Ο φόνος ως «λειτούργημα»

Victor Klemperer, Η γλώσσα του Τρίτου Ράιχ. Το σημειωματάριο ενός φιλολόγου, μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Άγρα, Αθήνα 2025, σελ. 496 «Καλό Πάσχα στους αδύναμους και ανεπαρκείς δικαστές και τους αξιωματούχους των υπηρεσιών επιβολής του νόμου που επιτρέπουν τη μοχθηρή επίθεση στο Έθνος μας, επίθεση τόσο βίαιη που δεν θα ξεχαστεί ποτέ! Ο κοιμισμένος Τζο Μπάιντεν επέτρεψε σε εκατομμύρια εγκληματίες να μπουν ανεξέλεγκτα στη χώρα μας, μέσω μιας Πολιτικής Ανοιχτών Συνόρων που θα μείνει στην ιστορία ως η πιο ολέθρια πράξη που διαπράχθηκε ποτέ στην Αμερική».Ευχές του προέδρου Τραμπ για το Πάσχα του 2025 Υπάρχει μια φράση στο βιβλίο του Κλέμπερερ (σ. 119), η οποία μοιάζει να γράφηκε μόλις προχθές, για να σχολιάσει τις ευχές της προμετωπίδας: «Ακόμα και μέσα στον θρίαμβό του δεν είχε ποτέ αρκετή σιγουριά, ακόμα και τότε ούρλιαζε εις βάρος των αντιπάλων του προσωπικά και των ιδεών τους». Φυσικά, ο συγγραφέας αναφερόταν στον Χίτλερ και στις πρώτες ομιλίες του μετά τη «σαρωτική» του νίκη στις εκλογές του Νοεμβρίου 1933, με μόνο ψηφοδέλτιο το ναζιστικό. Με τον Τραμπ δεν έχουμε φτάσει εκεί, προς το παρόν. Ωστόσο, τέτοια κατεύθυνση δείχνουν πολλά ακόμα σχόλια του Κλέμπερερ, προσήκοντα σε χαρακτηριστικά της επανεκλογής Τραμπ: η σημασία που απέκτησε επί ναζισμού ο παλιός στίχος του εθνικού ύμνου «Deutschland über alles» (σ. 398-399) ως προς το «Make America Grate Again», φερ’ ειπείν∙ η «θρησκευτικότητα της αποστολής του Χίτλερ» (σ. 198) ως προς τον ρόλο «Σωτήρα» των ΗΠΑ, που ο πρόεδρος αποδίδει στον εαυτό του∙ «το με κάθε μεγαλοπρέπεια ταξίδι του Χίτλερ στη Ρώμη, για διαπραγματεύσεις με τον Ντούτσε, κατά το πρότυπο των αυτοκρατόρων του Μεσαίωνα στην Ιταλία» (σ. 205) ως προς τη σπουδή του προέδρου Τραμπ να συναντήσει την Ιταλίδα πρωθυπουργό, πριν από οποιονδήποτε άλλον Ευρωπαίο ηγέτη ∙ ο ναζιστικός χαιρετισμός του στενού συνεργάτη και φίλου του προέδρου, ο Ίλον Μασκ, κι αρκετές ακόμα ομοιότητες. Χωρίς να λογαριάσουμε τις αναφορές στην παρέμβαση της «Θείας Πρόνοιας», για τη διάσωση του ενός στην απόπειρα δολοφονίας μετά τη συνωμοσία των στρατηγών του, στις 20 Ιουλίου 1944 (σ. 199), όπως και του άλλου, για τη δική του διάσωση σε απόπειρα κατά την προεκλογική του εκστρατεία στην Πενσυλβάνια, στις 13 Ιουλίου 2024. Γεννημένος το 1881, ο Κλέμπερερ κρατούσε ημερολόγια από τα δεκάξι του και μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1960. Γιος ραβίνου με οικογένεια επτά παιδιών, σε μια πόλη μεταξύ Πολωνίας και Γερμανίας, εκχριστιανίστηκε το 1912. Νιώθοντας τελείως Γερμανός, παντρεύτηκε μια Γερμανίδα το 1906 και πολέμησε με τον στρατό του Κάιζερ Γουλιέλμου στο Δυτικό Μέτωπο το 1915, διακόπτοντας την ακαδημαϊκή καριέρα που είχε ήδη ξεκινήσει στη Νάπολη, για να τη συνεχίσει μεταπολεμικά στη Δρέσδη, ως καθηγητής λατινογενών γλωσσών, με ειδίκευση στη Γαλλία του 18ου αιώνα. Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία, το 1933, τον άφησε στη θέση του μέχρι το 1935 και υποβιβασμένο σε χειρώνακτα εν συνεχεία, λόγω «Άριας» συζύγου. Η οποία αρνήθηκε αποφασιστικά να ζητήσει διαζύγιο, όπως είχε γίνει με πάμπολλους άλλους μικτούς γάμους σε εκείνη την περίοδο. Το ζεύγος κατάφερε να επιζήσει στη Δρέσδη μέχρι το 1945, όταν και οι τελευταίοι Εβραίοι έπρεπε να οδηγηθούν στα κρεματόρια, ανεξαρτήτως «διαφυλετικών» γάμων. Σώθηκε όμως, διαφεύγοντας στη Λιψία, χάρη στον περιβόητο βομβαρδισμό της Δρέσδης ο οποίος αποδιοργάνωσε τις υπηρεσίες του Γ΄ Ράιχ. Με το τέλος του πολέμου ανέκτησε τη θέση καθηγητή, στο Πανεπιστήμιο της Λιψίας πλέον, μέρους της υπό την ΕΣΣΔ Ανατολικής Γερμανίας. Κι εκεί, μέσα στον επόμενο χρόνο, είχε το σθένος να μετατρέψει τις μεταξύ 1933-1945 καταχωρήσεις του ημερολογίου του σε ένα εξαιρετικό δοκίμιο για τις διαστρεβλώσεις τις οποίες επέφεραν οι ναζί στη γερμανική γλώσσα. Διαστρεβλώσεις που συνέβαλαν στο να τους φέρουν στην εξουσία, να εμποτίσουν με ριζικά ρατσιστικές ιδέες το σύνολο του πληθυσμού και να το κρατήσουν πιστό στον Φύρερ, ακόμα κι όταν η ήττα βρισκόταν κυριολεκτικά προ των πυλών. Με αυτή την έννοια, το βιβλίο διατηρεί μια σαφώς φιλολογική προσέγγιση, παρά τις συχνές παρεκβάσεις στις τότε συνθήκες ζωής του συγγραφέα, σε σχόλια για τις Περί ανισότητας των φυλών θεωρίες του 19ου αιώνα ή σε λογοτεχνικούς ήρωες που προσφέρονταν για σχετικές συγκρίσεις. Στις τροπές που μας επιφύλασσε ο 21ος αιώνας, όμως, γίνεται απίστευτο το πόσο επικαιρικά στοιχεία συναντά κανείς σε αυτό το «φιλολογικό» δοκίμιο. Μια ολοφάνερα επικαιρική διαστρέβλωση, από το πρώτο κεφάλαιο (σ. 44), για το ότι «παρόλο που ήμασταν οι επιτιθέμενοι και οι κατακτητές, στην πραγματικότητα διεξήγαμε πόλεμο αμυντικό» (!), αντιστοιχεί πλήρως στην από το 2022 «ειδική επιχείρηση» που ακόμα διεξάγουν οι Ρώσοι στην Ουκρανία. Η δε διαπραγμάτευση Τραμπ-Πούτιν θυμίζει, εντυπωσιακά, το «σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ». Το ότι «ζούμε με τον λόγο όπως τα ψάρια ζουν με το νερό» αποτελεί ένα κλισέ για φιλολόγους. Τα πιστεύω όλων των θρησκειών συνίστανται από λόγο, τα νομικά συστήματα συνίστανται από λόγο, η διπλωματία συνίσταται από λόγο, οι ιδεολογίες κάθε λογής συνίστανται από λόγο. Κι ακόμα, «κοιτάζουμε» τον λόγο, όταν οι τρόποι περιγραφής εικαστικών έργων καθορίζουν την αισθητική τους πρόσληψη, «τρώμε» τον λόγο, διαβάζοντας τις γαργαλιστικές περιγραφές των εδεσμάτων σε καταλόγους εστιατορίων, «πίνουμε» τον λόγο, στις