Ο Ανδρέας Ανδρεάδης και η αναπαραγωγή της οικονομικής επιστήμης στην Ελλάδα

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις Την Τετάρτη 16 Μαΐου 1934 συνήλθε μετά από πρόσκληση του Κοσμήτορα το σώμα των καθηγητών της Νομικής Σχολής στην συνεδρία ΧΙ προκειμένου να λάβει τελική απόφαση σχετικά με το ζήτημα της παραίτησης από τη Σχολή του μέλους της και τακτικού καθηγητή της Σχολής, Ανδρέα Μ. Ανδρεάδη. Το όλο ζήτημα είχε ξεκινήσει από επιστολή του Ανδρεάδη προς τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου με ημερομηνία 30 Απριλίου 1934. Με αυτήν ο Ανδρεάδης ζητούσε να γίνει δεκτή η παραίτησή του από το Πανεπιστήμιο, έχοντας σύμφωνα με το άρθρο 70, παράγραφος 1 του Νόμου 5343, συμπληρώσει πραγματική 25ετή υπηρεσία στο Πανεπιστήμιο, γεγονός που έκανε νομικά δυνατή την απονομή πλήρους σύνταξης στον ίδιο. Ας σημειωθεί ότι από τον Δεκέμβριο του 1933 είχε αρχίσει να απουσιάζει από τις συνεδριάσεις της Σχολής. Η αίτηση προκάλεσε αναστάτωση στους συναδέλφους του και η Σχολή ενέκρινε στην συνεδρία Χ, στις 9 Μαΐου 1934, ψήφισμα με το οποίο του ζητούσε να ξανασκεφθεί το ζήτημα και να ανακαλέσει την αίτησή του. Ο καθηγητής Κυριάκος Βαρβαρέσος εξουσιοδοτήθηκε να τον επισκεφθεί στην οικία του, Φιλελλήνων 7, μεταφέροντας διά ζώσης το ομόφωνο αίτημα της Σχολής. Στην συνεδρίαση της 16ης Μαΐου ο Ανδρεάδης δεν προσήλθε, αλλά έστειλε απαντητικό υπόμνημα. Σε αυτό ευχαριστούσε θερμά για τις εκδηλώσεις αγάπης και συναδελφικότητας προς το πρόσωπό του, τις οποίες και ανταπέδιδε. Ζητούσε κατανόηση και συγγνώμη από όσους στενοχωρούσε με την συγκεκριμένη απόφασή του και δήλωνε ρητά ότι σκόπευε να αφοσιωθεί στην συγγραφή πολλών ημιτελών έργων που εκκρεμούσαν χρόνια στα συρτάρια του. Αποδεχόταν να παραμείνει ενεργός ως ομότιμος, στηρίζοντας τη Σχολή σε ό,τι μπορούσε να της φανεί χρήσιμος, και επέμενε στην αποδοχή της αίτησής του.[1] Περίπου ένα χρόνο αργότερα, και πριν προλάβει να ολοκληρώσει τα όσα είχε κατά νου, το πρωί της 29ης Μαΐου 1935, ο Ανδρεάδης βρέθηκε νεκρός στο κρεβάτι του, σε ηλικία μόλις 59 ετών. Ήταν γνωστό ότι έπασχε από υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια, κληρονομική οικογενειακή νόσο, εξαιτίας της οποίας απεδήμησε και ο θείος του Εμμανουήλ Ροΐδης. Ο Ανδρεάδης είχε γεννηθεί στην Κέρκυρα στις 30 Νοεμβρίου 1876. Μετά το γυμνάσιο σπούδασε Νομικά στην Γαλλία γενόμενος διδάκτωρ το 1899 και στην συνέχεια προχώρησε σε δεύτερη διατριβή στα Οικονομικά το 1901.[2] Το 1902 εξελέγη υφηγητής της Πολιτικής Οικονομίας και Δημοσιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1906 έγινε καθηγητής Δημοσίας Οικονομίας και Στατιστικής. Η έδρα του μετονομάστηκε σε Δημοσίας Οικονομίας το 1923. Τα έργα του στην Ελληνική και άλλες Ευρωπαϊκές γλώσσες ήταν πολυάριθμα και εξαιρετικά υψηλής ποιότητας. Τύγχανε αναγνώρισης από τους ομοτέχνους του ανά τον κόσμο και επικούρησε ως δημόσιος λειτουργός την ελληνική πολιτεία στο δύσκολο έργο της ανασυγκρότησής της μετά το 1922. Άφησε έντονη σφραγίδα και στην πνευματική ζωή της Ελλάδας ως κριτικός λογοτεχνίας. Η συγγραφή βιογραφίας του αποτελεί ακόμα ζητούμενο, ενώ στην βιβλιογραφία ξεχωρίζουν παλαιότερα αφιερώματα,[3] οι μελέτες των Γιώργου Δονάτου, Μάνου Κουντούρη, Νίκου Θεοχαράκη, Βασίλη Ράπανου, Παναγιώτη Κιμουρτζή και Αντώνη Μπρεδήμα,[4] και πρόσφατα η εργασία του Γιώργου Στασινόπουλου.[5] Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται σε ένα ζήτημα που αναδεικνύει το ανθρώπινο και ακαδημαϊκό ήθος του Ανδρεάδη, χωρίς να το εξαντλεί. Αυτό της διαρκούς προσπάθειάς του περί ανόδου του επιπέδου μόρφωσης των μαθητών του και της συμβολής του στην αναπαραγωγή της οικονομικής επιστήμης στην Ελλάδα σε ποιοτικά ανώτερη σφαίρα. 2. Η εποχή του Ανδρεάδη και η Οικονομική Επιστήμη στην Ελλάδα Το 1890 πέθαναν διαδοχικά ο Ιωάννης Σούτσος, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1837 και ο Αριστείδης Οικονόμος, υφηγητής, εκδότης της Οικονομικής Επιθεώρησης και κατά διαστήματα βουλευτής. Τα Οικονομικά διδάσκονταν τώρα από τον Νικόλαο Γουναράκη, που ως βουλευτής απείχε από τα καθήκοντά του αρκετά έτη, με το κενό να καλύπτεται από υφηγητές σε αλλά γνωστικά αντικείμενα, που κλήθηκαν εκ των ενόντων, χωρίς βαθιές γνώσεις των οικονομικών, να καλύψουν το κενό, όπως ο Νεοκλής Καζάζης.