Κωστής Παλαμάς προς Α. Μ. Ανδρεάδη για τα έργα του Ροΐδη

Ἀθ. 14 Ἀπριλίου 1909 Ἀξιότιμε φίλε ‒ Ἡ Μηλιά, χριστουγεννιάτικο διήγημα τοῦ Ροΐδη, γραμμένο στὴ δημοτική, εἶναι δημοσιευμένη στὴν Ἀκρόπολη τῆς 25ης Δεκεμβρίου 1896. ‒ Ἡ κρίσις τοῦ Ρετσιναίου διαγωνισμοῦ εἶναι δημοσιευμένη στὸ Ἄστυ τῆς 29ης Μαΐου 1895. ‒ Τὸ συμπόσιον ὅπου, καθὼς σᾶς ἔλεγα, αὐτοσχεδίασε ὁ Ροΐδης ἔμμετρον πρόποσιν δόθηκε στὸ ξενοδοχεῖο τῆς «Ἀττικῆς» στὶς 25 Μαρτίου τοῦ 1885. Ὑποθέτω πὼς θὰ ἔχῃ δημοσιευθῆ στὴν Ἐφημερίδα τῆς 26ης ἢ 27ης Μαρτίου τοῦ ἰδίου ἔτους. Τοὺς στίχους, τέσσαρες ἢ ἓξ τὸ πολύ, θυμοῦμαι πὼς δὲν τοὺς ἀπήγγειλε, ἀλλὰ τοὺς ἔδωκε γραπτῶς σὲ κάποιους ἀπὸ τοὺς παρακαθημένους, γιὰ νὰ μᾶς τοὺς διαβάσῃ. Στὸ συμπόσιον οἱ γεροντότεροι ἤτανε ὁ Κωνστ. Παπαρρηγόπουλος καὶ ὁ Π. Καλλιγᾶς. Οἱ νεώτεροι, ὁ Δροσίνης κι ἐγώ. Ἐλπίζω πὼς ἂν ψάξω καλύτερα στὰ χαρτιά μου θὰ εὕρω καὶ τὸ φυλλάδιο τοῦ Παρθενῶνος ὅπου ὑπάρχουν αἱ Αἰτναῖαι ἀναμνήσεις. Ὁ Δ. Παπαρρηγόπουλος πέθανε, νομίζω, τὸ Μάρτη τοῦ 1873. Τὸ πεζογράφημα τοῦ Ροΐδη θὰ ἔχῃ δημοσιευθῆ κατὰ τὸ ἔτος 1873 ἢ 1874, τὸ πολύ. ‒ Εὐτύχησα νὰ βρῶ καὶ τὸ «Παράπονον τοῦ Νεκροθάπτου», βαλμένο σὲ ὀχτὼ φύλλα τῆς Ἐφημερίδος τοῦ Κορομηλᾶ. Ἔχω κόψει τὶς ἐπιφυλλίδες, ἀλλὰ σ’ αὐτὲς δὲν ὑπάρχει χρονολογία, γιὰ νὰ σᾶς τὴ σημειώσω. Βέβαιο εἶναι πὼς ἔχει δημοσιευθῆ κατὰ τὸ 1896 Ὀχτώβρη ἢ Νοέμβρη. Ἂν δυσκολεύεσθε νὰ τὸ βρῆτε, μπορῶ νὰ σᾶς δανείσω τὰ δικά μου φύλλα. ‒ Πρὸς τούτοις στὸ Σκρὶπ τῆς 1ης Ἰανουαρίου τοῦ 1897 βρίσκεται μικρὸ διήγημα τοῦ Ροΐδη «Ἱστορία ὀρνιθῶνος». ‒ Ὁ Δουμᾶς εἰς τὰς Ἀθήνας ἔχει δημοσιευθῆ σὲ δυὸ φύλλα τῆς Ἐφημερίδος Κορομηλᾶ 18 καὶ 19 Δεκεμβρίου τοῦ 1895. ‒ Ὁ Ντοστογιέφσκης θὰ ἔχῃ δημοσιευθῆ βέβαια στὴν Ἐφημερίδα τοῦ Κορομηλᾶ ὡς εἰσαγωγὴ στὴ μετάφραση τοῦ μεγάλου ἔργου τοῦ ρώσου μυθιστοριογράφου «Τὸ ἔγκλημα καὶ ἡ τιμωρία». Πρέπει νὰ ψάξετε ἀπὸ τὸ 1890 ἕως τὸ 1894. ‒ Τὴν κριτικὴ γιὰ τὴν Ἀρσινόη Παπαδοπούλου (Αἱ γράφουσαι Ἑλληνίδες) θὰ τὴ γνωρίζετε, δημοσιευμένη στὴν Ἀκρόπολη τῆς 28 Ἀπριλίου 1896, καθὼς καὶ τὴν κριτικὴ γιὰ τὴν «Ζωγραφικὴ ἐν Ἑλλάδι» (Ἀκρόπολις 1 Ἰουνίου 1896). Ὑπάρχει καὶ μιὰ κριτικὴ τοῦ Ροΐδη γιὰ τὰ διηγήματα