εκτιμώμενες δοσολογίες αρωμάτων ή δομής ενός κρασιού, και, κυρίως, «σκεφτόμαστε τον κόσμο» με τον λόγο, ανάλογα με τις αποχρώσεις του λεξιλογίου μας κι ανάλογα με το αν ανεπεξέργαστα υιοθετούμε νέες απόψεις και γλωσσικά σχήματα ή παίρνουμε αποστάσεις απ’ αυτά, διαφυλάσσοντας την ιδιοπροσωπία μας. Κοντολογίς, όπως αποφαίνεται κι ο Κλέμπερερ: «Η γλώσσα είναι πιο πολύ και απ’ το αίμα» (σ. 331). Ναζιστική εκδήλωση μνήμης για τους νεκρούς του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο Στάδιο Λουίτπολντ, 1934. Δημοτικά Μουσεία Νυρεμβέργης. Ένας τέτοιος άνθρωπος λοιπόν, βυθισμένος στη μελέτη του Διαφωτισμού και πιο Γερμανός κι από τον Καντ, βρέθηκε να ζει σε ένα περιβάλλον στο οποίο τα πάντα σταθμίζονταν βάσει «αίματος και γης» (Blut und Boden). Ακόμα κι ένα φυλλάδιο της εποχής, «περί αφεψημάτων», εξηγούσε, προς κατάπληξη του Κλέμπερερ, ότι: «Η παραδοσιακή χρήση βοτάνων συνδέεται με το απώτατο, θολό παρελθόν, ενώ η ιδέα της συγγένειας του αίματος με τη γη ενισχύει την εμπιστοσύνη στα τοπικά βότανα» (σ. 416). Ασφαλώς, η χιτλερική φαρμακευτική δεν έμεινε σε εγκώμια αφεψημάτων. Φρόντισε να «βράσει» στο δηλητήριο του ναζισμού κάθε μέσο έκφρασης και να διαποτίσει σύμπασα τη γερμανική κουλτούρα, μη επιτρέποντας σε κανέναν να μείνει στεγανός. «Ως φιλόλογος», γράφει ο Κλέμπερερ, «προσπαθούσα διαρκώς να εντοπίζω κάθε γλωσσική ιδιαιτερότητα σε όλες τις καταστάσεις και όλους τους κύκλους, κι εγώ ο ίδιος να μιλάω εντελώς ουδέτερα και αχρωμάτιστα» (σ. 299). Προσπάθεια που, ακόμα κι αυτός, αδυνατούσε να φέρει πάντα επιτυχώς σε πέρας. Όπως επισημαίνει ειρωνευόμενος τον εαυτό του, δεν ήταν λίγες οι φορές που παρασυρόταν σε σχήματα της ναζιστικής ιδιολέκτου. Χονδρικά, θα μπορούσε να συνοψίσει κανείς τις διάσπαρτες επισημάνσεις σε πέντε ή έξι βασικά χαρακτηριστικά της «Γλώσσας του Γ΄ Ράιχ»: ευφημισμοί∙ αθρόα χρήση αρκτικόλεξων∙ προσφύματα∙ σημασιολογικές διολισθήσεις ή ακυρολεξίες∙ σταθερά επαναλαμβανόμενα λεκτικά μοτίβα και νεολογισμοί. «Η πρώτη λέξη/φράση που αντιλήφθηκα ως συγκεκριμένα ναζιστική», γράφει (σ. 103), «ήταν η “επιχείρηση σωφρονισμού” [Strafexpedition]» – ένας ευφημισμός. Ευφημισμός για άγριο ξυλοκόπημα κάθε επικριτή, πριν ο Χίτλερ πάρει την εξουσία. Φυσικά, το ξύλο έπεφτε από τα Sturmabtleilungen, τα Τάγματα Εφόδου, γνωστά με το αρκτικόλεξο SA, πριν γίνουν SS [Shutzstaffel] –φρουρά ασφαλείας– (σ. 138), ενώ η περίφημη σχέση Blut und Boden έμεινε με το αρκτικόλεξο BLUBO από την αρχή μέχρι το τέλος του ναζισμού (σ. 385). Ιδίως στη φάση κατά την οποία άρχιζε η ήττα, γερμανικές πόλεις βομβαρδίζονταν και η έλλειψη τροφίμων βασάνιζε πλέον και τους Άριους, κυριάρχησαν προσφύματα σαν το «ent-». Όπως «entdunkeln», για συσκότιση των παραθύρων, «entrümpeln», για καθαρές σοφίτες που διευκόλυναν πυροσβέσεις, «entbittern», για ό,τι έπρεπε να ξεπικρίζει ώστε να καταστεί βρώσιμο κ.