υστέρων, δεν μπορεί κανείς παρά να αισθανθεί ότι η επίμονη αμερικανική αντιπάθεια προς το Ιράν ήταν σε μεγάλο βαθμό κοντόφθαλμη. Με τη χιλιετηρίδα και την 11η Σεπτεμβρίου, έλαβε χώρα μια άλλη σημαντική αλλαγή. Ο Γιέλτσιν είχε παραδώσει τη σκυτάλη στον Πούτιν και η μεταρρυθμιστική τάση στο Ιράν βρισκόταν στο τέλος της. Και οι δύο χώρες έκαναν μια αυταρχική στροφή, με το IRGC να ασκεί μεγαλύτερη επιρροή στο Ιράν μετά την άνοδο των σκληροπυρηνικών και την προεδρία του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ. Και οι δύο μετα-ιμπεριαλιστικές δυνάμεις αναζητούσαν ρόλο, δυσανασχετώντας με την αδικία της διεθνούς τάξης και την έμφυτη κακία της Δύσης. Οι επιχειρηματικοί δεσμοί άρχισαν ωστόσο να αποδίδουν πολιτικά μερίσματα, και όχι μόνο όταν το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν παραπέμφθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. H προστατευτική κάλυψη του βέτο της Ρωσίας απέδειξε πλήρως την φύση του, ενώ, από τη σκοπιά της Ρωσίας, η προοπτική να διαδραματίσει έναν σημαίνοντα διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ του Ιράν και της Δύσης ενίσχυε την θέση της ως μεγάλης δύναμης. Αυτοπροσδιοριζόμενη ως «και Ανατολή και Δύση», η Ρωσία ισχυριζόταν ότι καταλάβαινε τους Ιρανούς καλύτερα από οποιονδήποτε στη Δύση και έτσι μπορούσε να συμβάλει εποικοδομητικά στη διαδικασία. Παρ’ όλη την αβρότητα, υπήρχε έντονη δυσπιστία μεταξύ των Ιρανών και των Ρώσων – ένα ανέκδοτο μεταξύ των Ρώσων διπλωματών ήταν ότι μόνο οι Ιρανοί ήταν πιο υποκριτές από τους ίδιους. Οι Ρώσοι μπορεί ενσωματώθηκαν στο σκληροπυρηνικό κατεστημένο, συμπεριλαμβανομένης της προσεκτικής καλλιέργειας σχέσεων με τον Ανώτατο Ηγέτη, τον οποίο ο Πούτιν φέρεται να περιέγραψε κάποτε ότι διαθέτει το πνεύμα του Ιησού[9], αλλά έδειχναν λιγότερο ενθουσιασμό για τη μετριοπαθή πτέρυγα της Ισλαμικής Δημοκρατίας που κλίνει προς τη Δύση. Ως εκ τούτου, ενώ η Ρωσία επιθυμούσε να περιορίσει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, επιθυμούσε εξίσου να διασφαλίσει ότι το Ιράν θα παρέμενε σταθερά εντός της ρωσικής τροχιάς. Αυτό φυσικά αποτέλεσε αιτία κάποιων τριβών, και η κοινωνική αντιπάθεια προς τη Ρωσία κορυφώθηκε με το Πράσινο Κίνημα[10] του Ιράν το 2009, όταν οι διαδηλωτές κατηγόρησαν τη Ρωσία ότι παρείχε συμβουλές στην Ιρανική κυβέρνηση σχετικά με τους καλύτερους τρόπους καταστολής της εξέγερσης, κάνοντας παραλληλισμούς με την Πορτοκαλί Επανάσταση της Ουκρανίας το 2004. Αν και υπήρχαν ελάχιστες προφανείς αποδείξεις εμπλοκής, ήταν σαφές ότι και οι δύο ηγεσίες