H ακύρωση του Μπέρτραντ Ράσελ

Ο Μπέρτραντ Ράσελ είναι πολύ διάσημος ως φιλόσοφος και μαθηματικός. Αλλά λίγοι γνωρίζουν ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του ακυρώθηκε –για να χρησιμοποιήσω έναν σύγχρονο όρο– από το δικαστικό σώμα της Νέας Υόρκης και από συντηρητικούς θρησκευόμενους στα μέσα του 20ού αιώνα. Σήμερα και οι συντηρητικοί που επιδιώκουν να απαγορεύσουν βιβλία και να ελέγξουν την διδακτέα σχολική ύλη, αλλά και οι προοδευτικοί που επιθυμούν να λογοκρίνουν όποιον διαφωνεί μαζί τους, καλά θα έκαναν να λάβουν υπόψη την υπόθεση του Μπέρτραντ Ράσελ. Τον Φεβρουάριο 1940 ο Ράσελ διορίστηκε Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Κολλέγιο της Πόλης της Νέας Υόρκης με ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου Ανώτατης Εκπαίδευσης της Νέας Υόρκης. (Του ανατέθηκε η διδασκαλία τριών μαθημάτων με δύσκολους τίτλους: η λογική και η σχέση της με την επιστήμη, τα μαθηματικά και τη φιλοσοφία· προβλήματα στις βάσεις των μαθηματικών· και οι σχέσεις των μη εφαρμοσμένων και εφαρμοσμένων επιστημών καθώς και η αμοιβαία επιρροή της μεταφυσικής και των επιστημονικών θεωριών). Αλλά μόλις ένα μήνα μετά ο δικαστής Τζον Ε. Μακγκίχαν του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Νέας Υόρκης (στην πολιτεία της Νέας Υόρκης αυτή είναι η ονομασία του πρωτοδικείου) διέταξε το Συμβούλιο να ανακαλέσει τον διορισμό του Ράσελ, κρίνοντας ότι ο διορισμός του «έχει αρνητικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, ασφάλεια και ηθική» και θα «βοηθούσε, υποκινούσε ή ενθάρρυνε … συμπεριφορά με την τάση παραβίασης του ποινικού δικαίου». Ένα χρόνο αργότερα, το 1941, ο φιλόσοφος και εκπαιδευτικός μεταρρυθμιστής Τζον Ντιούι παρατήρησε ότι αν και η υπόθεση του Ράσελ έχει λήξει, «το ζήτημα που αποτελεί τη βάση της διευθετήθηκε τόσο όσο διευθέτησε το ζήτημα της δουλείας η υπόθεση Ντρεντ Σκοτ[1] – [για την οποία το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών έκρινε ότι κανείς Αφροαμερικανός δεν θα μπορούσε να γίνει Αμερικανός πολίτης]». Έπειτα από οκτώ δεκαετίες τα ζητήματα που εγείρει η υπόθεση Ράσελ –τα δικαιώματα της ελευθερίας του λόγου και της ακαδημαϊκής ελευθερίας– δεν έχουν ακόμα διευθετηθεί. Ο Ράσελ γεννήθηκε σε επιφανή αριστοκρατική οικογένεια το 1872 στο χωριό Τρέλεκ της Ουαλίας. Πρώτα σπούδασε μαθηματικά και αργότερα φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ. Τον Ιούνιο 1916 του επιβλήθηκε πρόστιμο επειδή έγραψε ένα φυλλάδιο όπου διατύπωνε τις πασιφιστικές του απόψεις και τον Φεβρουάριο του 1918 καταδικάστηκε σε έξι μήνες φυλάκιση με τη διάταξη του 1914 περί υπεράσπισης του Βασιλείου, λόγω των δημοσίων διαλέξεών του υπέρ της ειρήνης με τη Γερμανία (δραστηριότητες που οδήγησαν στην απόλυσή του από τη θέση του στο κολλέγιο Trinity, αν και αποκαταστάθηκε την επόμενη χρονιά). Ενώ βρισκόταν στη φυλακή ο Ράσελ έγραψε την Εισαγωγή στη μαθηματική φιλοσοφία (1919) και ξεκίνησε να δουλεύει πάνω στο Ανάλυση της νόησης (1921). Ενόψει των Σοβιετικών και Ναζιστικών