ο.κ. (σ. 35). Μια σημασιολογική διολίσθηση ή ακυρολεξία, τρέχουσα και πριν το 1933, ήταν η χρήση του επιθέτου ιστορικό [historish] για οτιδήποτε έλεγε ή έκανε ο Φύρερ και ιδίως για την «Αποστολή» του (σ. 107). Ομοίως με τη «μετακόμιση» των λέξεων «Aktion» (δράση) ή «Sturm» (θύελλα), από τα «θηλυπρεπή καφέ» διανοουμένων του 1920 στις «αρρενωπές μπιραρίες» των ναζιστών (σ. 137). Ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο ήταν βέβαια το «φανατικός» και «φανατισμός» [Fanatish, Fanatismous]. Από μέγιστη μομφή στον γαλλικό Διαφωτισμό, έγινε συνώνυμο του «πάθους» για τον ρομαντισμό, πριν καταλήξει έπαινος στον ναζισμό (σ. 122-125). Έχοντας περάσει στα γερμανικά από τα γαλλικά («fanatique» και «fanatisme»), αποτελούσε επίσης νεολογισμό, αλλά από τέτοιους έβριθε η γλώσσα του Γ΄ Ράιχ. Τα «Untermensch» (Υπάνθρωποι) και «entjuden» (αποεβραΐζω) πρυτάνευαν, καθώς «ο αντισημιτισμός αποτελούσε τον πυρήνα και την κρισιμότερη πτυχή του ναζισμού στο σύνολό του» (σ. 228). Είδος νεολογισμού, τέλος, έγινε και η λέξη «Humanität» (Ανθρωπισμός), αφού ο Γκέμπελς «έβαζε πάντα ειρωνικά εισαγωγικά και τη συνόδευε με κάποιο χλευαστικό επίθετο» (σ. 240). Φυσικά, στις έτσι κι αλλιώς υπερευαίσθητες γλωσσικές μεταπλάσεις, τίποτα δεν μένει οριστικό ή καθοριστικό. Ένα αρκτικόλεξο μπορεί να συνιστά κι ευφημισμό, ένα πρόσφυμα να διαμορφώνει μιαν ακυρολεξία, ένας νεολογισμός να γίνεται και σταθερά επαναλαμβανόμενο μοτίβο. Κατ’ εξοχήν παράδειγμα η «Weltanschauung» (Κοσμοθέαση), λέξη που ήδη υπήρχε στα γερμανικά του 19ου αιώνα, απέκτησε όμως με τον ναζισμό τη σημασία μιας «ισχυρογνωμοσύνης εν μέσω του Απείρου» (σ. 243). Ενοποιούσε τους γνήσιους Γερμανούς «σε μια κοινωνία με κοινή κοσμοθέαση» και ακύρωνε τον όρο φιλοσοφία. Δεδομένου ότι «το φιλοσοφείν είναι μια δραστηριότητα της νόησης και της ορθολογικής σκέψης, θανάσιμων εχθρών του ναζισμού» (σ. 245). Κι ακόμα, στην «κοσμοθέαση», οι ναζί έβρισκαν «ένα μυστικιστικό όραμα και την αποκάλυψη μιας θρησκευτικής έκστασης» πολύ κοντά στον Ρομαντισμό. Ομοίως η λέξη «sonniges», από «ηλιόλουστος» ή «φωτεινός» έγινε η «αδιάκοπη έμφαση στο φωτεινό τευτονικό γένος». Απ’ όπου οδηγούνταν κανείς στην «παλιά τευτονική λατρεία και στο όραμα του ξανθού Σωτήρα» (σ. 248), συνδυασμένο με εμβατήρια που τόνωναν την αίσθηση της κοινότητας. Όπως έκαναν και τα κοφτά συνθήματα της περιόδου των πρώτων ναζιστικών διαδηλώσεων: «Γερμανία, ξύπνα! Ψόφα, Εβραίε! Φύρερ, διατάξτε! κ.λπ. κ.