συμμερίζονταν την αντιπάθεια προς τις «βελούδινες επαναστάσεις»[11], δημιουργώντας έναν λόγο κοινής παράνοιας. Σε αυτό το σημείο που η εγγύτητα της σχέσης έγινε για πρώτη φορά εμφανής. Μόλις συμφωνήθηκε το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) τον Ιούλιο του 2015, το Ιράν και η Ρωσία αναβάθμισαν την υπεράσπιση του Άσαντ. Ένα από τα πρώτα ταξίδια του διοικητή του IRGC Κασίμ Σολεϊμανί[12] ήταν στη Μόσχα για να λάβει υποστήριξη. Δεν πέρασε απαρατήρητο το γεγονός ότι ενώ ο υπουργός Εξωτερικών Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ[13], με τα γλυκά αμερικανικά αγγλικά του, μπορεί να κοσμούσε τις πρωτεύουσες της Ευρώπης, οι σύμβουλοι εξωτερικής πολιτικής του Ανώτατου Ηγέτη έκαναν τακτικές, αν και πιο διακριτικές, επισκέψεις στη Μόσχα. Αλλά ακόμη πιο αποκαλυπτικό ήταν το γεγονός ότι ρωσικά αεροσκάφη χρησιμοποιούσαν μια αεροπορική βάση στο Ιράν για να εξαπολύουν επιθέσεις, μια αυθόρμητη ρωσική αποκάλυψη που είχε φέρει σε δύσκολη θέση την ιρανική κυβέρνηση και είχε προκαλέσει μεγάλη ανησυχία στους ανθρώπους στο Ιράν. Η ιρανική ηγεσία έσπευσε να απορρίψει το συμβάν ως ασήμαντο, αλλά γινόταν όλο και πιο σαφές ότι βρισκόταν σε εξέλιξη μια πολύ πιο ουσιαστική συλλογική προσπάθεια, και υπήρχε κάποιος εκνευρισμός για την αδιάφορη στάση των Ρώσων. Αυτό φάνηκε από τη διαρροή μιας ηχητικής κασέτας[14], στην οποία ο απερχόμενος Ιρανός υπουργός Τζαβάντ Ζαρίφ είχε εκθέσει τις απόψεις του σχετικά με την πρόοδο των συνομιλιών για τα πυρηνικά –τόσο για τις αρχικές συνομιλίες έως το 2015 όσο και για τις παράλληλες προσπάθειες για την αποκατάσταση της συμφωνίας μετά την αποχώρηση του Τραμπ το 2018– κατά τη διάρκεια μιας καταγραφής που προοριζόταν ως εμπιστευτική «προφορική ιστορία». Το πότε ακριβώς επρόκειτο να δοθεί στη δημοσιότητα ήταν άγνωστο, αλλά ο Ζαρίφ είχε σαφώς χτυπήσει ένα ευαίσθητο σημείο –και ίσως αντανακλούσε μια ευρύτερη άποψη του Υπουργείου Εξωτερικών– ότι οι Ρώσοι έπαιζαν κάτι σαν διπλό παιχνίδι στις διαπραγματεύσεις, υποστηρίζοντας την άρση των κυρώσεων, αλλά χωρίς ενθουσιασμό για μια πιθανή προσέγγιση μεταξύ του Ιράν και των Ηνωμένων Πολιτειών. Η θέση αυτή ήταν, φυσικά, παρόμοια με εκείνη που είχε διαμορφωθεί από τον Ανώτατο Ηγέτη και το IRGC, αλλά, δεδομένου ότι ο Ζαρίφ είχε ισχυριστεί πως οι Ρώσοι είχαν προσπαθήσει ενεργά να σαμποτάρουν την πρόοδο, υπήρξε κάποια έκπληξη που δεν του ασκήθηκε περισσότερη κριτική. Αλλά έπειτα, ο ίδιος βρισκόταν προς αποχώρηση, οι Ρώσοι το αρνήθηκαν και, όπως επεσήμαναν Ρώσοι σχολιαστές, οι σχέσεις με το