Η δουλειά να γίνεται

Το να γράφει κανείς για την Αφύπνιση (Woke) ενέχει τουλάχιστον δύο παγίδες. Η μία είναι ότι οποιαδήποτε κριτική για τις υπερβολές της προκαλεί κατηγορίες για ρατσισμό, ξενοφοβία, τρανσφοβία, μισογυνισμό ή λευκή ανωτερότητα. Το άλλο πρόβλημα είναι η ίδια η λέξη, ένας όρος που η ακροδεξιά χρησιμοποιεί σαν βρισιά, μια πολεμική ιαχή εναντίον της προοδευτικής αριστεράς, και κάτι ντροπιαστικό για πολλούς φιλελεύθερους. Κανείς δεν μπορεί να συμφωνήσει για το τι υποτίθεται θα έπρεπε να σημαίνει η αφύπνιση. Η δεξιά την έχει κατηγορήσει για τα πάντα, από την έξαρση επιθέσεων με όπλα στα σχολεία στην Αμερική μέχρι την κατάρρευση της Silicon Valley Bank (SVB), ενώ πολλοί που περιγράφονται ως αφυπνισμένοι αριστεροί βλέπουν τους εαυτούς τους ως υπέρμαχους της κοινωνικής και φυλετικής δικαιοσύνης. Αυτές οι διαμάχες δεν είναι μόνο πολιτικές. Στην πραγματικότητα κάποιες φορές είναι αντιπολιτικές. Οι διαμάχες για την αφύπνιση συχνά είναι, όπως υποδηλώνει ο όρος, τεστ ηθικής και πνευματικής διαφώτισης. Για τον λόγο αυτόν ο Τζον ΜακΓουόρτερ, συγγραφέας του Woke Racism (Ο ρατσισμός της Αφύπνισης), αποφάσισε να εγκαταλείψει την αφύπνιση ως περιγραφικό όρο για τους ευαγγελιστές του αντιρατσισμού και να τους ονομάζει «οι Εκλεκτοί». Αυτός ο όρος έχει τη σωστή θρησκευτική και ταξική έννοια. Οι Εκλεκτοί, γράφει, είναι άνθρωποι που «αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως περιούσιους … ως κάποιους που καταλαβαίνουν κάτι που οι περισσότεροι δεν καταλαβαίνουν». Όπως οι προνεωτερικοί χριστιανοί, οι Εκλεκτοί πρέπει ή να αλλαξοπιστήσουν ή να τιμωρήσουν όσους δεν έχουν δει το φως. Οι θρησκευτικές ρίζες της αφύπνισης (wokeness) είναι ωστόσο συγκεκριμένες. Αυτό που ο ΜακΓουόρτερ ονομάζει «θρησκεία» είναι στην πραγματικότητα ένα ψευδοθρησκευτικό παρακλάδι του προτεσταντισμού, γεγονός που ώθησε τον αρθρογράφο των New York Times Ρος Ντάουθατ να γράψει για τη «Μεγάλη Αφύπνιση» (Great Awokening) παραπέμποντας στα κύματα του ευαγγελικού ζήλου που σάρωσε την καρδιά της Αμερικής τον 18ο και 19ο αιώνα. Ο Ντάουθατ και ο ΜακΓουόρτερ βασίστηκαν στο έργο του Καθολικού σχολιαστή Τζόζεφ Μπόττομ, ο οποίος ισχυρίζεται στο βιβλίο του An Anxious Age (Η εποχή της αγωνίας, 2014) ότι ο θρησκευτικός ζήλος του σύγχρονου προοδευτισμού πρέπει να νοηθεί σαν μια εκκοσμικευμένη κληρονομιά του Προτεσταντικού Κοινωνικού Δόγματος. (Ο Μπόττομ επίσης προτιμά τον όρο «εκλεκτοί» - κατά την δική του άποψη ως μια βελτιωμένη εκδοχή της «ελίτ»). Η κατανόηση της αφύπνισης ως ενός ουσιαστικά φαινομένου του Προτεσταντισμού μάς βοηθά να αναγνωρίσουμε την λογική κάποιων τελετουργικών που έχουν καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια: συγκεκριμένα η δημόσια συγγνώμη. Ένα στοιχείο που διαχωρίζει την Προτεσταντική παράδοση από άλλες Αβρααμικές θρησκείες είναι η έμφαση στη δημόσια ομολογία. Οι Καθολικοί εξομολογούνται στους παπάδες ιδιωτικά και λαμβάνουν συγχώρεση για τις αμαρτίες τους μέχρις ότου να εξομολογηθούν ξανά. Πολλοί Προτεστάντες καλούνται να επιβεβαιώσουν την αρετή τους ομολογώντας δημόσια την πίστη τους. Είναι πλέον πολύ γνώριμη αυτή η ιστορία: ένας άνδρας, ή κάποιες φορές μια γυναίκα, εκφράζει μια άποψη ή χρησιμοποιεί μια λέξη που θεωρείται παράτονη ή προσβλητική· εκείνος ή εκείνη ζητάει δημοσίως συγγνώμη και προσφέρει κάποια χειρονομία μεταμέλειας, η οποία μπορεί να γίνει δεκτή ως επαρκής ή όχι. Τέτοιου είδους απολογίες έχουν γίνει τόσο συνήθεις που οι άνθρωποι αμφιβάλλουν για την ειλικρίνειά τους. Εξού και η απαίτηση για ακόμα πιο βαθιές πράξεις μετάνοιας και τα λοιπά και τα λοιπά. Η απολογία μπορεί να αφορά μια προσωπική παράβαση: ένας