λπ.» (σ. 397). Την ίδια περίοδο, «για να δικαιολογηθούν οι καλά οργανωμένοι εμπρησμοί των συναγωγών, χρειάστηκε να καταφύγουν σε λέξεις συναισθηματικά πιο στιβαρές, όπως “η ψυχή του έθνους βράζει από οργή” [die Kochende Volkseele], ενώ οι λέξεις “αυθόρμητος” [spontan] κι “ένστικτο” [Instinkt], που είχαν αρχίσει να γίνονται της μόδας τότε, απέκτησαν μόνιμη θέση στη Γλώσσα του Γ΄ Ράιχ. (…) Ο αληθινός Τεύτονας αντιδρά αυθόρμητα όταν ξυπνά το ένστικτό του». Γι’ αυτό και μετά την απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ το 1944, ο Γκέμπελς είχε γράψει ότι: «η απόπειρα εξηγείται μόνο ως “υπερκέραση των δυνάμεων του ενστίκτου από τις δυνάμεις μιας διαβολικής νόησης”» (σ. 384). Φάλαγγες της Υπηρεσίας Εργασίας του Ράιχ παρελαύνουν μπροστά από την εξέδρα του Zeppelin (καρτ ποστάλ), 1937. Δημοτικά Μουσεία Νυρεμβέργης. Έτσι, με τη μέγιστη έμφαση να δίνεται στην αυθορμησία και στο ενστικτώδες, η λέξη «σύστημα» καταδικάστηκε σε οστρακισμό. Αφενός, γιατί παρέπεμπε «στο σύστημα διακυβέρνησης της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, που οι ναζί το είχαν ονομάσει σκέτο “Σύστημα” και το πολέμησαν με μένος». Αφετέρου, γιατί «η λέξη χρησιμοποιείται για αφηρημένες έννοιες, όπως το καντιανό σύστημα –ένα λογικά δομημένο δίκτυο ιδεών με σκοπό να συλλάβει τον κόσμο στην ολότητά του– ώστε να σκέφτεται κανείς με σύστημα (…) Κι όποιος σκέφτεται δεν πειθαναγκάζεται αλλά πείθεται με επιχειρήματα» (σ. 179-180). Για τη γλώσσα του Γ΄ Ράιχ, λοιπόν, το «Σύστημα» εντάχθηκε στον κατάλογο των βδελυγμάτων, μαζί με την «ευφυΐα» και την «αντικειμενικότητα». Αντ’ αυτού, προτιμήθηκε η λέξη «οργάνωση». Οι ναζί «δεν σκέφτονται συστηματικά και με τη λογική», σημείωνε καυστικά ο Κλέμπερερ (σ. 181-183), «αλλά κρυφακούν τα μυστικά των οργανικών πραγμάτων (…) Η οργανική αλήθεια δεν είναι προϊόν της σκέψης, ούτε την έχει επεξεργαστεί η διάνοια, αλλά υπάρχει “στο μυστηριώδες κέντρο της ψυχής ενός έθνους και μιας φυλής”, είναι παρούσα στους Τεύτονες, στο υπερβόρειο αίμα τους, από καιρούς αμνημόνευτους». Με αυτό το παράδειγμα επιστρέφουμε στα απολύτως «επικαιρικά στοιχεία» που, όπως έγραφα στην αρχή, περιλαμβάνει ένα βιβλίο βασιζόμενο σε ημερολόγια του 1933-1945. Λίγο πολύ παντού, όπως και στη χώρα μας, τα άκρα του πολιτικού φάσματος δεν σταματούν να σκοτώνονται για το ποιο είναι το πιο «αντισυστημικό», ενώ εκφράσεις του είδους: «το ένστικτο του λαού» ή η «αυθόρμητη συμμετοχή στις μεγάλες διαδηλώσεις» συνιστούν τεκμήρια αμφισβήτησης όλου του «Συστήματος»! Κι ακόμα, ως προς τα «επικαιρικά στοιχεία», η Ειδική επιχείρηση στην Ουκρανία έχει στόχο την «αποναζιστικοποίηση», όπως δηλώνουν οι Ρώσοι. Καίτοι, ζώντας ακριβώς σε αυτή τη διαδικασία στη Γερμανία των ετών 1946-1947, ο Κλέμπερερ σημείωνε στον πρόλογό του: «Δεν πιστεύω πως η κακάσχημη αυτή λέξη θα μακροημερεύσει, αλλά