[6] Εκείνη την εποχή η γερμανική ιστορική σχολή ήταν αρκετά δημοφιλής μεταξύ Ελλήνων διανοουμένων. Η διαδικασία είχε ξεκινήσει μετά την ταπείνωση του 1897 και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Πολυάριθμοι Έλληνες διανοούμενοι μετέβησαν στην Γερμανία για σπουδές στις θετικές αλλά κυρίως στις θεωρητικές επιστήμες. Από τις αρχές του 20ού αιώνα πλήθυναν οι οικονομικές δημοσιεύσεις για τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας και οι αναλύσεις φιλελεύθερων, μαρξιστών και παρεμβατιστών σχετικά με το οικονομικό της μέλλον. Κομβικό γεγονός συσπείρωσης διανοουμένων γύρω από την ιστορική σχολή ήταν η δημιουργία της Κοινωνιολογικής Εταιρίας από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου το 1908, και αργότερα, το 1916, της (βραχύβιας) Εταιρίας Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών.[7] Ο Ανδρεάδης, εξελέγη υφηγητής το 1902 και τόνισε από την πρώτη στιγμή φιλελεύθερα προτάγματα στην ανάλυση της Δημοσίας Οικονομικής, αποδεχόμενος παράλληλα την ιστορική εμπειρική διερεύνηση των οικονομικών φαινομένων. Ήταν της άποψης ότι η Οικονομική Επιστήμη έχει εθνικό και όχι οικουμενικό χαρακτήρα. 3. Αναζητώντας το «ακριβές» επιστημονικό στίγμα του Ανδρεάδη Η αναζήτηση του ακριβούς στίγματος του Ανδρέα Ανδρεάδη στον χώρο των οικονομικών θεωριών μοιάζει καταρχήν παράδοξη γιατί ο Ανδρεάδης αυτοπροσδιοριζόταν, και στις πανεπιστημιακές του παραδόσεις και σε άλλες δημοσιεύσεις του, ως εκλεκτικός, ως υπεράνω υφιστάμενων την εποχή εκείνη οικονομικών σχολών, ως ανεξάρτητο ερευνητικό και επιστημονικό πνεύμα. Επομένως, το ζήτημα θα μπορούσε να θεωρηθεί απαντημένο και λήξαν. Αναζητώντας ωστόσο την ουσία του αυτοπροσδιορισμού μπορούμε να καταλήξουμε σε κάτι πολύ θεμελιακό και μη ορατό από την πρώτη στιγμή. Την πίστη του, παράλληλα με τα προσωπικά του πιστεύω, στην ανάγκη πολυμορφίας και πλουραλισμού ιδεών στην πολιτική οικονομία. Ο Ανδρεάδης τόνιζε επανειλημμένα ότι η Δημόσια Οικονομική, ο κλάδος της επιστήμης που υπηρετούσε, ήταν ένα γνωστικό αντικείμενο με εθνικό χαρακτήρα. Κατά τον ίδιο, κάθε εθνική οικονομία είχε ιδιάζοντα χαρακτήρα, που διαμορφωνόταν από πολλούς παράγοντες, όπως η πολιτική σύσταση του κράτους, κοινωνικοί, αλλά και ιστορικοί λόγοι. Το δημοκρατικό σύστημα κάθε χώρας έφερε τη σφραγίδα των παραγόντων αυτών και της διαχρονικής τους εξέλιξης. Για να τα εξηγήσει αυτά ο Ανδρεάδης χρησιμοποίησε διάφορα παραδείγματα. Οι αποικιοκρατικές δυνάμεις, έλεγε, δεν μετέφεραν αυτούσιο το φορολογικό σύστημα των μητροπόλεων στις αποικίες. Αντίθετα σέβονταν τις ισχύουσες στις αποικίες φορολογικές δομές προκειμένου να αντλήσουν ευκολότερα και σε σίγουρη βάση προσόδους από αυτές. Αλλά και μια σύγκριση χωρών ομοειδούς επιπέδου ανάπτυξης, π.χ. Αγγλίας-Γερμανίας, έδειχνε διαφορετικότητα στα φορολογικά συστήματα (στη Γερμανία οι κτηματικοί φόροι αποτελούσαν το 50% των φορολογικών εσόδων σε σχέση με το 28% της Αγγλίας), άρα δεν υπήρχε αυτόματη σύγκλιση του φορολογικού συστήματος μεταξύ χωρών, όσο εξισώνονταν τα επίπεδα παραγωγής και εισοδήματος. Τέλος, και οι μεγαλύτερες επαναστάσεις (π.χ. η Γαλλική) δεν άλλαζαν τα φορολογικά συστήματα των καθεστώτων που ανέτρεπαν. Και η Ελλάδα, για παράδειγμα, κράτησε την ισχύουσα δεκάτη από την μισητή Οθωμανική εποχή, παρά το ότι κατά καιρούς αναγγελλόταν (και βραχυχρόνια εφαρμοζόταν) η κατάργησή της, για να επανέλθει λόγω ανάγκης ασφαλών εσόδων στην πορεία. Η συνέπεια για την πρακτική της Δημοσίας Οικονομικής ήταν, κατά τον Ανδρεάδη, η εξής: ο καλός δημοσιονόμος έπρεπε εκτός από μερικές γενικές αφηρημένες αρχές που εφαρμόζονταν σε κάθε φορολογικό σύστημα, να γνωρίζει πολιτική γεωγραφία, πολιτική επιστήμη, κοινωνιολογία και ιστορία. Χωρίς την βαθιά γνώση του εθνικού χαρακτήρα μιας χώρας δεν θα μπορούσαν οι φορείς της δημοσιονομικής πολιτικής να ασκήσουν με επιτυχία το έργο τους. Οι απόψεις αυτές συγγενεύουν στενά με τον κλάδο της κοινωνιολογίας της δημόσιας οικονομίας συνδεδεμένο με το έργο των Χέρμπερτ Ζούλταν (Herbert Sultan), Ρούντολφ Γκόλντσάιντ (Rudolph Goldscheid), Γιόζεφ Σουμπέτερ (Joseph Schumpeter) και άλλων. Το θέμα όμως δεν είναι η κατάδειξη αυτή καθαυτή, όσο το ότι κάποιος που πιστεύει σε εθνικές ιδιομορφίες ή σε εθνικό χαρακτήρα κλάδου της οικονομικής επιστήμης δεν μπορεί να ακολουθεί ταυτόχρονα και με συνέπεια το νεοκλασικό υπόδειγμα. Στον νεοκλασικισμό ως γνωστόν αποδίδεται σε μορφές και θεσμούς του καπιταλιστικού συστήματος αιώνια ισχύς, με αποτέλεσμα να προάγεται μια στατική οικονομική ανάλυση των αγορών που ισχύει για όλους τους τόπους και χρόνους και που ξεκινάει απ’ τις αρχές ισχύος του πλήρους ανταγωνισμού, της πλήρους απασχόλησης και της διαρκούς ισορροπίας της οικονομίας. «Εθνική» οικονομική πολιτική ή «εθνική» δημόσια οικονομική για τον νεοκλασικισμό απλά δεν υπάρχει. Η οικονομική πολιτική εξυπηρετεί τα κελεύσματα της αγοράς και η δημόσια οικονομική υπακούει στη λογική του ελάχιστου κράτους. Άρα