Οι δεινόσαυροι δεν κυριαρχούσαν

Όταν θεωρούμε τις αλλαγές κατά την ιστορία της Γης ως εναλλαγές μεταξύ δυναστειών, χάνουμε την ευκαιρία να καταλάβουμε πώς λειτουργεί η ζωή στ’ αλήθεια Η χειρότερη μέρα σε ολόκληρη την ιστορία της ζωής στη Γη συνέβη κατά την εποχή της άνοιξης στο βόρειο ημισφαίριο. Τη μέρα εκείνη, που έμελλε να είναι η τελευταία της Εποχής των Δεινοσαύρων, ένα κομμάτι βράχου μεγέθους περίπου δεκαπέντε χιλιομέτρων, το οποίο κατευθυνόταν ταχύτατα προς την τροχιά της Γης για εκατομμύρια χρόνια, συγκρούστηκε με τον πλανήτη μας στη μεσαία του γεωγραφική ζώνη και έβαλε τέρμα αμέσως στην Κρητιδική Περίοδο. Οι επιπτώσεις ήταν τόσο δυσάρεστες, ώστε η επιβίωση τις ώρες που ακολούθησαν αμέσως μετά τη σύγκρουση στάθηκε αποκλειστικά θέμα τύχης. Ασφαλώς, η ζωή δεν εξαφανίστηκε εξ ολοκλήρου τη μέρα εκείνη 66 εκατομμύρια χρόνια πριν. Κάποια βιολογικά είδη επιβίωσαν, και ξεπρόβαλλαν σε έναν κόσμο μεταμορφωμένο. Οφείλουμε να εντοπίσουμε την απαρχή της δικής μας ιστορίας σε τούτη τη συγκεκριμένη στιγμή, την αυγή της Εποχής των Θηλαστικών, όταν τα χνουδωτά θηρία μπορούσαν επιτέλους να ευδοκιμήσουν. Οι κυρίαρχοι δεινόσαυροι υπέστησαν ένα σοβαρό πλήγμα κοσμικής κακοτυχίας, και τα συγγενή μας θηλαστικά κληρονόμησαν έναν πλανήτη όπου δεν υπήρχε πλέον ο παραμικρός φόβος να βρουν το θάνατο στα σαγόνια των ερπετών. Η εικόνα αυτή περιγράφει μια σπουδαία οικολογική εναλλαγή των πρωταγωνιστών, όπου διαφορετικοί παίκτες αναλαμβάνουν να συνεχίσουν την εξελικτική ιστορία. Είναι μια εξαιρετικά ελκυστική διαστρέβλωση των γεγονότων. Ο λόγος που επικεντρωνόμαστε τόσο συχνά στην υποτιθέμενη κυριαρχία των δεινοσαύρων είναι εξ ολοκλήρου επειδή βλέπουμε τώρα τον εαυτό μας στη θέση που είχαν τότε αυτοί. Για πάνω από έναν αιώνα, η εξολόθρευση των «κυρίαρχων ερπετών» παραδίδεται ως μια ιστορία που μας προειδοποιεί για ό,τι θα μπορούσε να συμβεί και σε μας – δεν διαφέρει και πολύ από τα ξεσπάσματα των ειδικών που προειδοποιούν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα καταρρεύσουν όπως η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η αφήγηση μετατοπίζεται σε μια εξιστόρηση εξουσίας, επιρροών και μακροβιότητας, όπου μία ομάδα οργανισμών πάνω απ’ όλες τις άλλες αποφασίζει ποια πορεία θα ακολουθήσουν ολόκληρα οικοσυστήματα κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων ετών. Οι μαζικές εξαφανίσεις γίνονται παραδείγματα νικητών και ηττημένων. Ενώ ο Τυραννόσαυρος (Tyrannosaurus rex) και η φαμίλια του απέτυχαν, σύμφωνα με την εν λόγω αφήγηση τα συγγενή μας θηλαστικά θριάμβευσαν. Η ιστορία αυτή λέει περισσότερα για τον τρόπο που ερμηνεύουμε εμείς το παρελθόν παρά για όσα πραγματικά