Βασίλειος Πετράκος: Η Ιστορία της Ακαδημίας Αθηνών

Α. 1. Εισαγωγή Ο Βασίλειος Πετράκος, ο κορυφαίος αρχαιολόγος της νεότερης Ελλάδας, Γενικός Γραμματέας της Αρχαιολογικής Εταιρείας και τέως Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, συνέγραψε ένα μνημειώδες έργο με τίτλο Η Ακαδημία Αθηνών. Χρονογραφική προσωπογραφία, στο οποίο εξιστορεί την πορεία της Ακαδημίας Αθηνών τα τελευταία 93 χρόνια.[1] Ενώ έχει παρέλθει μια σχεδόν πενταετία από την κυκλοφορία του τόμου, δεν έγινε ως τώρα επίσημη παρουσίασή του ούτε δημοσιεύτηκε, όσο μπορώ να ξέρω, μια σύντομη, έστω, βιβλιοκρισία. Το βιβλίο αυτό περιέχει πολύτιμες, αντικειμενικώς εξακριβώσιμες μαρτυρίες για το Ανώτατο Πνευματικό Ίδρυμα της χώρας. Ο συγγραφέας, γνωρίζοντας από μέσα τα πραγματικά και τα λανθάνοντα προβλήματα, εξιστορεί με παρρησία τα γεγονότα, γνωρίζοντας πολύ καλά και εξ ιδίας πείρας ότι οι πικρές αλήθειες ενοχλούν, αν δεν λέγονται όμως δεν υπάρχει ελπίδα βελτίωσης. Η Σύγκλητος της Ακαδημίας αποφάσισε ήδη από το 1999 τη συγγραφή της Ιστορίας του Ιδρύματος. Το 2000 ο τότε Γενικός Γραμματέας Νικόλαος Ματσανιώτης ζήτησε από τον Πετράκο να γράψει την ιστορία της Δεύτερης Τάξης η οποία σε μια πρώτη μορφή ετοιμάστηκε την ίδια χρονιά. Ο συγγραφέας του τόμου επισημαίνει στον Σύντομο Πρόλογο (σσ. 5-7), για αποφυγή κάθε παρεξήγησης, ότι πρόκειται για «άνιση εξιστόρηση των πραγμάτων της Ακαδημίας» καθώς δεν παρέχει όσα πρέπει για τις δύο άλλες Τάξεις γιατί δεν θεωρεί τον εαυτό του αρμόδιο να αξιολογήσει πρόσωπα και πράγματα που δεν γνωρίζει επιστημονικώς. Ο υπότιτλος του βιβλίου Χρονογραφική προσωπογραφία αποτυπώνει με ακρίβεια το περιεχόμενό του. Η κύρια συμβολή του συγγραφέα συνίσταται στο ότι, αξιοποιώντας τα χειρόγραφα Πρακτικά των Συνεδριών της Ολομέλειας, τη σχετική βιβλιογραφία και τα άφθονα δημοσιεύματα σε εφημερίδες,[2] διαλύει μύθους «που βασίζονται στην άγνοια της φύσης και του έργου της Ακαδημίας και στη σκανδαλοθηρία του Τύπου που αναμειγνύεται σε πράγματα που δεν γνωρίζει και επαινεί την κακή, αθέατη πλευρά της Ακαδημίας». Η πρώτη ενότητα: «Η Ακαδημία Αθηνών. Χρονογραφική προσωπογραφία» (σσ. 9-121) αποτελεί αυτόνομη μονογραφία με πολλά άκρως ενδιαφέροντα νέα στοιχεία. Καταγράφονται οι γραπτές μαρτυρίες για το αρχαίο τοπωνύμιο Ακαδημία, περιοχή νοτιοανατολικά του σημερινού Κολωνού, ιδιοκτήτης της οποία ήταν ο ήρωας Ακάδημος.[3] Η Ἀκαδήμεια διέθετε μεγάλο δημόσιο πάρκο με πανύψηλα πλατάνια. Στην περιοχή αυτή εγκαταστάθηκε ο Πλάτων και ίδρυσε μετά το 387 π.Χ. το πρώτο πνευματικό Ίδρυμα στην ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού το οποίο διέθετε ειδικό χώρο για διαλέξεις και φιλοσοφικές συζητήσεις με παράλληλη λατρεία των Μουσών.[4] Μιμητής του Πλάτωνα υπήρξε ο Κικέρων ο οποίος ονόμασε Academia ένα χώρο στο κτήμα του στο Tusculum κατάλληλα διαμορφωμένο για φιλοσοφικές και επιστημονικές συναντήσεις, όπως και την έπαυλή του στην Καμπανία. Μέσω της λατινικής μεταγραφής Academia,[5] η αρχαιοελληνική Ἀκαδημία διαδόθηκε στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου με τη σημασία «Ανώτατο Πνευματικό Ίδρυμα το οποίο συγκαταλέγει στις τάξεις του κορυφαίες προσωπικότητες της επιστήμης, των γραμμάτων και των καλών τεχνών» και συνεκδοχικά το σχετικό κτίριο.[6] Από τις παλαιότερες Ακαδημίες που εξακολουθούν να λειτουργούν και να παρουσιάζουν εξαιρετικό έργο, ο συγγραφέας αναφέρει τις ακόλουθες: Academia Nazionale dei Lincei (Ρώμη, 1603), Αcadémie française (ιδρύθηκε το 1635 από τον καρδινάλιο Ρισελιέ με κύριο σκοπό «την τελειοποίηση της γαλλικής γλώσσας»), Royal Society (Λονδίνο, 1660). Το 1663 ιδρύθηκε στο Παρίσι από τον Κολμπέρ η Αcadémie des Inscriptions et Belles Lettres. To 1700 ίδρυσε ο Γκ. Β. Λάιμπνιτς την Kurfürstlich Brandenburgische Sozietät der Wissenschaften, η οποία επιβιώνει ως Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. 2. Από την προϊστορία στην Ιστορία της Ακαδημίας Στην ενότητα «Ακαδημίες στην Ελλάδα» παρουσιάζονται σε αδρές γραμμές οι προσπάθειες ίδρυσης Ακαδημιών, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν βραχύβιες, όπως στην Κρήτη (των Vivi στο Ρέθυμνο το 1561) και στην Κέρκυρα, με γνωστότερη την Ιονική Ακαδημία (1808). Ακαδημίες ονομάστηκαν καταχρηστικά κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ανώτερες σχολές για να τονιστεί το υψηλό επίπεδο σπουδών. Στην κατηγορία αυτή ανήκει η Πατριαρχική Ακαδημία του 1454 στην Κωνσταντινούπολη και η Αθωνιάς Εκκλησιαστική Ακαδημία. Τον 19ο αιώνα έγιναν διάφορες προσπάθειες ίδρυσης Ακαδημίας κατά το πρότυπο ξένων Ακαδημιών, κυρίως της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ιταλίας, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Το 1824 σχεδιάστηκε ίδρυση Ακαδημίας στην ελεύθερη Ελλάδα, ενώ το 1833 ειδική επιτροπή που όρισε η Αντιβασιλεία πρότεινε τη σύσταση «Πανελληνίου Ακαδημίας». Αριστερά: ο Γερμανός αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλλερ (1837-1923) που επέβλεψε την ανέγερση του κτιρίου της Ακαδημίας. Η φωτογραφία προέρχεται από το διαβατήριό του. Αρχείο Τσίλλερ στην Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου. Δεξιά: ο Δανός αρχιτέκτονας Θεόφιλος Χάνσεν (1813-1891) ο οποίος σχεδίασε το κτίριο και ανέθεσε την επίβλεψή του στον μαθητή του. Ακαδημία Αθηνών. Ο Αλέξανδρος Ραγκαβής (1809-1892) έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την ίδρυση Ακαδημίας, παραιτήθηκε όμως το 1851 τόσο από την Αρχαιολογική Εταιρεία όσο και από τον «Σύλλογο των βουλευομένων μελών της», μικρογραφία αρχαιολογικής Ακαδημίας, με αιτιολογία την πτώση του επιστημονικού επιπέδου του Συλλόγου. Το 1885, σε ηλικία 76 ετών, υπέβαλε στον υπουργό Παιδείας νομοσχέδιο 27 άρθρων με συνοδευτικό σχέδιο Διατάγματος για την εκλογή των πρώτων μελών της Ακαδημίας, ενώ σε σχετικό Υπόμνημα υπενθυμίζει ότι αυτός προέτρεψε διά του Κων. Σχινά τον Σίμωνα Σίνα να προβεί στη δωρεά του υπέρ της Ακαδημίας, εκφράζοντας τη λύπη του για τη μη πραγματοποίηση της επιθυμίας του δωρητή. Ο Ραγκαβής θεωρούσε βασικό έργο της Ακαδημίας την καλλιέργεια και τον καθαρισμό της ομιλούμενης γλώσσας και τη σύνταξη Νεοελληνικού Λεξικού. Η πληροφορία που παραθέτει ο συγγραφέας (σ. 22) δείχνει ότι η υπερβολή αποβαίνει τελικά μπούμερανγκ: «… ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, ο οποίος το 1842 ήταν μέλος μόνο μιας και έως το 1855, σε 13 χρόνια, είχε γίνει μέλος σε 16 Ακαδημίες και Εταιρείες (και έως το τέλος της ζωής του σε 79)». Το 1856 ανακοινώθηκε η μεγάλη δωρεά του Σίμωνος Σίνα για την οικοδόμηση του μεγάρου της Ακαδημίας. Η θεμελίωση έγινε στις 2 Αυγούστου 1859. Για το μεγάλο γεγονός ο Γεώργιος Τερτσέτης συνέθεσε ωδή σε σαπφικό μέτρο απηχώντας την ιδεαλιστική εικόνα της Ακαδημίας ως απαρχής αναβίωσης του αρχαίου κλέους. Ενδεικτική είναι η στροφή: Κάμετε, τα μυστήρια της σοφίας, Να ιερουργούν εις τον ναόν του Σίνα Καλοί ιερείς· πάλε η φυλή μας να ’ναι δόξα της γης. Το μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών, το οποίο με το Πανεπιστήμιο Αθηνών και την Εθνική Βιβλιοθήκη αποτελεί την περίφημη αθηναϊκή τριλογία, παραδόθηκε τον Mάρτιο του 1887, τριάντα σχεδόν χρόνια από τη θεμελίωσή του, στον τότε Πρωθυπουργό Xαρίλαο Tρικούπη. Ο Πετράκος το χαρακτηρίζει (σ. 23) ως «το ωραιότερο νεοκλασικό οικοδόμημα της Ελλάδος, δηλαδή του Κόσμου». Ο Ορλάνδος το θεωρούσε ισάξιο με τα μνημεία της Ακρόπολης.[7] Το μεγαλειώδες έργο αποτελεί σύλληψη του Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν την οποία υλοποίησε ο στενός συνεργάτης του, ο Γερμανός αρχιτέκτονας Ερνστ Τσίλερ. Ο λαμπρός διάκοσμος της μεγάλης αίθουσας συνεδριάσεων είναι έργο του Γερμανού ζωγράφου Κρίστιαν Γκρίπενκερλ[8] και ολοκληρώθηκε στην πενταετία 1880-1885. Με το θέμα αυτό έχουν ασχοληθεί δύο μέλη της Ακαδημίας Αθηνών.[9] Τελικά, ύστερα από τόσες περιπέτειες, πέρασαν 102 χρόνια από την πρόταση ίδρυσης της Ακαδημίας, το 1824, για να γίνει πραγματικότητα το όνειρο τόσων γενεών. Στις 18 Μαρτίου 1926 ο δικτάτορας Στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος εξέδωσε τη Συντακτική απόφαση περί Οργανισμού της Ακαδημίας Αθηνών η οποία κυρώθηκε από τη Βουλή και τη Γερουσία μετά την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος με το νόμο 4398/1929. Αφού αναφερθεί ο συγγραφέας στους σκοπούς της Ακαδημίας και τον τρόπο εκλογής των Ακαδημαϊκών, επισημαίνει ότι «η Ακαδημία Αθηνών δεν ευτύχησε να έχει ποτέ πλήρη τον αριθμό των τακτικών μελών της». Η έναρξη λειτουργίας της Ακαδημίας έγινε την Πέμπτη 25 Μαρτίου 1926 στις 15:30. Ο υπουργός Παιδείας και Ακαδημαϊκός Δημήτριος Αιγινήτης εκφώνησε λόγο περί Ακαδημιών και της Ακαδημίας Αθηνών και ακολούθησε σύντομη ομιλία του διορισμένου Προέδρου της Φωκίωνα Νέγρη. Όπως ολόκληρη η Ελλάδα, η Ακαδημία Αθηνών πέρασε δύσκολα χρόνια κατά την περίοδο της Κατοχής. Μετά τη λήξη των Δεκεμβριανών, τον Ιανουάριο του 1945, οι Άγγλοι χρησιμοποίησαν το μέγαρο της Ακαδημίας ως νοσοκομείο, το εγκατέλειψαν όμως γρήγορα, αλλά με πολλές ζημιές. Η θαρραλέα στάση της Ακαδημίας κατά την περίοδο της Κατοχής αποτυπώνεται στην Έκθεση του γενικού Γραμματέα Γεωργίου Π. Οικονόμου που διάβασε κατά την πανηγυρική συνεδρία της 24ης Μαρτίου 1941, οπότε και απονεμήθηκε «το χρυσούν μετάλλιον της ανδρείας και της αυτοθυσίας εις τας μαχομένας δυνάμεις της πατρίδος». Το ιστορικό αυτό κείμενο του Γενικού παρατίθεται ολόκληρο (σσ. 28-37). Η πνευματική τάξη του Έθνους, τόνισε, με τη σωφροσύνη και την ψύχραιμη στάση της κατόρθωσε από το ένα μέρος να μην αποκομίσει ο εχθρός ηθικά ωφελήματα, όπως επιζητούσε με επιμονή, και από το άλλο να διατηρηθεί η εσωτερική συνοχή και η πίστη στις ελληνικές παραδόσεις και την τελική νίκη.[10] 3. Οι παρεμβάσεις της δικτατορίας των συνταγματαρχών Η περίοδος της Επταετίας αποτέλεσε οδυνηρή εμπειρία και για την Ακαδημία Αθηνών. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι «Το 1967, σε λιγότερο από ένα μήνα από την επιβολή της δικτατορίας, από τις 8 Μαΐου μέχρι 26 Ιουνίου, υπήρξε συνεχής και συντονισμένη εκστρατεία των εφημερίδων Εστία και Βραδυνή εναντίον της Ακαδημίας». Ο Πετράκος λέει τα πράγματα με το όνομά τους: Στις 2 Μαΐου 1968, «καθ’ ήν εωρτάσθη η συμπλήρωσις έτους της Εθνικής Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου» ως λέγει ο Γ. Γ. της Ακαδημίας Ιω. Θεοδωρακόπουλος, μίλησε για την επέτειο ο Σπ. Μαρινάτος, γνωστός για τις ακραίες πολιτικές απόψεις του.[11] Στον λόγο, καλογραμμένο, κομψό παρά την καθαρεύουσα, ξεχνά ένα πράγμα, ότι η 21η Απριλίου κατέλυσε το σύνταγμα και στέρησε από τους Έλληνες την ελευθερία. Χρησιμοποίησε ο Μαρινάτος ως φτιασίδια τους Αρχαίους για να δικαιολογήσει το πολιτικό και πραγματικό έγκλημα, έχοντας ως αυταπόδεικτο επιχείρημα ότι κάποιοι θα κατέλυαν το καθεστώς. Τον προλόγισε ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Ερρίκος Σκάσσης, λατινιστής, […] ο οποίος τέλειωσε με την ευχή: «Η Ακαδημία Αθηνών εύχεται εις τας αόκνους προσπαθείας της επαναστάσεως της 21ης Απριλίου και της ενσαρκούσης το πνεύμα ταύτης Κυβερνήσεως καλήν μέχρι τέλους επιτυχίαν εις τους σκοπούς αυτής επ’ αγαθώ του Έθνους και του λαού». Ο Σκάσσης πέθανε το 1977 και πρόλαβε να ιδεί την επαναστατική εκπλήρωση της ευχής του. Τους Τούρκους να καταλαμβάνουν μέγα τμήμα της Κύπρου και χιλιάδες σκοτωμένους και “αγνοουμένους”» (σ. 40). Η δικτατορία των Συνταγματαρχών προσπάθησε ματαίως τον Ιούλιο του 1968 να τροποποιήσει τον Οργανισμό της Ακαδημίας με σκοπό να απαλλαγεί από τα δημοκρατικά μέλη της και να εκλέξει οπαδούς του δικτατορικού καθεστώτος. Η παρατιθέμενη Εισηγητική Έκθεση (σσ. 42-44) που υποβλήθηκε στον Παπαδόπουλο και το Σχέδιο Αναγκαστικού Νόμου (σ. 44 κ.ε.) φέρνουν στην επιφάνεια τη δολιότητα και τον καιροσκοπισμό ανθρώπων της δικτατορικής εξουσίας. Παρά τα όσα ατεκμηρίωτα διαδίδονται κατά καιρούς, η Ακαδημία Αθηνών κράτησε την αρμόζουσα στο Ανώτατο Πνευματικό Ίδρυμα της χώρας στάση απέναντι στο δικτατορικό καθεστώς. Ο ετήσιος εορτασμός της επετείου της 21η Απριλίου 1967 ήταν υποχρεωτικός, γεγονός το οποίο με αποδοκιμαστικό τρόπο υπαινίχτηκε κατά τον εορτασμό της δεύτερης επετείου ο Πρόεδρος Αμίλκας Αλιβιζάτος, ενώ το 1972 ο Μενέλαος Παλλάντιος ανέπτυξε το εντελώς άσχετο με τον εορτασμό θέμα «Σταθμοί της ελληνικής μουσικής» εξοργίζοντας τη χουντική κυβέρνηση η οποία είχε συνηθίσει στην επιδαψίλευση επαίνων για τα «επιτεύγματά» της. Ο Πετράκος δεν παραλείπει να αναφέρει ότι «Η Ακαδημία Αθηνών πολλές φορές χάνει τη μνήμη της. Πρόσωπα που κατά την Επταετία διορίστηκαν από τους δικτάτορες σε σημαντικά αξιώματα έγιναν μέλη της, χωρίς να ληφθούν υπ’ όψη δηλώσεις, όπως λ.