Θάνος Βερέμης: Υψηλής επιστημονικής ποιότητας εργασία

Για κάθε ευρύτερη ιστορική περίοδο η οποία βρίσκεται υπό μελέτη, υπάρχουν φαινόμενα που ερευνώνται λόγω του κυρίαρχου χαρακτήρα τους στην πολιτική σκηνή, αλλά και λόγω της εξοικείωσης που έχουν οι ιστορικοί με τα κλειδιά εκείνα που απαιτούνται. Τα ιστορικά εργαλεία δηλαδή που απαιτούνται για να συγκροτηθεί η έρευνα και για να κοινοποιηθούν τα αποτελέσματά της. Επιλέγονται θέματα ικανά για να αποτελέσουν συνέχεια άλλων σχετικών θεμάτων με οργανωμένα αποτελέσματα, άλλων συναφών καταγεγραμμένων επιστημονικών εμπειριών της υπό έρευνα περιόδου. Επιλέγονται θέματα και αποτελέσματα έρευνας, ικανά να συνδεθούν επίσης και να συνδυαστούν με όποιο επιστημονικό αποτέλεσμα «έρχεται» από παλαιότερα, προϊόν ερευνών συναδέλφων ιστορικών και επιστημόνων των κλάδων που η εφαρμογή τους στην μελέτη του παρελθόντος φωτίζει έρευνες και αναζητήσεις. Ωστόσο φαινόμενα που χρήζουν ουσιαστικής ιστορικής μελέτης δεν είναι μόνον αυτά τα οποία αφορούν τα εύλογα και τα αμέσως κυρίαρχα θέματα στην πολιτική και στην κοινωνική εμπειρία. Φαινόμενα που χρήζουν έρευνας είναι και όποια συμμετέχουν έστω και έμμεσα στην διαμόρφωση της κεντρικής σκηνής, δηλαδή είναι όποια επηρεάζουν έστω και όχι μονίμως τον ρου των κοινωνιών. Είναι τα φαινόμενα που ιστορικά διαπαιδαγωγούν ηθικώς τα νεαρά άτομα, κατά την διάρκεια της παρουσίας τους μέσα σε αυτά. Είναι τα φαινόμενα που διατηρούν στην λειτουργία τους στοιχεία αστικά, στοιχεία λαϊκά, στοιχεία εθνικά. Φαινόμενα με εσωτερική ζωή και ιεραρχία, απαραίτητα για την ζωή των κοινωνιών, των κρατών, της πολιτικής και των μύθων. Παράλληλα όμως είναι και τα φαινόμενα τα οποία έχουν μια δική τους εσωτερική ιδιωτική και συχνά ιδιοτελή δυναμική. Μια δυναμική που επηρεάζει και συχνά ίσως και να ελέγχει παρεμβατικά το πολιτικό πλαίσιο και τις κυβερνητικές αποφάσεις. Πρόκειται για εκείνα τα φαινόμενα, όπως πόλεμοι και καταστροφές, τα οποία διαμορφώνουν ένα πλαίσιο ηθικής σύνδεσης μεταξύ των κεντρικών ιστορικών φαινομένων από τη μια μεριά και την κοινωνία από την άλλη. Μια κοινωνία η οποία στις έκτακτες αυτές συνθήκες διαφοροποιεί και αναδιοργανώνει με νέες προτεραιότητες τις ηθικές της ανάγκες. Τέτοια πεδία με ζωή παράπλευρη και παράλληλη με την κεντρική σκηνή είναι ο Στρατός και η Εκκλησία, ο πόλεμος και η πίστη. Και τα δυο εμφανώς παρόντα στην προσωπική και ηθική ζωή των ανθρώπων, αλλά σαφώς με παραγνωρισμένο και κυρίως υποφωτισμένο ρόλο στην διαμόρφωση των γεγονότων της κεντρικής ιστορίας. Η ζωή τους είναι θεωρητικά ξεχωριστή και πάλι θεωρητικά η ιστορία τους είναι αυτόνομη. Ο Θάνος Βερέμης, μεταξύ πολλών άλλων θεμάτων που ασχολήθηκε, διάλεξε τον Ελληνικό Στρατό της περιόδου 1916-1936 και ιδιαιτέρως το Σώμα των αξιωματικών και τις παρεμβάσεις του Στρατού στην πολιτική ζωή ως ένα πεδίο βαθύτατης έρευνας μέσω διασταύρωσης γεγονότων, πηγών και συζητήσεων-συνεντεύξεων με τους ακόμη ζώντες πρωταγωνιστές του προπολεμικού στρατού. Είναι μια από τις πλέον επιτυχημένες εργασίες που η προσωπική επαφή με πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές δεν προσφέρει κυρίως γνώση των γεγονότων, την αντίληψη για την διαμόρφωσή τους και τον ρόλο τους. Προφέρει δηλαδή στον Βερέμη η επαφή με αυτά τα πρόσωπα, το «πανάκριβο» και χαμένο από το χάρτινο τεκμήριο, κλίμα της υπό μελέτης εποχής. Η Δίκη των Εξ. 31 Οκτωβρίου - 15 Νοεμβρίου 1922. Αγορεύει ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης. Καθιστοί στα έδρανα οι κατηγορούμενοι Νικόλαος Θεοτόκης, Ξενοφών Στρατηγός, Δημήτριος Γούναρης, Νικόλαος Στράτος, Μιχαήλ Γούδας. Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ. Είναι μια υψηλής επιστημονικής ποιότητας δουλειά, σαφώς κεντρικής αναφοράς για την μελέτη του ελληνικού Μεσοπολέμου. Είναι κυρίως όμως μια δουλειά για τον Ελληνικό Στρατό, ουσιώδης, απαραίτητη, ωφέλιμη, χρήσιμη και πολλά άλλα επίθετα τα οποία ταιριάζουν στο τι προσέφερε το βιβλίο αυτό. Η μελέτη του Βερέμη, για το Σώμα των προπολεμικών αξιωματικών «ωφελεί» για να αντιληφθούμε με ουσιαστικό τρόπο μια περίοδο πολύ μεγαλύτερη από την αναφερόμενη στον τίτλο. Μια περίοδο, μια εποχή ηθικής και πολεμικής κυριαρχίας του Στρατού, η οποία εκτείνεται από τον 19ο αιώνα και φτάνει στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι μια ευρύτατη περίοδος, τεκτονικών αλλαγών και ριζικών ανακατατάξεων στην πολιτική, στην κοινωνία και στην οικονομία. Σε αυτή την μεγάλη αλληλουχία γεγονότων και παλιών και νέων νοοτροπιών, που άλλαξε την Ελλάδα, τους Έλληνες και τις Ελληνίδες, ο Στρατός αποτελούσε κτήμα του Θρόνου έως το 1914. Από εκεί και μετά, θα σημάνει το τέλος της κυριαρχίας αυτής όταν ο Βενιζέλος θέτει σε κίνηση το πρότζεκτ διαμόρφωσης νέων πολιτικών ερεισμάτων στο εσωτερικό των αξιωματικών. Οι νικηφόροι Βαλκανικοί Πόλεμοι έχουν δημιουργήσει κουλτούρα θυσίας, κουλτούρα πολεμικού αγώνα στα «αιματηρά» Όπλα του Πεζικού και του Ιππικού. Με τους ανδραγαθήσαντες νεαρούς αξιωματικούς και υπαξιωματικούς ο Βενιζέλος, στους πολέμους αυτούς, θα ανανεώσει τους αξιωματικούς και θα φτιάξει το δικό του αντίπαλο δέος εντός του Στρατού. Με ταχύτατα βήματα ο Βενιζέλος αποφασίζει να διεισδύσει πολιτικά και κοινωνικά στο βασιλικό-αυλικό Σώμα αξιωματικών με στόχο τον περιορισμό έως και ακύρωση του Θρόνου σε αυτό. Σε αυτήν την κατεύθυνση στοχεύει να ελέγξει τον Στρατό και να τον καταστήσει πολιτικό του εργαλείο σε τρεις εφαρμογές: την εθνική αλυτρωτική πολιτική και στην επέκταση των συνόρων, την επιτυχή εξωτερική (και συμμαχική) πολιτική που πραγματοποιείται χάρη σε έναν ικανό Στρατό, τον οποίο βεβαίως διατηρεί ακμαίο και για την πολιτική κυριαρχία στο εσωτερικό της χώρας. Όσο και να ακούγονται τα παραπάνω ως απολύτως αρνητικά, με τα σημερινά δεδομένα, την εποχή των σκληρότατων συγκρούσεων του Εθνικού Διχασμού, ο «βενιζελικός» Στρατός έδωσε περιθώρια εφαρμογής της εκσυγχρονιστικής πολιτικής σε ευρύτερο πλαίσιο και αποτέλεσε στήριγμα της νεοσύστατης παράταξης των Φιλελευθέρων. Σε αυτό το εύφορο εθνικά και πολιτικά πλαίσιο, οι πόλεμοι που φέρνει σε αίσιο πέρας ο Στρατός, οι πολιτικές παρεμβάσεις του και η έμμεση αλλά ισχυρή ηθική επιρροή που διατηρεί στην κοινωνία, είναι τα στοιχεία που καθιστούν τον Στρατό ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο έρευνας. Σε αυτή την κατεύθυνση ο Θάνος Βερέμης αναζητά την βάση του πολιτικού ρόλου του Στρατού, ενός ρόλου που εκείνα τα χρόνια, όσο και να φαίνεται παράξενο, συνδέεται με την προοδευτικότητα και με το πνεύμα μεταρρύθμισης του αρχικού βενιζελισμού. Συνδέεται όμως και με την λειτουργία του ίδιου του κράτους, αφού έχεις τρεις σαφείς δημόσιες λειτουργίες ο Στρατός, την πολεμική διάσταση της χώρας, ισχυρή μετά τις δάφνες των πολέμων, την υποστήριξη της κυβέρνησης με την οποία συνδέεται, και την ηθική σύνδεση με τον πατριωτισμό