O Πύργος της Βαβέλ

Οι πιο μεγάλοι θρύλοι της ανθρωπότητας κυριαρχούν από την αρχή της δημιουργίας τους. Τα σύμβολα της προέλευσής τους διαθέτουν μια θαυμαστή ποιητική δύναμη και κατά κάποιο τρόπο παραπέμπουν αυτόματα σε κάθε μεθύστερη μεγάλη στιγμή της Ιστορίας στην οποία αναγεννιούνται λαοί και σημαντικές εποχές σηματοδοτούν το ξεκίνημά τους. Και ήδη στα πρώτα βιβλία της Βίβλου, στις πρώτες της σελίδες, σύντομα μετά το χάος της Δημιουργίας, υπάρχει η αφήγηση ενός θαυμαστού μύθου της ανθρωπότητας. Ήδη, εκείνο τον καιρό, ενώ ακόμη δεν είχαν αναδυθεί από το άγνωστο, με τη σκιά ακόμα του λυκόφωτος του ασυνείδητου, οι άνθρωποι ένωσαν τις δυνάμεις τους για ένα κοινό έργο. Στέκονταν σε έναν ξένο, χωρίς διέξοδο δρόμο που τους φαινόταν σκοτεινός και επικίνδυνος. Ψηλά από πάνω τους έβλεπαν όμως να στέκεται ο ουρανός, καθαρός και διάφανος, ως αιώνιος καθρέφτης του άπειρου για το οποίο είχαν έμφυτη μέσα τους μια λαχτάρα. Και έτσι συναντήθηκαν και είπαν: «Να είστε καλά, αφήστε μας να κτίσουμε μια πόλη και έναν πύργο που να φτάνει η κορυφή του μέχρι τον ουρανό, ώστε να κερδίσουμε ένα όνομα στην αιωνιότητα». Και συναντήθηκαν, ζύμωσαν πηλό, με αυτόν έφτιαξαν και καμίνεψαν τούβλα και ξεκίνησαν να κτίζουν, έτσι ώστε να γίνει ένας πύργος που να φτάνει μέχρι την αίθουσα του Θεού στα αστέρια του και την άδεια φλούδα του φεγγαριού. Ο Θεός είδε από τον ουρανό τη μικρή προσπάθεια και φάνηκε να γέλασε, όταν είδε τους ανθρώπους που οι ίδιοι έμοιαζαν μικροί από μακριά σαν μικροσκοπικά έντομα που έβαζαν το ένα δίπλα στο άλλο τα ακόμα πιο μικροσκοπικά πράγματα όπως τον πλασμένο πηλό και τις σμιλεμένες πέτρες. Ένα παιχνίδι φάνηκε να του μοιάζει απλοϊκό και ακίνδυνο: αυτό που ξεκίνησαν εκεί κάτω οι άνθρωποι στην συγκεχυμένη απαίτησή τους για αιωνιότητα. Γρήγορα όμως είδε να μεγαλώνουν τα θεμέλια του πύργου, γιατί οι άνθρωποι ήθελαν να ζουν ειρηνικά και να συμφωνούν μεταξύ τους. Γιατί δεν έπαψαν να δουλεύουν στο έργο τους και βοηθούσαν μονιασμένοι ο ένας τον άλλον. Και τότε είπε στον εαυτό του: «Δεν θα πάψουν να δουλεύουν στον πύργο προτού τον ολοκληρώσουν». Για πρώτη φορά αναγνώρισε το μέγεθος του πνεύματος που ο ίδιος εμφύσησε στους ανθρώπους. Συνειδητοποίησε ότι δεν ήταν το δικό του πνεύμα που αναπαυόταν στη συνέχεια μετά από επτά ημέρες εργασίας, αλλά ένα άλλο, πιο επικίνδυνο, θαυμαστό ακούραστο πνεύμα που δεν σταματά πριν από την ολοκλήρωση του έργου του. Και για πρώτη φορά ο Θεός τρόμαξε με τους ανθρώπους, γιατί ήταν δυνατοί, όταν ήταν ίδιοι όπως ο ίδιος του ο εαυτός, ένα πράγμα ενιαίο. Και άρχισε να σκέπτεται πώς θα μπορούσε να παρεμποδίσει αυτό το έργο. Και