Αυτή τη σκοτεινή ώρα

Ανάμεσα στους Ευρωπαίους συγγραφείς που αυτή την ώρα ενώνονται για να ενδυναμώσουν την παλαιά συνομολόγησή τους υπέρ της πνευματικής ενότητας, εμείς που γράφουμε στα γερμανικά έχουμε ένα οδυνηρό και τραγικό προνόμιο. Γιατί εμείς ήμασταν οι πρώτοι οι οποίοι υποστήκαμε τη βαρβαρότητα που τώρα σπέρνει τον τρόμο στον κόσμο. Τα δικά μας βιβλία ήταν τα πρώτα που ρίχτηκαν στη φωτιά. Ήμασταν η απαρχή των διωγμών εναντίον τόσων χιλιάδων ανθρώπων από τα σπίτια και τις εστίες τους. Στην αρχή ήταν για μας μια δύσκολη δοκιμασία. Αλλά σήμερα δεν θρηνούμε πλέον γι’ αυτούς τους διωγμούς. Γιατί, πώς θα μπορούσαμε να σταθούμε απέναντι σε αυτή την ελεύθερη χώρα [τις ΗΠΑ], πώς θα μπορούσαμε να αντικρίσουμε τον εαυτό μας, αν η σημερινή Γερμανία μάς είχε φερθεί με επιείκεια ή και μας είχε τιμήσει; Τώρα η συνείδησή μας αισθάνεται πιο ελεύθερη και εμφανώς αποκομμένη από εκείνους που έφεραν τη μεγαλύτερη καταστροφή στον κόσμο και την Ιστορία. Αλλά όσο απαλλαγμένοι κι αν αισθανόμαστε από κάθε ευθύνη για τις φρικαλεότητες που σήμερα διαπράττονται στο όνομα του γερμανικού πολιτισμού, η σκιά αυτών των πράξεων κατά έναν μυστήριο τρόπο εξακολουθεί να βαραίνει τις ψυχές μας. Διότι εσείς, οι άλλοι Ευρωπαίοι φίλοι μου, βρισκόσαστε σε καλύτερη κατάσταση. Απέναντι σε αυτά τα βάναυσα μέτρα που εξευτελίζουν την αξιοπρέπεια της ανθρωπότητας, μπορείτε τουλάχιστον να λέτε με υπερηφάνεια: «Δεν φταίμε εμείς! Αυτό είναι ένα πνεύμα που μας είναι ξένο. Είναι μια αλλότρια ιδεολογία!». Ωστόσο, ως συγγραφείς της γερμανικής γλώσσας, νιώθουμε μια κρυφή και έντονη ντροπή μπροστά σε αυτούς τους βιασμούς. Γιατί αυτά τα απάνθρωπα διατάγματα είναι γραμμένα στα γερμανικά, στην ίδια γλώσσα στην οποία εμείς σκεφτόμαστε και γράφουμε. Αυτές οι κτηνωδίες διαπράττονται στο όνομα του ίδιου γερμανικού πολιτισμού τον οποίο προσπαθήσαμε να υπηρετήσουμε με το έργο μας. Δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι –φευ– είναι η πατρίδα μας εκείνη που έφερε αυτές τις φρικαλεότητες στον κόσμο. Και παρ’ όλο που οι Γερμανοί έχουν πάψει προ πολλού να μας θεωρούν Γερμανούς, εδώ αισθάνομαι ότι πρέπει να ζητήσω συγγνώμη από όλους τους Γάλλους, Άγγλους, Βέλγους, Νορβηγούς, Πολωνούς και Ολλανδούς φίλους μου για όλα όσα συμβαίνουν σήμερα. Ωστόσο τώρα δεν θρηνούμε πλέον για αυτή την εκδίωξη. Ίσως σας εκπλήσσει το γεγονός ότι εξακολουθούμε να δημιουργούμε και να γράφουμε σε αυτή τη γερμανική γλώσσα. Αλλά ένας συγγραφέας μπορεί ίσως να εγκαταλείψει τη χώρα του, αλλά ποτέ δεν μπορεί να αποχωριστεί τη γλώσσα στην οποία σκέφτεται και δημιουργεί. Σε αυτή τη γλώσσα πολεμήσαμε σε όλη μας τη ζωή ενάντια στη θεοποίηση του εθνικισμού και αυτή είναι το μόνο όπλο που μας έχει απομείνει για να συνεχίσουμε να πολεμάμε ενάντια στο φονικό πνεύμα που συγκλονίζει τον κόσμο μας και ποδοπατά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια σαν κοπριά. Όμως, φίλοι μου, όσο κι αν έχουμε χάσει την πίστη μας, την αισιοδοξία μας μπροστά σε αυτή την ειδεχθή στροφή της ανθρωπότητας προς την κτηνωδία, σε