θηριωδιών, ο πασιφισμός του Ράσελ έγινε πιο μετριοπαθής. Αλλά παρέμεινε γενικά εναντίον του πολέμου και υποστήριξε πολλά φιλελεύθερα αιτήματα της εποχής. Απέρριπτε επίσης τη θρησκεία, περιγράφοντας τον εαυτό του εξίσου ως αγνωστικιστή και ως άθεο. Τον Μάρτιο του 1927 έδωσε μια ομιλία με θέμα «Γιατί δεν είμαι Χριστιανός», την οποία δημοσίευσε σε μορφή δοκιμίου αργότερα την ίδια χρονιά. Οι πολιτικές και θρησκευτικές του απόψεις από μόνες τους θα αρκούσαν για να προκαλέσουν την οργή των συντηρητικών της Νέας Υόρκης, αλλά έγραψε και ένα βιβλίο που αμφισβητούσε τις βικτωριανές έννοιες της ηθικής σχετικά με το σεξ και τον γάμο: Γάμος και ηθική (1929). Η προσωπική του σεξουαλική ιστορία ήταν κατά κάποιο τρόπο σκανδαλώδης: μέχρι το 1940 ο Ράσελ είχε παντρευτεί τρεις φορές και υπήρχαν ευρέως διαδεδομένες φήμες για πολλές εξωσυζυγικές σχέσεις κατά τη διάρκεια των γάμων του. Όταν ο Ράσελ διορίστηκε Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Κολλέγιο της Πόλης της Νέας Υόρκης ήταν από τους κορυφαίους στοχαστές παγκοσμίως. Είχε διδάξει στην Οξφόρδη, στο Χάρβαρντ, στα πανεπιστήμια του Πεκίνου, της Ουψάλας, της Κοπεγχάγης, της Βαρκελώνης και της Σορβόννης. Εκτός από τη θέση του στο Καίμπριτζ, κατείχε θέσεις στο London School of Economics, στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, και το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες. Είχε γράψει δεκάδες βιβλία και είχε βραβευτεί μεταξύ άλλων από τη Βρετανική Βασιλική Ακαδημία, το Πανεπιστήμιο Κολούμπια, τη Βρετανική Μαθηματική Εταιρεία και την Ιταλική Ακαδημία. Αλλά ο πασιφισμός, ο αθεϊσμός και οι ελευθεριακές σεξουαλικές απόψεις του καθιστούσαν την παρουσία του στο κολλέγιο ανεπιθύμητη για κάποιους. Όταν ανακοινώθηκε ο διορισμός του Ράσελ, ο επίσκοπος Γουίλιαμ Τ. Μάνινγκ δήλωσε στα μέσα ενημέρωσης ότι ο φιλόσοφος ήταν «ένας αναγνωρισμένος προπαγανδιστής εναντίον της θρησκείας και της ηθικής … ο οποίος υπερασπίζεται ειδικά τη μοιχεία». Σύντομα ακολούθησαν κι άλλες ενστάσεις για τον Ράσελ. Ο Τσαρλς Τατλ, ένα μέλος της εκκλησιαστικής κοινότητας του Μάνινγκ και μέλος του Συμβουλίου Ανώτατης Εκπαίδευσης προσπάθησε να πείσει το Συμβούλιο να ανακαλέσει τον διορισμό. Μια κυρία Τζιν Κέι, που περιγράφεται μόνο ως «φορολογούμενη του Μπρούκλιν», κατέθεσε μήνυση ζητώντας από το Ανώτατο Δικαστήριο της Νέας Υόρκης να ακυρώσει τον διορισμό του Ράσελ με αιτιολογία το γεγονός ότι ήταν αλλοδαπός και υπερασπιστής της σεξουαλικής ανηθικότητας ο οποίος αποτελούσε απειλή για τις νεαρές γυναίκες. Η Κέι εκπροσωπούνταν από τον Τζόζεφ Γκόλστιν, έναν πρώην ειρηνοδίκη της εποχής της Τάμανι Χολ[2]. Στην αναφορά του ο Γκόλστιν περιέγραφε τον Ράσελ ως «ασελγή, πρόστυχο, φιλήδονο, λάγνο, νοσηρό, ερωτομανή, ακόλαστο, ασεβή, στενόμυαλο, ανειλικρινή, και στερούμενο ηθικού χαρακτήρος». Το κείμενο διαβεβαίωνε ότι ο Ράσελ «δεν είναι ένας φιλόσοφος με την κοινώς αποδεκτή έννοια της λέξης», αλλά αντίθετα ένας «σοφιστής» που χρησιμοποιεί «πονηρά τεχνάσματα, κόλπα και μεθοδεύσεις, και με