διαμείφθηκαν· πλάθοντας ένα παραμύθι από ένα προϊστορικό γεγονός του μακρινού παρελθόντος, τονώσαμε την αίσθηση που έχουμε για τη σημασία μας μέσα στον κόσμο. Δεν μας δεσμεύει τίποτε σ’ αυτή την άποψη. Εμείς οι ίδιοι πλάσαμε την εικόνα των τυραννικών δεινοσαύρων που δεσπόζουν στη Γη. Το ίδιο εύκολα μπορούμε να την ανασκευάσουμε. Η διαδικασία απαιτεί να επιστρέψουμε στην μαζική εξαφάνιση που έλαβε χώρα στο μακρινό παρελθόν, όχι αναζητώντας νικητές και ηττημένους, αλλά αποτιμώντας πώς ολόκληρες κοινότητες ζωντανών όντων μεταβάλλονται όταν έρχονται αντιμέτωπες με την αδιανόητη καταστροφή. Πριν από τον όλεθρο στο τέλος της Κρητιδικής Περιόδου, όλες οι μαζικές εξαφανίσεις στη Γη ήταν μακρόχρονοι, αργοί μετασχηματισμοί που ορίζονταν από τα είδη που εξαφανίζονταν ταχύτερα απ’ όσο μπορούσαν να εξελιχθούν νέα. Κάποιες από αυτές τις εξαφανίσεις, αιτία των οποίων ήταν τα ενεργά ηφαίστεια και οι εκρήξεις τους, κατά τις οποίες εκτοξεύονταν αέρια που μετέβαλλαν το κλίμα, χρειάστηκαν περισσότερο από ένα εκατομμύριο χρόνια για να ολοκληρωθούν. Η τελευταία μέρα της Κρητιδικής Περιόδου ήταν διαφορετική: ένας κατακλυσμός ασύλληπτης ταχύτητας και βιαιότητας. Οι ιπτάμενοι πτερόσαυροι, οι αμμωνίτες με τα σπειροειδή κελύφη και όλοι οι δεινόσαυροι πλην των πτηνών εξαφανίστηκαν, για να μην αναφέρουμε και τις τεράστιες απώλειες μεταξύ των ομάδων των πλασμάτων που επέζησαν, όπως οι σαύρες και τα θηλαστικά. Κανένα είδος δεν θα μπορούσε να είχε προετοιμαστεί για όσα επρόκειτο να συμβούν, ακόμη κι αν είχαν αποκτήσει με κάποιο τρόπο πρωθύστερη γνώση της καταστροφής. Εντός λεπτών μετά την πρόσκρουση, το έδαφος κάτω από τα πόδια των δεινοσαύρων στην αρχαία Μοντάνα άρχισε να τρέμει από τα σεισμικά κύματα που διαδίδονταν από το επίκεντρο της σύγκρουσης. Μονάχα λίγες ώρες μετά, μικρά κομμάτια βράχων, γυαλιού και άλλα θραύσματα που είχαν ριχτεί στην ατμόσφαιρα από το χτύπημα άρχισαν να πέφτουν σαν βροχή σε όλο τον πλανήτη. Το κάθε σωματίδιο από μόνο του δεν είχε σημαντικό αποτέλεσμα, αλλά όλοι μαζί οι εκατομμύρια τόνοι ύλης που είχε δημιουργήσει το χτύπημα προκάλεσαν τόσο μεγάλη τριβή, ώστε το αποτέλεσμα ήταν ένας τρομακτικός θερμικός παλμός – τόσο υψηλής θερμοκρασίας, ώστε να προκληθεί ανάφλεξη στην ξηρή δασική ξυλεία. Η θερμοκρασία της Γης έφτασε στο σημείο βρασμού, μετατρέποντας όσους τελευταίους δεινόσαυρους δεν ανήγαγαν την προέλευσή τους στα πτηνά, σε ό,τι θα μπορούσαμε να περιγράψουμε ως κρητιδικά κοτόπουλα στον φούρνο. Τα θηλαστικά, τα πουλιά, οι σαύρες και τα άλλα αδύναμα πλάσματα που θα επιβίωναν την πρώτη μέρα, κατάφεραν να επιζήσουν επειδή βρήκαν καταφύγιο κάτω από τη γη, σε όχι παραπάνω από μερικές δεκάδες