χ. αυτή που ακολουθεί (…)» (σ. 50). Η δικτατορική κυβέρνηση επιχείρησε για δεύτερη φορά να επέμβει στα της Ακαδημίας με ένα εκτενές κείμενο (βλ. σσ. 51-59) που υποβλήθηκε τον Ιούνιο του 1972 στον Παπαδόπουλο. Με το σκεπτικό (σ. 54) ότι «Η στάσις των μελών της Ακαδημίας εις την μεγίστην πλειονότητά των υπήρξεν, ως γνωστόν, εχθρική έναντι της Επαναστάσεως», προτάθηκε να γίνει «εκκαθάρισις του Σώματος απ’ όλα τα στοιχεία, τα οποία το επολιτικοποίησαν».[12] Οι σκόπιμες αναλήθειες που κυκλοφορούσαν για να αμαυρωθεί η εικόνα της Ακαδημίας έπεσαν στο κενό.[13] Ενδεικτικό είναι το απόσπασμα (σ. 58): Εμφανίζουν [δημοσιογράφοι] το Ίδρυμα υποτεταγμένο στη δικτατορία, κάτι που εκ των πραγμάτων ήταν αδύνατον να συμβεί. Η Ακαδημία δεν είναι ένα αδιαίρετο σύνολο με μία γνώμη και μία άποψη. Αβασάνιστα όμως οι πολλοί στηρίζονται στους πανηγυρικούς λόγους του Μαρινάτου και του Τόμπρου, δηλωμένων πιστών της 21ης Απριλίου, που η πλειονότης των Ακαδημαϊκών αρνήθηκε επιδεικτικά να ακούσει, και χαρακτηρίζουν όλη την Ακαδημία ότι είχε τις ίδιες απόψεις. Τα έγγραφα όμως που δημοσιεύονται προηγουμένως αποδεικνύουν το εντελώς αντίθετο, ότι η Ακαδημία ήταν εχθρική προς το δικτατορικό καθεστώς. Ο Πετράκος τονίζει εμφατικά (σ. 59): «Κοινός είναι ο μύθος ότι ο Παπαδόπουλος είχε έλθει στην Ακαδημία και είχε μιλήσει». Το είπε στη Βουλή ο βουλευτής της Ένωσης Κέντρου-Νέες Δυνάμεις Ν. Παπαπολίτης και τον διέψευσε αμέσως ο Κωνσταντίνος Τσάτσος. 4. Επικριτές της Ακαδημίας Ο πραγματικός ιδρυτής της Ακαδημίας Δημήτριος Αιγινήτης (σ. 72), «άνθρωπος καλλιεργημένος και όχι βάναυσος τεχνοκράτης ή θρησκόληπτος εθνικιστής», σε ομιλία του με την ιδιότητα του Προέδρου, το 1929, αναφέρθηκε στις μεγάλες δυσκολίες και τα τεράστια εμπόδια που κατάφερε να ξεπεράσει η Ακαδημία η οποία ήταν άχρηστη και περιττή για τους μεν, ακατάλληλη και ατελής για τους δε, τελικά όμως αποδείχτηκε χρήσιμη και απαραίτητη για όλους. Σοφά αποδείχτηκαν τα λόγια του (σσ. 72-73): «Είναι η μοίρα όχι μόνο των Ακαδημιών, αλλά και παντός υψηλού και σπουδαίου έργου να λιθοβολείται εν τη γενέσει του. Κατά τινα δε αραβικήν παροιμίαν: Οι λίθοι ρίπτονται κατ’ εκείνων μόνον των δένδρων, τα οποία φέρουν χρυσούς και πολυτίμους εν γένει καρπούς». Από τους πιο σφοδρούς επικριτές της Ακαδημίας υπήρξε ο Κ. Αθάνατος, αρχισυντάκτης του Ελευθέρου Βήματος. Ο Πετράκος παραθέτει ολόκληρο το δηκτικό άρθρο του της 3ης Φεβρουαρίου 1927 με τίτλο «Το τέρας» (σσ. 73-75) για να φανεί ότι «η αντίδραση κατά της Ακαδημίας δεν οφειλόταν στα έργα της, είχε προλάβει μόνο να εκλέξει τον Κων. Καραθεοδωρή, αλλά πιθανώς στην απογοήτευση εκείνων που δεν είχαν διοριστεί, που όπως συμβαίνει πάντοτε, σε όλες τις περιπτώσεις κατηγορούν κάτι που δεν το γνωρίζουν». Τον Αύγουστο του 1859 κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος, ενώ η επίβλεψη του έργου ανατέθηκε από τον Χάνσεν στον Τσίλλερ το 1861. Στη φωτογραφία ήδη έχουν τεθεί τα θεμέλια. Ακαδημία Αθηνών. Ο Νικόλαος Χατζιδάκης (1872-1942), γιος του επίσης κορυφαίου μαθηματικού Ιωάννη Χατζιδάκη, με αφορμή το χρονογράφημα του Κ. Αθάνατου, δημοσιεύει πέντε μέρες αργότερα επιστολή με τίτλο «Delenda Academia» επικρίνοντας σφοδρότατα τον «τιτλομανή κύριο» Δημήτριο Αιγινήτη ο οποίος «αυθαίρετα» διόρισε ως πρώτους ακαδημαϊκούς «όσους ήθελεν». Ήρθε στην επιφάνεια με άκομψο τρόπο η πικρία του γιατί δεν επιλέχτηκε ο ίδιος για την αριστίνδην θέση του Ακαδημαϊκού, αλλά ο Γεώργιος Ρεμούνδος (1878-1928), μεγάλη, επίσης, μαθηματική μορφή.[14] Ο Πετράκος σημειώνει εύστοχα (σ. 75): «Ο Αιγινήτης είχε διορίσει Ακαδημαϊκό τον θείο του Νικολάου, Γεώργιο Χατζιδάκι, αυθεντία στη γλωσσολογία. Θα ήταν άκομψο, και για ένα δικτάτορα, να διορίσει θείο και ανηψιό». Ο Χατζιδάκης εξαπέλυσε το 1935 δεύτερο φιλιππικό κατά της Ακαδημίας, μη αποδεχόμενος την πρόταση που του έγινε από τον Καραθεοδωρή να υποβάλει υποψηφιότητα.[15] Στη σχετική επιστολή του σε λογοτεχνικό περιοδικό υπογράφει με την ένδειξη «Καθηγητής του Εθν. Πανεπιστημίου και εσαεί μη Ακαδημαϊκός».[16] Την Ακαδημία επέκρινε και ο Ιάκωβος Καμπανέλλης με άρθρο του στην εφημερίδα Τα Νέα (10 Απριλίου 1975). Ο Πετράκος σχολιάζει: Ο Καμπανέλλης δεν αποφεύγει και αυτός το μέχρις ανίας κοινότοπο επιχείρημα. Γιατί δεν μπήκαν στην Ακαδημία ο Καζαντζάκης, ο Σικελιανός, ο Βάρναλης, ο Ρίτσος; Για τους γνωστούς λόγους στις γνωστές εποχές. Γιατί ήσαν αριστεροί οι δύο πρώτοι ή τους θεωρούσαν αριστερούς, γιατί ο Ξενόπουλος φρόντισε ή κάποιος άλλος να εξαφανιστεί ο φάκελος του 1945, γιατί η νοοτροπία αυτή ίσχυσε και τα επόμενα χρόνια στην εκλογή του Καρούζου, και αριστερός θεωρήθηκε και ο Παν. Κανελλόπουλος. Η Πηνελόπη Δέλτα έπρεπε να διοριστεί από τον Πάγκαλο, αλλά και τότε υπήρχαν πολιτικές αντιθέσεις και ήταν και γυναίκα. Το 1927 απονεμήθηκε στον πατέρα της το χρυσό μετάλλιο και μόλις το 1930 δόθηκε σ’ εκείνη το αργυρό αφού είχαν προηγηθεί άλλοι λησμονημένοι πλέον, ευτυχώς ανάμεσά τους υπήρχαν η Εύα και ο Άγγελος Σικελιανός (1929). Ο Σεφέρης και ο Ελύτης αρνήθηκαν οι ίδιοι την Ακαδημία με ευγενικό τρόπο. Ο Παπανούτσος έγινε Ακαδημαϊκός και ο Θεοτοκάς πέθανε νωρίς. Πιθανότατα θα εκλεγόταν. Στην Ακαδημία για λόγους προφανείς δεν είναι δυνατόν να βρίσκονται στις τάξεις της ταυτόχρονα όσοι είναι άξιοι εκλογής. (σ. 60) Η Ακαδημία έχει επικριθεί δικαίως για το γεγονός ότι εξέλεξε αντεπιστέλλον μέλος της τη σύζυγο του δικτάτορα Νικολάου Τσαουσέσκου.[17] Συνηθίζεται διεθνώς όταν υψηλά ιστάμενα πολιτικά πρόσωπα επισκέπτονται με επίσημη πρόσκληση μια χώρα να τους αποδίδονται κάποιες τιμητικές διακρίσεις. Το ζεύγος Τσαουσέσκου επισκέφτηκε επίσημα την Ελλάδα από τις 25 έως τις 29 Μαρτίου 1976. Ο πρωθυπουργός της χώρας Κωνσταντίνος Καραμανλής ζήτησε από την Ακαδημία να απονείμει στην κυρία Τσαουσέσκου κάποια τιμητική διάκριση. Αρχικά φαίνεται ότι είχε αποφασιστεί να της δοθεί το χρυσό μετάλλιο, όπως προκύπτει από έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών της 12ης Μαρτίου. Μετά την Ελλάδα, τη σκυτάλη πήρε το Ηνωμένο Βασίλειο.[18] Το άδοξο τέλος του ζεύγους Τσαουσέσκου με την εκτέλεσή τους το απόγευμα της 25ης Δεκεμβρίου 1989 πολλαπλασίασε σε διεθνές επίπεδο τα αρνητικά σχόλια για τις τιμές που αποδόθηκαν ιδίως στη σύζυγο του δικτάτορα. Με αφορμή τη συμπλήρωση δύο χιλιάδων χρόνων από τη γέννηση του Βιργιλίου, η Ακαδημία Αθηνών γιόρτασε τη σπουδαία αυτή επέτειο στις 20 Οκτωβρίου 1981. Ορισμένοι βρήκαν την ευκαιρία να επικρίνουν την Ακαδημία, εκτέθηκαν όμως οι ίδιοι ανεπανόρθωτα καθώς έδειξαν την παχυλή τους αμάθεια καθώς δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει τη συμβολή του λατινικού πολιτισμού στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού πνεύματος. Ο αρχαιοελληνικός και ο ρωμαϊκός πολιτισμός αποτελούν τους δύο σταθερούς πυλώνες στους οποίους εδράζεται το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Ο Πετράκος αναφέρεται στο όλο θέμα με πυκνότητα λόγου για να καταλήξει στο επιμύθιο (σ. 63): «Όμως δεν ενοχλούσε ο Βιργίλιος, αλλά η Ακαδημία». Το 1997 είχε προκηρυχτεί έδρα Πεζογραφίας την οποία κατέλαβε η Γαλάτεια Σαράντη. Τα επικριτικά άρθρα που φιλοξένησε η εφημερίδα Το Βήμα της 13ης Απριλίου 1997, όχι για την εκλογή της Σαράντη, αλλά για «διαδικασίες αντίθετες με την αξιοπρέπεια του ανθρώπου», γράφτηκαν με συναισθηματικά κριτήρια, χωρίς την απαραίτητη νηφαλιότητα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Φίλιππου Ηλιού (σ. 65) ο οποίος σε ομιλία του, δημοσιευμένη σε συγκεντρωτικό τόμο μελετών του το 2006 από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, φαίνεται ότι συμπαθούσε τόσο πολύ την Ακαδημία που ακόμα και το περικαλλές κτίριό της το χαρακτηρίζει «Γενικά Αρχεία του Κράτους ή ως Νομισματικό Μουσείο, ακόμη και προ του 1926». Ο Πετράκος αποφαίνεται (σ. 65): Τα δημοσιεύματα για την Ακαδημία, επικριτικά πάντοτε, είναι συνεχή και γίνονται από πρόσωπα που δεν γνωρίζουν την Ακαδημία και το έργο της. Και το έργο είναι φανερό στις εκατοντάδες των δημοσιευμάτων, στο ότι ερευνητές των Κέντρων της γίνονται, σε μεγάλο ποσοστό, καθηγητές Πανεπιστημίων. Το παράδοξο είναι ότι η άγνοια περί την Ακαδημία δεν περιορίζεται μόνο σε ορισμένους δημοσιογράφους οι οποίοι αρέσκονται στη δημιουργία εντυπώσεων.[19] Στην τελετή έναρξης λειτουργίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Λευκωσία, 16 Οκτωβρίου 1992, η Ακαδημία ανταποκρίθηκε ευχαρίστως στην πρόσκληση του Πανεπιστημίου και έστειλε εκπροσώπους της τον Κων. Δεσποτόπουλο, τον Μιχ. Σακελλαρίου και τον Σπ. Ιακωβίδη. Ο Πετράκος αναδιηγείται όσα αναφέρει ο Σακελλαρίου σε έκθεσή του προς τη Σύγκλητο (σ. 66): Πριν από την έναρξη της τελετής απομάκρυναν τους τρεις κορυφαίους επιστήμονες «από την πρώτη σειρά των καθημένων γιατί δεν φορούσαν τήβεννο, όπως οι πανεπιστημιακοί, και δεν θεωρήθηκαν επίσημοι, παρά το “μεγάλο διάσημο” που έφεραν. Βγήκαν από την αίθουσα και δεν έλαβαν μέρος στην τελετή!». Ο Πετράκος τονίζει ότι η γνώμη που έχουν οι πολλοί για την Ακαδημία δεν είναι πάντοτε ορθή. Στην ενότητα Haud ignota loquor[20] (σσ. 82-88) ο Πετράκος αναφέρεται με παρρησία σε κακώς κείμενα και υποδεικνύει τρόπους αντιμετώπισής τους, ξεκινώντας από ορθές, όπως πάντα, διαπιστώσεις: Οι Ακαδημίες δεν χαρακτηρίζονται από κάποιο πρόσωπο που είναι μέλος τους, ούτε μπορούν να κατηγορηθούν για όσους δεν περιέλαβαν. Η εκλογή ή όχι κάποιου που το αξίζει εξαρτάται, εκτός από το έργο του, και από περιστάσεις και από πρόσωπα. Εκείνο που έχει σημασία σε μια Ακαδημία είναι ο χαρακτήρας της. Κι αυτό κρίνεται κάθε φορά με τον τρόπο που πρέπει. Η Αcadémie française δεν μειώθηκε γιατί είχε τον Petain και κάποιους άλλους στα μέλη της. Εκείνοι δεν στάθηκαν στο τέλος αντάξιοι της πατρίδας τους. Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε, το 1960, τον Νικόλαο Λούβαρι, όταν μέλη της ήσαν ο Ζολώτας, ο Κανελλόπουλος, ο Θεοδωρακόπουλος, ο Πουλίτσας, ο Τριανταφυλλόπουλος. Κάθε Ακαδημία έχει τα εσωτερικά της προβλήματα, που τα προκαλούν όχι εκείνοι που δεν έγιναν Ακαδημαϊκοί, αλλά οι παρείσακτοι με την αρχαία έννοια. […] Οι Ακαδημίες είναι μικρογραφίες της κοινωνίας μέσα στην οποία δρουν. Το ολιγομελές χαρακτηριστικό τους κάνει εμφανέστερα τα λογής ελαττώματα των ανθρώπων που τις συγκροτούν. 5. Η «προστασία» της γλώσσας και η Ακαδημία Οι θέσεις του Πετράκου για τη γλώσσα απηχούν πλήρως την επιστημονική αλήθεια, την οποία ορισμένοι δεν θέλουν να παραδεχτούν. Ενδεικτικό είναι το ακόλουθο παράθεμα: Στην Ακαδημία ανατέθηκε η «προστασία» της γλώσσας, δηλαδή η διατήρηση της καθαρεύουσας. Όμως δεν είναι δυνατή από κανέναν η ρύθμιση της γλώσσας, η κάθαρσή της, που δεν χρειάζεται. Έχει ήδη γίνει. Δεν έχουν ομοιότητα ή οιαδήποτε σχέση οι σκέψεις του Richelieu όταν ίδρυσε την Académie française με σκοπό «donner des regles certaines à notre langue e la rendre pure, éloquante et capable de traiter les arts et les sciences . . . composer un dictionnaire, une grammaire, une rhétorique et une poétique». Για το σπουδαίο αυτό ζήτημα, το γλωσσικό, συχνά κατηγορείται η Ακαδημία ότι δεν ενεργεί. Παλαιότατη επιστημονική αλήθεια είναι ότι η γλώσσα δημιουργείται, διαμορφώνεται και μεταβάλλεται από τους ανθρώπους και καμία μορφή της ή κανόνας δεν μπορεί να επιβληθεί, παρά μόνον με τη βία, όπως έγινε. Ή γίνεται ακόμη, σε αρκετά κράτη. Αλλά και γι’ αυτό απαιτείται πολύς χρόνος και πολλή βία. (σ. 67) Ο Πετράκος τονίζει ότι η Ακαδημία εξετάζει τα θέματα της γλώσσας με επιστημονικά κριτήρια, όπως είναι αυτονόητο, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται με τα λεξικά που εκδίδει και τα σχετικά δημοσιεύματα. Οι λογοτέχνες διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της νεοελληνικής γλώσσας με τεράστια συμβολή των παλαιοτέρων μελών της, όπως του Παλαμά, του Μυριβήλη και του Τερζάκη, αλλά και όσων δεν υπήρξαν μέλη της, όπως του Νίκου Καζαντζάκη. Ο λαός εμπλουτίζει τη γλώσσα και οι λογοτέχνες, όπως και οι λόγιοι κυρίως των ανθρωπιστικών επιστημών την ομορφαίνουν. Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι δεν γίνεται κάποιος ποιητής αν χρησιμοποιεί λέξεις του Σολωμού, του Παλαμά, του Σικελιανού, του Ελύτη. «Χρειάζεται το ταλέντο, το ήθος, η αισθητική μορφή και η ιδεολογική βάση». Τονίζει ακόμα ότι τη γλωσσική πολιτική την καθορίζει η Πολιτεία, η οποία οφείλει να παρέχει στις μαθήτριες και τους μαθητές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης όλα τα απαραίτητα μέσα για να αποκτήσουν την ικανότητα άρτιου χειρισμού της γλώσσας. Η ενότητα «Το Παραγλωσσικό» (σσ. 89-98) επιβεβαιώνει ακόμα μια φορά ότι ο συγγραφέας του έργου είναι επιστήμονας με ευρύτητα γνώσεων και πνεύματος ο οποίος δεν μπορεί να ανεχθεί τον ανεύθυνο τρόπο με τον οποίο ελάχιστοι Ακαδημαϊκοί εκτίθενται, και πολύ περισσότερο εκθέτουν την Ακαδημία, με τις αντιεπιστημονικές θέσεις τους για τη γλώσσα. Ο Πετράκος επισημαίνει ορθώς ότι «η δανεική γνώση δεν αφομοιώνεται από τον ανίδεο της επιστήμης και το αποτέλεσμα είναι πάντοτε οικτρό. […] Το γλωσσικό είναι θέμα που όλοι νομίζουν ότι το χειρίζονται και μπορούν να έχουν άποψη για τη γλώσσα. Αλλά μόνον οι ειδικοί, φιλόλογοι, γλωσσολόγοι, λογοτέχνες ιστορικοί, αρχαιολόγοι, γενικώς πρόσωπα με άρτια ανθρωπιστική παιδεία και άξιοι του ονόματος, μπορούν να διατυπώσουν άποψη, πολύ περισσότερο γνώμη» (σ. 89-90). Η Ακαδημία εξ αρχής θεωρήθηκε «κάστρο της καθαρεύουσας και της γλωσσικής αντίδρασης», θέμα το οποίο απασχόλησε εκτενώς τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Ο Πετράκος σημειώνει ότι «ο Παλαμάς, ο Δροσίνης και αργότερα ο Βενέζης, ο Μυριβήλης, ο Τερζάκης, ο Κουγέας, ο Ρωμαίος, ο Καρούζος, ο Άγγ. Βλάχος δεν ήσαν γλωσσαμύντορες. Την εικόνα της αντίδρασης δημιούργησαν ορισμένοι με ιδιότυπες ιστορικές και κοινωνικές απόψεις, αλλά οπωσδήποτε κορυφαίοι, λ.χ. Γ. Χατζιδάκις, Θεόφ. Βορέας, Νικ. Εξαρχόπουλος, Σπ. Μαρινάτος, Ιω. Σταματάκος» (σ. 91). Το «παραγλωσσικό» συνδέεται με «την ανωτερότητα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας έναντι όλων των άλλων γλωσσών», θέμα καθαρά ιδεοληπτικό, και «την προστασία της Ελληνικής, άγνωστο ποιας ακριβώς και από ποιους εχθρούς της». Ο Πετράκος τονίζει ότι «η καθαρεύουσα είναι κάτι οριστικά χαμένο, παρά το ότι έχουν γραφεί σ’ αυτήν κείμενα μεγάλης λογοτεχνίας» (σ. 91) και επισημαίνει ότι κατά τους κινδυνολόγους «η ηθική παρακμή συνδέεται με τους τόνους, που δεν χρειάζονται, το διακήρυξε στην Ακαδημία ο Γ. Χατζιδάκις, που δεν μεταχειρίζονται πλέον οι πολλοί, αλλά κανείς δεν εμποδίζεται όταν τους χρησιμοποιεί. Και οι λαοί που δεν έχουν τόνους; Και ο Σολωμός όπως τον βλέπουμε στα Αυτόγραφα;» (σ. 92). Ο Πετράκος, βαθύτατος γνώστης της κλασικής αρχαιότητας, και όχι μόνο, τολμά να πει την αλήθεια που ενοχλεί τους ανίδεους: «Οι Αρχαίοι ούτε τέλειοι ήσαν ούτε μπορούν να ορίζουν τον τρόπο της ζωής μας και τις αντιλήψεις μας για τα σημερινά πράγματα».[21] (σ. 93) Αντέδρασε, επίσης, δυναμικά στη γλωσσική αρχαιοπληξία και τις ανιστόρητες θέσεις ενός άσχετου με τη γλώσσα Ακαδημαϊκού, τονίζοντας ότι: Η ελληνική αρχαιότης από την εποχή των τρωικών, η καταγωγή των Ελλήνων, η παρθενογένεση του ελληνικού αλφαβήτου, η μοναδικότητα της αρχαίας ελληνικής, η δημιουργία της, οι λέξεις της που περιέχονται στις ευρωπαϊκές γλώσσες, ορίζεται και το ποσοστό, συνιστούν νοοτροπία αντιδραστική και μαγική αντίληψη των πραγμάτων. (σ. 94) Ο συγγραφέας προς επίρρωση των θέσεών του παραθέτει (σ. 98) την άποψη του Εμμανουήλ Κριαρά για το ποιος είναι αρμόδιος να μιλά για τη γλώσσα. Η ενότητα με τον ασυνήθιστο τίτλο «Τοῖς πράγμασιν γὰρ οὐχὶ θυμοῦσθαι χρεών»[22] αναφέρεται συνοπτικά (σσ. 98-100) με αξιοθαύμαστη στωικότητα στον φανερό και υπόγειο πόλεμο που έγινε στον συγγραφέα, μια «μεθοδευμένη σκευωρία» την οποία η Δικαιοσύνη, προς θλίψη των κατηγόρων, έθεσε στο Αρχείο. Ενόχλησε ορισμένους η απόφαση της Συγκλήτου τον Νοέμβριο του 2014 να τοποθετήσει σε καίρια σημεία μεταλλικό φράγμα που εμποδίζει την «αναγραφή επιγραφών» (τα γνωστά γκράφιτι) το κάτω μέρος του μεγάρου της Ακαδημίας. Τον Ιούλιο του 2015 ο ελεύθερος ως τότε χώρος, ιδιοκτησίας της Ακαδημίας «οριοθετήθηκε με χαμηλότατο κιγκλίδωμα για να τεθεί τέρμα στη χρήση του χώρου ως του “ωραιότερου νεοκλασικού πάρκιν του κόσμου”. Το 2016 οι εστέτ ενοχλήθηκαν από το καγκελάκι και τις λαμαρίνες. […] Το 2019 επενέβη η Δικαιοσύνη, επισήμως ενημερωμένη». Ο συγγραφέας, βαθύς γνώστης της μοναδικής πνευματικής παράδοσης της Γαλλίας, παραθέτει στο πρωτότυπο (σσ. 102-104) το εμβληματικό άρθρο του Φρανσουά Μωριάκ, μέλους της Γαλλικής Ακαδημίας, βραβευμένου με Νόμπελ λογοτεχνίας, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1945, με θέμα την απαλλαγή της Ακαδημίας από τις πληγές του πολέμου και την ανανέωσή της. Οι απόψεις του Μωριάκ παραμένουν και σήμερα επίκαιρες και άκρως διδακτικές. Στην ενότητα «Το όνειρο του Αλεξάνδρου Ρίζου Ραγκαβή “Η ελληνική Ακαδημία”» (σσ. 105-115) ο Πετράκος προσκομίζει στοιχεία τα οποία δείχνουν ότι ο Ραγκαβής, αρχικά αξιωματικός του πυροβολικού και μετά ποιητής, πεζογράφος, επιγραφικός, αρχαιολόγος, διπλωμάτης, είναι στην ουσία ο πρώτος που προσπάθησε να εισαγάγει το θεσμό της Ακαδημίας στην Ελλάδα,[23] έχοντας ως πρότυπο την Académie des Inscriptions et Belles Lettres του Institut de France, του οποίοι ήταν μέλος. Η ενότητα «Μαρτυρίες περί της Ακαδημίας Πλάτωνος» (σσ. 122-134) αποτελεί αυτόνομη έρευνα με πλήθος αρχαίων μαρτυριών για τον κήπο και το άλσος, την εξέδρα, τα ιερά, το γυμνάσιον, την παλαίστρα, τη στοά και τις μορίες «ιερές ελιές». B. Παρουσίαση των τάξεων 1. Τάξις των Θετικών Επιστημών Η παρουσίαση της Τάξης είναι συνοπτική (σσ. 136-171) καθώς ο συγγραφέας του βιβλίου αναφέρει ότι, ως μη ειδικός, δεν υπεισέρχεται στο επιστημονικό έργο των μελών της. Στο έκτασης δύο σελίδων εισαγωγικό μέρος ο Πετράκος αναφέρεται στα γνωστικά αντικείμενα κάθε τάξης και στο βασικό κριτήριο επιλογής των Ακαδημαϊκών, σύμφωνα με το άρθρο 17 του Οργανισμού κατά το οποίο «Τακτικά μέλη της Ακαδημίας Αθηνών εκλέγονται Έλληνες διακρινόμενοι εις τα επιστήμας ή τα γράμματα ή τας καλάς τέχνας διά σπουδαίων έργων». Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι στην Τάξη των θετικών επιστημών τα κριτήρια αξιολόγησης των υποψηφίων είναι μηχανιστικά. «Το κυριότερο είναι ο δείκτης επιρροής (Impact Factor) και ακολουθούν οι συμμετοχές σε συνέδρια, οι προεδρίες σε επιτροπές οιουδήποτε είδους και η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη δημοσιότης, δοκιμασία που ούτε ο Robert Koch, ο Louis Pasteur, ο Alex. Fleming, ο Γεώργ. Παπανικολάου ή ο εφευρέτης του roulement (ένσφαιρος τριβεύς) θα μπορούσαν να περάσουν». Οι στατιστικές μέθοδοι αξιολόγησης του επιστημονικού έργου με έμφαση στον Citation Index και τις ετεροαναφορές δεν ισχύουν απόλυτα για όσους ασχολούνται με τις ανθρωπιστικές επιστήμες, τα γράμματα και τις καλές τέχνες.[24] Η Ακαδημία εξέλεξε το 1926 στην Τάξη αυτή ως πρώτο Ακαδημαϊκό «την επιστημονική δόξα της Ελλάδας στο εξωτερικό», τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή.[25] Στη συνέχεια ακολουθεί κατά χρονολογική σειρά η προκήρυξη των θέσεων, αναγραφή των υποψηφίων και των μελών των εισηγητικών επιτροπών και η σειρά κατάταξης των υποψηφίων.[26] Προηγείται το ονοματεπώνυμο του εκλεγέντος ακαδημαϊκού ή η ένδειξη «Άγονη προκήρυξη». Ο συγγραφέας παραθέτει, όπου το κρίνει σκόπιμο, ορισμένα διαφωτιστικά στοιχεία και οξυδερκή σχόλια, όπως λ.χ. σχετικά με την εκλογή του Χ. Ρούσσου.[27] 2. Τάξις των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών Όπως είναι ευνόητο, το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου (σσ. 172-487) είναι αφιερωμένο στη δεύτερη Τάξη την οποία λόγω ειδικότητας γνωρίζει ο συγγραφέας όσο λίγοι, προειδοποιεί μάλιστα τον αναγνώστη για την αυτονόητη για επιστήμονες ανισοκατανομή. Περνάει έτσι και το μήνυμα ότι οι σοβαροί επιστήμονες δεν «μπαίνουν σε ξένα χωράφια», εκτιθέμενοι συχνά ανεπανόρθωτα. Ο Πετράκος συνοψίζει (σ. 173) με επιγραμματική λιτότητα την πορεία και τις εξελικτικές τάσεις που διαμορφώθηκαν στη Δεύτερη Τάξη. Από τα δεκαέξι [διορισμένα] μέλη πέντε ήσαν κλασικοί αρχαιολόγοι (Καββαδίας, Τσούντας, Σωτηριάδης, Κεραμόπουλος, Οικονόμος), ένας βυζαντινός αρχαιολόγος (Σωτηρίου), δύο κλασικοί φιλόλογοι (Μενάρδος, Καλλιτσουνάκης), ένας ιστορικός του Βυζαντίου (Άμαντος), ένας γλωσσολόγος (Χατζιδάκις), δύο αρχιτέκτονες (Κουρεμένος, Ορλάνδος), ένας ζωγράφος (Ιακωβίδης) και τρεις ποιητές (Παλαμάς, Δροσίνης Προβελέγγιος). Στους αρχαιολόγους, κλασικούς και βυζαντινούς, πρέπει να περιληφθεί και ο Ορλάνδος […]. Η ανισότητα στην κατανομή των εδρών θα συνεχιστεί έως σήμερα και οφείλεται είτε σε λόγους υποκειμενικούς, τη γνώμη της Ακαδημίας ως προς τους εκτός αυτής θεράποντες των τεχνών και των ανθρωπιστικών επιστημών, είτε σε αντικειμενικούς, δηλαδή την έλλειψη προσώπων κατάλληλων για να καταλάβουν έδρα στην Ακαδημία. Με τις νέες έδρες, τις μετά το 1926, πρώτη τιμήθηκε η πεζογραφία (1927, Δ. Καμπούρογλους) και ακολούθησαν, η αρχαία ιστορία (1929, Σ. Κουγέας), η βυζαντινή φιλολογία (1943, Ν. Βέης), η μουσική (1945, Μ. Καλομοίρης), η λατινική φιλολογία (1955, Ερ. Σκάσσης), η λαογραφία (1970, Γ. Μέγας), η νέα ελληνική φιλολογία (1980, Λ. Πολίτης), και η ιστορία της τέχνης (1991, Χρύσανθος Χρήστου). Η επιγραφική κατέλαβε έδρα τελευταία, ως μέρος της κλασικής αρχαιολογίας (2000). [Εκλέχτηκε ο Βασίλειος Πετράκος.] Η παρουσίαση της Β΄ Τάξης γίνεται κατά γνωστικά αντικείμενα ως ακολούθως: Η Κλασική Αρχαιολογία (σσ. 176-201) είχε την πρωτοκαθεδρία. Κύριος σκοπός της Τάξης υπήρξε «η δημοσίευση επιγραφών και η διενέργεια ανασκαφών» καθώς ήταν αδιαμφισβήτητη η ακμή της αρχαιολογίας στην Ελλάδα, όπως αποτυπώνεται, εκτός των άλλων, στην έκδοση τριών σπουδαίων περιοδικών: Αρχαιολογική Εφημερίς, Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας και το Αρχαιολογικόν Δελτίον. Η Αρχαιολογική Εταιρεία και οι ξένες Σχολές πρόσφεραν και προσφέρουν ανεκτίμητες υπηρεσίες. Η Ακαδημία Αθηνών συγκατέλεξε στα μέλη της τους διαπρεπέστερους αρχαιολόγους. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πρώτο αντεπιστέλλον μέλος της εξέλεξε το 1928 τον διαπρεπή αρχαιολόγο και νεοελληνιστή Στέφανο Ξανθουδίδη και το 1982 τον Στυλιανό Αλεξίου ο οποίος καλλιέργησε με το ίδιο πάθος την αρχαιολογία και τη νεοελληνική φιλολογία. Σε ό,τι αφορά την ανασκαφή της αρχαίας Ακαδημίας (σσ. 180-181), «της Ιερουσαλήμ της Ακαδημίας Αθηνών», τα παρατιθέμενα στοιχεία είναι άκρως διαφωτιστικά. Το 1955 έληξε η διαμάχη ανάμεσα σε δύο διαπρεπείς αρχαιολόγους και οι εντάσεις ανάμεσα στα μέλη της Ακαδημίας, καθώς εκλέχτηκαν την ίδια χρονιά ακαδημαϊκοί πρώτα ο Σπυρίδων Μαρινάτος και μετά ο Χρήστος Καρούζος.[28] Το 1970 έγινε η εκλογή του Γεωργίου Μυλωνά στον οποίο οφείλεται η ίδρυση του Κέντρου Ερεύνης της Αρχαιότητος.[29] Ο Άγγελος Δεληβορριάς εκλέχτηκε Ακαδημαϊκός το 2016. Πέθανε στις 24 Απριλίου 2018, την ημέρα που επρόκειτο να γίνει η επίσημη υποδοχή του στην Ακαδημία. Ο Πετράκος παρουσιάζει συνοπτικά (σσ. 200-201) με κριτική ματιά, λυρισμό και ευαισθησία το έργο και την προσωπικότητά του: «Σκόρπιζε απλόχερα το τάλαντο που είχε μέσα του, τα χρόνια της ζωής του, τις μέρες του βίου του, που φεύγουν αμείλικτα. Ακούραστος, ένιωθε αιώνιος, ξόδευε τον εαυτό του, δίδαξε, έκανε μαθητές και συνέχιζε να πατάει στα παλιά αχνάρια της επιστήμης. Αδιάκοπα ανήσυχος, περίεργος, πορευόταν τον ανηφορικό δρόμο του στοχασμού, ζώντας στην τέχνη, την ποίηση, την εικόνα, τα μνημεία». Διακρίνονται ο Τσίλλερ και ο Χάνσεν που παρακολουθούν τις εργασίες ανέγερσης του κτιρίου. Ακαδημία Αθηνών. Η Βυζαντινή Αρχαιολογία (σσ. 201-204) εκπροσωπήθηκε επάξια από τον Γεώργιο Σωτηρίου, αριστίνδην μέλος της Ακαδημίας, τον οποίον διαδέχτηκε το 1966 ο Ανδρέας Ξυγγόπουλος και αυτόν το 1980 ο Μανόλης Χατζηδάκης, ενώ το 2000 εξελέγη ο Παναγιώτης Βοκοτόπουλος. Η Αρχιτεκτονική (σσ. 205-207) ξεκίνησε στην Ακαδημία με δύο καταξιωμένες προσωπικότητες, τον Βασίλειο Κουρεμένο και τον Αναστάσιο Ορλάνδο, διαπρεπή, επίσης, βυζαντινό αρχαιολόγο. Ακολούθησαν οι: Δημήτριος Πικιώνης (1966), Σόλων Κυδωνιάτης (1977), Παύλος Μυλωνάς (1996), ο Γεώργιος Λάββας (2003), ο Νίκος Βαλσαμάκης (2007) και ο Μανόλης Κορρές (2017). Η Γλυπτική (σσ. 208-210) πέρασε αρκετές περιπέτειες λόγω «της αοριστίας που παρατηρείται συχνά στον προσδιορισμό του αντικειμένου των εδρών που προκηρύσσονται». Το 1936 εξελέγη ο Κωνσταντίνος Δημητριάδης, η παραμονή του όμως στο Παρίσι προκάλεσε τη διαγραφή του η οποία ανακλήθηκε το 1940. Ακολούθησαν οι: Αντώνης Σώχος (1965), Μιχάλης Τόμπρος (1968), Βάσος Φαληρέας (1976), Γιάννης Παππάς (1980, έμεινε όμως εκτός Ακαδημίας από το 1991 ως το 1997 λόγω διαφωνίας του για την απονομή του Αριστείου στον γλύπτη Νικ. Περαντινό). Τα έτη 1993, 1995 και 2007 οι προκηρύξεις απέβησαν άγονες, ενώ το 2011 εκλέχτηκε ο Γιάννης Παρμακέλης. Η Ζωγραφική (σσ. 211-218) είχε εκπρόσωπό της στην Ακαδημία από την ίδρυσή της τον Γεώργιο Ιακωβίδη. Το 1934 η προκήρυξη απέβη άγονη. Την έδρα κατέλαβε το 1945 ο Επαμεινώνδας Θωμόπουλος, το 1949 ο Παύλος Μαθιόπουλος, το 1959 ο Ουμβέρτος Αργυρός, το 1974 o Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας (η Δικτατορία καθυστέρησε σκόπιμα την επικύρωση της εκλογής του η οποία έγινε δύο χρόνια νωρίτερα), το 1993 ο Παναγιώτης Τέτσης και το 2008 ο Δημήτρης Μυταράς, ο οποίος διεγράφη το 2010 με απόφαση της Συγκλήτου.