καθηγητής που προφέρει την λέξη που αρχίζει από Ν ενώ διαβάζει ένα λογοτεχνικό κείμενο, ή ένας γιατρός που λέει ότι ο «δομικός ρατσισμός» δεν είναι η πρωταρχική αιτία των προβλημάτων υγείας των Μαύρων Αμερικανών. Ή μπορεί να αφορά μία ιστορική αδικία για την οποία οι πολιτικοί πιέζονται να αναλάβουν ευθύνη. Αυτό συμβαίνει συχνά σε χώρες με Προτεσταντική παράδοση. Ο πρωθυπουργός της Ολλανδίας Μαρκ Ρούττε ζήτησε συγγνώμη τον περασμένο Δεκέμβριο για τον ρόλο των Ολλανδών στο υπερατλαντικό εμπόριο σκλάβων. Ο Ρούττε ήταν ο πρώτος Ολλανδός πρωθυπουργός που το έπραξε, και έπειτα από αρκετούς ενδοιασμούς. Αυτές οι απολογίες μπορούν να βοηθήσουν να γιατρευτούν ιστορικές πληγές. Ο Γερμανός καγκελάριος Βίλλυ Μπραντ, που γονάτισε μπροστά από το πρώην γκέτο της Βαρσοβίας το 1970, ορθώς επαινέθηκε για αυτή την πράξη επίσημης εξιλέωσης. Αλλά το να πρέπει να απολογηθεί κανείς για μια γνώμη που δεν συμμορφώνεται με τις σύγχρονες ηθικές πεποιθήσεις είναι κάτι άλλο, κάτι που κάποιος θα περίμενε να συναντήσει σε ιδεολογικές δικτατορίες - ή σε αυστηρές θρησκευτικές κοινότητες. Χάριν της πλήρους διαφάνειας οφείλω να δηλώσω ότι και εγώ ο ίδιος βρέθηκα στο χείλος ενός παρόμοιου γκρεμού όταν έχασα την δουλειά μου ως διευθυντή της New York Review of Books. Είχα δημοσιεύσει ένα αμφιλεγόμενο άρθρο από μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Κάποιος μπορεί να διαφωνούσε, αρκετά εύλογα, για την αξία του άρθρου. Αλλά αυτό δεν είχε σημασία. Οι επικριτές θεωρούσαν ότι δεν θα έπρεπε να είχε δοθεί χώρος στον συγγραφέα, έναν άνδρα που είχε δικαστεί και απαλλαγεί από την κατηγορία της σεξουαλικής επίθεσης, για να γράψει για τη ζωή του μετά από το γεγονός. Δίνοντάς του τον λόγο, ήμουν διά συσχετισμού ένοχος και, σύμφωνα με έναν καλοπροαίρετο αρχισυντάκτη ενός άλλου περιοδικού, θα έπρεπε να διατυπώσω την μετάνοιά μου με μια δημόσια συγγνώμη. Το τελετουργικό των δημόσιων ομολογιών ξεκίνησε στην Ευρώπη με τη Μεταρρύθμιση. Ενώ οι Εβραίοι και οι Καθολικοί μυούνται με τελετές στις θρησκευτικές τους κοινότητες όταν είναι παιδιά, πολλοί Προτεστάντες, όπως οι Αναβαπτιστές, διακηρύσσουν την πίστη τους ενώπιον της αδελφών τους ως ενήλικες, κάποιες φορές μέσω αφηγήσεων της λεγόμενης πνευματικής τους μεταστροφής («conversion narratives»). Η ιδέα της δημόσιας κατάθεσης ήταν ιδιαίτερα σημαντική για τον Πιετισμό, ένα παρακλάδι του Λουθηρανισμού. Ο Πιετισμός με τη σειρά του είχε μεγάλη επιρροή σε πολλές χριστιανικές σέκτες, συμπεριλαμβανομένων των Πουριτανών της Νέας Αγγλίας. Οι πουριτανικές εκκλησίες, όπως το θέτει ο ιστορικός Έντμουντ Σ. Μόργκαν, εξασφάλιζαν «την παρουσία της πίστης στα μέλη τους μέσω μιας διαδικασίας ελέγχου που περιλάμβαναν διηγήσεις θρησκευτικών εμπειριών». Σκεφτείτε τον Έλμερ Γκάντρυ, τον ευαγγελιστή γυρολόγο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Σίνκλαιρ Λιούις. Ο Γκάντρυ είναι κατά συρροήν αμαρτωλός και κατά συρροήν εξομολογούμενος. Προς το τέλος του βιβλίου ικετεύει για συγχώρεση για ακόμη μια φορά εξαιτίας των πολλών αμαρτιών του προκειμένου να του επιτραπεί η επιστροφή στο ποίμνιο των αληθινών πιστών, πριν γλυκοκοιτάξει εν τάχει τους «γοητευτικούς αστραγάλους» μιας νεαρής γυναίκας της χορωδίας. «Αλληλούια» φωνάζουν οι πιστοί και ο Γκάντρυ προσεύχεται: Ας είναι αυτή η μέρα, Κύριε, η αρχή μιας νέας πιο δυνατής ζωής, η αρχή μιας σταυροφορίας για την απόλυτη ηθική και την κυριαρχία της Χριστιανικής Εκκλησίας σε όλη τη χώρα. Θεέ μου, το έργο Σου έχει ξεκινήσει. Θα κάνουμε επίσης αυτές τις Ηνωμένες Πολιτείες ένα ηθικό έθνος! Οι απηχήσεις αυτού του συναισθήματος μπορούν να ακουστούν κάθε Κυριακή όταν οι τηλε-ευαγγελιστές προσκαλούν