Ιράν είχαν εδραιωθεί σε «υψηλότερο επίπεδο» από το Υπουργείο Εξωτερικών. Ιρανοί «απαγχονίζουν» συμβολικά έναν άνδρα που φοράει μάσκα του προέδρου Τραμπ κατά τη διάρκεια τελετής για την 41η επέτειο της Ισλαμικής Επανάστασης του 1979, στην πλατεία Αζάντι στην Τεχεράνη στις 11 Φεβρουαρίου 2020. Δεξιά διακρίνεται το πορτρέτο του Κασέμ Σολεϊμανί, επικεφαλής της Δύναμης Κουντς των Φρουρών της Επανάστασης, ο οποίος εξοντώθηκε με εντολή του Τραμπ στις 3 Ιανουαρίου 2020. © ΑΠΕ-ΜΠΕ / EPA / Abedin Taherkenareh Πράγματι, με την επικείμενη αλλαγή στην κυβέρνηση –ο Χασάν Ρουχανί είχε εξαντλήσει τις δύο θητείες του– οι συνδετικοί δεσμοί έγιναν πιο ξεκάθαροι. Η κυβέρνηση Ρουχανί βρισκόταν στη δίνη έντονων συζητήσεων για να «επιτρέψει» την επιστροφή των Ηνωμένων Πολιτειών στο JCPOA τώρα που ο Μπάιντεν είχε αναλάβει την προεδρία. Οι Ιρανοί ήταν δικαιολογημένα αγανακτισμένοι διότι ο Τραμπ είχε αποχωρήσει μονομερώς το 2018, αλλά είχαν απογειώσει την δικαίωσή τους σε ανεφάρμοστα ύψη. Ενώ η κυβέρνηση Ρουχανί ήταν πρόθυμη να διευθετήσει την επαναδιαπραγμάτευση πριν από τις προεδρικές εκλογές –προσβλέποντας σε μια νίκη του απερχόμενου προέδρου– η ιρανική ηγεσία πίεζε για εγγυήσεις, αποζημιώσεις και άρνηση να συζητηθεί οτιδήποτε πέραν της αρχικής συμφωνίας, την οποία η προεδρία Μπάιντεν, με περιορισμένο πολιτικό κεφάλαιο που θα μπορούσε να δαπανήσει για το Ιράν, θα θεωρούσε δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να ικανοποιήσει. Αλλά, από πολλές απόψεις, το σοβαρότερο πρόβλημα ήταν πρακτικό. Αντιμετωπίζοντας το JCPOA ως ένα κλαμπ στο οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες επιθυμούσαν να ξαναμπούν, οι Ιρανοί αρνήθηκαν απαρέγκλιτα να διαπραγματευτούν απευθείας μαζί τους και, κατά συνέπεια, έπρεπε να εφαρμοστεί μια κοπιαστική «πέρα-δώθε διπλωματία», στην οποία οι αντιπροσωπείες έτρεχαν μεταξύ του κεντρικού ξενοδοχείου και του ξενοδοχείου στο τέλος του δρόμου, όπου οι Αμερικανοί είχαν ουσιαστικά μπει σε καραντίνα. Με την επικείμενη αλλαγή στη διοίκηση, η κατάσταση αυτή επρόκειτο να επιδεινωθεί. Η αλλαγή πορείας ήταν ήδη εμφανής πριν από τις «εκλογές», στις οποίες ο Ρουχανί αντικαταστάθηκε από τον τεχνοκράτη σκληροπυρηνικό Εμπραχίμ Ραΐσι. Η εκλογική διαδικασία χλευάστηκε ευρέως στο Ιράν για τις ποτεμκινικές της ιδιότητες. Αλλά περισσότερο από αυτό, για πρώτη φορά, οι υποψήφιοι φάνηκε να ανταγωνίζονται για την έγκριση του Πούτιν, με έναν από αυτούς να αντιμετωπίζεται με ψυχρότητα κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού στη Μόσχα. Μετά την