και κατ’ επέκταση με την κοινωνία. Με τα παραπάνω άμεσα εμφανή ή έμμεσα παρόντα εισέρχεται επιτυχώς και με μεγάλη ευαισθησία ο Θάνος Βερέμης στην μελέτη του φαινομένου Στρατός στην Ελλάδα κατά τις πρώτες δεκαετιες του 20ού αιώνα. Ο Θάνος Βερέμης με το έργο του Οι παρεμβάσεις του Στρατού στην ελληνική πολιτική 1916-1936 (Εξάντας, 1977) φωτίζει την ιστορία του ελληνικού Μεσοπολέμου από μια πλευρά που έως την έκδοση του βιβλίου ήταν αφώτιστη και κυρίως ήταν μερικώς αντιληπτή. Η γενιά των ευαίσθητων κοινωνικά και πολιτικά ανθρώπων και των λογίων που υποδέχθηκαν το βιβλίο είχαν μόλις βγει από την δικτατορία του 1967. Είχαν βιώσει την πολιτική αυτονόμηση του Στρατού και την πολιτική κυριαρχία του στην χώρα, με κύρια αποτελέσματα τον εκχυδαϊσμό της πολιτικής ζωής, την κατάργηση της ιεραρχίας σε κάθε πλαίσιο και της δημόσιας ευθύνης, την βαρβαρότητα σε βάρος πολιτών, την απώλεια του κυπριακού εδάφους και πολλά άλλα αμετάκλητα καταστροφικά και αενάως δυσάρεστα, ακόμη και σήμερα πενήντα χρόνια μετά. Το σύνολο το δημοκρατικών αναγνωστών του έργου του Βερέμη κατάλαβαν πώς «φτιάχθηκε» και πώς συγκροτήθηκε ο αποτελεσματικός πολεμικά Στρατός της δεκαετίας 1910-1920, ποιοι ήταν οι αξιωματικοί του, ποια ήταν η πολιτική τους διαμόρφωση και ποιος ο πολιτικός τους προβληματισμός και κυρίως ποια ήταν τα παράλληλα βήματα με την πολιτική εξέλιξη, βήματα που ακολούθησαν ή και χάραξαν. Πώς δηλαδή αυτός ο Στρατός εξελίχθηκε πολιτικά, όντας παντοδύναμος, μετά τις επιχειρήσεις και την ήττα στην Μικρά Ασία και μετά την επανάσταση-κίνημα των Πλαστήρα, Γονατά και την εκτέλεση των Έξι. Πώς δηλαδή οι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί ηγήθηκαν της Ελλάδας του συνόλου σχεδόν της δεκαετίας του 1920. Με μια ίσως σκέψη μεγάλου διασκελισμού, ο Βενιζέλος στην περίοδο 1916-1936 εφαρμόζει ό,τι του είχε «ζητήσει» ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος το 1909. Να «απαλλάξει» τον Στρατό και την Ελλάδα από την απόλυτη κυριαρχία του Θρόνου. Το 1910 η ενέργεια αυτή ήταν αδύνατη. Έπρεπε πρώτα μεθοδικά να οργανωθεί ένα κράτος με τομές ρηχές βέβαια (βαθιές όσο ήταν δυνατό δηλαδή), στη συνέχεια να εκπαιδευθούν ο Στρατός και το Ναυτικό σε νέες βάσεις και νοοτροπία και μετά να συνάψει συμμαχία με τους γείτονες. Μέσα από αυτά γεννιέται η Ελλάδα των νικηφόρων Βαλκανικών Πολέμων και μέσω αυτών ο Βενιζέλος δημιουργεί ένα πατριωτικό-πολεμικό-λαϊκό-μαχητικό τμήμα του Σώματος αξιωματικών που «παίρνει» τον αέρα των βαρόνων του Στρατού. Ένα νέο και δυναμικό τμήμα των αξιωματικών που με τα κατάλληλα «παρασκήνια» αρχίζει να «γεννάει» διαδόχους προς αγωνία και φόβο της βασιλικής παράταξης. Προϋπόθεση για να λειτουργήσει η παραγωγή διαδόχων, η μαχητική δράση αξιωματικών, στα όρια συχνά του θανάτου και πολλές φορές μετά από αυτά. Με αυτούς τους ανθρώπους σκέφτηκε ο Βερέμης, σε αυτούς έθεσε τις απαραίτητες ερωτήσεις, αυτούς ξεκλείδωσε και μας έδωσε το βιβλίο που βοηθάει, εκτός όλων των άλλων, στην κατανόηση των σοβαρών προβλημάτων και τραγικών αποτελεσμάτων που δημιουργήθηκαν όταν ο Στρατός μεταπολεμικά έγινε πάλι όργανο του τυφλού Θρόνου. Όταν έγινε ο θεσμός του τυφλού και «επαγγελματικού» αντικομμουνισμού, όταν η Δεξιά απέπεμψε μεταπολεμικά το Κέντρο από την εξουσία. Αλλά για αυτήν την περίοδο δεν «φταίει» ο Στρατός που μας γνώρισε ο Θάνος Βερέμης.

Θάνος Βερέμης: Υψηλής επιστημονικής ποιότητας εργασία

Σύνδεση