στρεψοδικίες … διατυπώνει εσφαλμένα επιχειρήματα που δεν στηρίζονται στην κοινή λογική». Αυτό που ο Ράσελ περιγράφει ως φιλοσοφία, όπως υποστήριζε ο Γκόλστιν, είναι «απλώς φτηνές, κακόγουστες, τετριμμένες, πρόχειρες εμμονές και προτάσεις, τεχνάσματα με σκοπό να παραπλανήσουν τους ανθρώπους». Ο δικαστής Μακγκίχαν, ο οποίος υποστηριζόταν από τον πολιτικό μηχανισμό των Δημοκρατικών του Μπρονξ, είχε άλλοτε προσπαθήσει να αφαιρέσει ένα πορτραίτο του Μαρτίνου Λούθηρου από μια τοιχογραφία του δικαστηρίου που απεικόνιζε τη νομική ιστορία. Με το που άκουσε τις κατηγορίες εναντίον του Ράσελ, ο δικαστής δήλωσε: «Αν βρω ότι αυτά τα βιβλία υποστηρίζουν τους ισχυρισμούς της προσφυγής, θα δώσω στο Εφετείο τροφή για σκέψη». Λίγο αργότερα –χωρίς να έχει ακούσει την κατάθεση κανενός μάρτυρα υπεράσπισης ή να εξετάσει κάποιο τεκμήριο πλην αποσπασμάτων των βιβλίων του Ράσελ– ο Μακγκίχαν αποφάσισε ότι το έργο του φιλοσόφου είναι αντίθετο στους «νόμους της φύσης, και τον Θεό της φύσης». Πέραν της απόφασής του, ότι ο διορισμός του Ράσελ θα είχε «αρνητικές επιπτώσεις στην δημόσια υγεία, ασφάλεια και ηθική», ο Μακγκίχαν επίσης κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Συμβούλιο Ανώτατης Εκπαίδευσης δεν μπορούσε να διορίσει έναν ξένο σε θέση διδάσκοντα στη Νέα Υόρκη, ούτε μπορούσε να διοριστεί κανείς άλλος σε τέτοια θέση χωρίς να έχει περάσει από διαγωνισμό – παρά το γεγονός ότι πολλοί μη Αμερικανοί ήδη δίδασκαν στα τέσσερα κολλέγια της Νέας Υόρκης, και κανένα μέλος του διδακτικού προσωπικού σε αυτά δεν είχε υποβληθεί σε εξετάσεις επάρκειας προτού προσληφθεί. Επιπλέον ο Μακγκίχαν συμπέρανε ότι το Συμβούλιο ουσιαστικά είχε ιδρύσει μια «έδρα απρέπειας» επιδεικνύοντας «ηθικά πρότυπα κατώτερα από αυτά που απαιτεί η κοινή ευπρέπεια». «[Η] ακαδημαϊκή ελευθερία», αποφάνθηκε ο δικαστής, «είναι ελευθερία να κάνει κανείς το καλό, όχι η ελευθερία να διδάσκει το κακό». Παρ’ όλο που το Συμβούλιο ήταν διχασμένο με την απόφαση του Μακγκίχαν, μια οριακή πλειοψηφία ψήφισε να ασκήσει έφεση, τηρώντας μια στάση αρχών εναντίον της δημοτικής διοίκησης. Ο δήμαρχος Φιορέλο Λα Γκουάρντια, ένας αυτοαποκαλούμενος μεταρρυθμιστής, προσπάθησε να καταστήσει την διαμάχη άνευ ουσίας προτείνοντας να σταματήσει τη χρηματοδότηση της θέσης του Ράσελ – αν και ο δήμαρχος δεν είχε δικαιοδοσία να κάνει κάτι τέτοιο σύμφωνα με τη νομοθεσία της Νέας Υόρκης. Ο νομικός σύμβουλος του δημάρχου, Γ. Τ. Τσάνλερ, αρνήθηκε να εφεσιβάλει την απόφαση γιατί φοβόταν ότι οι «θρησκευτικές και ηθικές διαμάχες» θα τύφλωναν το εφετείο ως προς τις νομικές αρχές του ζητήματος. Ωστόσο το Συμβούλιο, το οποίο εκπροσωπούσε αμισθί το δικηγορικό γραφείο Ρουτ, Κλαρκ, Μπάκνερ και Μπαλαντάιν, ζήτησε άδεια από το δικαστήριο να ασκήσει έφεση. Ο Μακγκίχαν αρνήθηκε την αίτησή τους, αλλά το Συμβούλιο παρά ταύτα άσκησε έφεση. Το εφετείο απέρριψε την αίτηση. Ο Ράσελ δεν είχε συμμετοχή στην αρχική μήνυση. Μέσω του δικηγόρου του Όσμοντ Κ. Φρένκελ, διευθύνοντος της Ένωσης Πολιτικών Δικαιωμάτων των ΗΠΑ (ACLU), ο Ράσελ κατέθεσε πολλά αιτήματα παρέμβασης. Απορρίφθηκαν όλα. Η συντακτική επιτροπή των New York Times υποστήριξε ότι ο Ράσελ θα «έπρεπε να διαθέτει τη σοφία να παραιτηθεί από τη θέση μόλις έγινε εμφανής ο αρνητικός αντίκτυπος». Ο Ράσελ απάντησε με μια επιστολή στην εφημερίδα ότι αυτό θα ήταν «δειλό και εγωιστικό», εφόσον «το διακύβευμα ήταν οι αρχές της ανεκτικότητας και της ελευθερίας του λόγου». Η απόφαση, υποστήριξε ο Ράσελ, δημιουργούσε ένα προηγούμενο που θα επέτρεπε σε οποιουσδήποτε «να απομακρύνουν από δημόσιες θέσεις ανθρώπους των οποίων τις απόψεις, την καταγωγή, ή την εθνικότητα αντιπαθούν». Η περίπτωση του Ράσελ είχε γίνει casus belli για πολλούς στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Οι περισσότεροι πανεπιστημιακοί συνάδελφοί του τάχθηκαν με το μέρος του. Σε αντίθεση με σήμερα, τα κολλέγια και τα πανεπιστήμια την εποχή του Ράσελ περιλάμβαναν καθηγητές με ευρέως αποκλίνουσες απόψεις. Δεν είχαν διοικητικά τμήματα με αντικείμενο την αστυνόμευση της έκφρασης για να εμποδίζουν τους ανθρώπους να διατυπώνουν ανορθόδοξες ιδέες ή να προκαλούν δυσφορία στους φοιτητές. Πολλοί κορυφαίοι μαθηματικοί –συμπεριλαμβανομένων των Άλμπερτ Άινσταϊν, Όσβαλντ Βέμπλεν, Χάρλοου Σάπλεϊ και Έντουαρντ Κάσνερ– υπερασπίστηκαν τον Ράσελ, ενώ το ίδιο έκαναν και οι κορυφαίοι Αμερικανοί φιλόσοφοι όπως οι Άσλεϊ Μόνταγκιου, Κερτ Τζον Ντουκάς, Σίντνεϊ Χουκ, Ραλφ Πέρι, Τζον Ράνταλ, Μόρις Κόεν και Άρθουρ Λόβτζοϊ. Κανένας από αυτούς δεν συμφωνούσε με τον Ράσελ σε όλα τα φιλοσοφικά ζητήματα, αλλά όλοι τους υποστήριζαν την ελευθερία της έκφρασης στην επιδίωξη της αλήθειας. Οι πρόεδροι κορυφαίων ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένων των Ρόμπερτ Χάτσινς του Πανεπιστημίου του Σικάγου, Γουίλιαμ Νίλσον του Smith College, Χάρι Γκίντεονς του Brooklyn College, Φρανκ Γκράχαμ του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας και Μίλντρεντ Μακάφι του Κολλεγίου Γουέλσλι, εξέφρασαν την απογοήτευσή τους για την απόφαση του Μακγκίχαν και για την αποτυχία των δικαστηρίων της Νέας Υόρκης να υπερασπιστούν την ακαδημαϊκή ελευθερία. Σε μια επιστολή στους New York Times, ο κοσμήτορας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Χάρι Τσέιζ έγραψε ότι «η ασφάλεια και η διανοητική ανεξαρτησία κάθε πανεπιστημιακού μέλους κάθε δημόσιου κολλεγίου ή πανεπιστημίου στις ΗΠΑ έχουν δεχθεί ένα πλήγμα». Παρόμοιους φόβους εξέφρασαν πρόεδροι και πρώην πρόεδροι της αδελφότητας Phi Beta Kappa, της Αμερικανικής Μαθηματικής Εταιρείας, της Αμερικανικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας, της Αμερικανικής Ιστορικής Εταιρείας, της Αμερικανικής Φιλοσοφικής Εταιρείας, της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας, και της Αμερικανικής Ένωσης Πανεπιστημιακών Καθηγητών. Ο Ράσελ είχε υποστηρικτές και εκτός πανεπιστημιακού χώρου. Η αρθρογράφος της New York Herald Tribune Ντόροθι Τόμπσον αποκάλεσε τον Ράσελ «Σωκράτη του 20ού αιώνα» και περιέγραψε την υπόθεση ως «την προσπάθεια καταστροφής της επαγγελματικής ζωής ενός