τον κόσμο να προσέλθει με σηκωμένα τα χέρια και να εξομολογηθεί τις αμαρτίες του σε εκατομμύρια τηλεθεατές πριν καταθέσει μια οικονομική εισφορά. Το ίδιο βλέπουμε να συμβαίνει τις τελευταίες δεκαετίες στα πιο κοσμικά προγράμματα της τηλεόρασης όπως η εκπομπή της Όπρα Γουίνφρεϋ, όπου οι φωστήρες των talk show λειτουργούν ως εξομολογητές των άσωτων σταρ της τηλεόρασης. Το άτομο σε αυτή την Προτεσταντική παράδοση έχει πολύ διαφορετική σχέση με την κοινότητά του από τους πιστούς Καθολικούς ή Εβραίους. Η σωτηρία δεν είναι το ζητούμενο μέσω του ανήκειν σε μια ιεραρχική εκκλησία ή συναγωγή. Οι Προτεστάντες πρέπει να βρουν τον δικό τους δρόμο για την ευλογία του Θεού, μέσω της εξέτασης του εαυτού, της δημόσιας μαρτυρίας, και την διενέργεια πράξεων που αποδεικνύουν άμεμπτη αρετή. Πρέπει να είναι μια συνεχής διαδικασία. Στο διάσημο βιβλίο του Η Προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού, ο Μαξ Βέμπερ παρατήρησε ότι το Προτεσταντικό ιδεώδες είναι πολύ πιο απαιτητικό από τον Καθολικό στόχο της αυξανόμενης συγκέντρωσης καλών πράξεων που πιστώνονται στο άτομο. Οι αμαρτίες δεν συγχωρούνται με τελετουργίες ιδιωτικής εξιλέωσης - με άφεση αμαρτιών. Τουναντίον, η σωτηρία εξαρτάται από «συστηματικό έλεγχο του εαυτού ο οποίος στέκεται ενώπιον των αναπόδραστων εναλλακτικών, εκλεκτός ή κολασμένος». Ο Θεός βοηθάει αυτούς που βοηθούν τον εαυτό τους. Για τους εκλεκτούς, η ηθικολογία δεν σταματάει ποτέ. Για τον Βέμπερ, το «πνεύμα της σκληρής δουλειάς» είναι αυτό που χαρακτηρίζει όσους επιδιώκουν να επιτύχουν τον Προτεσταντικό στόχο της ηθικής τελειότητας. Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί κυριολεκτικά ως η δουλειά της συσσώρευσης πλούτου μέσω της εργασίας. Αλλά αυτή η εργασία, το υλικό της προϊόν, συνοδεύει την πνευματική εργασία της ηθικής βελτίωσης. Υπάρχουν ξεκάθαροι σύγχρονοι παραλληλισμοί με αυτό το οποίο οι θεωρητικοί του αντιρατσισμού ονομάζουν “doing the work”[1] (να κάνουμε ό,τι πρέπει), που λειτουργεί εξίσου σαν σύμβολο της τρέχουσας διαφώτισης κάποιου και της αφοσίωσής του στη συνεχή και αδιάκοπη αυτοβελτίωση. Το να είναι κάποιος εκλεκτός στην Προτεσταντική σκέψη -ιδιαίτερα στην Καλβινική ή Πουριτανική- δεν σημαίνει ότι είναι άγιος μοναχός αφοσιωμένος στην προσευχή και την ήσυχη περισυλλογή, αλλά ένα είδος πνευματικού επιχειρηματία του οποίου η πίστη και η αρετή εκφράζονται με την αδιάκοπη δραστηριότητα της βελτίωσης του κόσμου, όπως το να κάνει «αυτές τις Ηνωμένες Πολιτείες ένα ηθικό έθνος». Γι’ αυτό ο Βέμπερ ισχυρίζεται ότι τα Προτεσταντικά δόγματα ταιριάζουν τόσο πολύ με την καπιταλιστική επιχειρηματικότητα. Η σκληρή δουλειά δεν είναι μόνο πνευματικό καθήκον, αλλά και κοσμικό: εάν η σκληρή δουλειά οδηγεί σε μεγάλο πλούτο - ε, λοιπόν, κι αυτό είναι σημάδι ότι κάποιος είναι εκλεκτός. Ο ηθικός ζήλος στην Προτεσταντική παράδοση είναι απόλυτα συμβατός με την πίστη στην πρόοδο συνδυασμένη με την υλική επιτυχία. Η Καθολική λατρεία των αγίων που έζησαν μια ζωή μοναστικής φτώχειας είναι ξένη σε αυτή την αντίληψη. Ο Βέμπερ ενέκρινε την ατομική επιχειρηματικότητα, τη λογική κοινωνική οργάνωση και άλλα οφέλη της Προτεσταντικής ηθικής. Αλλά είχε επίγνωση της σκληρής αδιαλλαξίας που θα μπορούσε να παράγει. «Αυτή η συνείδηση της θεϊκής χάρης των εκλεκτών και των αγίων», έγραψε, συνοδευόταν από μια αντίληψη της αμαρτίας του πλησίον την οποία δεν διαμορφώνει η συμπονετική κατανόηση που βασίζεται στην επίγνωση της ανθρώπινης αδυναμίας, αλλά στο μίσος και την περιφρόνηση του άλλου ως εχθρού του Θεού που φέρει τα σημάδια της αιώνιας καταδίκης. Το πρόβλημα με το δόγμα, είτε αφορά το προπατορικό αμάρτημα, την αθανασία της