ορκωμοσία της κυβέρνησης Ραΐσι, δεν έγιναν μόνο οι απαιτήσεις προς τις ΗΠΑ πλέον ρητή κυβερνητική πολιτική, αλλά και οι συνομιλίες διακόπηκαν έως ότου η νέα κυβέρνηση να μπορέσει να εμπεδώσει την αποστολή της. Οι Ιρανοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η σχετικά γενναιόδωρη αμερικανική εναρκτήρια προσφορά και η έλλειψη ελιγμών από τον Μπάιντεν θα πρέπει να θεωρηθούν ως αδυναμίες κατάλληλες για εκμετάλλευση. Ως εκ τούτου, ήταν η σωστή στιγμή για να εντείνουν τις απαιτήσεις και, πάνω απ’ όλα, να κάνουν τη Δύση να περιμένει. Όταν οι Ιρανοί επέστρεψαν στις διαπραγματεύσεις στα τέλη Νοεμβρίου 2021, η διαδικασία δυσχεράνθηκε περαιτέρω από το γεγονός ότι οι διαπραγματευτές του Ιράν δεν ήταν ούτε πρόθυμοι ούτε ήταν σε θέση να διαπραγματευτούν στα αγγλικά[15]. Καθώς είχαν ήδη εμπλακεί σε μια «πέρα-δώθε διπλωματία», αυτό παρέτεινε περαιτέρω μια διαδικασία που γρήγορα εξαντλούσε το χρονικό περιθώριο – όχι μόνο επειδή οι όροι του αρχικού JCPOA καθίσταντο περιττοί με κάθε εξέλιξη του ιρανικού προγράμματος, αλλά επειδή το πολιτικό κεφάλαιο του Μπάιντεν εξανεμιζόταν με κάθε μέρα που χανόταν, κάτι που οι Ιρανοί επέτειναν αρχικά επαναφέροντας σημεία πως είχαν αναθέσει τις διαπραγματεύσεις τους στον φλύαρο Ρώσο πρέσβη, Μιχαήλ Ουλιάνοφ, του οποίου οι αισιόδοξες αναρτήσεις στο τουίτερ για την επικείμενη επιστροφή του JCPOA μετατράπηκαν γρήγορα σε παρωδία. Εντούτοις, τον Ιανουάριο του 2022 φάνηκε να έχει σημειωθεί σοβαρή πρόοδος. Το πιο σίγουρο σημάδι ότι το τέλος μπορεί να πλησίαζε ήταν η πλέον συνήθης αποφασιστικότητα των Ιρανών να στραγγίσουν και την τελευταία σταγόνα από τις διαπραγματεύσεις. Αυτό ήταν χαρακτηριστικό ενός από τους ατσάλινους νόμους της ιρανικής πολιτικής: όσο κι αν μην εμπιστεύονταν την Δύση, δεν εμπιστεύονταν ο ένας στον άλλον ακόμη περισσότερο. Καθώς λοιπόν οι προοπτικές μιας συμφωνίας πλησίαζαν, ήταν σημαντικό για τους διαπραγματευτές να δείξουν ότι είχαν πραγματικά καταβάλει κάθε προσπάθεια, ακόμη και αν σπαταλούσαν την όποια καλή θέληση είχε οικοδομηθεί τους προηγούμενους μήνες. Ωστόσο, με την κρίση σε εξέλιξη στην Ουκρανία, ο τόνος και το ύφος των διαπραγματεύσεων άλλαξαν. Κατ’ αρχάς, προς μεγάλη απογοήτευση των Ιρανών, δεν αντιμετωπίζονταν πλέον ως πρώτη «προτεραιότητα», με την πίεση να αυξάνεται για να σφραγιστεί η συμφωνία πριν ξεσπάσει κάτι στην Ουκρανία. Οι Ιρανοί, με χαρακτηριστική αδιαφορία, το αντιμετώπισαν αυτό ως ένα ακόμη σημάδι αδυναμίας στο οποίο η μόνη απάντηση ήταν η αναβλητικότητα. Η αντίδραση στη ρωσική εισβολή, όταν αυτή