τοῦ Μεταξᾶ Βοσπορίτη στὴν Ἀκρόπολη, μετὰ τὸ 1896· δυστυχῶς δὲν θυμοῦμαι τώρα τὸ ἔτος. Αὐτὰ ἐπὶ τοῦ παρόντος. Ἐλπίζω νὰ σᾶς συμπληρώσω τὰς πληροφορίας μου. Σᾶς παρακαλῶ νὰ μὲ χρησιμοποιήσετε σὲ ὅ,τι νομίζετε πὼς μπορῶ νὰ σᾶς βοηθήσω. Ἐγκαρδίους χαιρετισμοὺς Κ. Παλαμᾶς Ἔκκληση Ἀνδρεάδη καὶ Πετροκόκκινου γιὰ τὸν ἐντοπισμὸ κειμένων τοῦ Ροΐδη Οἱ Α. Μ. Ἀνδρεάδης καὶ Δ. Π. Πετροκόκκινος ἔστειλαν τὸ 1909 τὴν παρακάτω ἔκκληση σε πρόσωπα ποὺ πιθανὸν γνώριζαν ἄγνωστα κείμενα τοῦ Ροΐδη προκειμένου νὰ ἐκδώσουν τὰ Ἅπαντά του, στὴν προσπάθειά τους νὰ ἐντοπίσουν κείμενα ποὺ δὲν εἶχαν στὴ διάθεσή τους ἢ ἀγνοοῦσαν καὶ τὴν ὕπαρξή τους. Ἀρκεῖ νὰ σημειώσουμε ὅτι τὴν τελικὴ μορφὴ τοῦ κειμένου τῆς «Ἱστορίας ἑνὸς πιθήκου» ποὺ ἀναζητοῦσαν τὴν ἀνακάλυψαν καὶ δημοσίευσαν στὸ τεῦχος 133 τῆς Athens Review of Books οἱ Λ. Βαρελᾶς καὶ Σ. Τσέλικας τὸν Νοέμβριο τοῦ 2021. Ἀξιότιμε Κύριε, Ἀπὸ καιροῦ ἐσκεπτόμεθα νὰ προβῶμεν εἰς ἔκδοσιν τῶν Ἁπάντων τοῦ ἐξαδέλφου μας καὶ θείου, Ἐμμανουὴλ Δ. Ροΐδου. Ἡ ἀνάγκη τοιαύτης ἐκδόσεως ἐφαίνετο τοσούτῳ μᾶλλον ἐπείγουσα εἰς πάντας τοὺς ἀγαπῶντας τὰ Ἑλληνικὰ γράμματα, καθ’ ὅσον, ἐκτὸς τῆς Παπίσσης Ἰωάννας, τῶν Εἰδώλων καὶ τοῦ α´ τόμου τῶν Παρέργων, τὰ λοιπὰ τῶν ἔργων, δηλαδὴ τὸ πλεῖστον καὶ πιθανῶς τὸ πρωτοτυπότερον τῶν προϊόντων τοῦ καλάμου τοῦ Ροΐδου, τεθαμμένα ἐντὸς περιοδικῶν, ἡμερολογίων καὶ ἐφημερίδων, εἶναι σήμερον σχεδὸν ἄγνωστα εἰς τὴν νεωτέραν γενεὰν καὶ κινδυνεύουσι ν’ ἀπολεσθῶσι διὰ παντός. Ἡ συλλογὴ τοῦ διεσπαρμένου ὑλικοῦ, ἀπαιτοῦσα χρόνον καὶ κόπον πολύν, μόλις σήμερον ἐπερατώθη. Δυστυχῶς, παρ’ ὅλον τὸν καταναλωθέντα χρόνον καὶ κόπον καὶ παρ’ ὅλην τὴν προθυμίαν, μεθ’ ἧς πολλοὶ φίλοι, ἐκτιμῶντες τὴν σπουδαιότητα τῆς ἐργασίας, μᾶς ἐβοήθησαν, δὲν δυνάμεθα νὰ εἴπωμεν ὅτι τὸ ἔργον συνεπληρώθη τελείως. Ἀφ᾽ ἑνός, τρία διηγήματα, ὧν ἴχνη σώζονται εἰς τὰ χειρόγραφα τοῦ Ροΐδου, δηλαδή: Ὁ Σύλλογος τῶν κοντῶν φουστανίων, τὸ Ἐγχειρίδιον Διηγηματογραφίας καὶ ὁ Θάνατος Πιθήκου, οὐδαμοῦ ἀνεύρωμεν δημοσιευμένα. Ἀφ᾽ ἑτέρου, ὁ Ροΐδης, ὡς γνωστόν, ἐδημοσίευσε καὶ ἀνυπογράφως πλεῖστα πολιτικὰ ἄρθρα καὶ ἀνταποκρίσεις, ὧν μέρος, ἰδίως τὰ εἰς ἐφημερίδας