θα περιπέσει στη λήθη» (σ. 35-36). Ένα «επίμετρο», από την Βίκυ Ιακώβου, περιγράφει τις συνθήκες συγγραφής του βιβλίου και συνοψίζει εύστοχα τα σημαντικότερα σημεία του, συσχετίζοντάς τα με συναφείς μελέτες, σύγχρονές του ή μεταγενέστερες. Αλλά ενώ σωστά τονίζει (σ. 461) «τη χρήση ανώδυνων, ουδέτερων εκφράσεων προκειμένου να δηλωθούν βάναυσες δραστηριότητες και πρακτικές», όπως παρατηρούσε ο Κλέμπερερ, πηγαίνει ένα βήμα παραπάνω, κατά τη γνώμη μου, τη σχέση αυτής της παρατήρησης με την «κοινοτοπία του κακού» – τον όρο που εισήγαγε η Χάνα Άρεντ το 1963, στο βιβλίο της για τη δίκη του Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ (σ. 471). Αν η «μακάρια απουσία στοχασμού» και ο «κυκεώνας κούφιων εκφράσεων και κλισέ» επέτρεπαν σε όποιους δούλευαν στα στρατόπεδα εξόντωσης να μιλούν για «οργάνωση σιδηροδρομικών δρομολογίων» ή για «χειρισμό τεμαχίων», π.χ., αυτό δεν σημαίνει ότι δεν γνώριζαν άριστα, όλοι τους, πως θανατώνουν ανθρώπους, δεν διακινούν εμπορεύματα. Κι αν κάπου κάπου ο Κλέμπερερ δείχνει ένα είδος κατανόησης για την ηθική κατάρρευση που συμπαρέσυρε ορισμένα άτομα, όπως έναν παλιό του μαθητή (σ. 209), διόλου δεν μοιάζει να αμφιβάλλει για το πόσο είχαν αποκτηνωθεί, όλα τους. (Με μόνη εξαίρεση τα ελάχιστα μέλη της οργάνωσης «Λευκό Ρόδο», την οποία περιέργως δεν μνημονεύει.) Ούτε του διαφεύγει πόσο υποκριτικά οι αποκτηνωμένοι, μετά την ήττα, επικαλούνταν παραπλάνηση ή υπακοή σε γραφειοκρατικές εκτελέσεις εντολών οι οποίες δίνονταν σε μιαν «υπηρεσιακή γλώσσα». Ο Άιχμαν εξαπάτησε ολοκληρωτικά τη μεγάλη φιλόσοφο, η οποία είχε εκθύμως εξαπατηθεί κι από τον Χάιντεγκερ, νωρίτερα. Ανάλογο βήμα παραπάνω νομίζω πως κάνει η συγγραφεύς του επιμέτρου και όταν σημειώνει ότι «ο Κλέμπερερ ερμηνεύει το ρομαντισμό σαν να ήταν ολωσδιόλου εξωτερικός προς τον Διαφωτισμό» (σ. 463, σημ. 1). Η αντίθεση στον Διαφωτισμό γέννησε τον Ρομαντισμό, δίνοντας όλη την έμφαση στο συναίσθημα αντί της λογικής. Για τους Ρομαντικούς, ο στόχος ήταν να «επαναμαγεύσουν» έναν κόσμο τον οποίο ο ορθολογισμός και η βιομηχανική επανάσταση «απομάγευαν». Κι αν σε κάποιες περιπτώσεις, όπως του Ρουσσώ ή του Γκαίτε, διακρίνεται μια αμφιταλάντευση, δεν ακυρώνει τη θέση του Κλέμπερερ ότι: «η γερμανική ρίζα του ναζισμού λέγεται ρομαντισμός» (σ. 245). Τέλος, ενώ επισημαίνεται εξαρχής, στο επίμετρο, ότι Η Γλώσσα του Τρίτου Ράιχ εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1947 «στη σοβιετική ζώνη της Γερμανίας» κι ότι επανεκδιδόταν πάντα «σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων», εωσότου μεταφραστεί στα γαλλικά το 1966 και στα αγγλικά το 2000 (σ. 453-454), δεν γίνεται απόπειρα να δοθεί μια εξήγηση στο γιατί τα «περιορισμένα αντίτυπα»; Νομίζω