εξέχοντος επιστήμονα επειδή διατυπώνει απόψεις οι οποίες στην πραγματικότητα αποτελούν τις υφιστάμενες πρακτικές ενός μέρους του πιο σεβαστού μας πληθυσμού». Η Τόμπσον γνώριζε για τι πράγμα έγραφε. Το 1934 εκδιώχθηκε από τη Γερμανία με απευθείας εντολή του Αδόλφου Χίτλερ. Το 1940, ενώ η υπόθεση Ράσελ ήταν σε εξέλιξη, αναγκάστηκε να αφήσει την Herald Tribune για τη New York Post διότι ο εκδότης της Tribune, Όγκντεν Ράιντ, διαφωνούσε με το γεγονός ότι είχε υποστηρίξει τον Φραγκλίνο Ντ. Ρούσβελτ στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές. Αλλά οι υποστηρικτές του Ράσελ δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τους ανταγωνιστές τους. Ο βαπτιστής κληρικός Ι. Ρ. Γουόλ υπέβαλε μια μήνυση απαιτώντας την απομάκρυνση του Ράσελ από τα διδακτικά του καθήκοντα στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες. Ο Τόμας Ντόργκαν, δημοκρατικός πολιτικός στην Μασαχουσέτη, απαίτησε από το Χάρβαρντ να ανακαλέσει την πρόσκληση στον Ράσελ να δώσει τη σειρά «Διαλέξεων Φιλοσοφίας Γουίλιαμ Τζέιμς» το 1940. Η κατηγορία στην Καλιφόρνια απορρίφθηκε και ο πρόεδρος και τα μέλη του Χάρβαρντ εκτίμησαν πως η επικύρωση της πρόσκλησης στον Ράσελ ήταν «προς μέγιστο όφελος του πανεπιστημίου», αλλά δεν εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία να διατυπώσουν μια σαφή υπεράσπιση της ακαδημαϊκής ελευθερίας του Ράσελ. Ανάμεσα στους υποστηρικτές και απόφοιτους του Χάρβαρντ υπήρχαν, αναμφίβολα, πολλοί που δεν ενέκριναν το έργο του Ράσελ. Το γεγονός ότι επετράπη να ισχύσει η δικαστική απόφαση ανάκλησης του διορισμού του Ράσελ στο Κολλέγιο της Πόλης της Νέας Υόρκης ήταν μια παρωδία. Ωστόσο σήμερα πολλοί καθηγητές εξακολουθούν να λογοκρίνονται και να ακυρώνονται για παρόμοιες παραβάσεις επικρατουσών ορθοδοξιών. Τότε ήταν οι ανορθόδοξες απόψεις για τη σεξουαλικότητα και τον πόλεμο που ήταν πιθανό να προκαλέσουν την οργή των ανθρώπων. Σήμερα είναι οι ανορθόδοξες απόψεις για την καταγωγή και το φύλο που έχουν καταδικάσει πολλές πανεπιστημιακές καριέρες. Οκτώ δεκαετίες μετά την υπόθεση του Ράσελ δεν έχουμε ακόμα ενστερνιστεί πλήρως την ανεμπόδιστη επιδίωξη της αλήθειας στα πανεπιστήμιά μας. Πράγματι, φαίνεται πως έχουμε οπισθοχωρήσει δεδομένης της επικράτησης κωδικών έκφρασης που επιβάλλουν ανερχόμενες πανεπιστημιακές γραφειοκρατίες. Η υπόθεση του Μπέρτραντ Ράσελ θα έπρεπε να είναι μια ιστορία προς αποφυγήν. Λησμονούμε την ιστορία μας και αυτό είναι εις βάρος μας. © 2024 James Huffman / Quillette — Μετάφραση-σημειώσεις: Μιμή Βασιλάκη [1] Βλ. Dred Scott v. Sandford, 60 U.S. 393 (1856). Διαθέσιμη στο λινκ https://supreme.justia.com/cases/federal/us/60/393/ [2] Tammany Hall: πολιτική οργάνωση η οποία κατέληξε συνώνυμη με τη διαφθορά, και δρούσε κυρίως στην πόλη της Νέας Υόρκης από τη δεκαετία του 1780, με τρομερή δύναμη τον 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ού, η οποία περιορίστηκε από τον Ρούσβελτ και παρηκμασμένη έφτασε έως τις αρχές της δεκαετίας του 1970.

H ακύρωση του Μπέρτραντ Ράσελ

Σύνδεση