εκατοστά εδάφους ή νερού, τα οποία τα προστάτευσαν από την παγκόσμια πύρινη λαίλαπα. Κι αυτή ήταν μονάχα η πρώτη μέρα, την οποία θα ακολουθούσε μια τριετία ψυχρού χειμώνα, τέτοιου είδους που προκαλείται από την πρόσκρουση τέτοιας κλίμακας – χειμώνας ο οποίος θα έβαζε σχεδόν τέρμα οριστικά στην φωτοσύνθεση και θα έφερνε τις αντοχές των βιολογικών όντων στα όριά τους. Περίπου 75% όλων των γνωστών ειδών εξαφανίστηκαν εν γεωλογική ριπή οφθαλμού. Ένα κοριτσάκι παρατηρεί σκελετό Triceratops το 1959, στην αίθουσα Τυραννόσαυρων του Αμερικανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας. Σταματούμε συχνά την αφήγηση αυτή περιγράφοντας το πρωινό μετά την πρώτη ύφεση της καταστροφής, όταν κάποιο μυστακοφόρο θηλαστικό βγάζει τη μύτη του δειλά-δειλά μέσα από την κόγχη του ματιού στο κρανίο ενός δεινοσαύρου, αντικρίζοντας τη νέα αυγή που χαράζει χωρίς τον τρόμο πλέον των μεγάλων σαυροειδών. Μας ικανοποιεί η ιστορία αυτή. Η χρονική μας απόσταση από τις τελευταίες αυτές σαύρες της φαντασίας μας υπερβαίνει τα 66 εκατομμύρια χρόνια, κι έτσι γεμίζουμε συχνά τα κενά με τις προσδοκίες και τις υποθέσεις μας. Ο αστεροειδής στάθηκε σωτήριος για τους προγόνους μας, και μέσα στους αιώνες αυτοί στηρίχθηκαν μόνο στα δικά τους χνουδωτά πόδια για να διεκδικήσουν την κυριαρχία επί της Γης. Με τα εκθέματα των δεινοσαύρων στα μουσεία αποτίουμε γλυκόπικρο φόρο τιμής στα πλάσματα που καραδοκούν μες στην φαντασία μας, τα οποία όμως εύκολα θα είχαν κάνει αδύνατη την ύπαρξή μας αν τους είχε επιτραπεί να συνεχίσουν να κρατούν στα κοφτερά νύχια τους τη μοίρα της ζωής στον πλανήτη. Η εξολόθρευση των δεινοσαύρων αποτέλεσε την απαραίτητη προϋπόθεση για να βρεθούμε εμείς εδώ και να ερευνούμε τα οστά τους. Η αντίληψη ότι μια μορφή ζωής κυριαρχεί πάνω στις άλλες είναι η χειρότερη μορφή ανοησίας. Αποτελεί μια μορφή βιολογικού σωβινισμού που λέει τα πάντα σχετικά με το τι προβάλλουμε εμείς πάνω στη φύση και δεν λέει τίποτε για την ίδια την πραγματικότητα. Όπως το επεσήμανε ο εξελικτικός βιολόγος Στήβεν Τζέυ Γκουλντ στο βιβλίο του Full House [Το πλήρες εύρος] του 1996, θα μπορούσαμε, σύμφωνα με το σκεπτικό αυτό, να δεχτούμε ότι η Γη δεν εγκατέλειψε ποτέ την Εποχή των Βακτηρίων, με τα ζώα, τα φυτά και τους μύκητες να αποτελούν τις ανώμαλες εξαιρέσεις ως προς την κυριαρχία αυτή. Σύμφωνα με το εν λόγω μύθευμα, πρώτα κυριάρχησαν οι δεινόσαυροι, μετά τα θηλαστικά, με κάθε εξελικτική δυναστεία να ενδυναμώνεται από κάποιο ειδικό χαρακτηριστικό της, ούτως ώστε να βγει πρώτη στον αγώνα δρόμου με τις άλλες μορφές ζωής, κατατροπώνοντας τους ανταγωνιστές της, καταφέρνοντας να διαφοροποιηθεί σε απίστευτο βαθμό και να απλωθεί από