βρήκε ότι μόνον τότε θα ήταν πιο ισχυρός από αυτούς, αν έπαυαν να ομονοούν, αν έσπερνε τη διχόνοια ανάμεσά τους. Και είπε στον εαυτό του: «Ας τους μπερδέψουμε έτσι ώστε κανένας να μην ακούει τη γλώσσα του άλλου». Για πρώτη φορά τότε ο Θεός έγινε βάναυσος κατά της ανθρωπότητας. Και η σκοτεινή απόφαση του Θεού έγινε πράξη. Άπλωσε το χέρι του κατά των εργατικών ανθρώπων που δούλευαν εκεί κάτω φιλόπονα και αρμονικά, και χτύπησε το πνεύμα τους. Είχε έρθει η πιο πικρή ώρα της ανθρωπότητας. Ξαφνικά μέσα στη νύχτα, ενώ δούλευαν, δεν καταλάβαινε πια ο ένας τον άλλο. Φώναζαν μεταξύ τους, όμως κανένας δεν καταλάβαινε τα λόγια του άλλου, και επειδή δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν, θύμωνε ο ένας με τον άλλο. Πέταξαν τα τούβλα τους, τσάπες και μυστριά, καβγάδιζαν και τσακώνονταν, και στο τέλος όλοι έφυγαν μακριά από το κοινό τους έργο, ο καθένας για το σπίτι του, ο καθένας για τον τόπο του. Διασκορπίστηκαν πέρα από όλα τα χωράφια και τα δάση της Γης. Έχτισε ο καθένας πια το δικό του σπιτικό μόνον για τον εαυτό του, που δεν έφτανε μέχρι τα σύννεφα ή τον Θεό, αλλά σκέπαζε ακριβώς μονάχα το κεφάλι του και τον νυχτερινό του ύπνο. Ο Πύργος της Βαβέλ όμως, ο τεράστιος, εγκαταλείφθηκε. Η βροχή και ο άνεμος διάβρωσαν τους τοίχους του, που είχαν φτάσει κοντά στον ουρανό, σιγά σιγά βούλιαζαν, έσπασαν σε κομμάτια και κατέρρευσαν. Σύντομα έγινε ένας μύθος, καταγεγραμμένος μόνο στο τραγούδι και η ανθρωπότητα ξέχασε το πιο μεγάλο έργο της νιότης της. Πέρασαν εκατοντάδες και χιλιάδες χρόνια, και από τότε οι άνθρωποι ζούσαν μέσα στη μοναξιά της γλώσσας τους. Έστησαν σύνορα ανάμεσα στους αγρούς και τις χώρες τους. Έβαλαν σύνορα ανάμεσα στην πίστη τους και τα έθιμά τους, ζούσαν ο ένας δίπλα στον άλλο σαν ξένοι, και αν παραβίαζαν τα σημαδεμένα σύνορά τους, το έκαναν μόνον για παράνομο όφελος. Εκατοντάδες, χιλιάδες χρόνια δεν υπήρχε καμία ενότητα ανάμεσά τους παρά μόνον ξέχωρη περηφάνια και εγωιστικά έργα. Ωστόσο, σαν από όνειρο πρέπει να υπήρχε ακόμη μέσα τους από την κοινή παιδική τους ηλικία μια αίσθηση του μεγάλου έργου. Γιατί σταδιακά βαίνοντας προς τα ώριμα χρόνια, άρχισαν ξανά να ρωτάει ο ένας τον άλλο και να αναζητούν ασυνείδητα την χαμένη σχέση. Την αρχή έκαναν μερικοί τολμηροί άνθρωποι, που επισκέφθηκαν ξένες αυτοκρατορίες, έφεραν πίσω στον τόπο τους μηνύματα, σιγά σιγά οι λαοί ανέπτυξαν φιλίες, ο ένας μάθαινε από τον άλλον. Αντάλλαξαν τη γνώση τους, τις αξίες τους, τα μέταλλά τους, και σταδιακά ανακάλυψαν ότι οι διαφορετικές γλώσσες δεν σήμαιναν αναγκαστικά αποξένωση και τα σύνορα δεν αποτελούσαν καμία άβυσσο ανάμεσα στους λαούς. Οι