ψυχής ή τον αντιρατσισμό, είναι ότι απαγορεύει τον σκεπτικισμό. Το να αμφιβάλλει κανείς για κάτι που θεωρείται ιερό σημαίνει ότι είναι άπιστος, ή ακόμα χειρότερα, αιρετικός, και επομένως κάποιος που πρέπει να εξοστρακιστεί. «Για τον Εκλεκτό», γράφει ο ΜακΓουόρτερ, «ο ρατσισμός είναι ισοδύναμο του Σατανά». Επιπλέον ο Εκλεκτός βλέπει το έργο του Σατανά παντού. Γράφοντας στο παρόν περιοδικό το 1964, ο ιστορικός Ρίτσαρντ Τζ. Χοφστάντερ[2] διέγνωσε το «παρανοϊκό στυλ» ως επαναλαμβανόμενο μοτίβο της Αμερικανικής πολιτικής, το κοινό της οποίας μετατρέπει όλες τις κοινωνικές αντιπαραθέσεις σε «πνευματική πάλη μεταξύ του καλού και του κακού». Σε κάποιες από τις προηγούμενες εκφάνσεις αυτού εμπλέκονταν Προτεστάντες «αγωνιστές» που ανησυχούσαν ότι η χώρα δεχόταν εισβολή από «ανθρώπους του Πάπα». Ο ατομικισμός και η πολιτική αρετή είναι οι στερεότυποι στυλοβάτες της Αμερικανικής κοινωνίας όπως ήδη περιγράφονται με εύστοχο τρόπο στο Η δημοκρατία στην Αμερική του Τοκβίλ. Έπειτα υπάρχει η παγιωμένη ψευδαίσθηση της σχετικής αταξικότητας. Οι ταξικές ιεραρχίες ανήκαν στον Παλαιό Κόσμο· η Αμερική επιδιώκει να είναι ένα έθνος όπου ο καθένας μπορεί να τα καταφέρει. Φυσικά ο καπιταλισμός δεν μπορεί να διαχωριστεί από την άνοδο της μεσαίας τάξης στην Ευρώπη και την βαθμιαία αντικατάσταση της γαιοκτήμονος αριστοκρατίας (και του κλήρου στις Καθολικές χώρες) ως εξουσιαστικής ελίτ με τις δικές της ενδείξεις κοινωνικής θέσης. Στις χώρες όπου κυριαρχούν οι Προτεστάντες αυτές οι ενδείξεις αφορούσαν την έννοια της εκλογής λόγω ανώτερης αρετής. Θυμηθείτε εκείνους τους αγέλαστους αξιωματούχους σε Ολλανδικούς πίνακες του 17ου αιώνα, συγκεντρωμένους με ιεροπρέπεια γύρω από δρύινα τραπέζια, φορώντας μαύρα σοβαρά ρούχα με άσπρα κολλάρα να προσφέρουν ελεημοσύνη στους άξιους φτωχούς. Κάποιοι από αυτούς ίσως πλούτισαν κάνοντας εμπόριο με φυτείες σκλάβων στη Βραζιλία και άλλες Ολλανδικές αποικίες, ή ακόμα και από το ίδιο το εμπόριο σκλάβων. Αλλά ως φανατικοί Καλβινιστές θεωρούσαν τους εαυτούς τους εκλεκτούς όχι λόγω της οικογενειακής καταγωγής ή της γαιοκτημοσύνης, αλλά εξαιτίας της ηθικής τους ανωτερότητας. Το ίδιο ίσχυε για τον στρατό του Όλιβερ Κρόμγουελ, τους λεγόμενους «Στρογγυλοκέφαλους», στην πλειοψηφία τους Πουριτανοί και Πρεσβυτεριανοί, οι οποίοι επαναστάτησαν εναντίον του αυταρχικού Βασιλιά Καρόλου Α΄ και τους παπικούς του τρόπους. Μπορούμε να κατηγορήσουμε αυτούς τους αυτάρεσκους προεστούς της Χρυσής Εποχής της Ολλανδίας για υποκρισία, για το γεγονός ότι χαίρονταν τα πλούτη τους εις βάρος των σκλάβων των αποικιών ενώ προσποιούνταν ότι είναι καλύτεροι από τους άλλους. Αλλά μπορούμε να δούμε τα ίχνη της ίδιας Προτεσταντικής αυταρέσκειας και υποκρισίας στην συμπεριφορά αρκετών ανθρώπων σήμερα. Σύγχρονες αντιστοιχίες μπορεί να περιλαμβάνουν τον Φιλ Νάιτ, συνιδρυτή της Nike που ενέκρινε μια διαφημιστική καμπάνια ενάντια στον ρατσισμό με τον σούπερ σταρ του Αμερικανικού ποδοσφαίρου Κόλιν Κάπερνικ,[3] ενώ παράλληλα έκανε δωρεές σε δεξιούς Ρεπουμπλικανούς πολιτικούς. Ή τον Τζεφ Μπέζος, του οποίου η κεντρική ιστοσελίδα της εταιρείας Amazon γέμισε με μπάνερ Black Lives Matter, ενώ πουλούσε λογισμικά αναγνώρισης προσώπου σε αστυνομικά τμήματα. Αντίθετα με την πρώτη Μεγάλη Αφύπνιση, το σύγχρονο ρεύμα του πουριτανισμού δεν είναι αποκλειστικότητα των αφελών επαρχιωτών που συναθροίζονται κάτω από σκηνές προσευχής, αλλά των μορφωμένων και εκλεπτυσμένων κατοίκων πόλεων. Σήμερα οι Εκλεκτοί τείνουν να λειτουργούν σχεδόν αποκλειστικά σε θεσμούς της ελίτ: από τράπεζες και πολυεθνικές εταιρείες σε διακεκριμένα πολιτιστικά ιδρύματα, μουσεία, ιατρικές οργανώσεις, σε ποιοτικές εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά. Αλλά το ότι είναι οικονομικά πιο ευκατάστατοι από τους περισσότερους ανθρώπους δεν τους εμποδίζει να νιώθουν πιο ενάρετοι, για όσο οι Εκλεκτοί ομολογούν δημοσίως την αφοσίωσή τους στην επιδίωξη της κοινωνικής δικαιοσύνης. Έχει γίνει σχεδόν υποχρεωτικό, για παράδειγμα, στις μεγάλες εταιρείες να δημοσιοποιούν κάποια δήλωση Διαφορετικότητας, Ισότητας και Συμπερίληψης (DEI)[4] που ορκίζεται πίστη στις ορθές αξίες, ανεξάρτητα από το πόσο απέχουν αυτές οι αξίες από εκείνα που κάνει μια εταιρεία. «Είμαστε στον δρόμο από την επίγνωση στην αφοσίωση στην πράξη» (PepsiCo, Inc.)· «Η διαφορετικότητα και η συμπερίληψη είναι οι βάσεις της κουλτούρας μας και αντανακλούν τις αξίες μας να κάνουμε το σωστό» (Lockheed Martin)· «Είμαστε από καιρό αφοσιωμένοι στην προώθηση της συμπερίληψης, της διαφορετικότητας και της ισότητας» (Goldman Sachs). Αυτά τα λόγια μπορεί να ακούγονται κούφια, όταν προέρχονται από μια εταιρεία junk food, μια βιομηχανία όπλων, και μια τράπεζα επενδύσεων, αλλά αυτό που έχει σημασία είναι ότι απαγγέλλονται, όπως η Προτεσταντική λειτουργία, δημοσίως. Η ίδια υποκρισία βασιλεύει σε πανάκριβα ιδιωτικά σχολεία όπως το Dalton στο Μανχάταν (με δίδακτρα έως 61.000 δολάρια), όπου υπάρχουν τώρα τρεις υπάλληλοι διαφορετικότητας πλήρους απασχόλησης, καθώς και μια ομάδα ψυχολόγων ειδικευμένων στην αντιμετώπιση του «μετατραυματικού άγχους με βάση τη φυλή» και ετήσια εκπαιδευτικά σεμινάρια εναντίον των προκαταλήψεων για γονείς και μαθητές. Στο μεταξύ το κολλέγιο Amherst (δίδακτρα 66.000 δολάρια) προσφέρει σε λευκούς εργαζόμενους και εκπαιδευτικούς μια ομάδα Δυναμικού Συναδέλφων για να τους καθοδηγήσει σε μια «σειρά δραστηριοτήτων αυτογνωσίας και δράσης για την εισαγωγή και εμβάθυνση στο έργο του αντιρατσισμού». Σε αυτό το μάθημα το λευκό προνόμιο είναι σαν το προπατορικό αμάρτημα. Πλούσιος ή φτωχός κάποιος γεννιέται με αυτό. Ένας λευκός μπορεί να θεωρηθεί αντιρατσιστής μόνο εφόσον συνεχίζει να ομολογεί την ενοχή του, ακριβώς όπως οι Προτεστάντες που πιστεύουν ότι γεννήθηκαν αμαρτωλοί. Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι ο αντιρατσισμός είναι ιδιαίτερα σημαντικός στα κυριλέ σχολεία και επιχειρήσεις όπου ιστορικά οι μειονότητες υποεκπροσωπούνταν. Αλλά αν είναι να κάνουμε κάτι για τις προνομιούχες συμπεριφορές, γιατί να μην ξεκινήσουμε από την κορυφή; Ένα στοιχείο ενοχής ίσως να μπορούσε να εξηγήσει τον ζήλο για τέτοια μέτρα στους πιο φημισμένους θεσμούς. Μια λιγότερο καλοπροαίρετη εξήγηση είναι ότι είναι πιο εύκολο να εκτελείς τις τελετουργίες του αντιρατσισμού -να προσλαμβάνεις υπαλλήλους για την διαφορετικότητα, να επιβάλλεις εκπαιδευτικά προγράμματα για τον αντιρατσισμό και να κάνεις ευγενείς δηλώσεις- από το να πληρώνεις περισσότερους φόρους για να βελτιώσεις τα δημόσια σχολεία και τις υπηρεσίες. Ακόμα και αν χιλιάδες υπάλληλοι διαφορετικότητας προσληφθούν στο Dalton δεν αλλάζει κάτι ιδιαίτερο για τα φτωχά μαυράκια του Χάρλεμ ή του Μπρονξ. Ο κίνδυνος αυτής της προσέγγισης είναι η μετατροπή των «πραγματικών κοινωνικών και οικονομικών δυνάμεων», όπως ανέφερε η Τζόαν Ντίντιον σε άλλη περίπτωση, με τέτοιο τρόπο ώστε να «προσωποποιηθούν και να συσκοτιστούν». Ο Τζέιμς Μπόλντουιν, γράφοντας για την εκ μέρους των λευκών φιλελεύθερων έλλειψη κατανόησης των λόγων για τους οποίους μαύροι άνδρες και γυναίκες προσχώρησαν στους Μαύρους Μουσουλμάνους στη δεκαετία του ’60, είπε ότι η έλλειψη κατανόησης αποκάλυψε τη μικρή σύνδεση που η αντίληψη των φιλελευθέρων έχουν με την αντίληψη [των μαύρων] ή τις [μαύρες] ζωές, ή ακόμα και τη [μαύρη] γνώση - αποκάλυψε στην πραγματικότητα ότι μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Μαύρο ως σύμβολο ή ως θύμα, αλλά δεν έχουν αίσθηση του Μαύρου ως ανθρώπου. Οι συζητήσεις που είναι απαγκιστρωμένες από τις υλικές συνθήκες, όπου σχεδόν τα πάντα μετατρέπονται σε σύμβολο, είναι ένα από τα σημάδια ότι πρόκειται για Προτεσταντική νοοτροπία, και όχι για πολιτική. Στους Εκλεκτούς αρέσει να μιλάνε για τη «δομική» φύση της καταπίεσης, αλλά ο δημόσιος ρόλος της προοδευτικής αρετής ή της αντι-woke συμπεριφοράς της δεξιάς, συχνά μετατρέπεται σε υποκατάστατο των συζητήσεων για σοβαρή και συστηματική μεταρρύθμιση. Αυτό που διαχωρίζει τους Εκλεκτούς δεν είναι μόνο ο πλούτος. Ο Ντόναλντ Τραμπ και οι δισεκατομμυριούχοι υποστηρικτές του έχουν ασύγκριτα περισσότερα χρήματα από τους καθηγητές κολλεγίων και τους επιμελητές μουσείων που εμφανίζονται ανάμεσα στους διαφωτισμένους. Ούτε αυτό έχει απαραιτήτως σχέση με την καταγωγή, παρ’ όλο που το κόστος της εκπαίδευσης των ελίτ μεγαλώνει την ψαλίδα μεταξύ των εχόντων και των μη εχόντων. Για τους σημερινούς κληρονόμους της Προτεσταντικής ηθικής, η κοινωνική θέση καθορίζεται από το να έχει κάποιος τις ορθές απόψεις για κοινωνικά και πολιτισμικά θέματα. Αυτό συνδέεται με μία μεγαλύτερη μετατόπιση στην αριστερά: από την αντιπροσώπευση των οικονομικών συμφερόντων της εργατικής τάξης στην προώθηση πολιτιστικών και κοινωνικών αξιών. Η μετατόπιση που είναι εμφανής σε πολλές Δυτικές χώρες συμπίπτει με την υποχώρηση της δύναμης των συνδικάτων. Αυτό ισχύει σε ένα μεγάλο βαθμό στη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του ’80, όταν η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν προώθησαν την ιδέα ότι η ελευθερία ήταν πρωταρχικά ένα ζήτημα ελεύθερων αγορών. Αλλά η πολιτισμική πολιτική, συμπεριλαμβανομένης της φυλετικής ταυτότητας, του φεμινισμού και της γκέι απελευθέρωσης, όλοι απαραίτητοι και αξιέπαινοι αγώνες, είχαν ήδη ξεκινήσει να επικρατούν στους προοδευτικούς τη δεκαετία του ’60. Το μεγάλο χάσμα στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ο πόλεμος στο Βιετνάμ, τον οποίο υποστήριξαν πολλά μέλη των συνδικάτων που δεν ήταν ιδιαίτερα προοδευτικοί ως προς τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων. Γράφοντας για την πολιτική των Δημοκρατικών της περιόδου αυτής, ο Ρίτσαρντ Ρόρτυ ισχυρίζεται πως οι αριστεροί φιλελεύθεροι θεώρησαν ότι η εξάλειψη των αδικιών και της πλεονεξίας του καπιταλισμού θα αντιμετώπιζε τη μάστιγα των φυλετικών διακρίσεων. Ωστόσο, κατά τη δεκαετία του ’60, η αριστερά ξεκίνησε να στρέφει την προσοχή από τον οικονομικό εγωισμό στον κοινωνικό και πολιτιστικό σαδισμό. «Οι κληρονόμοι της Νέας Αριστεράς της δεκαετίας του ’60», γράφει, «δημιούργησαν στον ακαδημαϊκό χώρο μια πολιτιστική Αριστερά. Πολλά μέλη αυτής της Αριστεράς ειδικεύονται σε αυτό που ονομάζουν “πολιτική της διαφοράς” ή “ταυτότητας” ή “αναγνώρισης”». Και τα συμφέροντα των εργαζομένων, ειδικά των λευκών εργαζομένων, δεν καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος σε αυτό. Μπέννυ Άντριους, Όχι άλλα παιχνίδια, 1970. ΜοΜΑ, Νέα Υόρκη. Στην Ευρώπη, όπου η ενοχή για την αποικιοκρατία έπαιξε παρόμοιο ρόλο με αυτόν της ενοχής των Λευκών Αμερικανών για την σκλαβιά, η πολιτική αυτή τάση συχνά έπαιρνε τη μορφή του Τριτοκοσμισμού. Οι μη Δυτικοί δικτάτορες ιδανικοποιούνταν όσο παρουσιάζονταν σαν σοσιαλιστές, και για τα προβλήματα του κόσμου υπεύθυνος ήταν ο Δυτικός ιμπεριαλισμός. Αυτό οδήγησε σε πολλά παράλογα - στη λατρεία του Μάο ή σε κάποιους παραπλανημένους κύκλους, στον θαυμασμό για τους δολοφονικούς Ερυθρούς Χμερ της Καμπότζης. Οι πρωτοπόροι της πολιτικής της διαφοράς συχνά ήταν μαύροι, γυναίκες, γκέι και άλλοι