άκρη σε άκρη της Γης. Στο πλαίσιο αυτής της αγιογραφίας, δεν υπάρχει καλύτερο παράδειγμα της ισχύος των δεινοσαύρων από τον Τυραννόσαυρο, Τ. rex. Από τη στιγμή που ο εν λόγω δεινόσαυρος έλαβε το όνομά του το 1905, δεν έχει πάψει να εκλαμβάνεται ως το αποκορύφωμα περισσότερων από 150 εκατομμύρια χρόνια σαρκοβόρων νεωτερισμών. Το ίδιο του το όνομα, «βασιλιάς των σαυροειδών τυράννων», τροφοδοτεί την αντίληψη αυτή. Παρά ταύτα, μπορούμε να κοιτάξουμε το γυαλιστερό χαμόγελο του T. rex, με τα δόντια του κοφτερά σαν πριόνια, και να μη δεχτούμε την καθιερωμένη άποψη: τι θα είχε απογίνει ο δεινόσαυρος αυτός δίχως τα είδη που είχε για θηράματα; Και τι θα ήταν η κρητιδική μανόλια χωρίς το άτσαλο σκαθάρι να βουτάει μες στη γύρη στην καρδιά του άνθους αυτού του δένδρου; Ο T. rex υπήρξε μέρος ενός οικοσυστήματος, τόσο διαμορφώνοντας τον κόσμο γύρω του όσο και παίρνοντας τη μορφή του από αυτόν. Ο δεινόσαυρος, θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε, αποτελούσε κι ο ίδιος ένα οικοσύστημα, ένα ζώο που έσφυζε από ζωή, κουβαλώντας παράσιτα και βακτήρια μέσα στο σώμα του και πάνω σ’ αυτό (ακριβώς όπως εμείς). Ο δεινόσαυρος ήταν τεράστιος, εντυπωσιακός, και το δίχως άλλο θηριώδης, αλλά ήταν και ένα πράγμα ζωντανό, στο σταυροδρόμι ποικίλων οικολογικών διασυνδέσεων. Ο ισχυρισμός ότι ο δεινόσαυρος «κυριαρχούσε» πάνω σε οτιδήποτε είναι γελοίος, μια μορφή απολιθωμένου ατομικισμού που παραβλέπει τις ευρύτερες κοινότητες. Έχουμε συχνά παραβλέψει τις σχέσεις αυτές για λόγους απλότητας, λες και κάθε είδος για να επιζήσει οφείλει να ανταγωνίζεται όλα τα άλλα σε μια ατέρμονη μάχη για επιβίωση. Η εξαφάνιση του T. rex μαζί με όλους τους άλλους δεινόσαυρους, εκτός από τα ραμφοφόρα πτηνά, δεν είναι φυσικά μια ασήμαντη εξαφάνιση. Δεν ισοδυναμεί με την έξωση των δεινοσαύρων από ένα προϊστορικό διαμέρισμα το οποίο αφέθηκε να το διακοσμήσουν ξανά όπως ήθελαν τα θηλαστικά. Η εξάλειψη αφορά την αναπάντεχη εξαφάνιση ενός τεράστιου εύρους ζωικών ειδών, που διαμόρφωναν τόσο τον κόσμο τριγύρω τους, όσο και την εξελικτική πορεία των άλλων ειδών. Η απώλεια των δεινοσαύρων και η καλοτυχία των θηλαστικών είχε βαθύτερες οικολογικές συνέπειες στη μοίρα των ανθοφόρων φυτών, των φυλλοφάγων εντόμων και των διαφόρων άλλων μορφών ζωής που αποτελούν συχνά το φόντο πάνω στον οποίο εκτυλίσσονται τούτες οι αφηγήσεις. Έχουμε ασπαστεί την ιδέα της εναλλαγής της εξουσίας μεταξύ δυναστειών για παραπάνω χρόνο απ’ όσο χρειάζεται. Η μεταβολή που επέφερε ο αστεροειδής στον κόσμο μας δεν είναι μια ιστορία μεταβαλλόμενης κυριαρχίας, αλλά του πώς οι κοινότητες τα βγάζουν πέρα μετά την καταστροφή. Ας ρίξουμε άλλη μια ματιά στον κόσμο μετά