σοφοί τους αναγνώρισαν ότι καμία επιστήμη από έναν μόνο λαό δεν θα μπορούσε να αντιληφθεί το άπειρο. Σύντομα ένιωσαν και οι λόγιοι ότι η ανταλλαγή των γνώσεων προωθούσε γρηγορότερα την κοινή πρόοδο. Οι ποιητές μετέφεραν τα λόγια των αδελφών στα δικά τους και η μουσική, η μόνη που ήταν ελεύθερη από τον στενό δεσμό της γλώσσας, διαπερνούσε από κοινού όλα τα συναισθήματα. Οι άνθρωποι αγάπησαν περισσότερο τη ζωή, αφότου γνώριζαν ότι ήταν δυνατή μια συμφωνία πέρα από τη γλώσσα και μάλιστα ευχαριστούσαν τον Θεό για αυτό που τους φόρτωσε ως ποινή. Τον ευχαρίστησαν που τους χάρισε αυτή την ποικιλομορφία, γιατί με τον τρόπο αυτό τους έδωσε τη δυνατότητα να απολαύσουν με πολλούς τρόπους τον κόσμο και να αγαπήσουν πιο συνειδητά μέσα στη διαφορετικότητά τους τη δική τους ενότητα. Έτσι άρχισε να εγείρεται σταδιακά στο έδαφος της Ευρώπης o Πύργος της Βαβέλ, το μνημείο της αδελφικής κοινότητας, το μνημείο της ανθρώπινης αλληλεγγύης. Δεν ήταν πια η μουντή ύλη που διάλεγαν, τούβλα και πηλός, λάσπη και χώμα, για να φτάσουν στον ουρανό, για να συμφιλιώσουν τον Θεό και τον κόσμο. Ο νέος πύργος κατασκευάστηκε από το πιο εκλεκτό και το πιο άφθαρτο υλικό της γήινης ουσίας, από πνεύμα και εμπειρία, από τις ύψιστες ψυχικές ουσίες. Ευρύ και βαθύ ήταν το θεμέλιο. Η σοφία της Ανατολής το έκανε πιο βαθύ, η χριστιανική διδασκαλία του έδωσε την ισορροπία και η ανθρωπότητα της αρχαιότητας τους αμετακίνητους τετράγωνα λαξεμένους ογκόλιθους. Όλα αυτά που κάθε φορά έφτιαχνε η ανθρωπότητα, ό,τι κατόρθωσε το γήινο πνεύμα, προστέθηκε σ’ αυτόν τον πύργο και ανέβηκε ψηλά. Κάθε έθνος συνέβαλε σ’ αυτό με ό,τι είχε δημιουργήσει για το μνημείο ετούτο της Ευρώπης. Νέοι λαοί συνωθούνταν γύρω του και έμαθαν από τους πολλούς, έδωσαν την ανόθευτη δύναμή τους στη σοφή εμπειρία. Έμαθαν ο ένας από τον άλλον τεχνάσματα. Και το γεγονός ότι ο καθένας δούλευε διαφορετικά, μόνον αύξανε τον κοινό ζήλο, διότι όταν ο ένας έκανε περισσότερα, τότε αυτό ήταν κίνητρο για τον διπλανό, και οι διαπληκτισμοί, που καμιά φορά προκαλούσαν σύγχυση σε μερικούς ανάμεσα στα έθνη, δεν μπορούσαν να βάλουν τέλος στο κοινό έργο και την άμιλλα. Έτσι μεγάλωσε ο πύργος, ο νέος Πύργος της Βαβέλ, και ποτέ η κορυφή του δεν έφτασε τόσο ψηλά όσο στη δική μας εποχή. Ποτέ τα έθνη δεν είχαν μπει τόσο πολύ το ένα στο πνεύμα του άλλου, ποτέ οι επιστήμες δεν ήταν τόσο όμοια και βαθιά δεμένες, ποτέ το εμπόριο δεν είχε τόσο πολύ συνυφανθεί σε ένα θαυμαστό δίκτυο και ποτέ οι άνθρωποι της Ευρώπης δεν είχαν αγαπήσει τόσο πολύ την πατρίδα τους αλλά μαζί και ολόκληρο τον κόσμο. Και ήδη μπόρεσαν σ’ αυτήν τη μέθη της ενότητας να νιώσουν