[30] Η Γλωσσολογία (σσ. 219-233) εκπροσωπήθηκε από το αριστίνδην μέλος της, τον Γεώργιο Χατζιδάκι ο οποίος «έδωσε εξ αρχής στην Τάξη τον χαρακτήρα που γνωρίζουμε για την παλαιότερη εποχή, του γλωσσικού συντηρητισμού και, για πολλούς, αντιδράσεως». Ο Πετράκος επισημαίνει: Μακρόβιος [ο Γ. Χατζιδάκις] (1848-1941), επέδρασε με την αυθεντία του σε κάθε εκδήλωση σχετική με τη γλώσσα και έδωσε στο Κέντρο Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού κατεύθυνση η οποία τροποποιήθηκε με τον καιρό και ονομάστηκε «Κέντρον Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων». Τούτο σημαίνει ότι Λεξικό αυτού του περιεχομένου είναι αδύνατον να γίνει όσες γενιές ειδικών κι αν εργασθούν, έστω με πάθος. Μία συνοπτική μορφή ιστορικού λεξικού, με την πολυμορφία της ομιλουμένης νεοελληνικής και των λέξεων που δεν μιλιούνται, αλλά έχουν δημιουργηθεί από τον λαϊκό ποιητή, τους λογίους, τους ποιητές και τους λογοτέχνες, θα έσωζε πραγματικό πλούτο. Και το μεγάλο λεξικό ας συνεχίσει το δρόμο του. Κάθε τόμος που εκδίδεται, έστω σε διάστημα δεκαετίας, είναι κέρδος με απόλυτη και νόμιμη αξία. (σ. 219) Ο Πετράκος επανέρχεται στο θέμα του Ιστορικού Λεξικού (σσ. 232-233), η καθυστέρηση έκδοσης του οποίου αποτελεί κατά διαστήματα προσφιλές θέμα ορισμένων εφημερίδων όταν θέλουν να επικρίνουν την Ακαδημία, αγνοώντας τις δυσκολίες του όλου εγχειρήματος. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει (σ. 232) απηχεί την πραγματικότητα: Από την όλη ιστορία του Λεξικού είναι φανερό ότι ακολουθήθηκε, κατά τη δημιουργία του, σφαλερή μέθοδος. Το όλο έργο αποτελεί Γλωσσικό Αρχείο, το οποίο ποτέ δεν θα είναι δυνατόν να γίνει λεξικό με οριστική μορφή. Είναι γνωστό ότι μεγάλες περιοχές της Ελλάδος δεν έχουν ερευνηθεί γλωσσικώς και ως εκ τούτου και οι τόμοι που έχουν εκδοθεί είναι, εκ των πραγμάτων ελλιπείς. Ήδη το 1924 ο Γρυπάρης είχε υποδείξει τη μορφή του λεξικού της μελλοντικής Ακαδημίας: «Το κυριώτερον έργον [της λογοτεχνικής Ακαδημίας] θα είναι ασφαλώς η σύνταξις χρηστικού λεξικού της ομιλουμένης γλώσσης, το οποίον είναι χρήσιμον και απαραίτητον και διά το κοινόν και διά τους λογίους». Το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας (βλ. σ. 233), Αθήνα 2014, ήρθε 90 χρόνια αργότερα να αναδείξει τον πλούτο και την εκφραστική πληρότητα της σημερινής γλώσσας. Το Μεσαιωνικό λεξικό που σχεδίαζε η Ακαδημία από το 1928 δεν είδε ποτέ το φως της δημοσιότητας. Την έκδοση του Λεξικού της μεσαιωνικής δημώδους γραμματείας 1100-1169, ανέλαβε ο Εμμανουήλ Κριαράς.[31] Ούτε η Νεοελληνική γραμματική που ανέθεσε η Ακαδημία στον Χατζιδάκι το 1926 δημοσιεύτηκε, ούτε η ίδρυση Γραφείου Λεξικών των Επιστημονικών και Τεχνικών Όρων τελεσφόρησε. Ο Κανονισμός της Νεοελληνικής Ορθογραφίας, γνωστό ως απλοποιήσεις της Ακαδημίας, δημοσιεύτηκε στη Νέα Εστία το 1933, επικρίθηκε όμως για την ατολμία του.[32] Ο συγγραφέας παραθέτει τη μνημειώδη ανακοίνωση του Γ. Χατζιδάκι στην Ολομέλεια της Ακαδημίας το 1929 για την απλοποίηση του τονικού συστήματος. Ο Παύλος Νιρβάνας διέσωσε το κείμενο στο οποίο διαβάζουμε την εμβληματική πρόταση (σ. 224): «… τόνοι και πνεύματα είναι περιττή και άσκοπος πολυτέλεια». Το 1966 ιδρύθηκε το Γραφείον Eπιστημονικών Όρων και Nεολογισμών το οποίο μετονομάστηκε το 2003 σε Kέντρον Eρεύνης Eπιστημονικών Όρων και Nεολογισμών. Το έργο του, παρά τα πενιχρά μέσα που διαθέτει, είναι σημαντικό. Οι προσπάθειες εκλογής Ακαδημαϊκού στην έδρα της Γλωσσολογίας δεν ευοδώθηκαν. Το 1980 δεν εξελέγη κανείς από τους δύο υποψηφίους (Δικαίος Βαγιακάκος, Δημήτριος Γεωργακάς). Το 1982, με υποψηφίους τον Αγαπητό Τσοπανάκη και τον Δημήτριο Γεωργακά, το αποτέλεσμα υπήρξε και πάλι αρνητικό. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, «Η υποψηφιότητα του Γεωργακά έφερε στη μνήμη των Ακαδημαϊκών τις συμφορές του πολέμου και της Κατοχής» (σ. 226). Το 2006 προτάθηκε στην Τάξη η προκήρυξη έδρας Γλωσσολογίας, η πρόταση όμως δεν εγκρίθηκε. Η Αρχαία Ιστορία (σσ. 234-236) εκπροσωπήθηκε επάξια από τον Σωκράτη Κουγέα (εκλέχτηκε το 1929, πέθανε το 1966). Διάδοχός του υπήρξε ο Μιχαήλ Σακελλαρίου (εκλέχτηκε το 1982, πέθανε το 2014), χαλκέντερος ερευνητής που δεν πτοήθηκε από τις άδικες επιθέσεις που δέχτηκε τόσο στο Πανεπιστήμιο όσο και στην Ακαδημία.[33] Ύστερα από δύο άγονες προκηρύξεις (2004, 2007) κατέλαβε την έδρα το 2015 ο Μιλτιάδης Χατζόπουλος. Η Βυζαντινή Ιστορία (σσ. 237-242) είχε άξιο εκπρόσωπό της από το 1926 τον Κωνσταντίνο Άμαντο τον οποίο διαδέχτηκε το 1966 ο Διονύσιος Ζακυθηνός. Το 1982 ο Μανούσος Μανούσακας, λαμπρός ερευνητής, κατέλαβε την έδρα «Ιστορία της Δύσεως κατά τους Μέσους χρόνους εν συναφεία προς τον ελληνισμόν». Το 1998 εξελέγη η Αγγελική Λαΐου.[34] Η Νεότερη Ελληνική Ιστορία (σσ. 243-245) εκπροσωπήθηκε μόλις το 2003 με την εκλογή του Κωνσταντίνου Σβολόπουλου, ενώ το 2012 η Χρύσα Μαλτέζου κατέλαβε την έδρα της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού.[35] Ο Βυζαντινός Πολιτισμός (σ. 246) εκπροσωπήθηκε το 1951 με την εκλογή του Φαίδωνα Κουκουλέ[36] και η Ιστορία της Τέχνης (σ. 247) μόλις το 1991 με τον Χρύσανθο Χρήστου. Η Λαογραφία (σ. 248) προσείλκυσε το ενδιαφέρον της Ακαδημίας ήδη από το 1927, οπότε το Λαογραφικό Αρχείο (κατόπιν Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας) υπάχθηκε σ’ αυτή, η πρόταση όμως για ίδρυση σχετικής έδρας έγινε μόλις το 1969 και το 1970 εκλέχτηκε ο Γεώργιος Μέγας τον οποίο διαδέχτηκε ο Κωνσταντίνος Ρωμαίος (1980). Ύστερα από δύο άγονες προκηρύξεις (1997, 2003) εξελέγη ο Στέφανος Ήμελλος (2011). Η Μουσική (σσ. 269-252) πέρασε αρκετές διακυμάνσεις. Το 1933 εκλέχτηκε πρόσεδρο μέλος ο Δημήτρης Μητρόπουλος για να εκλεγεί τελικά επίτιμο μέλος μετά από 26 χρόνια, το 1959. Ένα χρόνο αργότερα άφησε την τελευταία του πνοή πάνω στο πόντιουμ της Σκάλας του Μιλάνου, σε ηλικία 64 χρόνων. Ο Μανώλης Καλομοίρης είναι ο πρώτος εκλεγμένος Ακαδημαϊκός (1945). Ακολούθησαν τρεις άγονες προκηρύξεις (1949, 1955, 1957). Το 1959 εκλέχτηκε ο Πέτρος Πετρίδης. Το 1965 υπήρξε μια ακόμα άγονη προκήρυξη. Το 1970 κατέλαβε την έδρα ο Μενέλαος Παλλάντιος και το 2014 ο Θεόδωρος Αντωνίου. Στις 3 Δεκεμβρίου 2013 έγινε η επίσημη υποδοχή του Μίκη Θεοδωράκη ως επίτιμου μέλους. Ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Βασίλειος Πετράκος στην εμπνευσμένη ομιλία του τόνισε, ανάμεσα στα άλλα: «Έστω και καθυστερημένα, αποτέλεσμα κι αυτό της ελληνικής τραγωδίας που αλλάζοντας μορφές συνεχίζεται από το 1821 έως σήμερα, η Ακαδημία πλουτίζεται με το μεγάλο ελληνικό ταλέντο που εμψύχωσε τη νεότητά μας και με την τέχνη του έδωσε ιερότητα στους αγώνες εναντίον των εχθρών της Ελευθερίας». Η Λογοτεχνία γενικά, λόγω της απήχησης που έχει στο ευρύτερο κοινό, βρέθηκε και βρίσκεται στο επίκεντρο των δημοσίων συζητήσεων για τα κριτήρια επιλογής των Ακαδημαϊκών. Οι σχετικές επικρίσεις, δικαιολογημένες σε ορισμένες περιπτώσεις, αποκτούν γενικευτικό χαρακτήρα και αδικούν την Ακαδημία. Η Πεζογραφία (σσ. 253-276) δεν εκπροσωπήθηκε στα ιδρυτικά μέλη της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ εκλέχτηκαν τρεις ποιητές (Δροσίνης, Παλαμάς, Προβελέγγιος). Ο Ξενόπουλος το 1943, ζώντος του Δροσίνη, δήλωσε ότι ο αποκλεισμός πεζογράφου οφείλεται στην αντιπάθεια που έτρεφε στο πρόσωπό του ο Δροσίνης, στενός συνεργάτης και παλιός φίλος του Αιγινήτη.[37] Οι Ακαδημαϊκοί που καλλιέργησαν την πεζογραφία είναι: Δημήτριος Καμπούρογλους (1927), Παύλος Νιρβάνας (1928), Γρηγόριος Ξενόπουλος (1931), Σπύρος Μελάς (1935), Διονύσιος Κόκκινος (1950), Ηλίας Βενέζης (1957), Στρατής Μυριβήλης (1958), Πέτρος Χάρης (1969), Άγγελος Τερζάκης (1974), Αθανάσιος Πετσάλης Διομήδης (1977), Παντελής Πρεβελάκης (1977), τον οποίο ο Π. Κανελλόπουλος χαρακτήρισε «προσωπικότητα οικουμενικής αξίας», Άγγελος Βλάχος (1985), Τάσος Αθανασιάδης (1986), Γαλάτεια Σαράντη (1997), Ιάκωβος Καμπανέλλης (1999, η Ακαδημία έδωσε πρώτη φορά βαρύτητα στη θεατρική δραματουργία), Θανάσης Βαλτινός (2008). Τα έτη 1933, 1951, 1953, 1967, 1992 υπήρξαν άγονες προκηρύξεις. Από το πλήθος των εύστοχων επισημάνσεων του Πετράκου παραθέτω μικρό δείγμα: Το 1950 εκλέχτηκε ο Διονύσιος Κόκκινος έχοντας οκτώ συνυποψηφίους ανάμεσα στους οποίους ο Κώστας Ουράνης, ο Στρατής Μυριβήλης[38] και ο εντελώς άγνωστος Γ. Βουγιουκλάκης τον οποίο απέκλεισε κατά τη σχετική συζήτηση στην Ολομέλεια ο Δ. Σ. Μπαλάνος δηλώνοντας ότι ήταν αδύνατο να διαβάσει τα έργα του μέχρι τέλους «λόγω της αχαλινώτου χυδαιότητος», ενώ ο Σωκράτης Κουγέας είπε ότι δεν αξίζει να γίνει καν λόγος για την υποψηφιότητά του. Ο Πετράκος αναφέρει επί λέξει (σσ. 258-259, σημ. 42): Απορία και σκέψεις συνάμα προκαλεί η πλήρης βεβαιότητος πληροφορία, ότι «το 1946 μάλιστα, στην κοινή υποψηφιότητα Καζαντζάκη και Σικελιανού, η Ακαδημία Αθηνών αντιπρότεινε για το Νόμπελ κάποιον Γεώργιο Βουγιουκλάκη».[39] Το έως τώρα άγνωστο αυτό στοιχείο αναδημοσιεύεται από τον Ευρ. Γαραντούδη, The Athens Review of Books της 1ης Μαρτίου 2019, υποθέτω καλόπιστα. […] Παρά τα γεγονότα, φτιάχνεται η επιθυμητή εικόνα της Ακαδημίας. Όπως γράφει αργότερα ο Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Θ΄, 95. «Έχω την εντύπωση, πως είμαστε συνηθισμένοι στην ψευτιά χρόνια και αιώνες. Μας αρέσει». Ο Διονύσιος Κόκκινος πρότεινε για Ακαδημαϊκό το 1951 τον Άγγελο Σικελιανό, ο οποίος όμως πέθανε στις 19 Ιουνίου του ίδιου έτους. Η Τάξη κατά τη συνεδρίαση της 1ης Νοεμβρίου αποφάσισε να μην προτείνει στην Ολομέλεια κανένα υποψήφιο.[40] Η Ποίηση (σσ. 277-317) ασκεί ιδιαίτερη γοητεία στο ευρύτερο κοινό, ακόμα και αν δεν τη μελετά, όπως και η πεζογραφία. Στην ενότητα αυτή ο συγγραφέας επισημαίνει ότι «η εξιστόρηση των όσων αφορούν την εκλογή ποιητών παρουσιάζουν την ιδιοτυπία ότι αρκετές φορές ο τίτλος της έδρας περιελάμβανε Ποίηση και Πεζογραφία και οι υποψήφιοι θεράπευαν και τα δύο είδη του λόγου. Αναγκαστικώς εδώ θα περιληφθούν όσες έδρες κατέλαβαν ποιητές». Από τα πρώτα διορισμένα μέλη αδιαμφισβήτητο κύρος είχε ο Κωστής Παλαμάς. Παρ’ όλα αυτά, ο Ιωάννης Γρυπάρης, Διευθυντής Γραμμάτων και Τεχνών του Υπουργείου Παιδείας (1923-1930) σε συνέντευξή του το 1926 στον Πέτρο Χάρη αναφέρει ότι τον Παλαμά και τον Δροσίνη δεν τους συμπεριέλαβε ο Αιγινήτης στην Ακαδημία ως ανθρώπους των γραμμάτων, αλλά ως υπαλλήλους, ειδικούς για τη σύνταξη πρακτικών και τις δημοσιεύσεις. Ο Προβελέγγιος, «ο τρίτος των λογοτεχνών Ακαδημαϊκών, απουσιάζει πάντοτε εξ Αθηνών». Προφανώς ο Γρυπάρης εκφράζει την πικρία του γιατί στη θέση του Προβελέγγιου έπρεπε, και είχε δίκιο, να είναι αυτός. Ο Παλαμάς υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του Γρυπάρη, την έδρα όμως κατέλαβε το 1927 ο Νιρβάνας. Στην ενότητα «Ο Παλαμάς στην Ακαδημία» (σσ. 278-280) υπάρχουν άγνωστα στοιχεία σε ό,τι αφορά τη στάση του Παλαμά απέναντι στην Ακαδημία. Δέχτηκε με δισταγμό το διορισμό του στην Ακαδημία. Όταν ο Δροσίνης ανακοίνωσε στον Παλαμά την πρόταση να δεχτεί να γίνει αριστίνδην Ακαδημαϊκός, αντέδρασε με τα λόγια: «Μα τι; … Μοναχοί μας θα επιλεγούμε; … Και τι θα ειπούν οι άλλοι; Πως “ευλογούμε τα γένια μας;”». Την ανία του για την απασχόλησή του στις εργασίες της Ακαδημίας την εκφράζει σε διάφορες επιστολές του.[41] Μόλις εννιά μήνες άντεξε ως ο πρώτος Γραμματέας επί των Πρακτικών και μετά παραιτήθηκε. Σε επιστολή του στη Λιλή Ζηρίνη γράφει: «και θα με λογαριάζετε και ακαδημαϊκό μέσα στην ηλίθια αυτήν Ακαδημία που μας ήρθε και αυτή σαν πληγή του Φαραώ, λογική εξέλιξη των καιρών που περνούμε» (σ. 279). Σε άλλη επιστολή την πληροφορεί: «Από την Ακαδημία εδραπέτευσα. Θέλουν ακόμη να με θεωρούν μέλος της. Το ζήτημα είναι ότι δεν πηγαίνω και ότι προσπαθώ να απαλλαγώ από κάθε της έγνοια. Μου φτάνει το σφουγγάρισμά μου στο Πανεπιστήμιο». Ο Κωστής Παλαμάς έδωσε μοναδική αίγλη και λάμψη στην Ακαδημία.[42] Το 1944 υπήρξαν φήμες ίδρυσης νέου αυτοτελούς Τμήματος των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών. Ήδη το 1926 ο Γρυπάρης είχε διατυπώσει την άποψη ότι «οι λογοτέχνες και οι ποιητές δεν έχουν θέση ανάμεσα στους επιστήμονες» (σ. 287) Η απόρριψη του Σικελιανού και του Καζαντζάκη Ένα από τα μόνιμα μελανά στίγματα της Ακαδημίας είναι ότι το 1945, εποχή που είχαν οξυνθεί τα πολιτικά πάθη στην εξαθλιωμένη από την Κατοχή και τα Δεκεμβριανά Ελλάδα, αντί για την εκλογή του Καζαντζάκη και του Σικελιανού, τους οποίους υποστήριζαν φωτισμένοι Ακαδημαϊκοί, προτιμήθηκε ο άσημος ποιητής Σωτήρης Σκίπης. Όπως είναι επόμενο, ο Πετράκος, βαθύς γνώστης της λογοτεχνίας, παραθέτει από τα χειρόγραφα Πρακτικά πολύτιμα στοιχεία (σσ. 287-301) για το επίμαχο αυτό θέμα,[43] υποδεικνύοντας ευθύς εξ αρχής τους υπαίτιους του διασυρμού της Ακαδημίας: «Από τους ποιητές της Τάξεως ζούσε μόνο ο Δροσίνης, τότε 86 ετών, και από τους πεζογράφους ο Ξενόπουλος, ο οποίος πρότεινε, όπως και παλαιότερα, τον Σκίπη, και ο Μελάς. Ο Πετράκος σημειώνει: «Φαίνεται παράξενο ότι ο Ξενόπουλος δεν μνημονεύει τον Καζαντζάκη και τον Σικελιανό. Αν δεν υπήρχαν λόγοι προσωπικοί, ήταν ασφαλώς πολιτικοί, μάλιστα εκείνες τις ημέρες. Ο Ξενόπουλος ήταν ακραίων πολιτικών απόψεων, μεταξικός» (σ. 288). Στη συνεδρία της Ολομέλειας ο Κων. Άμαντος έπλεξε το εγκώμιο του Καζαντζάκη. Ενδεικτικό είναι το απόσπασμα: «Ο κ. Καζαντζάκης είναι ο σοφότερος λογοτέχνης σήμερον εις την Ελλάδα, το έργον του είναι τεράστιον και ποικίλον: ταξιδιωτικαί εντυπώσεις, δράματα, μυθιστορήματα, μεταφράσεις, ποιήματα κατέστησαν τον Καζαντζάκην τον γνωστότερον διεθνώς Έλληνα λογοτέχνην» (σ. 291). Ο Πετράκος προσθέτει στην ίδια σελίδα τη γεμάτη νόημα υποσημείωση (αριθμ. 