την πρόσκρουση, όχι μέσα στο καμίνι της μαζικής εξαφάνισης που προκάλεσε ο αστεροειδής, αλλά ενόσω η ζωή άρχιζε να αναπτύσσεται με νέους τρόπους. Προσπαθήστε να φανταστείτε το πρωταρχικό δάσος, περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια μετά την πρόσκρουση, σχεδόν 65 εκατομμύρια χρόνια πριν. Κατά πάσα πιθανότητα, θα ακούσετε τα κρωξίματα των πουλιών, τη βαβούρα των θηλαστικών και το βούισμα των εντόμων μέσα σε ένα δάσος τέτοιο που ο κόσμος δεν είχε δει ποτέ πριν. Σ’ αυτά τα δάση μεγαλώνουν ογκώδη, ανθοφόρα φυτά για πρώτη φορά στην ιστορία, σχηματίζοντας αυτά τον πυρήνα των εν λόγω υγρών βιότοπων, αντί για τα κωνοφόρα. Τα κλαδιά των δέντρων απλώνονται σε μεγάλες αποστάσεις και μπλέκονται μεταξύ τους, προσφέροντας σκιά με τα πλατιά φύλλα τους για το έδαφος πολύ πιο χαμηλά. Εκτός από κάποιον σπάνιο κροκόδειλο που έχει ξεμείνει από τα παλιά, κανένα άλλο ζώο μέσα σε τούτο το περιβάλλον δεν υπερβαίνει το μέγεθος ενός λυκόσκυλου. Αυτό και μόνο το γεγονός έχει μεταβάλει τον κόσμο θεμελιωδώς. Πριν από τη σύγκρουση, ο μέσος δεινόσαυρος ζύγιζε περίπου τρεισήμισι τόνους και είχε το μέγεθος σχεδόν ενός μικρού αφρικανικού ελέφαντα. Τέτοια ογκώδη ζώα έβοσκαν σε μεγάλες εκτάσεις, καταναλώνοντας μονομιάς τεράστιες ποσότητες, διανοίγοντας μονοπάτια μέσα στα δάση, ρίχνοντας κάτω δέντρα, και αφήνοντας πίσω τους περιττώματα γεμάτα χλωροφύλλη, έτοιμα να τύχουν της επεξεργασίας των προϊστορικών σκαθαριών. Η παραμικρή επιλογή που έκανε ένας δεινόσαυρος όπως ο τριπλά κερασφόρος Triceratops ή ο Edmontosaurus με το πλατύ ράμφος του σαν φτυάρι, μετέβαλλε το τοπίο με κάποιον τρόπο, από τη διάλυση της σάπιας ξυλείας που κατοικούνταν από τα ασπόνδυλα μέχρι τη δημιουργία ρηχών λιμνών σε περιοχές όπου οι δεινόσαυροι αυτοί συνήθιζαν να αναδεύουν το χώμα. Οι μεγάλοι δεινόσαυροι κρατούσαν τα δάση ανοικτά και συνωστισμένα, ενώ η όρεξή τους και τα ποδοβολητά τους μετέβαλλαν το σχήμα του ίδιου του δάσους. Αλλά τώρα όλοι εξαφανίστηκαν, αφήνοντας τα δάση να πυκνώσουν και να φτάσουν σε μεγάλο ύψος. Η ανάπτυξη τέτοιων ακριβώς δασών βασίστηκε στους ολιγάριθμους δεινόσαυρους που επέζησαν της καταστροφής. Τα πτηνά ήταν ακριβώς άλλη μια μορφή φτερωτού δεινοσαύρου, που εξελίχθηκε πλάι στους συγγενείς τους από την ύστερη Ιουρασική Περίοδο και μετά, σχεδόν 150 εκατομμύρια χρόνια πριν. Μερικά από αυτά δεν έχασαν τα δόντια που έφεραν οι πρόγονοί τους, μικροί όγκοι τέλειοι για την σύνθλιψη εντόμων ή, σπανιότερα, μιας μικρής σαύρας. Άλλα, όμως, εξελίχθηκαν σε ζώα φυτοφάγα, χάνοντας εντελώς τα δόντια τους και αναπτύσσοντας μέσω της εξέλιξης μυώδη στομάχια που συνέβαλλαν στη διάλυση των σπόρων, των καρπών και άλλων