τον ουρανό, γιατί οι ποιητές όλων των γλωσσών άρχισαν ακριβώς τα τελευταία χρόνια να εγκωμιάζουν με ύμνους την ομορφιά τού Είναι και της Δημιουργίας. Και ένιωθαν όπως παλιά οι δομητές του μυθικού Πύργου μέσα από την εγγύτητα της εκπλήρωσης όπως ο ίδιος ο Θεός. Το μνημείο έφτασε ψηλά, όλα τα ιερά της ανθρωπότητας συγκεντρώθηκαν μέσα σ’ αυτό και η μουσική ξεχύθηκε παντού. Όμως ο Θεός πάνω από αυτούς, ο οποίος είναι αθάνατος όπως η ίδια η ανθρωπότητα, είδε τρομαγμένος να μεγαλώνει πάλι ο Πύργος που ήδη τον είχε καταστρέψει κάποτε, και άρχισε ξανά να τρέμει. Και ήξερε πάλι ότι μόνον τότε θα μπορούσε να είναι πιο ισχυρός από την ανθρωπότητα, αν έσπερνε πάλι διχόνοια και κατόρθωνε να μην κατανοούν οι άνθρωποι ο ένας τον άλλο. Ξανά έγινε βάναυσος, ξανά έσπειρε τη σύγχυση ανάμεσά τους, και τώρα, μετά από τόσες χιλιάδες χρόνια, ξαναζωντάνεψε αυτή η απαίσια στιγμή στο επίκεντρο της ζωής μας. Μέσα σε μια νύχτα οι άνθρωποι, που ζούσαν μαζί ειρηνικά, δεν καταλάβαιναν πλέον ο ένας τον άλλο, και επειδή δεν καταλαβαίνονταν μεταξύ τους, εξοργίστηκαν ο ένας κατά του άλλου. Πάλι πέταξαν τα εργαλεία της δουλειάς τους και τα έστρεψαν ως όπλα ο ένας εναντίον του άλλου, οι λόγιοι την επιστήμη τους, οι τεχνικοί τις ανακαλύψεις τους, οι ποιητές τα λόγια τους, οι ιερείς την πίστη τους, όλα έγιναν φονικά όπλα, όσα παλιά αποτελούσαν μέσο για τη δημιουργικά έργα. Αυτή είναι η πιο φρικτή στιγμή σήμερα. Ο νέος Πύργος της Βαβέλ, το μεγάλο μνημείο της πνευματικής ενότητας της Ευρώπης, έχει καταρρεύσει, οι εργάτες του το έβαλαν στα πόδια. Ακόμη στέκονται οι τοίχοι του, ακόμη υψώνονται οι αόρατοι τετράγωνοι λαξεμένοι ογκόλιθοί του πάνω από τον συγκεχυμένο κόσμο. Ωστόσο, χωρίς την κοινή και διαρκή προσπάθεια συντήρησης, μέλλει να βυθιστεί στη λήθη, όπως και κάθε άλλος στους καιρούς των μύθων. Υπάρχουν πολλοί σήμερα ανάμεσα στους λαούς που επιθυμούν κάτι παρόμοιο, οι οποίοι αυτό που είχαν προσφέρει τα έθνη τους στην κοινή υπόθεση θα ήθελαν καλύτερα να το αφαιρέσουν από το θαυμαστό οικοδόμημα, χωρίς να νοιάζονται αν αυτό θα κατέρρεε, με μοναδικό σκοπό να φτάσουν τον ουρανό και το άπειρο με τη μειωμένη δύναμη της κοινότητας των λαών τους. Όμως άλλοι έχουν παραμείνει ακόμη στις θέσεις τους, αυτοί που πιστεύουν ότι ποτέ δεν μπορεί ένας λαός, ένα έθνος να κατορθώσει να πετύχει αυτό που δύσκολα μπόρεσε η ενωμένη ευρωπαϊκή δύναμη σε αιώνες ηρωικής από κοινού ύπαρξης. Άνθρωποι που πιστεύουν με θρησκευτική ευλάβεια ότι αυτό το μνημείο πρέπει να ολοκληρωθεί εδώ, στη δική μας Ευρώπη, όπου ξεκίνησε, και όχι ίσως σε ξένα μέρη της γης, στην Αμερική ή στην Ασία. Ακόμη η ώρα δεν είναι