εκδηλώθηκε, ήταν αποκαλυπτική. Υπήρχε σαφής διάκριση μεταξύ της ηγεσίας –η οποία κατηγορούσε τη Δύση (και το ΝΑΤΟ) για τον πόλεμο– και της λαϊκής διάθεσης, η οποία ήταν βαθιά αρνητική προς τους Ρώσους. Καθώς αυξάνονταν οι κυρώσεις κατά των Ρώσων, ορισμένοι Ιρανοί σχολιαστές σημείωναν ότι αυτή ήταν μια χρυσή ευκαιρία για το Ιράν να καταλάβει τον χώρο που άφησε η ρωσική βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου. Άλλοι επισήμαναν δυσοίωνα ότι το JCPOA θα ήταν πλέον όμηρος του πολέμου στην Ουκρανία. Οι απαισιόδοξοι αποδείχθηκε ότι είχαν δίκιο. Αντιμέτωπη με την προοπτική ότι οι κυρώσεις θα απέκλειαν πλέον κάθε δυνατότητα εμπορικού κέρδους από το JCPOA, η Ρωσία απαίτησε εγγυήσεις ότι οι εμπορικές συναλλαγές της με το Ιράν θα προστατεύονταν. Ενώ το λαϊκό κλίμα –και, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε, πολλοί αξιωματούχοι– έμεινε κατάπληκτο με αυτή τη ρωσική παρέμβαση της τελευταίας στιγμής, η ηγεσία ακολούθησε την αντίθετη γραμμή, εντείνοντας την υποστήριξή της προς τη Ρωσία, κατηγορώντας τους Αμερικανούς για το συνεχιζόμενο αδιέξοδο (είχαν αρνηθεί να αφαιρέσουν το IRGC από τον κατάλογο των ξένων τρομοκρατικών οργανώσεων) και υιοθετώντας τη ρωσική θέση για την Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης της αποναζιστικοποίησης. (Ορισμένοι σκληροπυρηνικοί στο καθεστώς, εν τω μεταξύ, υποστήριξαν ότι το δίδαγμα της εισβολής στην Ουκρανία είναι ότι τα κράτη δεν πρέπει ποτέ να εκχωρούν τo πυρηνικό τους δυναμικό). Μετά από κάποια περαιτέρω καθυστέρηση, οι Ρώσοι απέσυραν τελικά τα αιτήματά τους, αλλά, αναμφισβήτητα, η ζημιά είχε γίνει. Αλλά οι πιέσεις και οι δοκιμασίες του πολέμου αποκάλυψαν κάτι αξιοσημείωτο. Ο Πούτιν φαίνεται να έχει απορροφήσει πλήρως τα ιδεολογικά επιχειρήματα της Τεχεράνης: μια γερή δόση αγγλοφοβίας, λόγος περί «αντίστασης», τις τοξικές συνέπειες της δυτικής κουλτούρας και την ανάγκη της κοινωνίας για «αυτοκάθαρση». Όπως και η ιρανική ηγεσία, έτσι και η Ρωσία μιλάει για την παρακμή, αν όχι την επικείμενη κατάρρευση, της Δύσης και φαίνεται να απολαμβάνει την προοπτική να βρίσκεται σε καθεστώς διαρκούς κρίσης. Για όποιον γνωρίζει τη ρωσο-ιρανική ιστορία, αυτή η ιδεολογική σύμπλευση –αν όχι μίμηση– είναι μια εξαιρετική εξέλιξη. Σηματοδοτεί τη στροφή της Ρωσίας προς την Ανατολή. Αντί να ανέχεται, να μετριάζει και ενίοτε να εκμεταλλεύεται τις ιδιομορφίες της ιρανικής επαναστατικής ιδεολογίας, η ρωσική ηγεσία φαίνεται να τις συμμερίζεται, συμπεριλαμβανομένης μιας ανησυχητικής αίσθησης αποστολής μιας Μητέρας Ρωσίας