που υπέφεραν από διακρίσεις. Μόνο αργότερα η πολιτική αυτή οικειοποιήθηκε από μέλη της ελίτ. Το να την απορρίπτουμε ως ένα είδος αντικειμένου μόδας, όπως ο Τομ Γουόλφ στο διάσημο άρθρο του “Radical Chic” [Ριζοσπαστικό στυλ], για το πάρτι του Λέοναρντ Μπερνστάιν προς τιμή των Μαύρων Πανθήρων ήταν διασκεδαστικό αλλά ελαφρώς άδικο. Κάποιες προσωπικότητες της Νέας Αριστεράς ενδιαφέρονταν για τις οικονομικές ανισότητες όσο και για ζητήματα ταυτότητας. Αλλά η απόσταση μεταξύ των πολιτιστικών προτεραιοτήτων της αριστεράς και της οικονομικής της ατζέντας έγιναν σοβαρό πρόβλημα για τους προοδευτικούς την δεκαετία του ’90. Μέχρι εκείνη την περίοδο οι διαφορές μεταξύ των φιλελεύθερων και των συντηρητικών οικονομικών πολιτικών είχαν ελαχιστοποιηθεί. Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, υπήρξε εκτεταμένη απογοήτευση στους κόλπους των φιλελεύθερων για οτιδήποτε θύμιζε σοσιαλισμό ή για οτιδήποτε συμπεριλάμβανε το κράτος ως δυνατό παράγοντα για την κοινωνικοικονομική βελτίωση. Ελάχιστοι αναπολούσαν την αναβίωση της εξουσίας της εργατικής τάξης. Όπως ο Πήτερ Μάντελσον, ο υπουργός Εμπορίου του Τόνυ Μπλερ, σχολίασε το νέο προφίλ του Εργατικού Κόμματος: «Είμαστε εξαιρετικά χαλαροί με τους ανθρώπους που γίνονται πάμπλουτοι». Οι φιλελεύθεροι όπως και οι μετριοπαθείς συντηρητικοί ήταν επίσης εξαιρετικά χαλαροί με την παγκοσμιοποίηση - ένα είδος παγκόσμιας οικονομίας υπό την εποπτεία υπερεθνικών θεσμών. Οι εταιρείες ήταν ελεύθερες να κατασκευάζουν τα προϊόντα τους οπουδήποτε το κόστος εργασίας ήταν φθηνότερο. Και η μετανάστευση ενθαρρύνθηκε σε πλουσιότερες χώρες - από τους προοδευτικούς γιατί πίστευαν στην πολυπολιτισμικότητα, και από τους συντηρητικούς διότι κρατούσε χαμηλό το κόστος εργασίας στο εσωτερικό. Χωρίς καμία αμφιβολία πολλοί άνθρωποι ευνοήθηκαν από την παγκοσμιοποίηση, όχι μόνο διευθύνοντες σύμβουλοι εταιρειών, αλλά καθηγητές, συγγραφείς, σκηνοθέτες, δημοσιογράφοι, ηθοποιοί, διοργανωτές συνεδρίων, διευθυντές ιδρυμάτων, και επιμελητές μουσείων - με άλλα λόγια ακριβώς το είδος των ανθρώπων που αποτελούν τους εκλεκτούς. Θεωρώ τον εαυτό μου έναν από αυτούς. Ως διεθνής δημοσιογράφος εκτιμώ τα πλεονεκτήματα της ζωής σε έναν κοσμοπολίτικο κόσμο με γενναιόδωρες μεταναστευτικές πολιτικές, επιχειρηματικότητα, και μικτούς αστικούς πληθυσμούς που εμπλουτίζουν την πολιτισμική ζωή και τη γαστρονομία. Θεωρώ πως οι διεθνείς εμπορικές συμφωνίες είναι γενικά κάτι καλό και υποστηρίζω την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά οι ευνοημένοι της παγκοσμιοποίησης δεν πρέπει να αγνοούμε πως, ειδικά μετά την οικονομική κρίση του 2008, δεν ευνοούνται όλοι από αυτήν. Βιομηχανικοί εργάτες πλούσιων χωρών έχασαν τις δουλειές τους όταν τα εργοστάσια μετακόμισαν στο εξωτερικό. Οι νέοι μετανάστες συχνά ανταγωνίστηκαν με τις ήδη φτωχότερες ομάδες πληθυσμού για τις χαμηλότερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Η Ε.Ε. δεν βοήθησε τις φτωχότερες ευρωπαϊκές χώρες όπως την Ελλάδα τις στιγμές της κρίσης. Στο μεταξύ η τάση μεταξύ των μορφωμένων φιλελεύθερων να απαξιώνουν το εθνικό συναίσθημα μπορεί να γίνεται αντιληπτή ως ένας τρόπος αφαίρεσης από τους λιγότερο έχοντες του μοναδικού πράγματος που τους δίνει μια αίσθηση υπερηφάνειας. Η σύγκρουση συμφερόντων είναι αναπόφευκτη. Κάθε σύστημα που είναι πιθανό δημιουργεί κερδισμένους και χαμένους. Αλλά πάρα πολύ συχνά οι Εκλεκτοί καταφεύγουν σε μια αυτάρεσκη ηθικολογία. Από τη μια υπάρχουν αυτοί που ορκίζονται σε όλες τις διαφωτισμένες αξίες· από την άλλη οι μη αναμορφωμένοι, οι οποίοι, όπως είπε ο Μπαράκ Ομπάμα, παραμένουν «προσκολλημένοι στα όπλα ή τη θρησκεία ή την αντιπάθεια για τους ανθρώπους που δεν είναι σαν αυτούς ή σε αντιμεταναστευτικό αίσθημα ή αντιεμπορικό αίσθημα ως έναν τρόπο εξήγησης των απογοητεύσεών τους». Μια παρόμοια δυναμική παρατηρείται όταν οι Ευρωπαίοι που ασκούν κριτική στην Ε.