ώριμη για μια κοινή δράση, παραμένει ακόμη μεγάλη η σύγχυση που προκάλεσε ο Θεός στις ψυχές. Και θα περάσουν ίσως χρόνια μέχρι να το κατορθώσουν ξανά οι αλλοτινοί αδελφοί σε μια ειρηνική άμιλλα ενάντια στο άπειρο. Όμως πρέπει να επιστρέψουμε ξανά στο οικοδόμημα, ο καθένας στη θέση που άφησε στη στιγμή της σύγχυσης. Ίσως για χρόνια δεν θα δούμε ο ένας τον άλλο στην ώρα της δουλειάς, ίσως να μην ακούσουμε τίποτα ο ένας από τον άλλον. Αν όμως στο εξής το κατορθώσουμε, ο καθένας στη θέση του, με την παλιά ζέση, τότε ο Πύργος θα ανυψωθεί ξανά και στην κορυφή του θα βρεθούν ξανά τα έθνη. Γιατί εκείνο που μας καλεί στο έργο δεν πρέπει να είναι η περηφάνια του ξεχωριστού λαού, το υπερεγώ εκφρασμένο στη φυλή και τη γλώσσα, αλλά ο παλιός πρόγονός μας, το πνεύμα μας, που είναι το ίδιο σε όλες τις μορφές σε όλους τους θρύλους. Αυτό είναι εκείνος ο άγνωστος οικοδόμος της Βαβέλ, η ευφυΐα της ανθρωπότητας που το νόημα της ευτυχίας του είναι να παλεύει με τον δημιουργό του. — Μετάφραση: Πέρσα Ζέρη Το δοκίμιο «Der Turm zu Babel» γράφτηκε για το πρώτο τεύχος του ειρηνιστικού περιοδικού Le Carmel, που ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στη Γενεύη (κυκλοφορούσε την περίοδο 1916-1918) από τον μετέπειτα γνωστό Γάλλο ψυχαναλυτή, κριτικό λογοτεχνίας και μεταφραστή Charles Baudouin. Ο νεαρός Μπωντουέν είχε μέντορα τον Ρομαίν Ρολλάν, φίλο του Τσβάιχ και συγγραφέα του αντιπολεμικού μανιφέστου «Au-dessus de la mêlée» (1914). Το δοκίμιο του Τσβάιχ δημοσιεύθηκε σε γαλλική μετάφραση με τίτλο «La Tour de Babel» (Le Carmel, τχ. 1, Απρίλιος 1916, σ. 17-18, και τχ. 2, Μάιος 1916, σ. 31-32). Το γερμανικό πρωτότυπο δημοσιεύθηκε την ίδια χρονιά στο Internationale Rundschaus, Ζυρίχη, 2ο έτος, 5o τεύχος, 1916, σ. 266-270, που εκδιδόταν από το Art Institut Orell Füssli. Στο Βερολίνο η ιστορική φιλελεύθερη εφημερίδα Vossische Zeitung παρά τη λογοκρισία το δημοσίευσε στις 8 Μαΐου 1916 (η VZ εξαναγκάστηκε από τους Ναζί να διακόψει την κυκλοφορία της το 1934). Στα γερμανικά το δοκίμιο του Τσβάιχ δημοσιεύθηκε ξανά την 1η Ιανουαρίου 1930 στην επίσης ιστορική και κορυφαία γερμανόφωνη εφημερίδα της Ουγγαρίας Pester Lloyd (Βουδαπέστη). Στα αγγλικά εμφανίστηκε με τον τίτλο “The Workers Dread Nought” από τους Eden και Cedar Paul, σύμφωνα με τον Σαρλ Μπωντουέν (βλ. Contemporary Studies, Allen and Unwin, Λονδίνο 1924, σ. 283 – αυτή η πληροφορία αντλήθηκε από το Randolph Klawiter, Stefan Zweig: A Bibliography, UNC Press, 1965). Ο Richard Friedenthal συμπεριέλαβε το κείμενο αυτό στον τόμο Europäisches Erbe, S. Fischer Verlag, Φρανκφούρτη/Μάιν, 1960. Μ. Βασιλάκης

Σύνδεση