ο Ανδρεάδης, παρότι φιλελεύθερος, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί νεοκλασικός, εφόσον όπως ήδη διαπιστώσαμε πίστευε ότι η δημόσια οικονομική είχε εθνικό χαρακτήρα. Τι πίστευε όμως για την πολιτική οικονομία; Είναι γεγονός ότι το έργο του Ανδρεάδη το διατρέχει η πεποίθηση ότι η διεύρυνση της σφαίρας λειτουργίας του Δημοσίου στην οικονομία ήταν ένα αρνητικό, απευκταίο γεγονός. Γι’ αυτό και η φιλελεύθερη, ορθόδοξη στην ορολογία του, σχολή, βρισκόταν εγγύτερα στην αντίληψη του Ανδρεάδη περί των δικαιωμάτων της πολιτείας και του ατόμου. Η αντίληψη της γερμανικής, όπως έλεγε, σχολής, της ιστορικής σχολής δηλαδή, που έβαζε τα δικαιώματα του ατόμου σε δεύτερη μοίρα, πίσω απ’ αυτά της πολιτείας, τον έβρισκε αντίθετο. Ο Ανδρεάδης συζητούσε στις παραδόσεις του συγκριτικά τις απόψεις των δύο σχολών (νεοκλασικισμού και ιστορισμού) περί ιδιοκτησίας, περί φορολογίας και περί έκτασης των δημοσίων δαπανών, με τη συμπάθειά του να κλίνει προς την μία ή την άλλη πλευρά ανάλογα με την περίπτωση. Γενικά κατέκρινε την κρατική σπατάλη. Όταν όμως έθιγε το ζήτημα της μεθοδολογίας, τα πράγματα ήταν ξεκάθαρα. Η ιστορική σχολή «δικαίως» ασκούσε κριτική στην εκ συναγωγής (την απαγωγική) μέθοδο, έλεγε. Η Ρικαρδιανή μέθοδος ήταν, κατά τον ίδιο, λανθασμένη. Η αφηρημένη αναλυτική σκέψη ήταν άσκηση του μυαλού δεν μπορούσε να έχει απαίτηση καθοδήγησης της οικονομικής πολιτικής. Βέβαια, κατά τον Ανδρεάδη, και η ιστορική σχολή εξαντλούνταν στον εμπειρισμό και στην περιγραφή, και οι στερούμενες παντελώς θεωρητικών θεμελίων αποφάνσεις της ήταν αντιφατικές και αόριστες. Η αλήθεια για τον Ανδρεάδη βρισκόταν λοιπόν στον συνδυασμό των δύο μεθόδων, στην εκλεκτική, όπως την χαρακτήριζε σχολή. Καθώς όμως ο ίδιος προχωρούσε στην περιγραφή της «ορθής» κατ’ αυτόν μεθοδολογίας, στην ουσία επαναλάμβανε με μια πιο θετικιστική διατύπωση (Ποππεριανή με σημερινούς όρους) το πρόγραμμα του ηγέτη της νεότερης ιστορικής σχολής Σμόλλερ: Μελέτη των γεγονότων στην ιστορία και την κοινωνία, συλλογή ικανού αριθμού παρατηρήσεων, κατάληξη σε συμπεράσματα, υποβολή συμπερασμάτων στην κρίση της ανθρώπινης εμπειρίας, απόρριψή τους αν είναι επιφανειακά / φαινομενικά, αποδοχή τους αν αποδειχθούν σοβαρά και πραγματικά. Μεθοδολογικά λοιπόν ο Ανδρεάδης στηριζόταν, παρά τις επιμέρους αντιρρήσεις του, στη γερμανική (ιστορική) σχολή, ισορροπώντας στην κόψη του ξυραφιού. Κατέληγε στο συμπέρασμα ότι «δεν πρέπει να παραδεχθώμεν απολύτως ούτε της μιας σχολής ούτε της άλλης τα διδάγματα διότι αι οικονομικαί σχολαί οφείλονται εις το περιβάλλον, υπό το οποίον εγεννήθησαν και ανεπτύχθησαν».[8] 4. Το «Φροντιστήριον Ανδρεάδη» Τέσσερα χρόνια μετά την εκλογή του ως τακτικού καθηγητή άρχισε ο Ανδρεάδης κάτι το πρωτοφανές για τον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο. Παρακίνησε τους φοιτητές του να γράφουν στα πλαίσια του μαθήματος εργασίες και να τις δημοσιεύουν. Τα θέματα ήταν ποικίλα και σε αντιστοιχία με την ανάγκη να προσεγγίζονται ζητήματα της ελληνικής οικονομίας, είτε του παρελθόντος είτε του παρόντος, με νηφάλιο επιστημονικό τρόπο, στη βάση εμπειρικών δεδομένων και ανάγκης θεωρητικής τους κατανόησης. Ο παρατιθέμενος κατάλογος στο τέλος του κειμένου μιλάει από μόνος του. Οι ατομικές εργασίες κυμαίνονταν από 20 μέχρι 50 σελίδες. Στο σύνολο συγκαταλέγονται και αρκετά πρωτόλεια κείμενα μέχρι 7-8 χειρόγραφες σελίδες. Οι είκοσι πρώτες εργασίες κυκλοφόρησαν στη δεκαετία 1910-20 στο εμπόριο ως αυτοτελή βιβλία, ενώ μετά το 1920, ίσως και λόγω κόστους, οι επόμενες δεν τυπώθηκαν, αλλά αρχειοθετούνταν από τον Ανδρεάδη στο Αρχείο του που βρίσκεται σήμερα στην κατοχή του Ιστορικού Αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν εργασίες για όλες τις χρονιές που δίδασκε ο Ανδρεάδης. Τα λόγια περιττεύουν μπροστά στην θεματολογία των εργασιών, αλλά δεν μπορεί κανείς να μη σχολιάσει την ενασχόληση με ζητήματα, όπως η μετανάστευση, το δημογραφικό μετά τους Βαλκανικούς και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι εξελίξεις στο ελληνικό φορολογικό σύστημα, αλλά και σε πλουτολογικά ζητήματα ευρείας θεματικής, σε μια εποχή που δεν υπήρχε ακόμα συγκροτημένη Στατιστική Υπηρεσία στην Ελλάδα. Ανάμεσα στους συγγραφείς ξεχωρίζουν ο πρόωρα χαμένος Χριστόδουλος Δαμίρης, οι μετέπειτα καθηγητές Άγγελος Αγγελόπουλος και Δημήτριος Δελιβάνης, ο (μετέπειτα) ηγέτης του Τροτσκιστικού πολιτικού χώρου στην Ελλάδα Παντελής Πουλιόπουλος και άλλοι (Κ. Τσοποτός, Οικονόμου-Γκούρας κ.