ανθεκτικών μερών των φυτών. Επειδή τα πουλιά αυτά ήταν πολύ μικρά σε σύγκριση με τον μέσο μη ορνιθοειδή δεινόσαυρο, κατάφεραν να βρουν καταφύγιο στις ρωγμές του κόσμου, πολλά απ’ αυτά βρίσκοντας έτσι προστασία από τον θερμικό παλμό. Και στον χειμώνα που ακολούθησε την πρόσκρουση, όταν σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου η βλάστηση και τα έντομα δεν υπήρχαν πλέον για να προσφέρουν τροφή, τα ραμφοφόρα πτηνά υποχρεώθηκαν να σκάψουν για να βρουν όσους σπόρους είχαν διατηρηθεί ασφαλείς στο χώμα. Τα ραμφοφόρα πτηνά επέζησαν, ενώ όσα σαρκοβόρα ζώα είχαν επιβιώσει εξαφανίστηκαν, και τα φυτοφάγα πτηνά κατέληξαν να διασπείρουν τους σπόρους χάρη στους οποίους είχαν επιζήσει. Κάποιοι από τους σπόρους και τους καρπούς είχαν αλλοιωθεί και κομματιαστεί μέσα στο πεπτικό σύστημα των πουλιών, άλλοι όμως είχαν ασφαλώς παραμείνει άθικτοι και με την αφόδευση αποτέθηκαν στο έδαφος για να ξεκινήσουν εκ νέου τη σπορά στις δασικές εκτάσεις του πρώιμου Καινοζωικού. Τέτοιες αλλαγές, μονάχα ένα εκατομμύριο χρόνια νωρίτερα, ενδέχεται να είχαν αμελητέο αντίκτυπο εξαιτίας των δράσεων των μεγαλύτερων δεινοσαύρων, αλλά τώρα, χάρη στα πουλιά, ένα νέο είδος δάσους ήταν πλέον σε θέση να φυτρώσει. Και οι χνουδωτοί μας πρόγονοι αναμφισβήτητα ωφελήθηκαν απ’ αυτές τις σαρωτικές αλλαγές. Οι δεινόσαυροι έθεσαν τα θεμέλια της λεγόμενης Εποχής των Θηλαστικών, όχι επειδή απομακρύνθηκαν από τη σκηνή, αλλά επειδή συνέβαλλαν άθελά τους στην ανάπτυξη ενός εντελώς καινούργιου κήπου. Κατά τη διάρκεια των δεκάδων εκατομμυρίων ετών πριν την πρόσκρουση δεν υπήρχαν αρχαία θηρία να τρέμουν στη σκιά των δεινοσαύρων, λες και ανέμεναν το τέλος του εφιάλτη με τα κοφτερά δόντια. Τα θηλαστικά και οι στενοί συγγενείς τους εξελίχθηκαν σε ένα εντυπωσιακό εύρος μορφών κατά τη διάρκεια της Τριαδικής, της Ιουρασικής και της Κρητιδικής Περιόδου. Υπήρχαν αρχαία αντίστοιχα των ιπτάμενων σκίουρων, των μυρμηκοφάγων, των ενυδρίδων, των σκίουρων και άλλων περισσότερων ακόμη πλασμάτων, που εξελίχθηκαν πλάι στις «τρομερές σαύρες». Μάλιστα, τα πρώτα πρωτεύοντα εξελίχθηκαν περίπου την ίδια εποχή με τον Triceratops: επρόκειτο για ένα μικρό ζώο που έμοιαζε με μυγαλή, ονόματι Purgatorius, που έτρεχε μέσα στα δέντρα έχοντας τη μορφή αυτών των πολύ πρώιμων μελών της δικής μας οικογένειας των θηλαστικών. Και ενώ το μικρό τους μέγεθος συχνά υπερτιμάται –άλλωστε, τα περισσότερα είδη των θηλαστικών που ζουν σήμερα είναι μεγέθους ποντικού– το μικροσκοπικό ανάστημα των προϊστορικών θηλαστικών τα βοήθησε να βρουν κρυψώνες την τραγική μέρα που προσέκρουσε στη Γη ο αστεροειδής. Πολλά εξαφανίστηκαν, αλλά όσα επέζησαν έγιναν μάρτυρες ενός κόσμου κατεστραμμένου