Η επιτυχημένη Δανέζικη μοναρχία – η αποτυχημένη Ελληνική

Mogens Pelt, “Det græske monarki under Huset Glücksborg” [Μόγκενς Πελτ, «Η Ελληνική Μοναρχία υπό τον Οίκο των Γκλύξμπουργκ»] στο: Monarkier. Et festskrift til Hendes Majestæt Dronning Margrethe II i anledning af hendes 50-års regeringsjubilæum den 14. januar 2022. [Μοναρχίες. Μια αναμνηστική έκδοση προς τιμήν της Αυτής Μεγαλειότητας Βασίλισσας Μαργαρίτας Β΄ με την ευκαιρία της 50χρονης επετείου της βασιλείας της στις 14 Ιανουαρίου 2022]. Redigeret af Marianne Pade. Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskab. Tον περασμένο Οκτώβριο κυκλοφόρησε στη Δανία ένα πολύ όμορφο βιβλίο για τον εορτασμό των 50 χρόνων βασιλείας της Μαργαρίτας Β΄ της Δανίας. Εκδόθηκε από τη Βασιλική Εταιρεία Τεχνών και Επιστημών της Δανίας και τον τόμο επιμελήθηκε η καθηγήτρια Μαριάνε Πάντε. Το εξώφυλλό του κοσμεί μια ωραία φωτογραφία του σκήπτρου, δηλαδή του συμβόλου του στέμματος της Δανίας. Στην παρούσα κριτική θ’ ασχοληθώ μόνο με ένα από τα ιστορικά δοκίμια του βιβλίου, «Η Ελληνική Μοναρχία υπό τον Οίκο των Γκλύξμπουργκ» (σ. 139-148) του Δανού ιστορικού Μόγκενς Πελτ ο οποίος σήμερα είναι διευθυντής του Ινστιτούτου της Δανίας στην Αθήνα στην οδό Χαιρεφώντος 14. O Πελτ εξετάζει πώς επιλέχθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις ένας νεαρός Δανός πρίγκιπας και αναλύει συγκριτικά τους βασιλικούς οίκους της Ελλάδας και της Δανίας για να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους η Δανέζικη μοναρχία ήταν πολύ πιο επιτυχημένη από την Ελληνική. Η ιστορία της Ελλάδας ως ανεξάρτητου κυρίαρχου κράτους ξεκινά με το πρωτόκολλο του Λονδίνου της 3ης Φεβρουαρίου 1830 όταν οι τρεις Μεγάλες Δυνάμεις, Ρωσία, Γαλλία και Μεγάλη Βρετανία, αποφάσισαν ότι η Ελλάδα θα είναι ένα ανεξάρτητο βασίλειο υπό την προστασία τους. Αυτό ήταν πολύ διαφορετικό από το μέλλον που πολλοί Έλληνες είχαν ονειρευτεί κατά τη διάρκεια του μακροχρόνιου και αιματηρού πολέμου απελευθέρωσης από τους Τούρκους. Στην πραγματικότητα, οι Έλληνες είχαν ψηφίσει συντάγματα τρεις φορές, το 1822, το 1823 και το 1827, τα οποία –σύμφωνα με τον Πελτ– «είχαν ξεκάθαρα εμπνευστεί και είχαν πρότυπο την επαναστατική Γαλλία και το Αμερικανικό Σύνταγμα». Ωστόσο, μετά την πτώση του Ναπολέοντα, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις επιθυμούσαν την παλινόρθωση του παλαιού κόσμου, όχι ν’ ανατρέψουν το status quo. Οι εξεγερμένοι Έλληνες υποστηρίχθηκαν τελικά λόγω του Φιλελληνισμού: όλοι οι μορφωμένοι Ευρωπαίοι είχαν διδαχθεί στο σχολείο τους «μεγάλους προγόνους» τους, τους οποίους κάποιοι θαύμαζαν τόσο πολύ που ταξίδεψαν στην Ελλάδα για να πολεμήσουν για την Ελληνική Επανάσταση. Οι περισσότεροι «φιλέλληνες» γρήγορα απογοητεύτηκαν από την πραγματικότητα των Ελλήνων της εποχής – αλλά παρ’ όλα αυτά η υποστήριξη της Ευρώπης έσωσε την ελληνική εξέγερση. Έπρεπε όμως να βρεθεί ένας Βασιλιάς. Ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄, η βασίλισσα Όλγα και τα τέσσερα παιδιά τους το 1877. © Royal Collection Trust. Ο Πελτ εξηγεί γιατί η πρώτη επιλογή των Δυνάμεων, ο πρίγκιπας Όθων της Βαυαρίας, δεν ήταν δημοφιλής. Το πλούσια εικονογραφημένο άρθρο περιλαμβάνει μια εξαιρετική φωτογραφία του Βασιλιά ντυμένου σαν Έλληνα μπροστά στην Ακρόπολη, αλλά «η μοναρχία του βασιλιά Όθωνα σημαδεύτηκε από εντάσεις μεταξύ του βασιλικού ηγεμόνα και της τοπικής πολιτικής και κοινωνικής ελίτ». Στις 23 Οκτωβρίου 1862 μια λαϊκή εξέγερση ανάγκασε τον βασιλιά να εγκαταλείψει την Ελλάδα. Ο Μόγκενς Πελτ αφηγείται πώς ο νεαρός Δανός πρίγκιπας επιλέχθηκε το 1863 για να γίνει «Βασιλιάς Γεώργιος Α΄ των Ελλήνων» και πώς μια κολοσσιαία φιλοδοξία κρυβόταν πίσω από τον τίτλο αυτό: το όνειρο της «Μεγάλης Ιδέας». Ταυτόχρονα, ο νεαρός Βασιλιάς έπρεπε να κερδίσει την συμπάθεια και τον σεβασμό του καινούργιου λαού του. Σε μεγάλο βαθμό ο νεαρός Βασιλιάς πέτυχε και τους δύο αυτούς δύσκολους στόχους. Ο Πελτ εξηγεί πώς τα κατάφερε: μετά από λίγο καιρό, ο νέος Βασιλιάς απέλυσε τον προσωπικό του σύμβουλο κόμη Σπόνεκ που είχε φέρει μαζί του από την Δανία. Δεχόταν ήδη από το 1875 –περισσότερα από 25 χρόνια πριν αυτό συμβεί στη Δανία– την αρχή της δεδηλωμένης, ότι ο πρωθυπουργός και η κυβέρνησή του πρέπει να έχουν την υποστήριξη της πλειοψηφίας του κοινοβουλίου. Ο Πελτ επίσης εξηγεί πώς ο Γεώργιος Α΄ εκμεταλλεύτηκε το τεράστιο βασιλικό του δίκτυο στην Ευρώπη προς όφελος της Ελλάδας. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ δολοφονήθηκε το 1913 μετά από πενήντα χρόνια βασιλείας και ο Πελτ εξηγεί γιατί η επιτυχία του δεν συνεχίστηκε και ούτε μπορούσε να συνεχιστεί με τον γιο και διάδοχό του, βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄: «Με τη στέψη του Κωνσταντίνου Α΄, η πίεση της “Μεγάλης Ιδέας” και το ζήτημα της απόφασης της Ελλάδας για την πλευρά με την οποία θα έπρεπε να ταχθεί στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησαν τον νέο Βασιλιά στην παραβίαση της κοινοβουλευτικής αρχής: όταν ανάγκασε τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο να αποχωρήσει από το αξίωμά του και μάλιστα δύο φορές». Ο συγγραφέας εξηγεί αυτή την πολύπλοκη ιστορία με αρκετά σαφή τρόπο ώστε ο αναγνώστης να αντιληφθεί τις τραγικές συνέπειες και για την Ελλάδα και για την τύχη της ελληνικής μοναρχίας. Δεν θεωρώ ότι ο Πελτ υπερβάλλει όταν γράφει: «Ο διχασμός που δημιουργήθηκε στην ελληνική πολιτική και στην κοινωνία είχε τεράστια επίδραση στις εξελίξεις κατά την διάρκεια των επόμενων 60 χρόνων» και ορθά βλέπει τον Διχασμό ως την αρχή εκείνου που «την δεκαετία του 1960 κορυφώθηκε με την εγκαθίδρυση μιας στρατιωτικής δικτατορίας το 1967 και οδήγησε στην πτώση της Μοναρχίας το 1974». Λαμβάνοντας υπόψη ότι το κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι οι «Μοναρχίες», ο Πελτ θέτει το εξής ερώτημα: «Γιατί η ελληνική μοναρχία δεν κατάφερε να επιβιώσει παρά το γεγονός ότι ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ είχε κάνει μια τόσο καλή αρχή;». Το ερώτημα καταλήγει στη σύγκριση μεταξύ Ελλάδας και Δανίας κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου: ο Πελτ θεωρεί ότι οι εμπειρίες των Δανών κατά την διάρκεια της ήττας του 1864 από την Πρωσία, και την επακόλουθη απώλεια μεγάλου τμήματος της νότιας Γιουτλάνδης που συνοδεύτηκε από μια μακρά πολιτική πάλη μεταξύ «Δεξιάς» και «Αριστεράς» στη Βουλή, ανάγκασε τη Δανία να υιοθετήσει μια παράδοση «συναίνεσης» όσον αφορά το ζήτημα των συνόρων με τη Γερμανία, καθώς και μια παράδοση συνεργασίας μεταξύ των αντίπαλων πλευρών στο Κοινοβούλιο. Επομένως, εξηγεί ο Πελτ: «Όταν οι δύο χώρες αναγκάστηκαν να πάρουν θέση στον Παγκόσμιο Πόλεμο το 1914, αυτή η επιλογή οδήγησε σε δύο πολύ διαφορετικές δυναμικές στα δύο κράτη και στις κοινωνίες τους: στη Δανία, σε μια δυναμική που στράφηκε προς τη συναίνεση, μια συναίνεση για την μη αντιμετώπιση ή μη πρόκληση των Μεγάλων Δυνάμεων, ιδιαίτερα της Γερμανίας. Στην Ελλάδα η δυναμική ώθησε στο άνοιγμα ενός κουτιού της Πανδώρας το οποίο περιείχε φιλοδοξίες μεγάλης κλίμακας για την κατάκτηση νέων εδαφών σε μια αποδυναμωμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά και διαφωνίες ως προς το πώς αυτό θα μπορούσε και θα έπρεπε να επιτευχθεί, καταλήγοντας σε πολιτική και εθνική διάσπαση και διχασμό. Ένα ζήτημα που προέκυψε με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο στη Δανία κάπως αντίστοιχο με το ελληνικό δίλημμα ήταν η διαφωνία για την επανένωση του Φλένσμπουργκ μετά τη γερμανική ήττα το 1918 και η λεγόμενη «Κρίση του Πάσχα» (1920), κατά την οποία ο βασιλιάς Χριστιανός Θ΄ αναγκάστηκε να υποκύψει στη βούληση του Κοινοβουλίου. Συμφωνώ απόλυτα με το συμπέρασμα του Πελτ: «Ενώ η Κρίση του Πάσχα έθεσε τέλος στο συνταγματικό ζήτημα στη Δανία, στην Ελλάδα συνεχίστηκε». ― Μετάφραση: Μιμή Βασιλάκη

Η επιτυχημένη Δανέζικη μοναρχία – η αποτυχημένη Ελληνική

Σύνδεση