που θεωρείται όλο και περισσότερο ιερή. Είναι μια σωτήρια υπενθύμιση να μην περιχαρακώνουμε τις αναλύσεις μας και να μην κατασκευάζουμε αυστηρές γεωγραφικές ή πολιτισμικές διακρίσεις οι οποίες, στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν. Κάθε άλλο. Οι αντίστοιχες ηγεσίες συνδέονται με δεσμούς πολύ βαθύτερους από γεωπολιτικές συμπτώσεις συμφερόντων: ένα καθεστώς αμοιβαίας παράνοιας, το οποίο ενισχύεται και διογκώνεται από μια κοινή πεποίθηση για το μέλλον, η επιτυχία ή η αποτυχία του οποίου θα επηρεάσει και τις δύο. © 2025 Ali Ansari / Engelsberg Ideas — Μετάφραση: Μιμή Βασιλάκη Σημ. ARB: Το άρθρο του Αλί Ανσαρί “How Russia and Iran have united in antipathy towards the West” δημοσιεύθηκε στο Engelsberg Ideas στις 15 Αυγούστου 2022. [1] Dominic Lieven, “Outside in, inside out: Russia as an empire on the periphery”, Engelsberg Ideas, 28 Φεβρουαρίου 2022. [2] Sergey Radchenko, “A ship without a captain – Collapse: The Fall of the Soviet Union by Vladislav Zubok review, Engelsberg Ideas, 11 Φεβρουαρίου 2022. [3] Vladislav Zubok, “Russian history rhymes – from Soviet Collapse to Putin’s folly”, Engelsberg Ideas, 11 Μαρτίου 2022. [4] Charles Tripp, “Islam and the contingency of politics”, Engelsberg Ideas, 13 Αυγούστου 2021. [5] Geoffrey Hosking, “The problem of power in Russia, Engelsberg Ideas, 7 Σεπτεμβρίου 2022. [6] Mikael Wigell, “The carrot and stick – geo-economics and Russian revisionism”, Engelsberg Ideas, 18 Ιανουαρίου 2022. [7] John Raine, “The twilight of the Arab state”, Engelsberg Ideas, 5 Ιουνίου 2021. [8] Tim Marshall, “New Turkey’s old politics, Engelsberg Ideas, 8 Σεπτεμβρίου 2020. [9] Majid Mohammadi, “Divine interventions: Putin ‘sees Jesus in Khamenei’”, The New Arab, 2 Δεκεμβρίου 2015. [10] Hamid Dabashi, “What happened to the Green Movement in Iran?”, Al Jazeera, 12 Ιουνίου 2013. [11] Richard Whatmore, “History shows revolutions are a disaster”, Engelsberg Ideas, 29 Σεπτεμβρίου 2020. [12] “Qasem Soleimani: US kills top Iranian general in Baghdad air strike, BBC, 3 Ιανουαρίου 2020. [13] Kasra Aarabi, “The future of Javad Zarif: A foreign asset in waiting”, Middle East Institute, 30 Απριλίου 2021. [14] Farnaz Fassihi, “Iran’s Foreign Minister, in Leaked Tape, Says Revolutionary Guards Set Policies”, The New York Times, 25 Απριλίου 2021. [15] Patrick Wintour, “Iran nuclear talks to resume with world powers after five-month hiatus”, The Guardian, 28 Νοεμβρίου 2021.

Πώς η Ρωσία και το Ιράν ενώθηκαν στην αντιπάθεια προς τη Δύση

Σύνδεση