λπ.). Είναι προφανές ότι ο δημοσιευόμενος εδώ κατάλογος δεν είναι πλήρης και η αναπαραγωγή του δεν φιλοδοξεί σε αυτό. Η θεματική τους κατάταξη δεν είναι εκείνη των φακέλων του αρχείου αλλά του συγγραφέα της παρούσης. Σημασία έχει η συμπλήρωση της από καθέδρας διδασκαλίας ως αποκλειστικός τρόπος αναπαραγωγής της γνώσης με την καθοδήγηση των νέων επιστημόνων στην εκμάθηση της επιστημονικής εργασίας στην πράξη. Μόνο έπαινος και σεβασμός αρμόζει στον Καθηγητή Ανδρεάδη που πρωτοπόρησε, καινοτόμησε στην πανεπιστημιακή διδασκαλία, και δυστυχώς άργησε πολύ να βρει μιμητές μεταξύ άλλων πανεπιστημιακών. 5. Η αναπαραγωγή της Οικονομικής Επιστήμης Μεταφερόμενοι τώρα σε άλλο επίπεδο καλούμαστε να στοχαστούμε σχετικά με τον ρόλο του Ανδρεάδη στην αναπαραγωγή της Οικονομικής Επιστήμης στην Ελλάδα. Το 1927 κυκλοφόρησε στη Γερμανία ένα τρίτομο έργο με τίτλο «Η Οικονομική Θεωρία σήμερα»[9]. Ο πρώτος τόμος φέρει τον εύγλωττο υπότιτλο «Συνολική εικόνα της έρευνας σε επιμέρους χώρες». Το κεφάλαιο περί Ελλάδας το έγραψε ο Ανδρεάδης, και σε αυτό, αφού παρουσιάζει το έργο όλων των τότε γνωστών Ελλήνων οικονομολόγων, συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού του, ξανασυζητάει το ζήτημα της μεθόδου, τη σύγκρουση ορθόδοξης και ιστορικής σχολής. Στην συγκεκριμένη δημοσίευση συμπληρώνει τις σκέψεις που εκθέσαμε παραπάνω με κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Σύμφωνα με τα λόγια του, «ένας Έλληνας δεν πρέπει να συντάσσεται με καμία απ’ αυτές τις σχολές [εννοεί τις διάφορες σχολές οικονομικής σκέψης]. Πρέπει μόνο να παρακολουθεί κατά πόσο τα διδάγματα των διαφόρων σχολών μπορούν να εφαρμοστούν στη χώρα του». Περιγραφική μέθοδος και αφηρημένη σκέψη, ιστορική σχολή και νεοκλασικισμός, εμπειρική και θεωρητική έρευνα θα έπρεπε κατά τον ίδιο να συνεργαστούν, έτσι ώστε να ωφεληθεί η ελληνική κοινωνία και δευτερευόντως η οικονομική επιστήμη στη χώρα. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν αυτή είναι η απόφανση του άνδρα, ποια ήταν άραγε τα έργα του; Ήταν συνεπής στα όσα έλεγε ή όχι; Η δεκαετία του 1920 ήταν μια κρίσιμη δεκαετία για την εξέλιξη της οικονομικής επιστήμης στην Ελλάδα. Οι έδρες οικονομικών επιστημών πληθύνθηκαν από την ίδρυση της ΑΣΟΕΕ το 1920 και του ΑΠΘ το 1928. Το 1918 ο Ανδρεάδης ήταν ο μόνος εν ενεργεία καθηγητής Οικονομικών σε ελληνικό πανεπιστήμιο. Οι ακαδημαϊκές συνθήκες είχαν ωριμάσει τόσο ώστε οι εκλογές καθηγητών να διαμεσολαβούνται όπως και σήμερα από εισήγηση επιτροπής, όπου η γνώμη του ειδικού ήταν καταλυτική για το αποτέλεσμα. Ο Ανδρεάδης ήταν εισηγητής στις νέες έδρες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στην ΑΣΟΕΕ σε μια περίοδο προκήρυξης θέσεων. Είναι αυτός ο οποίος στην ουσία αναπαρήγαγε την οικονομική επιστήμη στην Ελλάδα. Χειρόγραφο του καθηγητή Ανδρεάδη «Περί δημοσίων δανείων». Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ. Ποιοι προτάθηκαν από αυτόν και έγιναν καθηγητές; Ο πλουραλισμός και η πολυμορφία απόψεων των εκλεγέντων εκπλήσσουν: Κυριάκος Βαρβαρέσος (οπαδός του παρεμβατισμού), στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1918. Δημήτριος Καλιτσουνάκης (βενιζελικός / κρατικός σοσιαλιστής), υφηγητής το 1919, καθηγητής στην ΑΣΟΕΕ το 1920. Ιωάννης Τουρνάκης (μελετητής της συγκέντρωσης του πλούτου / αργότερα κορπορατιστής και οπαδός του Ιταλικού φασισμού), υφηγητής το 1923 και καθηγητής στην ΑΣΟΕΕ. Ξενοφών Ζολώτας (πρακτικός) φιλελεύθερος, και Δημοσθένης Στεφανίδης (ιστοριστής / οπαδός του εθνικοσοσιαλισμού μετά το 1936, μετατοπίστηκε μεταπολεμικά σε συντηρητικό), καθηγητές στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το 1928. Άγγελος Αγγελόπουλος (οπαδός του παρεμβατισμού) και Παναγιώτης Δερτιλής (εκλεκτικός δημοσιολόγος), υφηγητές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1933 και το 1935 αντίστοιχα. Μετά από αυτήν την απαρίθμηση νομίζουμε πως επιτρέπεται το συμπέρασμα, ότι ο Ανδρεάδης πίστευε, χωρίς να το έχει εκφράσει ρητά παρά μόνο σε αυτήν την δημοσίευσή του στα γερμανικά, σε μια εθνική πολιτική οικονομία, μια επιστήμη που θα διαμορφωνόταν από τη συνεύρεση και συναίρεση διαφόρων σχολών σκέψης. Ο ίδιος συνέβαλε στην πολυμορφία και στον πλουραλισμό των οικονομικών ιδεών στην Ελλάδα με τις ενέργειες και πράξεις του. Έκανε καθηγητές επιστήμονες διαφόρων απόψεων, σχολών και διανοητικών ρευμάτων, αρκεί να είχαν επαρκές και ποιοτικό επιστημονικό έργο. Δεν χρησιμοποίησε πολιτικά κριτήρια στις επιλογές του. Άλλωστε οι πολιτικές επιλογές των προαναφερθέντων δεν ήταν στατικές και αμετακίνητες, αλλά μεταβλήθηκαν στην πορεία του χρόνου και ο ίδιος δεν τις γνώριζε εκ των προτέρων. Ο Ανδρεάδης έδωσε στους παραπάνω την ευκαιρία να διδάξουν, να δημοσιεύσουν, να δημιουργήσουν σχολές και