68): «Αντίθετη από του Αμάντου είναι η γνώμη του Σεφέρη, είκοσι χρόνια μετά (Μέρες Θ΄ 95): «Ψεύτικη γλώσσα, ψεύτικες πόζες, απομιμήσεις αισθημάτων μου φαίνεται είναι ο Καζαντζάκης. Και δε βρέθηκε άνθρωπος να τον κρίνει, τόσα χρόνια που αλωνίζει ανάμεσό μας». Ο Πετράκος περιγράφει με ζωηρά χρώματα το άγονο αποτέλεσμα της δεύτερης έδρας λογοτεχνίας: Κατά την τελική, τρίτη, ψηφοφορία για τη δεύτερη έδρα ο Καζαντζάκης έλαβε 15 ψήφους, ο Πετιμεζάς 9, ο Λάσκαρις τέσσερεις και ο Σικελιανός μία ψήφο! Για την εκλογή του Καζαντζάκη έλειψε μία ψήφος, από δε τον Σικελιανό έλειψαν οι 13 ψήφοι που πήραν ο Πετιμεζάς και ο Λάσκαρις. Το αποτέλεσμα εκφράζει το πολιτικό κλίμα των ημερών. Πάνω από όλα βρισκόταν η ιδεολογική σκοπιμότης. Η αξία και των δύο, Καζαντζάκη και Σικελιανού, ήταν από δεκαετίες αναγνωρισμένη και η μετριότητα έως ασημότητα των λοιπών υποψηφίων και στις δύο έδρες καταφανής. Σήμερα δεν τους θυμάται κανείς. Ο Καζαντζάκης όμως κατατάσσεται, παγκοσμίως, στους κλασικούς συγγραφείς και ο Σικελιανός βρίσκεται μαζί με τον Σολωμό και τον Παλαμά. Η αποτυχία της Ακαδημίας οφείλεται στα παθολογικά συμπτώματα ιδεολογικής απολίθωσης μερικών μελών της, που δέσποζαν στα πράγματά της με το κύρος τους ή με την οξύτητα και το απόλυτο των απόψεών τους σε θέματα γλωσσικά και “εθνικά”, κάτι που δεν έχει εξαλειφθεί. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι οι έδρες προκηρύχθηκαν τον Δεκέμβριο του ’44 και λίγους μήνες μετά έγινε η διαδικασία εκλογής. (σ. 294) «Η “παράλειψη” εκλογής αξίων προσώπων ως Ακαδημαϊκών», τονίζει Πετράκος (σ. 296), «ταλανίζει όλες τις σωστές Ακαδημίες του Κόσμου. Για πολλούς λόγους δεν εκλέγονται όλοι όσοι πρέπει. Μια τέτοια περίπτωση ήταν, για την Académie française, του Μαρσέλ Προυστ.[44] Την άγονη προκήρυξη του 1951 (μεταξύ των υποψηφίων, με πρόταση του Διον. Κόκκινου στις 25 Μαΐου, ήταν και ο Σικελιανός) και τις αδιανόητες μεθοδεύσεις ορισμένων Ακαδημαϊκών σχολιάζει με ασυνήθιστη παρρησία και σκληρές διατυπώσεις ο αρχαιολόγος Γιάννης Μηλιάδης σε άρθρο του που παρατίθεται ολόκληρο εδώ (σσ. 297-299). Ο Πετράκος συμπεραίνει: «[Η] εκλογή του Σκίπη ξεπερνά τα όρια των ιδεών. Δεν μπορούσε ο Ξενόπουλος να αξιολογήσει τόσα χρόνια πόσο ζύγιζε ο καθένας; Μόνο η πολιτική μισαλλοδοξία εξηγεί το ακατανόητο ή κάτι άλλο που δεν θα μάθουμε ποτέ». Παρατηρεί, επίσης, ότι «η πολιτική παράταξη που πολέμησε τον Σικελιανό δεν τον ανέχτηκε ούτε πεθαμένο». Η Βραδυνή τόνισε ότι «έβλαψε τον τόπον του με την συμμετοχήν του εις τας διαφόρους εαμικάς και άλλας συνοδοιπορικάς οργανώσεις». Με λεπτή ειρωνεία σημειώνει ο συγγραφέας του βιβλίου: «Ο Εθνικός Kήρυξ υπήρξε αβρότερος: “Ο ποιητής του ΕΑΜ και πάσης άλλης συμμοριτοβρωμερότητος απέθανε και εκηδεύθη χθες…”» (σ. 300). Το 1955 στη νέα έδρα που προκηρύχτηκε το 1954 κατέλαβε ο Γεώργιος Αθανασιάδης Νόβας, γνωστός ως Γ. Αθάνας.[45] Το 1965 ο Βενέζης, ο Καρούζος και ο Νόβας πρότειναν ως υποψήφιο τον Γιώργο Σεφέρη με συνυποψηφίους τους: Πέτρο Χάρη, Τάκη Παπατσώνη και Ιωάννη Κουτσοχέρα. Το γιατί ο νομπελίστας (1963) ποιητής μας δεν έγινε Ακαδημαϊκός παραμένει καίριο ερώτημα, όπως δείχνει η σχετική βιβλιογραφία, τα στοιχεία όμως που συγκέντρωσε ο Πετράκος δίνουν οριστική λύση στο θέμα. Παραθέτει σχόλια του Κωνσταντίνου Τσάτσου, στενού φίλου και συγγενούς του και απαντά σε εσφαλμένα ή παραπλανητικά δημοσιεύματα. Σημειώνει ότι «Ο Σεφέρης στο ημερολόγιό του καταγράφει τι έγινε. Είναι φανερό ότι δεν ήθελε την Ακαδημία, “αυτό το θνησιμαίο πράγμα”. Ρώτησε τη γυναίκα του, τους φίλους του και κατέληξε στην άρνηση, που την αιτία της μνημονεύει ο Τσάτσος» (σ. 304). Ο Πετράκος παραθέτει δήλωση του Σπύρου Μελά στη συνεδρίαση της Τάξης της 13ης Απριλίου 1965 «που θα μπορούσε να είχε γίνει και παλαιότερα, όταν, όπως γνωρίζουμε, είχε πάει στη Σουηδία για να ματαιώσει την εκλογή του Καζαντζάκη» (σ. 304), τονίζοντας ακόμα μια φορά ότι «Στην Ακαδημία εχθρικός προς τον Σεφέρη ήταν, κυριότατα, ο Μελάς» (σ. 307). Η αλήθεια είναι μία: «Ο Σεφέρης θα εκλεγόταν χωρίς προσπάθεια, αλλά αρνήθηκε γιατί δεν την εκτιμούσε. Θνησιμαίον το Ίδρυμα, πλησιόσαυροι τα μέλη της. Η άρνησή του ήταν συνεπής με τις πεποιθήσεις του. Μια διάσημη περίπτωση είναι του Victor Hugo στην Αcadémie française» (σ. 306). Το επιμύθιο αυτής της ιστορίας, και όχι μόνο, συνοψίζεται στα ακόλουθα σοφά λόγια συνυφασμένα με την πρέπουσα ειρωνική και αυτοσαρκαστική διάθεση: Θεωρείται ότι πρέπει να εκλέγονται στην Ακαδημία όλοι οι άξιοι, εννοείται λογοτέχνες. Τούτο δεν είναι δυνατό και δεν έχει γίνει από καμία Ακαδημία του Κόσμου. Η Τάξη των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών έχει 25 μέλη και πρέπει να περιλαμβάνει τους “άξιους” εκπροσώπους της Φιλολογίας όλων των περιόδων, της Ιστορίας και της Αρχαιολογίας επίσης, της Ζωγραφικής, της Γλυπτικής, της Μουσικής, της Γλωσσολογίας, αυτής μάλιστα τώρα, τριών ή τεσσάρων κλάδων της, πέρασε η εποχή του Γ. Χατζιδάκι, γενικώς τους άξιους επιστήμονες και δημιουργούς σε όλους τους τομείς των ανθρωπιστικών επιστημών και της Τέχνης. Είναι δυνατόν; Φυσικά όχι, γιατί οι άνθρωποι, και οι Ακαδημαϊκοί είτε ως πλησιόσαυροι είτε ως θνησιμαίοι ή ως κουφάρια, έχουν την τάση τις τελευταίες δεκαετίες να ζουν περισσότερο απ’ όσο πολλοί θα ήθελαν. Αλλά και αν υποθέσουμε ότι μπορούσαν να γίνουν όλοι, θα το ήθελαν; (σσ. 307-308) Το 1967 ο Νικ. Λούρος πρότεινε στον Οδυσσέα Ελύτη να είναι υποψήφιος για την έδρα της Ακαδημίας. Ο 56χρονος Ελύτης με ευγενική επιστολή δεν αποδέχτηκε την υποψηφιότητα με το σκεπτικό: “Πιστεύω ότι υπάρχουν άλλοι συνάδελφοι μεγαλύτεροι εις την ηλικίαν και με ολοκληρωμένον το δημιουργικόν τους έργο, οι οποίοι δικαιούνται πριν από εμέ να τύχουν της υψίστης αυτής τιμητικής διακρίσεως”. «Αλλά και πολύ αργότερα, το 1981 (το Nobel έλαβε το 1979), ο Κων. Τσάτσος του ζήτησε “να δεχθεί να γίνει Ακαδημαϊκός”, αλλά ο Ελύτης και πάλι αρνήθηκε» (σ. 308). Το 1968 εξελέγη ο μοναδικός υποψήφιος Παναγιώτης Παπατσώνης. Από τη συζήτηση στην Ολομέλεια διαφάνηκε η εκτίμηση στο λογοτεχνικό του ταλέντο στενά συνδεδεμένο τη βαθύτατη παιδεία του. Η ομιλία του Ερρ. Σκάσση (σσ. 309-315), με έμφαση στη θρησκευτικότητα του ποιητή, «κάτι που θα μπορούσε να αποδοθεί στο ομόδοξο των δύο», αποτελεί έξοχο δοκίμιο περί ποιητικής τέχνης. Το 1987 κατέλαβε την έδρα της ποίησης ο Νικηφόρος Βρεττάκος. Ο Γ. Βλάχος εντόπισε την ιδιαίτερη αξία του στον τρόπο με τον οποίο προβάλλει τον γνήσιο ελληνικό ανθρωπισμό, εξιστορεί γεγονότα και πράξεις φέρνοντας «τον άνθρωπο κοντά στο θείο και το Θεό κοντά στους ανθρώπους». Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος διάβασε μερικές φράσεις από τη «Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη» και κατέληξε λέγοντας «Αυτός είναι ο λεγόμενος άπατρις Βρεττάκος». (σ. 316) Το 1998 κανείς από τους επτά υποψήφιους δεν κρίθηκε άξιος να φτάσει στην Ολομέλεια για κρίση. Το 2002 εκλέχτηκε η Κική Δημουλά. Η Αρχαία Φιλολογία (σσ. 318-340) είχε ως ιδρυτικά μέλη τον Σίμο Μενάρδο, 54 ετών το 1926, ο οποίος υπήρξε και πρώτος Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας, και τον Ιωάννη Καλλιτσουνάκη, 50 ετών. Τα μεγαλεπήβολα σχέδια του Μενάρδου δεν εκπληρώθηκαν καθώς πέθανε το 1933, έθεσε όμως τα θεμέλια της Ελληνικής Βιβλιοθήκης η οποία θα αποτελούσε τη συνέχεια του εκδοτικού έργου του Αδαμάντιου Κοραή.[46] Η Σειρά ξεκίνησε συμβολικά με το Συμπόσιον του Πλάτωνα, του Αρχηγέτη της Ακαδημίας. Το 1934 κυκλοφόρησε η υποδειγματική έκδοση του Ιωάννη Συκουτρή, οι συκοφαντικές επιθέσεις εναντίον του οποίου εντάθηκαν.[47] Το φωτεινό αυτό μυαλό, η «θερμουργός δύναμη» της Ελληνικής Βιβλιοθήκης που έφερε ένα νέο αναγεννησιακό πνεύμα, δεν άντεξε τον πόλεμο και έθεσε τέρμα στη ζωή του στις 21 Σεπτεμβρίου 1937. Ο Πετράκος επισημαίνει: «Ο μεγάλος πολέμιος του Συκουτρή στο Πανεπιστήμιο και στην Ακαδημία, ο Νικ. Εξαρχόπουλος, είχε δηλώσει στον Συκουτρή: “Είσαι καλός επιστήμων, αλλά δεν είσθε εκ των ημετέρων”, όπως, λ.χ. ο Αντ. Χατζής» (σ. 325). Το 1948 κατέλαβε την έδρα ο Χαρίτων Χαριτωνίδης, συνεχιστής της Σχολής του Κόντου. Κατά τα γραφόμενα του Ιω. Καλλιτσουνάκη, η Ακαδημία είχε πρόθεση να εκλέξει τον Εμμ. Πεζόπουλο ο οποίος πέθανε την ίδια χρονιά. Το 1959 εκλέχτηκε ο Ιωάννης Σταματάκος, μοναδικός υποψήφιος, οπαδός της Σχολής Κόντου. Ο Σωκράτης Κουγέας σε εκτενή εμπεριστατωμένη έκθεση (βλ. ενδεικτικά αποσπάσματα, σσ. 328-334) «τον κατηγόρησε για μετριότητα έργου και για τη συμμετοχή του στην πολεμική εναντίον του Ιω. Συκουτρή, το 1937». Τον κατηγορεί ακόμα γιατί αποκαλεί «χυδαία» και χαρακτηρίζει «ρακόεσσα» τη δημοτική μας γλώσσα. Ο Πετράκος επισημαίνει: «Το ασυγχώρητο σφάλμα του Σταματάκου ήταν το άρθρο του σε εφημερίδα (18 Ιουνίου 1937) με τίτλο Η αμαρτωλή έκδοσις του Συμποσίου του Πλάτωνος, κείμενο κακόπιστο, αντιεπιστημονικό και συκοφαντικό, το οποίο, αργότερα, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της εκλογής του, προσπάθησε να δικαιολογήσει» (σσ. 327-328). Ο Πετράκος αναφέρεται στις ενότητες «Νέες εξαγγελίες», «Νέα Σειρά Εκδόσεων» και «Η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών» (σσ. 334-337) με εύστοχες, όπως πάντα, παρατηρήσεις. Τα έτη 1964, 1968, 1978 και 2010 υπήρξαν άγονες προκηρύξεις. Το 1974 εξελέγη ο Κωνσταντίνος Τρυπάνης, το 1983 ο Αγαπητός Τσοπανάκης, το 1990 ο Νικόλαος Κονομής και το 2011 ο Αντώνιος Ρεγκάκος. Η Βυζαντινή Φιλολογία (σσ. 341-346) εκπροσωπήθηκε μόλις το 1943 με την εκλογή του Νίκου Βέη στην Ακαδημία, όμως υπήρχαν από παλιά εξέχοντες βυζαντινολόγοι: Άμαντος, Ορλάνδος, Σωτηρίου. Το Μεσαιωνικό Αρχείο ιδρύθηκε το 1930 με φιλόδοξους στόχους. Το 1939 τροποποιήθηκε ο σκοπός του, το 1948 έγιναν νέες εξαγγελίες, χωρίς και πάλι να πραγματοποιηθούν. Το 1954 το Ινστιτούτο της Βενετίας, που ιδρύθηκε το 1951, τέθηκε υπό την εποπτεία της Ακαδημίας.[48] Η άγονη προκήρυξη του 1996, με υποψηφίους τον Ν. Τωμαδάκη και Κ. Δημαρά, άφησε πίσω της απογοητεύσεις, πικρίες και λιβέλλους.[49] Το 1996, 28 χρόνια μετά το θάνατο του Βέη, εκλέχτηκε ο Αθανάσιος Καμπύλης. Η Νεότερη Ελληνική Φιλολογία (σσ. 347-350) εκπροσωπήθηκε μόλις το 1980 με την εκλογή του Λίνου Πολίτη. Το 1935 η Ακαδημία Ανέθεσε στον Νικόλαο Τωμαδάκη την «κριτική» έκδοση των ποιημάτων του Σολωμού, αλλά «ισχυρές αντιδράσεις ματαίωσαν την πραγματοποίησή του». Το 1984 εκλέχτηκε ο Απόστολος Σαχίνης. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος υπέβαλε την υποψηφιότητα του Κων. Δημαρά τον οποίο έκρινε ως πρώτο η Τάξη. Το 2000, όπως και το 2009, η προκήρυξη απέβη άγονη. Η μη εκλογή του Στυλιανού Αλεξίου το 2000 «αποτέλεσε μια από τις μεγάλες αστοχίες της Ακαδημίας.[50] Η Λατινική Φιλολογία (σσ. 351-354) εκπροσωπήθηκε «αργοπορημένα και ιδιότυπα» μόλις το 1955 από τον Ερρίκο Σκάσση τον οποίο κατηγόρησε ο Σωκράτης Κουγέας για «ανεπάρκεια και έλλειψη έργου». Ύστερα από μια άγονη προκήρυξη (1987) εκλέχτηκαν Ακαδημαϊκοί ο Κωνσταντίνος Γρόλλιος το 1994 και ο Θεόδωρος Παπαγγελής το 2013. Το Θέατρο (σσ. 355-356) εκπροσωπήθηκε μόλις το 2005 με την εκλογή του Σπύρου Ευαγγελάτου στην έδρα «Επιστήμη του Θεάτρου. Ιστορία, Φιλολογία, Θεωρία».[51] Ο Πετράκος προσφέρει με πυκνότητα λόγου μια από τις καλύτερες προσωπογραφίες για ένα μέλος της Ακαδημίας που το γνώριζε από κοντά και συνεργάστηκε άψογα μαζί του. Αξίζει να παραθέσω δύο μικρά αποσπάσματα που αναδεικνύουν το λογοτεχνικό τάλαντο ενός γνήσιου επιστήμονα: Τον θυμούμαι στην έδρα της Αρχαιολογικής Εταιρείας και της Ακαδημίας, στις ομιλίες του, να υποκρίνεται, να παθιάζεται, να θρηνεί, να μιλάει ν’ απαντά στον εαυτό του, βλέπαμε θέατρο μ’ έναν υποκριτή. Και να καταλαγιάζει, να ξαναγίνεται εκείνος που γνωρίζαμε. Η εκλογή του στην Ακαδημία ήταν μια λάμψη στον ουρανό της. […] Προικισμένος από τους γεννήτορές του με πλούσιο καλλιτεχνικό ταλέντο, ανήσυχος με μόνη έγνοια τις Ιδέες, την Τέχνη και την Ανθρωπιά, συνέχισε και λάμπρυνε την παράδοση των μεγάλων Ελλήνων προκατόχων του, διδασκάλων και ερμηνευτών του παγκόσμιου θεάτρου, που μαζί με τη μουσική και την ποίηση μας λυτρώνουν από τα παθήματά μας ή, τουλάχιστον, τα κάνουν για λίγο να μη νιώθονται. «Η συζήτηση για την εκλογή Καρούζου και Μαρινάτου» (σσ. 357-487) είναι στην ουσία αυτοτελής μονογραφία, στην οποία παρουσιάζεται η σύγκρουση δύο αντιπαρατιθέμενων ομάδων η οποία αποτυπώνει με τον πιο δραματικό τρόπο τα πολιτικά πάθη της Κατοχής και του Εμφυλίου.