πως η εξήγηση είναι προφανής: Το σοβιετικό καθεστώς διέκρινε τις ομοιότητες των δικών του γλωσσικών χαρακτηριστικών με εκείνα της προπαγάνδας των ναζί. Τόσο στην έμφαση στο συναίσθημα και σε μια θρησκευτικότητα των «πιστεύω» σε αυτό, όσο και στην αγιοποίηση των μαρτύρων του, ενόψει μιας «αιώνιας επικράτησης» του κομμουνισμού, πέραν και των χιλίων χρόνων που διακήρυσσε ο Χίτλερ. Τις ίδιες ομοιότητες πρέπει να τις αντιλαμβανόταν και ο Κλέμπερερ. Ζώντας όμως σε περιοχή σοβιετικής κατοχής, έπρεπε κάπως να προφυλάξει το γραπτό του. Γι’ αυτό και, συγκρίνοντας τον Μουσολίνι με τον Χίτλερ και τα ραδιοφωνικά τους διαγγέλματα, τονίζει ότι, εκεί, «ο ηγέτης έρχεται σε άμεση επαφή με τον λαό, με όλον τον λαό και όχι μόνο με τους εκπροσώπους του» (σ. 115), υπνωτίζοντας κατά κάποιο τρόπο τις μάζες, ενώ, όπως σπεύδει να συμπληρώσει, «η μεγάλη σύλληψη της σοβιετικής Ρωσίας ήταν ότι μέσω του ραδιοφώνου επέκτεινε στο άπειρο τις μεθόδους των αρχαίων (…) και η ομιλία, ως καθήκον του πολιτικού, ανακτούσε τη σημασία που είχε στην αρχαία [δημοκρατική] Αθήνα»! Κι ακόμα, σχολιάζοντας τη μετατροπή του γερμανικού λαού σε εκμηχανισμένα ρομπότ, μέσω αθρόας εισαγωγής όρων από την τεχνολογία («ευθυγραμμίζω, επαναφορτίζω με ενέργεια, λειτουργούμε σε πλήρη ισχύ» κ.ά.), σπεύδει και πάλι να δηλώσει ότι το αντίστοιχο φαινόμενο στην ΕΣΣΔ και «μια ρήση του Λένιν, ότι ο δάσκαλος είναι μηχανικός της ψυχής» [εσφαλμένα, διότι αυτό το είχε πει ο Στάλιν για τους συγγραφείς], έχουν εντελώς άλλη στόχευση: «Προωθούν την τεχνολογική εξέλιξη για να προσφέρουν στους ανθρώπους μια πιο αξιοπρεπή ζωή. Παραπέμπουν στο μέσον με το οποίο διεξάγεται ο αγώνας για την απελευθέρωση του νου, ενώ στα γερμανικά (…) η χρήση τεχνολογικών εκφράσεων αποβλέπει στην υποδούλωση»!! (σ. 264-265). Για να είναι μάλιστα ακόμα πιο σίγουρος ότι δεν θα κινδυνέψει να πέσει θύμα τέτοιας σύγκρισης, διευκρινίζει αμέσως ότι: «Όταν δυο άνθρωποι χρησιμοποιούν την ίδια εκφραστική μορφή, αυτό δεν πάει να πει πως έχουν την ίδια πρόθεση (…) “Ευθυγραμμίζω” και “μηχανικός της ψυχής” τεχνολογικές εκφράσεις είναι κι οι δυο, μόνο που στα γερμανικά η μεταφορά παραπέμπει στην υποδούλωση, ενώ στα ρωσικά στην ελευθερία»!!! Αν δεν τόνιζε αυτή τη «διαφορά», πιθανόν αντί για περιορισμένο αριθμό αντιτύπων του βιβλίου του, μετά το 1947, να βρισκόταν σε κάποιο Γκουλάγκ. Όπου επίσης οι φόνοι αντιφρονούντων έπαιζαν ρόλο κοινωνικού «λειτουργήματος», προς χάριν μιας αξιοπρεπούς ζωής του λαού. Και ως προς αυτό, λοιπόν, το βιβλίο του Κλέμπερερ υπερβαίνει την ηλικία του, για να φτάσει ως τις μέρες μας. Τη θεωρία των δύο άκρων εξακολουθούν να την απορρίπτουν, φανατικά, οι ανά την υφήλιο Αριστεροί.

Ο φόνος ως «λειτούργημα»

Σύνδεση