παραδόσεις. Όλοι οι εκλεγέντες επέδειξαν κατά καιρούς και συγκυρίες έναν εκλεκτικισμό και ένας μελετητής θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι αυτός με τη σειρά του εμπόδισε τη συγκρότηση των κλασικά γνωστών σχολών οικονομικής σκέψης με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ιστορία των οικονομικών ιδεών στην Ελλάδα. Όμως οι παραπάνω επιλογές βοήθησαν στην ωρίμανση και εξέλιξη της οικονομικής επιστήμης στην Ελλάδα και συντέλεσαν με τον τρόπο τους στην δημιουργία ξεχωριστών σχολών σκέψης στην Ελλάδα με διαφορετικού τύπου αναλύσεις για το οικονομικό της μέλλον, όπως ακριβώς πιθανολογούσε ότι θα γινόταν ο Ανδρεάδης. Εκτός, λοιπόν, από το τεράστιο, διεθνώς αναγνωρισμένο έργο του, ο Ανδρεάδης πρέπει να τιμάται και για τη δράση του ως πανεπιστημιακός, το δε παράδειγμά του να αποτελεί παρακαταθήκη για τους νεότερους. 6. Επίλογος Σύμφωνα με όλες τις πηγές, η άποψη του Ανδρεάδη για όσα έβλεπε να ξετυλίγονται από την προπολεμική περίοδο ως τον ύστερο μεσοπόλεμο δεν ήταν θετική για τον παρεμβατισμό τον οποίο παρατηρούσε, διεθνώς, και στην Ελλάδα.[10] Οι κυβερνήσεις είχαν εγκαταλείψει την αρχή των οικονομιών, ισχυριζόταν, επέκτειναν τον ρόλο του Δημοσίου στην οικονομία ως μη όφειλαν, και επεδίωκαν κοινωνικοπολιτικούς σκοπούς. Παρότι του δόθηκε η ευκαιρία να συμμετάσχει ενεργά στην Επιτροπή Οικονομιών και στην Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων, που δραστηριοποιήθηκαν το 1925 και το 1926, για να ελεγχθούν / περιοριστούν οι δημόσιες δαπάνες της χώρας, δεν την εκμεταλλεύτηκε. Αφοσιώθηκε στη διδασκαλία και στο συγγραφικό του έργο, καθώς και στην αναπαραγωγή της οικονομικής επιστήμης στην Ελλάδα, βοηθώντας φοιτητές να προετοιμάζουν τις επαγγελματικές τους σταδιοδρομίες, γράφοντας πρωτότυπες εργασίες, και βοηθώντας νέους διδάκτορες διαφορετικών κοσμοθεωρητικών αντιλήψεων να εκλεγούν ως πανεπιστημιακοί στα ΑΕΙ της χώρας. Στα δημόσια θέματα κρατούσε γενικά μία στάση κριτικής απέναντι στην ελληνική οικονομική πολιτική και ήταν φανερά ενοχλημένος με τον παρεμβατισμό του Βενιζέλου, πριν και μετά το 1928. Επιζητούσε την νομισματική σταθερότητα και την δημοσιονομική τάξη, θεωρώντας το ισχυρό νόμισμα και τα ισοσκελισμένα δημοσιονομικά ως προϋπόθεση της οικονομικής ευημερίας ενός τόπου. Αυτό ήταν το καταληκτικό του συμπέρασμα από τις εργασίες των φοιτητών του και το δικό του έργο. Απέβλεπε όμως στο «να ανθίσουν όλα τα λουλούδια». Λόγια και έργα ταυτίζονταν στο πρόσωπό του. Μακάρι οι σύγχρονοι πανεπιστημιακοί να διδάσκονται από το έργο και την στάση του. Ευχαριστώ θερμά την Χάιδω Μπάρκουλα και το λοιπό προσωπικό του Ιστορικού Αρχείου του ΕΚΠΑ για την βοήθειά τους στην παρούσα έρευνα, και τους Τζουλιάννα Φασουλοπούλου και Διαμαντή Συρμαλόγλου για σχόλια και παρατηρήσεις στην τελική μορφή του κειμένου. Μελέτες φροντιστηρίου Ἀνδρέα Μ. Ἀνδρεάδη Α. Μελέτες ποὺ κυκλοφόρησαν ὡς μονογραφίες ἀπὸ ἐκδοτικοὺς οἴκους 1. Δ. Ἀ. Χατζηγιάννη, Ἡ φορολογία τῶν δημητριακῶν καρπῶν ἐν Ἑλλάδι, Ἀθῆναι 1910 2. Λέοντος Δ. Μακκᾶ, Ἡ ἐν τοῖς δημοσίοις οἰκονομικοῖς δρᾶσις τοῦ Καποδιστρίου, Ἀθῆναι 1910 3. Χριστοδούλου Ἰ. Δαμίρη, Περὶ τῆς ἐκ Ζακύνθου μεταναστεύσεως, Ἀθῆναι 1911 4. Σάββα Θεοδούλου Χρήστου, Τὸ ἐν Κύπρῳ κτηματολογικὸν σύστημα: παρελθόν, παρὸν καὶ μέλλον, Ἀθῆναι 1911 5. Ἀ. Μ. Τριανταφυλλίδου, Ὁ πληθυσμὸς τῆς Κύπρου ἄλλοτε καὶ τώρα, Λευκωσία 1911 6. Θ. Ἀ. Κριεζῆ: Μελέται: Τὰ οἰκονομικὰ τῆς Ὕδρας ἐπὶ τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως· Τὸ σύστημα τῶν ἀμέσων φόρων ἐν Σερβίᾳ καὶ Ἑλλάδι· Ἡ οἰκονομικὴ πολιτικὴ τοῦ Εὐβούλου, Ἀθῆναι 1911 7. Ἀθανάσιου Ν. Ἀθανασίου, Δύο λέξεις περὶ τῶν ἀμέσων φόρων ἐν Ρουμανίᾳ, Ἀθῆναι 1911 8. Ἀντωνίου Γ. Μαγκάκη, Οἱ ἄμεσοι φόροι ἐν Ἱσπανίᾳ: σύγκρισις πρὸς τοὺς ἐν Ἑλλάδι, Ἀθῆναι 1911 9. Ἀθανάσιος Καλαμπάκας, Περὶ τοῦ φόρου τῶν ἀροτριώντων κτηνῶν, 1911 10. Γ. Ἀ. Σταυριδάκη, Ἡ μινωικὴ δημόσια οἰκονομία, κατὰ τὰ πορίσματα τῶν κρητικῶν ἀνασκαφῶν, Ἡράκλειο Κρήτης 1912 11. Δ. Χ. Καψάλη, Μελέτη περὶ τῆς δημοσιονομικῆς πολιτικῆς τοῦ Βίσμαρκ, Ἀθῆναι 1914 12. Ἀθανάσιος Κοσμόπουλος, Μελέτη ἐπὶ τοῦ φόρου τῶν ἀροτριώντων κτηνῶν, 1914 13. Χριστοδούλου Ἰ. Δαμίρη, Τὸ δημόσιον χρέος τῆς Τουρκίας. Τόμος 1, Ἀπὸ τοῦ Κριμαϊκοῦ μέχρι τῶν βαλκανικῶν πολέμων, Ἀθῆναι 1915 14. Συλλογικό: Ἡ Ἑλληνικὴ μετανάστευσις, Ἀθῆναι 1917 15. Ἰάσονος Γεωργακοπούλου καὶ Ἐπ. Παπαχελᾶ, Ὁ Ἕλλην ἐν Ἀμερικῇ 16. Βασιλείου Β. Μελᾶ καὶ Λεάνδρου Λ. Μελᾶ, Ἡ κατὰ τῆς Ἑλληνικῆς μεταναστεύσεως ἀντίδρασις 17. Δ. Ν. Γαλάνη, Μελέτη περὶ μεταναστεύσεως ἐν τῷ δήμῳ Φενεοῦ τῆς ἐπαρχίας Κορινθίας 18. Δ. Σ. Δογάνη, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Πατρῶν 