[52] Όπως σημειώνει ο Πετράκος (σ. 358), η ενότητα αυτή θα μπορούσε να ονομαστεί «Διάλογος για την αρχαιολογία», αν δεν ήταν τόσο έντονο το προσωπικό στοιχείο. Κατά την περίοδο προκήρυξης της θέσης (1952-1954) «μια ανώνυμη καταγγελία σου κατέστρεφε τη ζωή». Όπως φάνηκε από την πορεία των πραγμάτων, οι υποψήφιοι ήταν ισοδύναμοι, εκλέχτηκαν τελικά και οι δύο Ακαδημαϊκοί, «με τη σοφή προκήρυξη δύο εδρών Αρχαιολογίας», έμειναν όμως στην Ιστορία οι ακραίες τοποθετήσεις Ακαδημαϊκών και από τις δύο παρατάξεις οι οποίοι ανέβαζαν στα ουράνια τον ένα υποψήφιο και καταβαράθρωναν τον άλλο. Ο συγγραφέας του βιβλίου, βαθύς γνώστης της ιστορίας της αρχαιολογίας, αποφαίνεται: «Ανεξαρτήτως των λαθών του καθενός, ούτε ο Καρούζος, ούτε ο Μαρινάτος άξιζαν τέτοιας μεταχείρισης από τους αντιπάλους τους. Βλέπουμε την επανάληψη της υπόθεσης Συκουτρή …» (σ. 397). Ο Κεραμόπουλος, δείγματος χάριν, αποφαίνεται: «Έχετε ενώπιόν σας ένα επιστήμονα στενόν, στενότατον, αυθαίρετον, κομμουνιστήν και σχεδόν αντίχριστον, …, τον κύριον Καρούζον. Εκ της ετέρας πλευράς έχετε άνδρα επιστήμονα ρωμαλέον, τον Μαρινάτον, … Ο αντίπαλός του είναι νήπιος …» (σ. 411). Ο Πετράκος συμπεραίνει: «Οι δυσχέρειες στην Ακαδημία είναι εγγενείς» (σ. 487), ενώ παράλληλα δράττεται της ευκαιρίας να πει, ακόμα μια φορά, πικρές αλήθειες με υπαινικτικό τρόπο και λεπτό χιούμορ.[53] 3. Τάξις των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών Η Τρίτη Τάξη παρουσιάζεται συνοπτικά (σσ. 488-517) με το σκεπτικό που αναφέρθηκε πιο πάνω και για την Πρώτη Τάξη. Ως η μικρότερη Τάξη (με 15 μέλη, έναντι 25 των δύο άλλων Τάξεων), είχε μόλις επτά διορισμένα μέλη: «Τρεις νομικούς (Κ. Ρακτιβάν, Δ. Παππούλιας και Μ. Λιβαδάς), έναν θεολόγο, των Αθηνών Χρυσόστομο, έναν πολιτικό επιστήμονα, τον Ν. Πολίτη, έναν οικονομολόγο, τον Α. Ανδρεάδη, και έναν φιλόσοφο, τον Θ. Βορέα». Ο Πετράκος τονίζει ότι η Τάξη αυτή παρουσιάζει «ενότητα και ομοιογένεια» και ότι «Βρίσκεται πλησιέστατα προς τη Δευτέρα Τάξη, η οποία θα ήταν δυνατόν να έχει ως μέλη της ορισμένα της Τρίτης Τάξεως, κυρίως της Θεολογίας, της Φιλοσοφίας, της Ιστορίας του Δικαίου. Εξ άλλου και μέσα στην Τάξη ορισμένες φορές τα όρια μεταξύ επιστημών γίνονται δυσδιάκριτα. Η φιλοσοφία του Δικαίου (Κ. Τσάτσος), λ.χ., ανήκει στη Φιλοσοφία και όχι στη Νομική, το Κανονικό Δίκαιο (Κ. Ράλλης, Α. Αλιβιζάτος) στη Θεολογία» (σ. 488). Θεόφιλος Χάνσεν, Εγκάρσια τομή της αίθουσας συνεδριάσεων, υδατογραφία. Ακαδημία Αθηνών. Το Δίκαιο εκπροσωπήθηκε και εκπροσωπείται από κορυφαίες προσωπικότητες: Διεθνές Δίκαιο: Γεώργιος Στρέιτ (1927), Στυλιανός Σεφεριάδης (1933). Διεθνές Εργατικό Δίκαιο: Νικόλαος Βαλτικός (1989). Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο: Γεώργιος Μαριδάκις (1941). Ιδιωτικό Δίκαιο: Γεώργιος Μητσόπουλος (1987). Ποινικό Δίκαιο: Τιμολέων Ηλιόπουλος (1928), Ιωάννης Γεωργάκης (1989), Άννα Μπενάκη Ψαρούδα (2010). Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο: Νικόλαος Ανδρουλάκης (2013). Κανονικό Δίκαιο: Κων. Ράλλης (1929). Αστικό Δίκαιο: Γεώργιος Μπαλής (1931), Παναγιώτης Ζέπος (1970), Γεώργιος Μιχαηλίδης Νουάρος (1974), Ιωάννης Σόντης (1980), Απόστολος Γεωργιάδης (2000), Μιχαήλ Σταθόπουλος (2011). Ρωμαϊκό Δίκαιο: Κων. Τριανταφυλλόπουλος (1933). Δημόσιο Δίκαιο: Παναγιώτης Πουλίτσας (1947), Επαμεινώνδας Σπηλιωτόπουλος (2000). Δημόσιο Συνταγματικό Δίκαιο: Αριστόβουλος Μάνεσης (1993). Ο Πετράκος αναφέρεται (σ. 542) στις εντελώς άκαιρες ερωτήσεις του Ν. Αρτεμιάδη και του Π. Θεοχάρη από τις οποίες καταφαίνεται η δυσκολία ορισμένων μελών της Πρώτης Τάξεως να κατανοήσουν το φιλοσοφικό, αλλά και το νομικό έργο των υποψηφίων. Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο: Ιω. Σπυρόπουλος (1955), Κων. Ευσταθιάδης (1978), Γεώργιος Τενεκίδης (1986), Εμμανουήλ Ρούκουνας (1997). Διοικητικό δίκαιο: Μιχ. Στασινόπουλος (1968). Κοινωνικό Δίκαιο: Γρ. Κασιμάτης (1968). Ιστορία του Δικαίου: Μενέλαος Τουρτόγλου (2005). Θεολογία: Κων. Δυοβουνιώτης (1928), Δημήτριος Μπαλάνος (1931), Ο Αθηνών Χρύσανθος Φιλιππίδης (1939), Γρηγόριος Παπαμιχαήλ (1945), Παν. Μπρατσιώτης (1955), Νικ. Λούβαρις[54] (1960), Αμίλκας Αλιβιζάτος (1962), Ιωάννης Καρμίρης (1974), Κων. Μπόνης (1978), Ο Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας (1993), Μάρκος Σιώτης (1993). Φιλοσοφία-Παιδαγωγική: Νικ. Εξαρχόπουλος (1929). Παιδαγωγική-Ψυχολογία: Ευάγγελος Παπανούτσος (1980). Ο Πετράκος τονίζει εύστοχα: «Η εκλογή του Παπανούτσου υπαγορεύτηκε και από τις περιστάσεις. Ο Εξαρχόπουλος υπήρξε αντιδραστικό στοιχείο, όπως τουλάχιστον φαίνεται από την υπόθεση Συκουτρή. Ο Παπανούτσος προσέφερε, καθυστερημένα, ένα άλλοθι στην Ακαδημία, που την βάραιναν οι σκόπιμες παραλείψεις της εκλογής του Καζαντζάκη και του Σικελιανού» (σ. 506). Ο Παπανούτσος πέθανε δυο χρόνια μετά την εκλογή του και έτσι δεν υλοποιήθηκαν τα οράματά του. Φιλοσοφία: Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος (1960), Ιστορία της Φιλοσοφίας: Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος (1984). Ο Παν. Κανελλόπουλος, αναφερόμενος και στις προσπάθειες διαβολής του Δεσποτόπουλου, εξήρε τον έντιμο βίο του, τονίζοντας: «Πάντοτε αταλάντευτος και ανυποχώρητος, έχει προκαλέσει τον θαυμασμό όλων» (σ. 507). Ο Πετράκος δεν διστάζει να σχολιάσει τις άκαιρες ερωτήσεις του Π. Θεοχάρη κατά τη συζήτηση στην Ολομέλεια.[55] Ο Ευάγγελος Μουτσόπουλος εκλέχτηκε το 1984. Το 2018 εκλέχτηκε στην έδρα Ιστορία της Φιλοσοφίας ο Αλέξανδρος Νεχαμάς, ο οποίος είχε 11 συνυποψήφιους. Φιλοσοφία του Δικαίου: Κων. Τσάτσος (1961). Κοινωνιολογία: Παν. Κανελλόπουλος (1959). Πολιτικές Επιστήμες: Γεώργιος Βλάχος (1983), Νικηφόρος Διαμαντούρος (2014). Πολιτική Οικονομία: Κυριάκος Βαρβαρέσος (1936), Ξενοφών Ζολώτας (1952). Οικονομικές Επιστήμες: Αλέξανδρος Διομήδης (1945), Ιωάννης Πεσματζόγλου (1992), Κων. Δρακάτος (1998). Δημόσια Οικονομία: Άγγελος Αγγελόπουλος (1976). Χρηματοοικονομική θεωρία και εφαρμογές: Λουκάς Παπαδήμος (2006). Ανάπτυξη και απασχόληση: Χριστόφορος Πισσαρίδης (2016). Δημοσιονομική θεωρία και Πολιτική: Βασίλειος Ράπανος (2016). Πρόβλημα και για την Τρίτη Τάξη είναι οι άγονες προκηρύξεις.[56] Στη συνέχεια καταγράφονται (σσ. 518-519) τα «Πρόσεδρα και επίτιμα μέλη της Ακαδημίας», οι «Ανώτερες τιμητικές διακρίσεις της Ακαδημίας (σσ. 520-529). Στα «Παρεπόμενα» (σσ. 530-536), εντάσσονται τα 14 Κέντρα Ερευνών, και τα Ιδρύματα Κώστας και Ελένης Ουράνη, Πέτρου Χάρη, Αγνής και Μιχαήλ Σακελλαρίου και Ιατροβιολογικών Ερευνών. Το τελευταίο, δημιούργημα του Γρηγόριου Σκαλκέα, γνώρισε κάποιους κλυδωνισμούς.[57] Ακολουθεί Κατάλογος των 253 τακτικών μελών της Ακαδημίας (1926-2018), προσεκτικά επιλεγμένη βιβλιογραφία (σσ. 547-550) και αναλυτικό Ευρετήριο (σσ. 551-580). Γ. Επίλογος Ο «Επίλογος» (σσ. 543-546) αποτελεί σύνοψη των μακροχρόνιων ερευνών του συγγραφέα για την εξελικτική πορεία της Ακαδημίας τα τελευταία 93 χρόνια. Ως τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών επί 23 χρόνια και Γενικός Γραμματέας της για μεγάλο χρονικό διάστημα (2010-2020), έζησε από κοντά τα προβλήματά της για την επίλυση των οποίων αγωνίστηκε με πάθος και σύνεση, χωρίς να βρίσκει πάντοτε ευήκοα ώτα. Ο Πετράκος έχει πλήρη επίγνωση των δυσκολιών του τιτάνιου εγχειρήματός του: Τούτο το σύντομο και, από άποψη οικονομίας, άνισο αναγκαστικώς έργο ίσως είναι πρόωρο εγχείρημα. Η Ακαδημία δεν έχει ακόμη βρει τη μορφή της, γιατί η μεταπολεμική περίοδος, που καλύπτει τα 78 από τα 92 χρόνια του βίου της, την ξεστράτισε από την παράδοση που είχε αρχίσει να δημιουργεί. Οι Ακαδημίες είναι ιδρύματα που πρέπει να έχουν άριστους κανόνες λειτουργίας. Είναι δυτικός θεσμός που μεταφυτεύτηκε στην Ελλάδα, άγνωστος ακόμα στους Έλληνες και γι’ αυτό στόχος συνεχών κατηγοριών ατόμων, που δεν γνωρίζουν τον σκοπό της. […]. Η κατασκευή του μεγαλοπρεπούς μεγάρου της, σύμβολο για τον Σίνα της αναγέννησης του έθνους, δημιούργησε ελπίδες και προσδοκίες σε ορισμένους Έλληνες, όπως στον ιδεαλιστή Γεώργιο Τερτσέτη που ύμνησε τη θεμελίωσή της ως την αρχή της αναβίωσης της αρχαίας πνευματικής ακμής των Ελλήνων. […] Ο άλογος νεοελληνικός συναισθηματισμός, αποτέλεσμα καλλιεργημένης προγονολατρείας, κάτι που ο Καποδίστριας το είχε διαβλέψει, οδηγεί στον εθνικιστικό παραλογισμό. Ως προς το δίδαγμα που έχω αποκομίσει από τη συμμετοχή μου στο έργο της Ακαδημίας είναι η παλιά προτροπή:[58] Ὅταν τι διαγνούς, ὅτι ποιητέον ἐστί, ποιῇς, μηδέποτε φύγῃς ὀφθῆναι πράσσων αὐτό, κἂν ἀλλοῖόν τι μέλλωσιν οἱ πολλοὶ περὶ αὐτοῦ ὑπολαμβάνειν. εἰ μὲν γὰρ οὐκ ὀρθῶς ποιεῖς, αὐτὸ τὸ ἔργον φεῦγε· εἰ δὲ ὀρθῶς, τί φοβῇ τοὺς ἐπιπλήξοντας οὐκ ὀρθῶς; Δ. Συμπέρασμα Ο Βασίλειος Πετράκος δημιουργεί με το χρωστήρα του λόγου πορτρέτα πολλών Ακαδημαϊκών τα οποία ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, χωρίς εξωραϊσμούς, φέρνοντας στην επιφάνεια με υπόρρητες αναφορές τις εσωτερικές αντιφάσεις, τις αδυναμίες και τις μικρότητες που δεν απουσιάζουν ούτε από χαρισματικά μυαλά. Ο Β. Πετράκος συνέγραψε μια ανεκτίμητη Επιτομή της Ιστορίας της Ακαδημίας Αθηνών.[59] Παραθέτει πολύτιμα αντικειμενικώς εξακριβώσιμα στοιχεία αφήνοντας τον αναγνώστη να βγάλει τα συμπεράσματά του. Αναδεικνύεται λαμπρός ιστορικός, όπως επιβεβαιώνει το εξίσου βαθυστόχαστο έργο του για την Ιστορία της Αρχαιολογικής Εταιρείας.[60] Ως βιογράφος αναφέρεται στο βίο, το έργο και το πνεύμα των βιογραφούμενων προσωπικοτήτων παρέχοντας, με εξονυχιστικές έρευνες, όλα εκείνα τα στοιχεία που ρίχνουν άπλετο φως, όχι μόνο στο συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά και στην εποχή κατά την οποία έζησε και έδρασε. Αρκεί να διαβάσει κανείς το πρόσφατο καλαίσθητο βιβλίο του για τον αγνοημένο και άγνωστο αρχαιολόγο Παναγιώτη Σταματάκη για να θαυμάσει τον τρόπο με τον οποίο ο Πετράκος προσεγγίζει πρόσωπα και καταστάσεις.[61] Τα ως τώρα 130 τεύχη (1988-1923) του τριμηνιαίου περιοδικού Ο Μέντωρ, ένα από τα πολλά επιτεύγματα του Πετράκου, αποτελούν ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών όχι μόνο για την αρχαιολογία και την αρχαιογνωσία, αλλά για τις ανθρωπιστικές επιστήμες γενικότερα. Ο συντάκτης των περισσοτέρων άρθρων του περιοδικού ταυτίζεται με το σπάνιο είδος του homo universalis, του καθολικού Ανθρώπου με το αναγεννησιακό πνεύμα. [1] Ο καλαίσθητος τόμος εκδόθηκε το 2019 από το Γραφείον Δημοσιευμάτων της Ακαδημίας Αθηνών. Εντάχθηκε στη σειρά Πραγματείαι της Ακαδημίας Αθηνών, τόμος 75. Η εικόνα του εξωφύλλου, το ανάγλυφο της «σκεπτομένης Αθηνάς», ένα από τα διασημότερα εκθέματα του Μουσείου της Ακρόπολης, δηλώνει εμμέσως την περίσκεψη και το στοχαστικό πνεύμα που διέπει τον ακαταπόνητο συγγραφέα του έργου. Η εικόνα του οπισθόφυλλου: Η Αθηνά Πρόμαχος σε ιωνικό κίονα, έργο του Λεωνίδα Δρόση, που βρίσκεται μπροστά στο μέγαρο της Ακαδημίας. Στη δεξιά πλευρά τοποθετήθηκε το εξίσου επιβλητικό άγαλμα του Απόλλωνος κιθαρωδού. Ιδιαίτερη σημειολογική αξία αποκτά, επίσης, η εικόνα του εσώτιτλου, μαρμάρινη κουκουβάγια που κοσμεί φανοστάτη μπροστά από το μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών. [2] Αξίζει να δημοσιευτεί μονογραφία ολόκληρη για τα δημοσιεύματα του Τύπου που αναφέρονται στην Ακαδημία. Τα περισσότερα είναι γραμμένα χωρίς νηφαλιότητα, επομένως χωρίς αντικειμενικότητα, και εξυπηρετούν ποικίλες σκοπιμότητες. Όπως φαίνεται από το παρουσιαζόμενο εδώ βιβλίο, η Ακαδημία Αθηνών δεν είναι ούτε «διακοσμητική», ούτε «περιττή», όπως νομίζουν ορισμένοι δημοσιογράφοι. [3] Ο παραγωγή του ονόματος από το ἑκὰς + δῆμος «μακρινός δήμος», Ἑκάδημος, απ’ όπου προήλθε το Ἀκάδημος (με προληπτική αφομοίωση του ε- σε α- και παράλληλη ψίλωση) θεωρείται σήμερα ξεπερασμένη, ενώ εξίσου προβληματική είναι η ετυμολόγηση από τη μετοχή ἑκών, οπότε θα σήμαινε «ελεύθερος δήμος». [4] Από τα πρώτα χρόνια ίδρυσης της Ακαδημίας του Πλάτωνος υπήρξαν αντιπαραθέσεις οι οποίες κορυφώθηκαν μετά τον θάνατο του ανιψιού του Πλάτωνα Σπευσίππου, διάδοχος του οποίου εκλέχτηκε ο Ξενοκράτης. Επακολούθησαν έντονες εσωτερικές αντιθέσεις και εντάσεις με αποτέλεσμα ο Αριστοτέλης να διαχωρίσει πλήρως τη θέση του ιδρύοντας νέα Σχολή. [5] Η λατινική λέξη παρουσιάζει πέντε σημασίες: 1. Το γυμνάσιο του Πλάτωνα και των μαθητών του στην Αθήνα. 2. Η φιλοσοφική σχολή του Πλάτωνα. 