από την πυρκαγιά και σχεδόν ολοκληρωτικά αδρανοποιημένου από το ψύχος, και υποχρεώθηκαν να ζήσουν με τα ψίχουλα του πλανήτη μέχρι να ξαναμεγαλώσουν τα δάση. Ένα εκατομμύριο χρόνια μετά την πρόσκρουση, λοιπόν, τα πυκνά δάση του κόσμου προσέφεραν στα θηλαστικά που επέζησαν μια μεγαλύτερη ποικιλία από φυσικά περιβάλλοντα απ’ όσα υπήρξαν ποτέ προηγουμένως. Τα θηλαστικά μπορούσαν να περάσουν τη ζωή τους αναζητώντας φρούτα και έντομα ψηλά στις φυλλωσιές, σκαρφαλώνοντας στους κορμούς των δέντρων και στα κλαδιά ψάχνοντας ζουμερά φύλλα, κυνηγώντας θηράματα στην επιφάνεια του εδάφους, ή ακόμη και ανοίγοντας λαγούμια μες στο ίδιο το χώμα. Ο ανταγωνισμός για ζωτικό χώρο και τροφή αποτελεί, ασφαλώς, μέρος της ιστορίας, αλλά κατά κύριο λόγο έναυσμα για τα θηλαστικά να δημιουργήσουν νέα περιβάλλοντα για να φωλιάσουν και νέες οικολογικές αλληλεπιδράσεις. Το πεδίο ήταν πλέον ελεύθερο σε τέτοιο βαθμό, ώστε κάποιες γενεαλογίες θηλαστικών άρχισαν να αυξάνουν σε μέγεθος εξαιρετικά γρήγορα, με τα σώματά τους να εξελίσσονται σε ογκωδέστερες μορφές χάρη στην τροφή που προσέφεραν αυτά τα δάση. Μόλις τώρα αρχίζουν οι παλαιοντολόγοι να κατανοούν τι συνέβη τα πρώτα 10 εκατομμύρια χρόνια περίπου μετά το τέλος της Κρητιδικής Περιόδου. Το πιο πρώιμο κομμάτι αυτού του χρονικού διαστήματος, γνωστό ως Παλαιόκαινος Εποχή, έχει αφήσει πολύ σποραδικά ίχνη στον πλανήτη, και τα σχετικά απολιθώματα σπανίζουν. Σπουδαίο ρόλο παίζει επίσης τι προσελκύει το ενδιαφέρον των παλαιοντολόγων και ποιοι οργανισμοί τραβούν περισσότερο την προσοχή. Η πιο ασήμαντη ανακάλυψη για τη ζωή του T. rex είναι πιθανότερο να λάβει την προσοχή των μέσων ενημέρωσης και να τραβήξει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης παρά ένα καινούργιο, παράξενο πτηνό ή θηλαστικό της Παλαιοκαίνου. Μερικά από αυτά τα πλάσματα είναι γνωστά πάνω από έναν αιώνα, αλλά μόλις τώρα αρχίζουν να γίνονται κατανοητά ως ζωντανά όντα κι όχι ως στατικά αντικείμενα στα συρτάρια των μουσείων. Υποθέσαμε ότι η ιστορία του τι συνέβη μετά την πρόσκρουση θα ήταν στρωτή και κοινότοπη, η απλή ιστορία επιζώντων που γεμίζουν το κενό το οποίο άφησαν οι σαυροειδείς γίγαντες. Κάναμε λάθος. Όπως ακριβώς έχουμε προβάλει τις ελπίδες και τις ανησυχίες μας πάνω στους δεινόσαυρους, η εικόνα που προκύπτει, για διαπλεκόμενες κοινότητες, διαδίδεται ολοένα και ευρύτερα στην εποχή μας. Βιώνουμε μια οικολογική κρίση την οποία οι ίδιοι έχουμε προκαλέσει. Η απώλεια κάθε βιολογικού είδους, ανεξάρτητα αν το έχει καταγράψει η επιστήμη, δεν είναι απλώς μια επιπλέον προσθήκη στον κατάλογο της απολεσθείσας βιοποικιλότητας. Όταν ένα είδος εξαφανίζεται, αφήνει ένα κενό στο οικοσύστημά