19. Θεοδ. Γ. Μηνόπουλου, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῷ δήμῳ Τριπόλεως 20. Ἰ. Δημητρακόπουλου, Ἡ μετανάστευσις ἐν Τεγέᾳ 21. Δημ. Σ. Μασκαλέρη, Περὶ μεταναστεύσεως ἐν τῷ δήμῳ Τεγέας (τῆς Ἀρκαδίας) 22. Ἰω. Γ. Σπηλιωτόπουλου, Περὶ μεταναστεύσεως ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Καλαβρύτων 23. Δημ. Κ. Ραπῆ, Περὶ μεταναστεύσεως ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Κορινθίας 24. Γεωργίου Ἐπ. Παπαγιάννη, Ἡ μετανάστευσις ἐν Ἀγρινίῳ καὶ ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Τριχωνίας 25. Ἰω. Γ. Σακελλαρίου, Περὶ τῆς μεταναστεύσεως ἐν τῷ δήμῳ Λαυρεωτικῆς 26. Ἀγαπητοῦ Χ. Καλπούζου, Περὶ μεταναστεύσεως ἐν τῷ δήμῳ Μυωνίας τοῦ νομοῦ Φθιωτιδοφωκίδος 27. Νικολάου Κ. Ἐξάρχου, Ἡ μετανάστευσις ἐκ τοῦ δήμου Παραληθαίων (Τρικκάλων) 28. Κίμωνος Α. Καβαγιᾶ, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῷ δήμῳ Ἀγρινίου 29. Φρίξου Ἰω. Κόλλια, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῷ δήμῳ Θίσβης τῆς ἐπαρχίας Θηβῶν 30. Κ. Σ. Παπαγεωργίου, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῷ δήμῳ Ἰθώμης (Καρδίτσης) 31. Δημητρίου Γ. Τσαούση, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Εὐρυτανίας 32. Γερασίμου Χ. Κατάνη, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Κραναίας (Κεφαλληνίας) 33. Γρηγ. Ἀ. Μηλιαρέση, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Ληξουρίου (τοῦ νομοῦ Κεφαλληνίας) 34. Ἰ. Ν. Δράκου, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ νήσῳ Σίφνῳ 35. Μιχ. Δ. Λυδάκη, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῷ δήμῳ Ἀρχανῶν (Ἡράκλειον Κρήτης) 36. Μιχ. Ἐμμ. Παπαγιαννάκη, Ἡ μετανάστευσις ἐν Κρήτῃ καὶ ἰδίως ἐν τῷ νομῷ Χανίων 37. Μίνωος Ν. Παλιεράκη, Γενικὴ ἐπισκόπησις τῆς ἐκ Κρήτης εἰς Ἀμερικὴν μεταναστεύσεως ἰδίως κατὰ τὰ ἔτη 1900-1909 38. Γεωργίου Ἰωάν. Φωτίου, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ νήσῳ Λέσβῳ 39. Π. Ἰ. Χριστοδουλίδου καὶ Γ. Σ. Καραμάνου, Αἱ ἐκ Λέσβου ἀποδημίαι καὶ ἡ ἐκ ταύτης μετανάστευσις εἰς Ἀμερικὴν 40. Νικολάου Γ. Ζωγράφου, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῷ δήμῳ Γενιτσῶν 41. Χριστοδούλου Ἐ. Κωφοῦ, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Ἐδέσσης 42. Ἐμμανουὴλ Β. Μάνου, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Κοζάνης 43. Ἀλέξ. Γ. Παπαζήση, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Ἀνασελίτσης 44. Βασιλείου Αὐδῆ, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Ἰωαννίνων 45. Κλεάρχου Ἐ. Γκίνη, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Κορυτσᾶς 46. Ἰωάννου Γ. Δαλαμάγκου, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Μοσχοπόλεως 47. Νικολάου Δ. Παπαμιχαήλ, Αἱ ἐν τῷ Εὐξείνῳ Πόντῳ ἀποικίαι τῶν Μιλησίων – Ἡ Σινώπη τὸ πάλαι καὶ νῦν 48. Νικολάου Γ. Σάντη, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῇ νήσῳ Κύπρῳ 49. Ἀνδρέου Δ. Βορέ, Ἡ μετανάστευσις ἐν τῷ Ἡνωμένῳ Βασιλείῳ τῆς Μεγάλης Βρεττανίας 50. Ἀριστομένους Μ. Παπακωνσταντίνου, Ἡ μετανάστευσις ἐν Γερμανίᾳ 51. Παναγ. Σφέτσου καὶ Στυλιανοῦ Τεγοπούλου, Ἡ ἐν Βραζιλίᾳ μετανάστευσις καὶ αἱ Γερμανικαὶ βλέψεις 52. Ἰω. Σ. Τσαγγάρη, Συμβολὴ εἰς τὴν δημοσιονομικὴν ἱστορίαν τῆς Ἐπαναστάσεως, Ἀθῆναι 1917 53. Ἰωάννης Δημητρακόπουλος, Ἡ φορολογία ἐπὶ τῆς Ἐθνικῆς Τραπέζης τῆς Ἑλλάδος, 1919 54. Πέτρος Λ. Καμιδάκης, Ἡ οἰκονομικὴ πολιτικὴ τῶν Ἰακωβίνων, χ.χ. 55. Δημήτριος Ν. Γιαννακόπουλος, Ἡ δημοσία οἰκονομία τοῦ Ἀγησιλάου ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ, 1934 Β. Μελέτες περὶ πληθυσμοῦ Ἑλλάδος. 1918 Πελοπόννησος 1. Κωνσταντίνου Π. Ἀποστολόπουλου, Δημογραφικαὶ πληροφορίαι περὶ τοῦ δήμου Ἑλίσσης, ἰδίᾳ δὲ τῆς πρωτευούσης Ἀμαλιάδος 2. Δημητρίου Βακάλη, Μελέτη ἐπὶ τῆς ἀπογραφῆς τοῦ πληθυσμοῦ τῆς ἐπαρχίας Τροιζῆνος 3. Χαραλάμπου Σ. Βαλλιανάτου, Περὶ ἀπογραφῆς τοῦ πρῴην Δήμου Μυρτουντίων 4. Εὐαγγέλου Ν. Γαλάνη, Μελέτη περὶ ἀπογραφῆς τῆς Ἐπαρχίας Κορινθίας 5. Φωκίωνα Ἀ. Θ. Ζαΐμη, Περὶ ἀπογραφῆς τῆς Ἐπαρχίας Καλαβρύτων 6. Γεωργίου Κουμουρᾶ, Ἀπογραφὴ τοῦ Δήμου Παμίσου 7. Ἀνδρέα Π. Νικολόπουλου, Μελέτη περὶ τῆς ἀπογραφῆς ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Πατρῶν 8. Π. Κουρμπέλη, Δημογραφικὰ Οἰτύλου 9. Σταύρου Ἰ. Κωστόπουλου, Στατιστικὴ τοῦ πληθυσμοῦ τοῦ τέως δήμου Καλαμῶν 10. Ν. Ἀ. Μασουρίδη, Περὶ πληθυσμοῦ τοῦ δήμου Ἀργείων 11. Κωνσταντίνου Θ. Ξουρῆ, Μελέτη τοῦ πληθυσμοῦ τῆς ἐπαρχίας Ἠλείας τοῦ Νομοῦ Ἀχαιοσήλιδας κατὰ τὰς διαφόρους ἐποχὰς πρὸ καὶ μετὰ τὴν σύστασιν τοῦ ἑλληνικοῦ βασιλείου καὶ τὰ ἀποτελέσματα τῆς ἀπογραφῆς τοῦ 1907 12. Ἀριστείδη Ν. Πουλαντζᾶ, Ἀπογραφὴ τῆς Ἐπαρχίας Οἰτύλου τοῦ Νομοῦ Λακωνίας 13. Σπυρ. Ν. Ρακιντζῆ, Ἀπογραφικὴ μελέτη Κορίνθου 