3. Η διαλεκτική εκπαίδευση της Ακαδημίας. 4. Το γυμνάσιο του Κικέρωνα στην εξοχική του έπαυλη. 5. Το έργο Academica του Κικέρωνα. [6] Στην αγγλική γλώσσα η λέξη Academy εμφανίζεται πρώτη φορά το 1474 στο έργο του William Caxton, The Game and Playe of Chesse, το πρώτο τυπωμένο βιβλίο στην αγγλική γλώσσα, με τη σημασία του άλσους που ήταν αφιερωμένο στην ήρωα Ακάδημο. Με τη σύγχρονη σημασία αποτελεί δάνειο από το γαλλ. académie, περ. 1535, που προέρχεται από το ιταλ. accademia, 1275, το οποίο ανάγεται στο λατ. academia. Δεν είναι απόλυτα σαφές μέσω ποιας οδού εισήλθε στην Αγγλική η σημασία αυτή καθώς ο όρος είχε εισαχθεί σε διάφορες χώρες με μικρή χρονολογική διαφορά κατά την περίοδο της Αναγέννησης. [7] Την αξεπέραστη μεγαλοπρέπεια και ομορφιά του μεγάρου θαυμάζουν εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο. Το περίλαμπρο κτίριο της Ακαδημίας χρησιμοποιήθηκε μέχρι την ίδρυσή της για τη στέγαση των Γενικών Αρχείων του Κράτους (1914-1991), ενώ η Ανατολική αίθουσα είχε μεταβληθεί σε Νομισματικό Μουσείο (1890-1946). [8] Ο Christian Griepenkerl (1839-1916) ως καθηγητής στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης έδωσε έμφαση στην αλληγορική απεικόνιση της κλασικής μυθολογίας δημιουργώντας ολόκληρη Σχολή. Πολλοί μαθητές του αναδείχτηκαν σε κορυφαίους ζωγράφους. Αξίζει να σημειωθεί ότι απέρριψε δυο φορές (1907, 1908) την υποψηφιότητα του Αδόλφου Χίτλερ να εισαχθεί στην Ακαδημία χαρακτηρίζοντας τον εντελώς ατάλαντο. [9] Χρύσανθος Α. Χρήστου, Ο μύθος του Προμηθέα και ο ζωγραφικός διάκοσμος της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα, 2003: Γραφείο Δημοσιευμάτων της Ακαδημίας Αθηνών. Μιχάλης Α. Τιβέριος, Αθηνά Πολύβουλος και Προμηθεύς Πολύνους. Ο εικονιστικός διάκοσμος της Σιναίας Ακαδημίας Αθηνών Αθήνα 2023 (Πραγματείαι της Ακαδημίας Αθηνών, 79). [10] Κατά τη διάρκεια της κατοχής απεβίωσαν 13 Ακαδημαϊκοί, ανάμεσα στους οποίους οι: Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Γεώργιος Χατζιδάκις, Νικόλαος Πολίτης, Κωστής Παλαμάς και ο Στρατηγός Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν. [11] Με αφορμή την πρότασή του στην Ολομέλεια της 27ης Μαΐου 1965 να ανεγερθεί «Μαυσωλείον διά τους αποβιούντας Ακαδημαϊκούς», ο Πετράκος παρατηρεί: «Πολλές φορές η αιτία του σκανδάλου προέρχεται από τους ίδιους τους Ακαδημαϊκούς, που εισηγούνται παράλογα και ανεδαφικά πράγματα» (σ. 81). Το ίδιο εξωφρενική ήταν η θέση του Θεόδωρου Βουδικλάρη, αντισυνταγματάρχη ε.α. και υποψήφιου το 1968 με άλλους δέκα για την έδρα των Στρατιωτικών επιστημών ο οποίος με άρθρο του σε εφημερίδες της Πάτρας, θεωρώντας προσβλητική για τις Ένοπλες Δυνάμεις τη μη πλήρωση της έδρας, ζήτησε να ονομάζονται αριστίνδην Ακαδημαϊκοί «οι αρχαιότεροι των εν αποστρατεία αντιστρατήγων, αντιναυάρχων και αντιπτεράρχων». Το σχόλιο του Πετράκου είναι δικαίως καυστικό: «Ο Βουδικλάρης ήθελε μόνιμη και υποχρεωτική για την Ακαδημία “élection de maréchal”, όπως του Pétain, του Weygand, του Joffre στην Académie française και χωρίς ψηφοφορία!» (σ. 152). [12] Το μένος της δικτατορίας στρέφεται ονομαστικά κατά των: Ν. Λούρου, Η. Βενέζη, Δ. Ζακυθηνού, Ξ. Ζολώτα, Π. Μπρατσιώτη, Ι. Θεοδωρακόπουλου, Μ. Στασινόπουλου και Γρ. Κασιμάτη. [13] Ο Πετράκος διερωτάται ευλόγως γιατί κατηγορείται κατά καιρούς η Ακαδημία για τη «στάση» της κατά την Επταετία, δεν κατηγορείται όμως κανείς «απ’ όσους άκουσαν και ανέχτηκαν, φυσικά όχι όλοι, τα όσα είπε ο Παπαδόπουλος στους καθηγητές του πανεπιστημίου Αθηνών στις 2 Μαρτίου 1973, στο κτίριο της Βουλής» (σ. 62). [14] Πέθανε σε ηλικία 50 μόλις ετών από συγκοπή μέσα στο καράβι με το οποίο επέστρεφε από τη Γαλλία, όπου έλαβε μέρος σε συνεδρίαση της Κοινωνίας των Εθνών. [15] Είναι κρίμα μια χαρισματική προσωπικότητα αυτής της εμβέλειας να βγάζει τόση κακία εναντίον της Ακαδημίας. Αρνούμενος να συνεργαστεί με τους κατακτητές πέθανε από πείνα κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Για τη συμβολή του στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας βλ. Ιωάννα Παπαβασιλείου-Χαραλαμπάκη, Τάσεις της παιδικής λογοτεχνίας (1900-1920). Ποίηση. Παιδαγωγικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2002, σσ. 248-259. [16] Για να σατιρίσει την περιπέτειά του ο ποιητής Alexis Piron, την εκλογή του οποίου στην Αcadémie française ακύρωσε ο Λουδοβίκος XV, συνέθεσε το επιτύμβιο επίγραμμα: Ci-git Piron, qui ne fut rien / Pas même académicien. [17] Η Έλενα Τσαουσέσκου, κόρη ζευγολάτη, απόφοιτη δημοτικού σχολείου, με την υπέρμετρη φιλοδοξία της κατέλαβε ανώτατες κομματικές θέσεις και έλαβε πάμπολλες τιμητικές διακρίσεις. Προτού ανακηρυχτεί αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, της είχαν απονεμηθεί ύψιστες διακρίσεις από την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Αργεντινή. [18] To 1978, ύστερα από πρόσκληση του πρωθυπουργού της Μεγάλης Βρετανίας Χάρολντ Ουίλσον το ζεύγος Τσαουσέσκου επισκέφτηκε τη χώρα, έγινε μάλιστα δεκτό με κάθε επισημότητα στα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ. Το Πολυτεχνείο του Κεντρικού Λονδίνου (Polytechnic of Central London) της απένειμε τον τίτλο της επίτιμης καθηγήτριας και το Βασιλικό Ινστιτούτο Χημείας (Royal Institute of Chemistry) την ανακήρυξε επίτιμο μέλος της. Βλ. το αποκαλυπτικό άρθρο του Robert Hardman, https://tinyurl.com/mr2vcskr [19] Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Παύλου Παλαιολόγου ο οποίος κατηγορούσε κατά διαστήματα την Ακαδημία για την αδράνειά της σε ζητήματα γλώσσας και τη βραδύτητα σύνταξης του Ιστορικού Λεξικού, χωρίς να γνωρίζει τα μεθοδολογικά προβλήματα και τις ανυπέρβλητες δυσκολίες που συνδέονται με το μεγαλεπήβολο αυτό εγχείρημα, ενώ ισχυρίστηκε αναληθώς ότι η εκλογή της Ελένης Νεγρεπόντη Ουράνη (Άλκη Θρύλου) ως προσέδρου μέλους συνδέεται με τη διάθεση της περιουσίας της στην Ακαδημία. [20] «Δεν μιλώ για άγνωστα πράγματα», Βιργιλίου Αινειάς, 2.91. Ακολουθεί παράθεμα από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο 5, 15. Σε νεοελληνική μετάφραση: δεν ανάβουν το λύχνο για να τον βάλουν κάτω από το δοχείο με το οποίο μετρούν το σιτάρι, αλλά τον τοποθετούν στον λυχνοστάτη για να φωτίζει όλα όσα βρίσκονται μέσα στο σπίτι. [21] Αξίζει να διδάσκεται στα σχολεία και τα πανεπιστήμια το ανυπέρβλητο δοκίμιο του Πετράκου «Τα αρχαία ελληνικά στη ζωή των Ελλήνων», Ο Μέντωρ, τεύχος 118, Οκτώβριος 2016, σσ. 123-135. [22] Πρόκειται για το απόσπασμα 287 από τον Βελλερεφόντη του Ευριπίδη. Το ερμήνευμα: «Δεν πρέπει να θυμώνει κανείς με όσα συμβαίνουν». Η συνέχεια είναι άκρως διδακτική: […] ἀλλ᾿ οὑντυγχάνων τὰ πράγματ᾿ ὀρθῶς ἢν τιθῇ, πράσσει καλῶς. Σε ελεύθερη μετάφραση: «Αν όμως το θιγόμενο άτομο τα αντιμετωπίσει σωστά, τότε βγαίνει κερδισμένο». [23] Παρατίθεται σχετικό άρθρο του δημοσιευμένο στην Εστία (τόμ. ΚΔ΄, αρ. 625, 20 Δεκ. 1887, 817-820). Το 1875 είχε στείλει επιστολή στον Αλεξ. Κουμουνδούρο τονίζοντας την επείγουσα ανάγκη ίδρυσης Ακαδημίας. Ο Ραγκαβής είχε υποδείξει εκείνους που θεωρούσε άξιους να γίνουν οι πρώτοι Ακαδημαϊκοί. Ο Πετράκος σημειώνει (σ. 115): «Ανάμεσά τους δεν βλέπουμε κανένα που να τον χαρακτηρίζει 1) Το ευζωνικό ήθος, η αμάθεια και η ιδιοτέλεια, 2) Η αδιαφορία και ο καιροσκοπισμός, 3) Η παθολογική μεγαλομανία συντροφιά με την αγραμματοσύνη, τη μισαλλοδοξία και το αίσθημα κατωτερότητας, 4) Η χωριάτικη κουτοπονηρία, η θρησκοληψία και η μειωμένη αντίληψη του γύρω κόσμου». [24] Ο ερευνητής που θέλει να μελετήσει, για παράδειγμα, το γλωσσικό ιδίωμα της παλιάς Ξάνθης, γνωρίζει πολύ καλά ότι δεν θα έχει καμία ετεροαναφορά ούτε θα ασχοληθούν με την έρευνά του ξένοι διαλεκτολόγοι. Επιδίωξή του είναι να διασώσει υλικό το οποίο κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν οριστικά χαμένο. Επιτελεί, συνεπώς, εθνικής σημασίας έργο που συνδέεται με τον πολιτισμό και την ταυτότητά μας. Αυτή η προσφορά αφήνει κατά κανόνα εντελώς αδιάφορους όσους επιστήμονες είναι εμμονικοί θηρευτές δεικτών απήχησης. Κάποιοι πάλι απαξιώνουν αυτά που αγνοούν. [25] Η Ακαδημία Αθηνών αντέδρασε σωστά στην προσπάθεια απομυθοποίησής του (βλ. σ. 39). Ο λόγος παραμονής του στη ναζιστική Γερμανία και το γεγονός ότι «δεν υπάρχει πουθενά μια δήλωση αντίθεσής του στη γερμανική εισβολή και κατοχή στην Ελλάδα» αποτέλεσε και αποτελεί μόνιμο θέμα αντιπαράθεσης. Το τεράστιο επιστημονικό του κύρος δεν αμφισβητήθηκε ποτέ από κανένα. [26] Στρατιωτικές Επιστήμες: Αλέξανδρος Μαζαράκης (1928), Δημήτριος Φωκάς (1960), Ιωάννης Τούμπας (1979). Στρατιωτικές Επιστήμες. Αμυντική Στρατηγική και Μέσα: Δημήτριος Σκαρβέλης (2002). Ιατρικές Επιστήμες: Μιχαήλ Κατσαράς (1929), Γεώργιος Ιακείμογλου (1929), Μαρίνος Γερουλάνος (1933), Γεώργιος Κοσμετάτος (1945), Γεώργιος Φωτεινός (1954), Κωνσταντίνος Χωρέμης (1958), Νικόλαος Λούρος (1966), Ιωάννης Χαραμής (1967), Βασίλειος Μαλάμος (1970). Ιατρικές Επιστήμες. Ανοσολογία: Χαράλαμπος Μουτσόπουλος (2017). Χειρουργική: Γρηγόριος Σκαλκέας (1989), Κωνσταντίνος Τούντας (1990). Φυσιολογία: Σπυρίδων Δοντάς (1931). Ιστορία της Ιατρικής: Αριστοτέλης Κούζης (1932). Κλινική Ιατρική: Γεώργιος Μερίκας (1977), Νικόλαος Ματσανιώτης (1984). Κλινική Ιατρική - Παθολογία, Κλινική και Εργαστηριακή Έρευνα: Δημήτριος Τριχόπουλος (1997). Εργαστηριακή Ιατρική: Πέτρος Βασιλειάδης (1979). Νευροεπιστήμες - Ψυχοκοινωνική Ιατρική: Κωνσταντίνος Στεφανής (1994). Μοριακή Γενετική: Γεώργιος Κόλλιας (2013). Παθολογία: Σπυρίδων Σκαρπαλέζος (1981). Εσωτερική Παθολογία: Χαράλαμπος Ρούσσος (2011). Γεωδαισία: Δημήτριος Λαμπαδάριος (1933). Αστρονομία: Ιωάννης Ξανθάκης (1955), Γεώργιος Κοντόπουλος (1997). Εφηρμοσμένες Θετικές Επιστήμες: Γεώργιος Κυριακού (1934), Στυλιανός Λυκούδης (1939), Πέτρος Κοντός (1940), Κωνσταντίνος Παπαϊωάννου (1960), Αντώνιος Κουνάδης (1999). Φυσικές Επιστήμες: Μιχαήλ Στεφανίδης (1938), Καίσαρ Αλεξόπουλος (1963), Γεώργιος Τσατσάς (1974), Λεωνίδας Ζέρβας (1956). Θεωρητική Φυσική: Δημήτριος Νανόπουλος (1997). Φυσικοϊστορικές Επιστήμες: Ιωάννης Τρικκαλινός (1947), Μάξιμος Μητσόπουλος (1955), Γεώργιος Πανταζής (1970). Θεωρητική και Πειραματική Μηχανική, Επιστήμες του Μηχανικού: Εμμανουήλ Γδούτος (2016). Μαθηματικά: Παναγιώτης Ζερβός (1946). Μαθηματική ανάλυση και Γεωμετρία: Φίλων Βασιλείου (1966), Όθων Πυλαρινός (1966). Μαθηματική Ανάλυση: Νικόλαος Αρτεμιάδης (1986). Εφηρμοσμένα Μαθηματικά: Αθανάσιος Φωκάς (2005). Γεωργικές Επιστήμες: Κωνσταντίνος Ισαακίδης (1949), Βασίλειος Κριμπάς (1960), Νικόλαος Ρουσσόπουλος (1973), Ιωάννης Παπαδάκης (1982), Κωνσταντίνος Κριμπάς (2002). Γεωφυσικές Επιστήμες: Ηλίας Μαριολόπουλος (1966), Γεωφυσική: Άγγελος Γαλανόπουλος (1983). Τεχνικές Επιστήμες: Περικλής Θεοχάρης (1973). Γεωλογικές-Μεταλλειολογικές Επιστήμες: Λουκάς Μούσουλος (1977). Γεωλογικές Επιστήμες: Νικόλαος Αμβράζης (2003), Κωνσταντίνος Συνολάκης (2016). Βιολογία: Θεμιστοκλής Διανελλίδης (1981). Βιολογικές Επιστήμες. Μοριακή Γονιδιακή Βιολογία: Δημήτριος Θάνος (2017). Χημικές Επιστήμες: Παύλος Σακελλαρίδης (1984), Κωνσταντίνος Βαγενάς (2010). Πειραματική Χημεία: Γεώργιος Παρισάκης (2000), Θεμιστοκλής Χατζηιωάννου (2000). Φυσική: Βασίλειος Αιγινήτης (1952). Φυσικές Επιστήμες. Χημεία: Γεώργιος Καραγκούνης (1984). Φυσικές Επιστήμες. Πειραματική Φυσική: Λουκάς Χριστοφόρου (2001) Φυσικές Επιστήμες. Βιοχημεία, Μοριακή Βιολογία: Χαράλαμπος Αντωνιάδης (1994). Πληροφορική-Ηλεκτρονική: Πάνος Λιγομενίδης (1993). Ορυκτολογία- Πετρογραφία: Αθανάσιος Πανάγος (1995). Επιστήμη του Διαστήματος: Σταμάτιος Κριμιζής (2005). Μετεωρολογία. Κλιματολογία: Χρήστος Ζερεφός (2007). [27] Βλ. σσ. 166-167: «Η εκλογή του Χ. Ρούσσου [το 2011] υπήρξε η περισσότερο ταραγμένη στην ιστορία της Ακαδημίας και έδειξε με σαφήνεια το πνευματικό και δεοντολογικό χάσμα ανάμεσα στα μέλη της Πρώτης Τάξεως, που θα διευρυνόταν τα επόμενα χρόνια, και την στο τέλος εμφανή προσπάθεια να μην ταραχθεί το καθεστώς που αφορούσε την παγιωμένη επιρροή στο ΙΙΒΕΑΑ [Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών]». Βλ. σ. 171: «Τα τελευταία χρόνια η εκλογή γιατρών και προσώπων συναφών επιστημών δημιουργεί μέσα στην Πρώτη Τάξη σφοδρές αντιδράσεις που εξηγήθηκαν πλήρως μόλις το 2018, μετά τον θάνατο του Γρηγορίου Σκαλκέα. Από το 1926 έως το 2018 υπήρξαν 28 άγονες προκηρύξεις. [28] Κατά τον Πετράκο, σ. 192, υπήρξε «η πλέον ταραγμένη και μακρά διαδικασία εκλογής δύο εξαίρετων επιστημόνων, κατά την οποία οι πικρίες και τα πάθη που είχαν δημιουργηθεί κατά τη δικτατορία, την Κατοχή και τον εμφύλιο είχαν πρωτεύουσα θέση. Ο Μαρινάτος ευτύχησε να ιδεί τις αρχαιολογικές του προσδοκίες να εκπληρώνονται με την ανασκαφή της Θήρας, ενώ ο Καρούζος δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το έργο του. Βλ. και σσ. 357-487. [29] Ιδρύθηκε το 1977 και άρχισε να λειτουργεί από το 1980. Το Κέντρο συμμετέχει στα διεθνή προγράμματα: Corpus Vasorum Antiquorum, Tabula Imperii Romani, Sylloge Nummorum Graecorum, Corpus Signorum Imperii Romani. [30] Ο Μυταράς, λαμπρός καλλιτέχνης, όταν ειδοποιήθηκε ότι πρέπει να παρευρεθεί στην συνεδρία της Ολομέλειας της Ακαδημίας όπου γίνεται η αναγγελία της εκλογής κάθε Ακαδημαϊκού, απάντησε «ότι έχει έκθεση και ότι προσκαλεί τα μέλη της Ακαδημίας να παραστούν». Ο Μυταράς σε συνεντεύξεις του σε εφημερίδες επέκρινε την Ακαδημία για την «άδικη» απόφασή της, δηλώνοντας «Με διέγραψαν από την Ακαδημία Αθηνών επειδή δεν βλέπω», ενώ «οι πάντοτε αδαείς, άλογοι, εμπαθείς εχθροί της εξακολουθούν να επαναλαμβάνουν το τροπάρι σε λαθρόβια φύλλα» (σ. 217). Ο Μυταράς έλαβε θέση υπέρ του Μνημονίου με αποτέλεσμα να στραφούν ορισμένοι εναντίον της Ακαδημίας. Το γεμάτο νόημα σχόλιο του Πετράκου: «Η Ακαδημία είναι πάντοτε υπεύθυνη για τις πράξεις και τις αστοχίες των μελών της» (σ. 218). [31] Το τιτάνιο αυτό έργο, ο πρώτος τόμος του οποίου εκδόθηκε το 1969, βρίσκεται προς το τέλος του. Το 2021 κυκλοφόρησε ο 22ος τόμος (συνεπαίρνω-τέως). [32] Το 1938 ο Ιω. Καλλιτσουνάκης εισηγήθηκε νέες απλοποιήσεις. Στις συμβιβαστικές αυτές προσπάθειες, σημειώνει ο Πετράκος: «Φυσικά δεν δόθηκε καμία σημασία. Η γλώσσα έχει τους δικούς της νόμους» (σ. 326). [33] Το 1979 ο Σακελλαρίου ήταν συνυποψήφιος με τον Απόστολο Δασκαλάκη. Ο Γ. Μυλωνάς επέκρινε δριμύτατα, χωρίς καμιά τεκμηρίωση, τον Σακελλαρίου («δεν έχει να επιδείξη αξιόλογον εθνικήν δράσιν»), τρία όμως χρόνια αργότερα εκθείασε το έργο του. [34] Συνυποψήφιός της ήταν ο Ιω. Καραγιαννόπουλος. Ο Μ. Σακελλαρίου πρότεινε τον Νικ. Οικονομίδη, ο οποίος απέσυρε την υποψηφιότητά του, και ο Κων. Δεσποτόπουλος την Ελένη Ahrweiler (Αρβελέρ). Ο Παύλος Μυλωνάς, κάτοχος της έδρας «Αρχιτεκτονική, Ρυθμολογία», κατά τη συζήτηση στην Ολομέλεια έπλεξε με γενικότητες το εγκώμιο της Λαΐου (βλ. σσ. 238-242), ενώ ο Κ. Δεσποτόπουλος τόνισε: «Από όσα ελέχθησαν δεν επείσθην διά την υπεροχήν της κας Λαΐου. Η επίθεση εναντίον της κας Αρβελέρ είναι άδικη. Είναι βέβαιο ότι επιφανής από τους δύο υποψηφίους είναι μόνη η κα. Αρβελέρ». Ο Ν. Κονομής είπε ότι «η κα Αρβελέρ ήταν συμφοιτήτριά του, αλλά έχει πάψει εδώ και πολλά χρόνια να δημοσιεύει επιστημονικές εργασίες». [35] Η Ακαδημία Αθηνών καλλιέργησε την έρευνα της νεότερης ελληνικής Ιστορίας ιδρύοντας το Κέντρον Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού (1930) και το Κέντρον Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού (1945). Η καθυστέρηση εκλογής Ακαδημαϊκού για το γνωστικό αυτό αντικείμενο οφείλεται στο ότι υπήρχαν Ακαδημαϊκοί που είχαν ασχοληθεί με τη νεότερη ελληνική ιστορία, όπως οι: Άμαντος, Κουγέας, Κόκκινος, Ζακυθηνός, Μανούσακας, Σακελλαρίου. [36] Καθοριστικός λόγος για την προκήρυξη της έδρας ήταν η ολοκλήρωση το 1952 του μνημειώδους τετράτομου έργου του Κουκουλέ Βυζαντινών βίος και πολιτισμός. [37] Βλ. σ. 253: «Όσο για τον Αιγινήτη, αυτός ορισμένως δεν ανακατεύτηκε στην εκλογή των λογοτεχνών, και σ’ όποιον του παραπονιόταν, έλεγε στερεότυπα: “Θα σ’ εκλέξει η Ακαδημία σε λίγο. Προτιμούσες τάχα να μπεις με το σπαθί του Παγκάλου, παρά με την ψήφο των Ακαδημαϊκών;”». [38] Αξιοσημείωτη είναι η οξύτητα των κρίσεων του Ν. Βέη για τον Μυριβήλη τον οποίο χαρακτηρίζει «πρώτης τάξεως λογοτέχνη, αλλά ως άνθρωπο καθυστερημένο» (σ. 261) και τον κατηγορεί «ως αλλοπρόσαλλον και ευμετάβολον εις τα φρονήματά του αναλόγως των εκάστοτε συμφερόντων του. Διότι κατ’ αρχάς ούτος εθεωρείτο κομμουνιστής, έγινεν ύστερον οπαδός της 4ης Αυγούστου, επί Κατοχής είχεν υπόπτους συνεργασίας και σήμερον εμφανίζεται με υπερεθνικήν ιδεολογίαν» (σ. 262). [39] Βλ. Χ. Λ. Καράογλου, «Γιατί ο Γιώργος Σεφέρης δεν έγινε Ακαδημαϊκός; Διήγηση συμβάντων», Τιμητικός τόμος για τον Peter Mackridge, Νεφέλη, Αθήνα 2018, σ. 261, σημ. 4. [40] Ο Πέτρος Χάρης (Νέα Εστία 49, 1951, 758-759) έθεσε το θέμα ίδρυσης Τέταρτης Τάξης στην Ακαδημία, αποκλειστικά για Λογοτεχνία και Τέχνη, τονίζοντας την απουσία από το Ίδρυμα του Σικελιανού, του Ουράνη και του Καζαντζάκη. Σημειωτέον ότι ο Δροσίνης είχε προτείνει το 1928 τη δημιουργία Λογοτεχνικού Τμήματος στην Ακαδημία. [41] Αλίμονο αν ένας μέγας ποιητής, της εμβέλειας μάλιστα του Κωστή Παλαμά, δεν θα έπληττε με τις γραφειοκρατικές διαδικασίες και τις ατέρμονες συζητήσεις κατά την εκλογή νέων Ακαδημαϊκών. Τα αρνητικά σχόλια για την Ακαδημία δεν πρέπει να τα εκλάβει κάποιος τοις μετρητοίς. Ενέχουν μικρή ή μεγάλη δόση αυτοσαρκασμού, δείγμα της ιδιοφυΐας του. [42] Ο Πετράκος («Η Ελλάδα χάνει τον ποιητή της», σσ. 283-286) αναφέρεται στον θάνατο του Παλαμά 27 Φεβρουαρίου 1943), μέγα γεγονός κατά τη διάρκεια της Κατοχής: «Μικρό αντιστάθμισμα ήταν ο παιάνας που απήγγειλε ο Σικελιανός στον τάφο του και η ξυλογραφία του Σπύρου Βασιλείου, που είναι η εικόνα του παιάνα, ανταύγεια του πίνακα του Γκρέκο “Η ταφή του κόμητος d’ Orgaz”». Ο πρόεδρος της Ακαδημίας Σπυρίδων Δοντάς στη Συνεδρία της 15ης Απριλίου εκφώνησε λόγο «λιτό και γεμάτο συναίσθημα» ο οποίος παρατίθεται αυτούσιος. [43] Βλ. την ειδική μελέτη του Πετράκου, «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η Ακαδημία», Ημερίδα για τον Νίκο Καζαντζάκη, Τρίτη 27 Νοεμβρίου 2007, Πρακτικά, Αθήνα 2010, σσ. 11-16. [44] Ο Προυστ έπρεπε να είχε λάβει το Νόμπελ λογοτεχνίας, όπως και οι Τσέχωφ, Τολστόι, Γκόρκι, Τζέιμς Τζόυς. Οι πολιτικές σκοπιμότητες και οι αστοχίες γίνονται εμφανέστερες όταν οι απονεμόμενες διακρίσεις είναι σπάνιες. [45] Η αξιολογική σειρά της Επιτροπής κρίσεως ήταν: Μυριβήλης, Νόβας, Άγις Θέρος, ο Ν. Βέης όμως πρότεινε πρώτο τον Νόβα ο οποίος το 1964 στιγματίστηκε ως ο πρώτος «Πρωθυπουργός της Αποστασίας» με άμεσο αντίκτυπο και στην εικόνα της Ακαδημίας. Το ιστορικό δίστιχο Κι ήταν τα στήθια σου λευκά γεμάτα γάλατα και μου ’λεγες γαργάλατα! αποδόθηκε στον Νόβα, ενώ δημιουργός του ήταν ο δημοσιογράφος της εφημερίδας Τα Νέα Κώστας Σταματίου ο οποίος ήθελε να σατιρίσει τον αδέξιο ποιητή. [46] Με πρόταση του Γ. Χατζιδάκι κυκλοφόρησε το 1934 ο τόμος Τα χρυσά έπη του Κοραή με αφορμή την επέτειο των 110 ετών από το θάνατό του. [47] Το περιοδικό Επιστημονική Ηχώ, «πίσω από το οποίο κρύβονταν Ακαδημαϊκοί και πανεπιστημιακοί», ανέλαβε τον άχαρο ρόλο της κατασυκοφάντησης του κορυφαίου Έλληνα φιλολόγου. Διευθυντής του ήταν, όπως σημειώνει ο ίδιος ο Συκουτρής, «ένας γέρος συνταξιούχος καθηγητής των φυσικών, ο οποίος όμως θεωρεί εαυτόν αρμοδιώτατον να κρίνη και περί των φιλολογικών, των φιλοσοφικών και θεολογικών ζητημάτων και περί παντός επιστητού». Ο Πετράκος σημειώνει ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται: «Στην Ελλάδα τούτο είναι σύνηθες, δηλαδή άνθρωποι χωρίς γνώσεις και καλλιέργεια, αμαθείς, να μιλούν από καθέδρας για τη γλώσσα, τη φιλολογία, τα νομικά και όχι για ό,τι έμαθαν, όσο το έμαθαν και το άσκησαν ως επάγγελμα» (σσ. 324-325). [48] Η Ακαδημία κατά την πανηγυρική Συνεδρία της 29ης Δεκεμβρίου 1988 διά του Γενικού Γραμματέα της εξέφρασε «την πικρία της για τη στάση του κράτους απέναντί της και για την επικριτική στάση τρίτων». Οι περιπέτειες που πέρασε το Ινστιτούτο οφείλονται σε ξένες επεμβάσεις με σκοπό τη διάλυσή του. Ο Πετράκος είναι αποκαλυπτικός: «Η ίδια εχθρική εκστρατεία έγινε, το 1988, και εναντίον της Αρχαιολογικής Εταιρείας, με υποκινητές τους ίδιους ανθρώπους, όργανα κομματικών επιδιώξεων, για την άλωσή της και τη μεταβολή της σε κοσμικό Ίδρυμα εξυπηρέτησης ιδιοτελών σκοπών». Τελικά, «Η γερασμένη επαγγελματικώς και απόμαχη γενιά του Υπουργείου Εξωτερικών του 1988 επέτυχε στο τέλος εκείνο που τόσο επιθυμούσε. Την αποξένωση της Ακαδημίας από το Ινστιτούτο της Βενετίας και τον “πλουτισμό” του με νέες δραστηριότητες. Τούτο έγινε με τον Ν. 4505/2017» (σ. 346). [49] Ο Νικ. Χατζηνικολάου, Τα Ιστορικά, τεύχος 68, 2018, 44, στο όψιμο σχόλιό του, διατυπωμένο με άγνοια των πραγματικών γεγονότων και εμπάθεια πενήντα δύο χρόνια μετά, για τη μη εκλογή του Δημαρά, γράφει: «Χαρακτηριστική η στάση, που κράτησε απέναντί του το καταφύγιο μετριοτήτων που φέρει το όνομα Ακαδημία Αθηνών». Ο Πετράκος δίνει την πρέπουσα απάντηση: «Αν δεν εξελέγη [ο Δημαράς], όπως και ο Τωμαδάκης, δεν οφειλόταν στις μετριότητες, αλλά στην εποχή, που άφησε έξω και άλλους, εξ ίσου σημαντικούς ή σημαντικότερους» (σ. 345). [50] Ο Πετράκος σχολιάζει: «Πρόσωπα αδαή ως προς τη Νεοελληνική φιλολογία ισχυρίστηκαν ότι ο Αλεξίου ήταν μόνον αρχαιολόγος. Ήταν διαπρεπής αρχαιολόγος και ο κατ’ εξοχήν φιλόλογος νεοελληνιστής που μας πρόσφερε εκδόσεις σημαντικών κειμένων, Ερωτόκριτος, Διγενής Ακρίτης, Σολωμός που δύσκολα θα ξεπεραστούν» (σ. 349). [51] Προηγήθηκε το 1999 ο Καμπανέλλης στην έδρα της θεατρικής δραματουργίας. [52] Βασίλειος Χ. Πετράκος, Η Περιπέτεια της ελληνικής αρχαιολογίας στον βίο του Χρήστου Καρούζου, Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, Αθήνα 1995. [53] «… Σήμερα, τελευταίες μέρες του 2019, που γράφονται οι γραμμές τούτες, δεν είναι πλέον έγκλημα να έχεις αντίθετες από τους άλλους πολιτικές απόψεις ή να γράφεις δημοτική. Για το τελευταίο πρέπει να υπενθυμίσω ότι ο Καρούζος έγραφε ωραία δημοτική, κάτι δύσκολο στους σημερινούς. Επίσης, σήμερα γράφουν μονοτονικό, αλλά αμφιβάλλω αν υπάρχουν κάποιοι που γνωρίζουν τα αρχαία ελληνικά ή τα διαβάζουν σε μετάφραση, έστω κι αν τα υμνούν ως την ανώτερη γλώσσα των ανθρώπων, δείγμα της ανωτερότητας και των Ελλήνων, άρα και του εαυτού τους» (σ. 487). [54] Ο συγγραφέας σημειώνει: «Προτάθηκαν από την Τάξη, κατά σειράν, ο Αμ. Αλιβιζάτος και ο Ν. Λούβαρις. Στην Ολομέλεια όμως ανατράπηκε η σειρά προτιμήσεως. Άξιο σημειώσεως είναι ότι στα πρακτικά της συζητήσεως στην Τάξη και στην Ολομέλεια δεν μνημονεύεται τι ειπώθηκε, ως εάν η Ακαδημία ήθελε να τελειώσει η διαδικασία. […] Ο εκλεγείς είχε διατελέσει υπουργός Παιδείας στην κατοχική κυβέρνηση Ιω. Ράλλη από 7 Απριλ. 1943 μέχρι 13 Απριλ. 1944. Το 1945 καταδικάστηκε ως δωσίλογος και φυλακίστηκε επί τρία χρόνια. Το 1951 αμνηστεύτηκε» (σ. 499). [55] «Οι ερωτήσεις του Θεοχάρη είναι χαρακτηριστικές της αντίληψής του για τη φιλοσοφία και της ενημέρωσής του ως προς τα πνευματικά ζητήματα των χρόνων του. Μετρά τη φιλοσοφία, και γενικώς τις ανθρωπιστικές επιστήμες, με τα μηχανιστικά κριτήρια των αμερικανικών εταιρειών που ασχολούνται με το impact factor των θετικών επιστημόνων. Θα τον ιδούμε να επεμβαίνει στην εκλογή του Αριστόβουλου Μάνεση» (σ. 508). [56] Συνολικά 16: 1939, 1961, 1972 (Νομικές Επιστήμες), 1951 (Θεολογία), 1965 (Οικονομικές Επιστήμες), 1951, 1971, 1981 (Φιλοσοφία), 1990 (Θεολογία), 1996 (Κοινωνιολογία), 1998 (Αστικό Δίκαιο), 2005, 2008 (Πολιτική Επιστήμη), 2005, 2010 (Παιδαγωγική Επιστήμη), 2012 (Μεθοδολογία των Κοινωνικών Επιστημών). [57] Η Ακαδημία βρέθηκε σε δυσάρεστες καταστάσεις που θα μπορούσαν κατά τον Πετράκο να είχαν αποτραπεί, «αν υπήρχε μία αυτοτελής Ακαδημία Θετικών Επιστημών», όπως πρότεινε τον Ιούνιο του 2018. Σε μια σύντομη υποσημείωση (βλ. σ. 536) ο συγγραφέας του έργου επιβεβαιώνει τη βαθύτατη καλλιέργεια που τον διακρίνει: «Οι άνθρωποι έχουν την τάση να ξεχνούν στη βιασύνη τους κοινωνικές αρχές, όπως λ.χ. το αφιερωμένο στον Πύθιο Απόλλωνα μηδέν ἄγαν ή το πεζότερο σύγχρονό μας, του Laurence J. Peter: “an individual within a hierarchy tends to rise to his or her level of incompetence”». Το γνωστό “Peter principle”, κανονικό λήμμα στο Merriam-Webster, με χρονολογία πρώτης εμφάνισης το 1967, το αγνοούν ή το παραβλέπουν επιστήμονες που δεν διαθέτουν φιλοσοφημένη παιδεία. Το έργο The Incompetence Opera που παρουσιάστηκε στην τελετή Αντι-νόμπελ του 2017, έχει να μας διδάξει πολλά μέσα από τη λεπτή του σάτιρα. [58] Επικτήτου, Εγχειρίδιον: 35, 1. Σε δική μου μετάφραση: Όταν κρίνεις σωστό να κάνεις κάτι, να το κάνεις και να μη φοβηθείς ποτέ όταν σε δουν να το πραγματοποιείς, ακόμα κι αν οι πολλοί παρανοήσουν τις προθέσεις σου. Αν δεν πράττεις σωστά, να αποφύγεις αυτό το έργο. Αν πάλι ενεργείς ορθώς, γιατί να φοβάσαι αυτούς που θα σε επικρίνουν χωρίς να έχουν δίκιο; [59] Για την πλήρη Ιστορία της Ακαδημίας θα χρειαστούν αρκετοί τόμοι για να συμπεριλάβουν το έργο της. Μόνο για τα 14 ερευνητικά της κέντρα δεν θα επαρκούσαν 14 τόμοι. [60] Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία. Οι πρώτες δεκαετίες. 1837-1909, Αθήνα 2019, 386 σελίδες. Είχε προηγηθεί το βιβλίο Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία. Η Ιστορία των 150 χρόνων της, 1837-1987, Αθήνα 1987, 444 σελίδες. [61] Παναγιώτης Α. Σταματάκης. Βίος και έργο, Αθήνα 2022, 540 σελίδες.

Βασίλειος Πετράκος: Η Ιστορία της Ακαδημίας Αθηνών

Σύνδεση