αυτή τη δοκιμασία υπάρχει ένα πράγμα που έχουμε κερδίσει. Πιστεύω ότι ο καθένας από εμάς σήμερα έχει μια καινούργια και πιο παθιασμένη επίγνωση της αναγκαιότητας και της ιερότητας της πνευματικής ελευθερίας από ποτέ άλλοτε. Γιατί συμπεριφερόμαστε παράξενα με τις ιερότερες αξίες της ζωής. Τις ξεχνάμε όσο τις έχουμε, τους δίνουμε τόσο λίγη σημασία στις ανέμελες ώρες της ζωής μας όση λίγη σημασία δίνουμε στα αστέρια υπό το φως της ημέρας. Φαίνεται πως πρέπει πάντα να υπάρχει σκοτάδι για να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε πόσο λαμπερά είναι τα αιώνια αστέρια πάνω από το κεφάλι μας. Έπρεπε λοιπόν να έρθει αυτή η σκοτεινή ώρα, ίσως η πιο σκοτεινή ώρα μέσα στην Ιστορία, για να συνειδητοποιήσουμε ότι η ελευθερία είναι τόσο άρρηκτα δεμένη με την ψυχή μας όσο η αναπνοή με το σώμα μας. Ξέρω, ποτέ η αξιοπρέπεια της Ανθρωπότητας δεν ταπεινώθηκε όσο σήμερα, ποτέ τα έθνη δεν υποδουλώθηκαν και κακόπαθαν τόσο, ποτέ η εικόνα του Θεού, σε όλες τις μορφές της, δεν βεβηλώθηκε και μάλιστα τόσο χυδαία. Αλλά, από την άλλη πλευρά ποτέ, φίλοι μου, ποτέ μα ποτέ η ανθρωπότητα δεν αναγνώρισε τόσο ξεκάθαρα πόσο απαραίτητη είναι η ελευθερία στην ψυχή του ανθρώπου. Ποτέ τόσοι άνθρωποι δεν μίσησαν τόσο ομόψυχα την τυραννία και την καταδυνάστευση, ποτέ τόσο πολλοί άνθρωποι δεν λαχτάρησαν ένα μήνυμα λύτρωσης όσο τώρα που έχουν το φίμωτρο στο στόμα τους. Αν σήμερα έστω και ένας μονάχα λόγος μας φτάσει στα μπουντρούμια τους, οι δεσμώτες θα νιώσουν με έναν στεναγμό ανακούφισης ότι οι τύραννοί τους βιάστηκαν να θριαμβολογήσουν. Γιατί θα συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχουν ακόμα ελεύθεροι άνθρωποι σε ελεύθερες χώρες που δεν θέλουν μόνο τους εαυτούς τους ελεύθερους, αλλά όλους τους ανθρώπους, όλα τα έθνη, ολόκληρη την ανθρωπότητα. Όμως ακριβώς αυτή η ελευθερία που μας παρέχεται εδώ, σε αυτή την ελεύθερη χώρα, επιβάλλει ένα ιερό καθήκον σε εμάς τους συγγραφείς, σε εμάς τους ποιητές· που ποτέ στη ζωή μας δεν είχαμε ένα πιο επείγον, ένα πιο αποφασιστικό καθήκον. Είναι στο χέρι μας σήμερα, σε εμάς που μας δόθηκε ο λόγος, εν μέσω ενός ταραγμένου και εξουθενωμένου κόσμου, να διατηρήσουμε ακλόνητη την πίστη μας στις ηθικές δυνάμεις, την εμπιστοσύνη μας στο αήττητο του πνεύματος, παρά σε οτιδήποτε άλλο. Ας σταθούμε λοιπόν ενωμένοι, ας εκπληρώσουμε αυτό το καθήκον με το έργο και τη ζωή μας, ο καθένας στη γλώσσα του, ο καθένας για τη χώρα του. Μόνο αν παραμείνουμε πιστοί στον εαυτό μας αυτή την ώρα και ταυτόχρονα αληθινοί ο ένας απέναντι στον άλλον, θα έχουμε κάνει με εντιμότητα το καθήκον μας. — Μετάφραση: Χ.Ε. Μαραβέλιας Μήνυμα αλληλεγγύης για τους εξόριστους γερμανούς συγγραφείς στην εκδήλωση της λέσχης του Αμερικανικού PEN στη Νέα Υόρκη στις 15 Μαΐου 1941, για την ίδρυση του «Ευρωπαϊκού PEN στην Αμερική». Δημοσιεύθηκε στη γερμανόφωνη Aufbau την επομένη 16 Μαΐου 1941, εφημερίδα για τους Εβραίους μετανάστες της Γερμανίας που είχε ιδρυθεί το 1934 και εκδιδόταν για εβδομήντα χρόνια στην Νέα Υόρκη μετά την άνοδο του Χίτλερ.

Σύνδεση