Ε. απαξιώνονται ως «ξενοφοβικοί». Ή όταν οι άνθρωποι που παραπονιούνται ότι δεν νιώθουν σαν στο σπίτι τους στις παλιές τους γειτονιές αποκαλούνται «ρατσιστές». Σε κάποιες περιπτώσεις, ή ακόμα και σε πολλές, αυτοί οι χαρακτηρισμοί είναι σωστοί. Αλλά η αυταρέσκεια περιέχει μεγάλη δόση υποκρισίας όταν αυτοί που ευνοούνται από μια συγκεκριμένη πολιτική και οικονομική τάξη είναι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι είναι ηθικά ανώτεροι και καταδικάζουν όσους τούς ασκούν κριτική για πονηρία και αμαρτία. Ακόμα χειρότερα, η ηθικολογία της πολιτιστικής πολιτικής και η επίμονη εμμονή στη φυλή, το γένος και το φύλο, συχνά κρύβει το θεμελιώδες πρόβλημα της εποχής μας που είναι το επικίνδυνο χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Ο μαύρος μαρξιστής διανοούμενος Άντολφ Ρηντ το έθεσε ως εξής: Εάν η μόνη αξιόποινη αδικία είναι οι διακρίσεις, τότε δεν υπάρχει πλέον καμία βάση να μιλήσουμε για την οικονομική ανισότητα ως πρόβλημα. Αυτό συμβαίνει ενώ η κοινωνία γίνεται ολοένα και πιο άνιση με οικονομικούς όρους. Η τάση των πολιτισμικών και κοινωνικών ελίτ να ζητούν συγγνώμη για την καλή μας τύχη και να επιβεβαιώνουν αγωνιωδώς τα ηθικά μας διαπιστευτήρια δεν βοηθούν καθόλου τους λιγότερο τυχερούς. Οι Εκλεκτοί διεξάγουν τον λανθασμένο ταξικό πόλεμο. Οι προοδευτικοί θα πρέπει να είναι με το μέρος όλων των ανθρώπων που είναι ευάλωτοι και χρειάζονται προστασία από τα ισχυρά συμφέροντα. Η ψευδοπροτεσταντική εμμονή με την ηθική των δημοσίων προσώπων δεν θα έχει ως αποτέλεσμα τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Οι δηλώσεις που διακηρύσσουν την συμπερίληψη, την διαφορετικότητα και την φυλετική δικαιοσύνη ακούγονται ριζοσπαστικές, αλλά συχνά αποσπούν την προσοχή από τις πιο δύσκολες προκλήσεις της βελτίωσης της δημόσιας εκπαίδευσης και υγείας ή της εισαγωγής φορολογικών μεταρρυθμίσεων που να δημιουργούν μεγαλύτερη ισότητα. Αυτό το έργο θα προσφέρει πολύ περισσότερα για την κοινωνική ενίσχυση των φτωχών και περιθωριοποιημένων ανθρώπων από τις εκδηλώσεις αρετής. Η σχετική επιτυχία των Δημοκρατικών στις τελευταίες ενδιάμεσες εκλογές έδειξε μια αυξανόμενη επίγνωση αυτής της κατάστασης από μέρους των προοδευτικών πολιτικών. Η εστίαση σε τοπικά οικονομικά προβλήματα βοήθησε πολλούς Δημοκρατικούς να κερδίσουν έδρες. Πιθανόν οι Δυτικές Δημοκρατίες να ξεπεράσουν τα τρέχοντα ρεύματα του δεξιού λαϊκισμού και την αριστερή ηθικολογία, αλλά οι πιθανότητες θα είναι περισσότερες εάν οι Εκλεκτοί μπορούν να μάθουν να τιθασεύουν τον πουριτανικό τους ζήλο. Μπορούν να ξεκινήσουν δίνοντας περισσότερη προσοχή στον Μαρξ και ξοδεύοντας λίγο λιγότερο χρόνο κάτω από τις βαριές σκιές του Λούθηρου και του Καλβίνου. © 2023 Ian Buruma / The Wylie Agency (UK) — Μετάφραση - σημειώσεις: Μιμή Βασιλάκη [1] Πρόκειται για έναν πυκνό ιδιωματικό όρο, ο οποίος στον σύγχρονο δημόσιο λόγο παραπέμπει σε έννοιες όπως κάνω το καθήκον μου, επανορθώνω λάθη και αδικίες, κάνω τα λόγια πράξεις, κάνω το σωστό και αυτό που πρέπει, γίνομαι καλύτερος. [2] Richard Hofstadter, “The Paranoid Style in American Politics”, Harper’s Magazine, Νοέμβριος 1964. Περιλαμβάνεται στον τόμο The Paranoid Style in American Politics and Other Essays, Alfred A. Knopf, Νέα Υόρκη 1965. [3] Colin Kaepernick, πρωτοστάτης σε διαμαρτυρίες κατά της αστυνομικής βίας και τις φυλετικές διακρίσεις εντός και εκτός γηπέδων. [4] Diversity, Equity, and Inclusion (DEI).

Σύνδεση