του. Ο τρόπος με τον οποίο εκείνα τα ζωντανά πλάσματα αλληλεπιδρούσαν με τον κόσμο, η μοναδικότητα του τρόπου αυτού, εξαφανίζεται, προκαλώντας προσαρμογές στο οικοσύστημα που φιλοξενούσε κάποτε το είδος αυτό. Η εξαφάνιση ενός φυτού μπορεί να τροποποιήσει τον τροφικό κύκλο σε ένα κομμάτι δάσους επηρεάζοντας τα φυτά που τρώει ένα φυτοφάγο ζώο. Η εξαφάνιση ενός σαρκοβόρου μπορεί να κάνει τους πληθυσμούς των θηραμάτων πιο ευάλωτους σε ασθένειες, αν κάποιος άλλος θηρευτής δεν αναλάβει τον ρόλο που είχε εκείνο. Ένας πληθυσμός φυτοφάγων ζώων μεγάλου μεγέθους μηδενίζεται και τα δάση μεγαλώνουν διαφορετικά, αφού κάποια φυτά χάνουν έτσι τον τρόπο που είχαν για να σκορπίσουν τους σπόρους τους και άλλα πυκνώνουν, αφού απουσιάζουν τα μεγάλα πόδια που θα διάνοιγαν μονοπάτια μέσα στο δάσος πατώντας τα φυτά αυτά. Η εξέλιξη και η εξαφάνιση είναι πράγματα αλληλένδετα σε τούτες τις μικρές, συχνά αόρατες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ειδών, αυτές τις διασυνδέσεις που διαμορφώνουν αδιάκοπα τη μοναδική φύση της ζωής στον πλανήτη. Αυτή τη στιγμή, δεν έχουμε απλώς και μόνον ένα ρόλο στο ποιες γενεαλογίες θα επιβιώσουν και ποιες θα εξαφανιστούν. Οι πράξεις μας διαπερνούν και τον ιστό της ζωής, επιδρώντας πάνω σε ολόκληρες κοινότητες και ολόκληρα οικοσυστήματα που θα δοκιμάσουν την ανθεκτικότητα περισσότερων ειδών απ’ όσα θα καταμετρήσουμε ποτέ εμείς. Η ιστορία της ζωής στη Γη δεν μπορεί να συλληφθεί ως ένας ισολογισμός κέρδους και ζημίας μέσα στον χρόνο. Ούτε το παρόν μας μπορεί να κατανοηθεί ως μια σκυταλοδρομία μεταξύ διαφορετικών ομάδων πλασμάτων καθώς η ζωή ανέρχεται τα σκαλοπάτια της προόδου. Η πραγματικότητα, όπως και η ίδια η ζωή, δεν μπαίνει σε όμορφα τακτοποιημένα καλούπια. Για να κατανοήσουμε τι συνέβη 66 εκατομμύρια χρόνια πριν –ή ακόμη και τι συμβαίνει τώρα, αυτή τη στιγμή– πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από τις λεπτομέρειες που μπορούμε να διακρίνουμε αναφορικά με ένα βιολογικό είδος μεμονωμένα. Κάθε απολιθωμένο οστό που ανακαλύπτουμε και φυλάσσουμε με προσοχή στα μουσεία προέκυψε από την κατανάλωση τροφής που προήλθε από άλλες μορφές της προϊστορικής ζωής· και αυτές οι πηγές τροφής, με τη σειρά τους, έφτιαξαν ιστούς από φυτά που άντλησαν ζωτικά στοιχεία από το χώμα, το οποίο εμπλουτίστηκε από τη σήψη άλλων πάλι πλασμάτων που προηγήθηκαν. Οπουδήποτε βρίσκουμε ζωή, μια ύπαρξη αγγίζει μιαν άλλη, εμπλέκεται μαζί της και θέτει τις συνθήκες για εκείνο που θα εμφανιστεί αύριο. © Riley Black / AEON 2023 — Μετάφραση: Μιλτιάδης Θεοδοσίου Σημ. ARB: Ευχαριστούμε τον καθηγητή Σπύρο Σφενδουράκη για τις παρατηρήσεις του.

Οι δεινόσαυροι δεν κυριαρχούσαν

Σύνδεση