14. Νικολάου Π. Σταθόπουλου, Μελέτη τῶν κατοίκων τοῦ Νομοῦ Ἀρκαδίας, τῆς πλουτοπαραγωγικῆς βάσεως αὐτοῦ καὶ τῆς στατιστικῆς τῶν κατοίκων τῆς ἐπαρχίας Μαντινείας. Λοιπὴ Ἑλλάδα 15. Παντελῆ Πουλιόπουλου, Πληθυσμοὶ τοῦ Δήμου Θηβαίων 16. Ἐλευθερίου Ν. Πολύζου, Περὶ ἀπογραφῆς τῆς ἐπαρχίας Τριχωνίας τοῦ Νομοῦ Αἰτωλοακαρνανίας 17. Θάνου Ἰω. Μπουκουβάλα, Μελέτη περὶ ἀπογραφῆς τῆς Ἐπαρχίας Τρικάλων 18. Ἰωάννη Γερογιάννη, Πολιτειογραφικὴ μελέτη τῆς Ἐπαρχίας Φθιώτιδος 19. Ἰωάννη Ἀλ. Βασιαρδάνη, Περὶ ἀπογραφῆς τῆς ἐπαρχίας Τρικάλων (1881-1907) 20. Ἀ. Ἀγαθοκλῆ, Περὶ τοῦ πληθυσμοῦ τῆς ἐπαρχίας Βόλου 21. Διονυσίου Π. Καλογερόπουλου, Δημογραφικαὶ πληροφορίαι περὶ Ζακύνθου 22. Γρηγορίου Σωτ. Δραγώνα, Ἀπογραφικὴ ἐπιτοπιότης τοῦ Δήμου Πυλαρέων τοῦ Νομοῦ Κεφαλληνίας 23. Γεωργίου Δημ. Πίστη, Μελέτη περὶ τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου Ἄνδρου 24. Νικολάου Γ. Φλώρου, Δῆμος Κυμαίων 25. Γ. Φωτιάδη, Ἡ νῆσος Νίσυρος ἀπὸ ἀπόψεως πληθυσμοῦ 26. Βασιλείου Σ. Παπούλη, Μελέτη περὶ Ἀπογραφῆς τοῦ Δήμου Τσοτυλίου 27. Ἐμμανουὴλ Σ. Δαρδούφα, Μελέτη περὶ ἀπογραφῆς τῆς ἐπαρχίας Κοζάνης τοῦ Νομοῦ Κοζάνης 28. Ἀθανάσιου Ἰ. Αὐγερινοῦ, Μελέτη περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς πόλεως Πρεβέζης ἀπὸ τῆς κτίσεώς της μέχρι τῆς σήμερον 1495-1918 29. Βασιλείου Δ. Βασώνη, Μελέτη περὶ Πρεβέζης 30. Χρίστου Ἰωάν. Τραγανοῦ, Ὀλίγα περὶ Χαλκιδικῆς 31. Δημητρίου Ν. Χατζηπύρρου, Ἀπογραφὴ τῆς κωμοπόλεως Σαμαρίνης στὴν ἐπαρχία Γρεβενῶν 32. Πάνου Ἀ. Ἀθανασιάδη, Ἀπογραφὴ Κυδωνιῶν, Μέρος Α΄, Περίοδος ἀπὸ ἱδρύσεως μέχρι 1821. 33. Ἀντωνίου Φ. Παπαμάρκου, Μελέτη περὶ Ἀπογραφῆς τῆς Ἐπαρχίας Παξῶν 34. Διονυσίου Ν. Λειβαθηνοῦ, Μελέτη περὶ Ἀπογραφῆς ἐν τῷ Νομῷ Ζακύνθου 35. ; Κρητικοῦ, Μελέτη γιὰ τοὺς Παξοὺς 36. Νικολάου Γ. Λίσβα, Ἀπογραφὴ τῆς Ἐπαρχίας Ἰστιαίας ἢ Ξηροχωρίου 37. Γεωργίου Νικ. Κωνσταντουλάκη, Μελέτη περὶ ἀπογραφῆς τῆς Νήσου Κρήτης 38. Δ.Μ. Γιαννουκάκι, Ἡ νῆσος Ἄνδρος, πολιτειογραφικὴ μελέτη 39. Κωνσταντίνου Γ. Βελισσαρόπουλου, Μελέτη περὶ τῆς νήσου Ἄνδρου 40. Βασιλείου Βενιαμίν, Περὶ τῆς νήσου Σύμης 41. Ἰωάννη Ν. Καρδαμάκη, Γενικὴ ἐπισκόπησις τῶν κατὰ τὴν ἐπαρχίαν Ναυπλίου ἐπὶ τῇ βάσει τῶν ἀπογραφικῶν πινάκων 42. Κ.Ἰ. Κονταδάκη, Μελέτη περὶ ἀπογραφῆς τῆς ἐπαρχίας Κυδωνίας Κρήτης Μελέτες φορολογίας καὶ δημοσιονομίας 1. Γεωργίου Π. Τσιλῆθρα, Ἡ φορολογία ἐπὶ τῆς ὑπερτιμήσεως τῆς ἐγγείου κτήσεως καὶ ἡ ἐφαρμογὴ ταύτης ἐν Ἀγγλίᾳ, Ἀθῆναι 1914 2. Ἀριστείδου Ζ. Καλλικλῆ, Ἡ φορολογία τῆς ἐγγείου προσόδου, Ἀθῆναι 1917 3. Ἰωάννου Χ. Ἀναγνωστόπουλου, Ἐπανάσταση 1909 (36 σελ.) 4. Γεωργίου Μινάρδου, Περὶ τῶν ἐν Ἑλλάδι ταχυδρομείων ἀπὸ δημοσιονομικῆς ἀπόψεως, 1918 5. Εὐστ. Γ. Γρύσπου, Μελέτη περὶ τῶν συντάξεων, 1917 6. Δημ. Γιαννούλη, Περὶ τῆς φορολογίας τῶν Λακωνικῶν προϊόντων, 1917 (20 σελ.) 7. Κωνστ. Ροδόπουλου, Ἡ λειτουργία τοῦ Μονοπωλίου τοῦ καπνοῦ ἐν Μακεδονίᾳ (20 σελ.) 8. Ἀ.Ἐ. Ἐμπειρίκου, Μελέτη ἐπὶ τοῦ οἰκονομικοῦ φόρου 9. Γεωργίου Δημ. Λερίου, Περὶ φορολογίας τοῦ εἰσοδήματος ἐν Γαλλίᾳ, 1916 (20 σελ.) 10. Π.Γ. Κουντουρᾶ, Τὸ φορολογικὸ καθεστὼς τῆς Λέσβου, 1917 11. Κωνστ. Τσοποτοῦ, Ἡ ἐλαιοπαραγωγὴ τοῦ Πηλίου καὶ ἡ φορολογία αὐτῆς, 1917 (7 σελ.) 12. Κωνστ. Τσοποτοῦ, Περὶ δεκάτης, 1917 (15 σελ.) 13. Ἰωάννη Θ. Κινδύνη, Περὶ τῶν δικαστικῶν ἐξόδων καὶ τελῶν, 1921 (15 σελ.) 14. Ἀθανασίου Ἀ. Παπαδόπουλου, Περὶ χάρτου, 1917 15. Βιομηχανία καὶ φορολογία τοῦ ζύθου ἐν τῇ παλαιᾷ Ἑλλάδι (16 σελ.), ἀνώνυμη 16. Ν.Ἀ. Χωραφᾶ, Φορολογία οἰκοπέδων, 1917 17. Δ. Οἰκονόμος-Γκούρας, Ἡ φορολογία ἐπὶ τῶν οἰκοπέδων: Τὰ ὑπὲρ αὐτῆς ἐπιχειρήματα, 1917 18. Κ. Νικολαΐδης, Πραγματεία περὶ τῆς ἐξ Αἰγύπτου μεταναστεύσεως 19. Δ.Μ. Βαφιαδάκη, Περὶ τοῦ φόρου καὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἐν Τουρκίᾳ, 1917 20. Δημ. Ἀ. Γαληνοῦ, Μελέτη περὶ τῶν ἐλευθέρων λιμένων, 1915 21. Παναγῆ Ἀλ. Κουρῆ, Μελέτη περὶ τοῦ Ρωσσικοῦ δημοσίου χρέους, 1914 22. Δημήτριος Γ. Λιαντόπουλος, Πραγματεία περὶ ἰνδικῆς καννάβεως (χασίς), (8 σελ.) 23. Φιλίππου Λαγουδάκη, Οἱ παλαιοὶ προϋπολογισμοὶ τῆς Γαλλίας καὶ τὰ δημοσιονομικὰ αἴτια τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1790, 1917 24. Δημητρίου Βακάλη, Δάση ἀπὸ δημοσιονομικῆς ἀπόψεως, 1920 (63 σελ.) 25. Διονυσίου Σκαμνάκη, Ἑνοποίησις Ἐθνικῶν Γαιῶν, 1920 (27 σελ.) 26. Ἰω. Βασιαρδάκη, Περὶ ἐπαιτείας ἐν Ἑλλάδι, 1920 27. Φιλίππου Βαργεμέζη, Περὶ τῶν ἐν ταῖς Νέαις Χῶραις δημοσίων κτημάτων, 1920 28. Φιλίππου Βαργεμέζη, Ἔκθεσις περὶ φορολογίας καπνοῦ (10 σελ.) 29. Βασ. Παπαδάκη, Ἡ Ρόδος κι ἡ Δωδεκάνησος ἀπὸ οἰκονομικῆς φορολογικῆς καὶ μεταναστευτικῆς ἀπόψεως, 1916 30. Δημ. Καραπιπέρη, Ἡ μετανάστευσις ἐξ Εὐρυτανίας εἰς Ἀμερικήν, 1920 (31 σελ.) 31. Ἀργυροῦ Ν. Κόρακα, Τὰ δύο πρῶτα οἰκονομικὰ ἔτη τοῦ Ἀλβανικοῦ κράτους, 1916 32. Μιχαὴλ Κυριακοῦ, Ἡ ἐν Αἰγύπτῳ φορολογία, 1916 (38 σελ.) 33. Σταύρου Μαραγκουδάκη, Ὀργάνωσις Ταχυδρομείου καὶ Τηλεφωνικῆς Ὑπηρεσίας Κρήτης, 1916 (5 σελ.) 34. Στυλιανὸς Μισατάσουλος, Ἡ περὶ δεκάτων φορολογία καὶ ἡ ἐπίδρασις αὐτῆς ἐν Θεσσαλίᾳ, 1926 35. Δημήτριος Νόλης, Ἡ Ἐθνικὴ Τράπεζα εἰς τὴν δημοσίαν οἰκονομικὴν τῆς Ἑλλάδος, 1926 36. Νικόλαος Κασκαρέλης, Ἡ Ἐπιτροπὴ Οἰκονομιῶν, 15 σελ. 37. Δημήτριος Θεοδοσόπουλος, Παρατηρήσεις περὶ τοῦ ἔργου τῆς ἐπιτροπῆς οἰκονομιῶν μετὰ συντόμου περιλήψεως αὐτῶν, 1926 38. Angelos Angelopoulos, Etudes sur les variations du revenue d’après Pareto, 1934 (13 σελ.) 39. Παναγιώτης Ἰ. Ζέπος, Τὸ ἔργον τῆς Ἐπιτροπῆς Οἰκονομιῶν τοῦ 1924-25, 1926 (29 σελ.) 40. Ἠλίας Πατρονικόλας, Ἡ ἐπὶ τῶν οἰκοδομῶν φορολογία ἐν Ἑλλάδι. Ἱστορικὴ ἐξέλιξις καὶ ἰσχύουσα νομοθεσία, 1926 (23 σελ.) 41. Ἐ. Σεραφείδης, Περὶ συναλλάγματος, 1920 (;), (17 σελ.) 42. Κ. Σαραντόπουλος, Περὶ δημοσίου χρέους, 1934 (9 σελ.) 43. Σταύρου Δουλᾶ, Περὶ τῶν στρατιωτικῶν φέουδων τοῦ Ὀθωμανικοῦ κράτους, 1918 (46 σελ.) 44. Νικολάου Πετρακάκη, Ἡ δημοσιονομικὴ ἄποψις τῆς ἐκμεταλλεύσεως τῶν μεταλλείων ἐν Ἑλλάδι, 1934 45. Ἰωάννου Μ. Γαλανοῦ, Ἡ δημοσιονομικὴ πολιτικὴ τοῦ Λόυδ Τζώρτζ, χ.χ. (48 σελ.) 46. Γεωργίου Β. Μελᾶ, Οἱ προϋπολογισμοὶ τῆς Ἀγγλίας κατὰ τὴν τελευταίαν εἰκοσαετίαν ἀπὸ φορολογικῆς ἀπόψεως (1893/4-1913/4), χ.χ. (30 σελ.) 47. Φιλίππου Λοΐζου, Φορολογικὰ προνόμια Χίου ἕως Τουρκοκρατίας, χ.χ. (10 σελ.) 48. Φιλίππου Λοΐζου, Τὰ οἰκονομικὰ τῆς Κύπρου ἐπὶ Τουρκοκρατίας, χ.χ. (43 σελ.) 49. Ἠλία Β. Ρογκάκου, Μελέτη ἐπὶ τῆς ἀναλήψεως καὶ ἐκμεταλλεύσεως τῆς ὑδρεύσεως Ἀθηνῶν, Ξένη ἑταιρεία ἢ Γηγενὲς νομικὸν πρόσωπον, 1925 (18 σελ.) 50. Δημήτριος Ἰ. Δελιβάνης, Τὸ φορολογικὸν σύστημα τοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους πρὸ τοῦ Διοκλητιανοῦ καὶ αἱ μεταρρυθμίσεις τὰς ὁποίας ἐπένεγκεν αὐτός, 1929 (48 σελ.) 51. Σάββα Θ. Κρίστη, Ἀγροτικὴ ὁδοποιΐα ἐν Κύπρῳ, χ.χ. (12 σελ.) 52. Νικολάου Ι. Παπαπολίτου, Οἰκονομικὰ τοῦ Δήμου Πειραιῶς ἀπὸ τοῦ 1900-28, 1929 53. Πάνου Χ. Παμπούκη, Ἡ κρατικοποίηση τῶν Σιδηροδρόμων καὶ ἰδίᾳ ἐν Ἑλλάδι, χ.χ. (42 σελ.) 54. Γερ. Καμπίτσης, Ἡ οἰκονομικὴ κατάστασις τῆς Ρουμανίας καὶ ἡ σταθερότητα τοῦ λέι, 1930 (40 σελ.) 55. Ἰωάννου Δ. Σαπουντζῆ, Μελέτη ἐπὶ τοῦ Μονοπωλίου τοῦ Καπνοῦ, 1934 (44 σελ.) 56. Γ.Κ. Βλάχου, Πορίσματα ἐκ τοῦ ἀντιαλκοολικοῦ ἀγῶνα, Ἰδίως ἐν Ἡν. Πολιτεῖαις Β.Ἀ., 1933 57. Κωνσταντίνου Ν. Τριανταφύλλου, Δημογραφικὴ ἄποψις τῆς συγχρόνου Ἑλλάδος, χ.χ. (32 σελ.) 58. Ἐμμ. Σωτηρίου, Ὁ φόρος ἐπὶ τοῦ ὁλικοῦ εἰσοδήματος ἐν Βουλγαρίᾳ, χ.χ. (40 σελ.) 59. Ἐμμ. Σωτηρίου, Ἡ ἑνοποίησις τῶν ἀμέσων φόρων ἐν Γιουγκοσλαυίᾳ, συμφώνως τῷ νόμῳ τῆς 8ης Φεβρουαρίου 1920, χ.χ. (32 σελ.) 60. Ἀριστοτέλους Χαρβαλιᾶ, Τὸ μονοπώλιον τοῦ ἅλατος ἐν Γαλλίᾳ κατὰ τὸν 18ον αἰῶνα, 1931 (13 σελ.) 61. Κ.Ἐ. Βλασσόπουλος, Ὁ πληθυσμὸς τῆς Ἰθάκης 1933 (65 σελ.) 62. Δημητρίου Κ. Σαβράμη, Ἄσκησις ἐπὶ τῆς Δημοσίας Οἰκονομίας, 1933 (17 σελ.) 63. Ἀπ. Ἰ. Μπουρνιᾶ, Ἡ φορολογία τῶν καθαρῶν προσόδων ἐν Ἑλλάδι, 1934 (30 σελ.) 64. Γεράσιμος Θ. Καμπίτσης, Ἡ ἱστορία τῆς Ἐθνικῆς Τραπέζης τῆς Ρουμανίας, 1933 (57 σελ.) 65. Δημητρίου Μπόλα, Τὰ δημοτικὰ καὶ κοινοτικὰ δάνεια, 1931 (7 σελ.) 66. Νικόλαος Πετρακάκης, Ἡ δημοσιονομικὴ ἄποψις τῆς ἐκμεταλλεύσεως τῶν μεταλλείων ἐν Ἑλλάδι, 1934 [1] Για τα παραπάνω, βλ. 266 και 275 των επισήμων πρακτικών της Νομικής Σχολής για το 1934. [2] Αυτή αφορούσε την Ιστορία της Τράπεζας της Αγγλίας και του έφερε διεθνή αναγνώριση. [3] Νέα Εστία, τχ. 671, 15.6.1955. [4] Μιχάλης Ψαλιδόπουλος (επιμ.), Ανδρέας Μ. Ανδρεάδης. Ο πατριάρχης των δημόσιων οικονομικών, Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, Αθήνα 2008. [5] Yorgos Stassinopoulos, “Andreas Andréadès: Economic liberalism’s dilemmas in the interwar period”, The European Journal of the History of Economic Thought, 2021, 28 (4): 654-678. [6] Βλ. Μιχάλης Ψαλιδόπουλος, Οικονομολόγοι και οικονομική πολιτική στη Σύγχρονη Ελλάδα, Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, Αθήνα 2010. [7] Μιχάλης Ψαλιδόπουλος, Πολιτική οικονομία και Έλληνες διανοούμενοι, Τυπωθήτω, Αθήνα 1999, σσ. 95-118. [8] Πανεπιστημιακές Παραδόσεις Ανδρεάδη, σ. 150. [9] Ηans Meyer (hg.), Die Wirtschaftstheorie der Gegenwart, J.C.B. Mohr, Tübingen 1927. [10] Μιχάλης Ψαλιδόπουλος, Η κρίση του 1929 και οι Έλληνες οικονομολόγοι. Συμβολή στην ιστορία της οικονομικής σκέψης στην Ελλάδα του μεσοπολέμου, Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1989.

Ο Ανδρέας Ανδρεάδης και η αναπαραγωγή της οικονομικής επιστήμης στην Ελλάδα

Σύνδεση