τοῦ ἐξωτερικοῦ σταλέντα, δὲν κατορθώσαμεν νὰ συλλέξωμεν. Παρακαλοῦμεν λοιπὸν θερμῶς τοὺς τυχὸν γνωρίζοντας τοιαῦτα ἄρθρα νὰ λάβουν τὴν καλοσύνην νὰ μᾶς τὰ ὑποδείξουν. Ἐξ ἄλλου, τὸ Ἔργον τοῦ Ροΐδου θὰ ἔμενε κολοβόν, ἐὰν δὲν περιεῖχε καὶ ἀπάνθισμα τῶν ἐπιστολῶν του. Ἡ ἀλληλογραφία αὕτη δὲν διεξήγετο μόνον Ἑλληνιστί. Ἐκ δὲ τῆς δημοσιεύσεως γραμμάτων, Γαλλιστί, Ἰταλιστὶ ἢ Ἀγγλιστὶ γραφέντων, θὰ καταφανῇ ἡ κομψότης, μεθ’ ἧς ὁ συγγραφεὺς τῶν Εἰδώλων ἐχειρίζετο καὶ τὰς ξένας ἀκόμη γλώσσας. Παρακαλοῦμεν λοιπὸν τοὺς κατέχοντας ἐπιστολὰς τοῦ Ροΐδου νὰ στείλωσιν ἢ τὰ κείμενα (ἐπὶ ταχείᾳ ἐπιστροφῇ) ἢ τοὐλάχιστον ἀντίγραφον αὐτῶν, εἰς τὸν Κον Α. Ἀνδρεάδην Καθηγητὴν τοῦ Πανεπιστημίου, 9 ὁδὸς Σταδίου Ἀθῆναι, πρὸς ὃν δύνανται ν’ ἀπευθυνθῶσι καὶ οἱ γνωρίζοντες οἱανδήποτε ἐνδιαφέρουσαν λεπτομέρειαν περὶ τοῦ βίου τοῦ Ροΐδου, ὡς καὶ πᾶν τὸ περὶ αὐτοῦ γραφέν. Κατὰ τοὺς παρόντας ὑπολογισμοὺς τὰ Ἅπαντα θ’ ἀπαρτισθῶσιν ἐκ τεσσάρων τόμων ἤτοι: Τόμ. α´) Ἡ Πάπισσα Ἰωάννα καὶ ἄλλαι ἱστορικαὶ μελέται. (Ὁ τόμος οὗτος θὰ περιλάβῃ καὶ τὰς ἐπιστολὰς Ἀγρινιώτου, ὡς καὶ τὸν ἐξ ἀφορμῆς τῆς Παπίσσης πρὸς τὸν Barbey d’ Aurevilly ἀγῶνα). Τόμ. β´) Tὸ κριτικὸν ἔργον τοῦ Ροΐδου. (Ὁ τόμος οὗτος θὰ περιλάβῃ, ἐκτὸς τῶν Εἰδώλων καὶ πολλῶν ἄλλων γλωσσολογικῶν ἢ φιλολογικῶν μελετῶν περὶ ἡμετέρων ἢ ξένων συγγραφέων, καὶ καλλιτεχνικὰς κριτικάς). Τόμ. γ´) Διηγήματα καὶ πνεῦμα τοῦ Ροΐδου. (Ὁ τόμος οὗτος θὰ περιλάβῃ ἐκτὸς τῶν Συριανῶν διηγημάτων, τοῦ Νεκροθάπτου καὶ τῶν ἄλλων διηγημάτων καὶ ἀπάνθισμα τοῦ Ἀσμοδαίου). Τέλος ὁ δ´ τόμος θὰ περιλάβῃ τ’ ἄριστα τῶν λοιπῶν ἔργων τοῦ Ροΐδου καὶ δὴ τῶν πολιτικῶν του μελετῶν καὶ ἄρθρων ὡς καὶ ἀπάνθισμα τῆς ἀλληλογραφίας. Ὑπολογίζομεν ὅτι ὁ α´ τόμος, οὗ θὰ προηγῆται καὶ βιογραφία τοῦ Ροΐδου, θ’ ἀρχίσῃ ἐκτυπούμενος περὶ τὰς ἀρχὰς τοῦ 1910. ΙΙαρακαλοῦμεν ὅθεν τοὺς δυναμένους νὰ παράσχωσιν τὰς αἰτηθείσας πληροφορίας νὰ στείλωσιν αὐτὰς εἰς τὸν Κον Ἀνδρεάδην τὸ ταχύτερον. Διατελοῦμεν, ἀξιότιμε Κύριε, μετά πάσης τιμῆς. [ὑπογραφές:] Δ. Π. Πετροκόκκινος Α. Μ. Ἀνδρεάδης Ἀξιότιμον Κύριον — Επιμέλεια Μανώλης Βασιλάκης

Κωστής Παλαμάς προς Α. Μ. Ανδρεάδη για τα έργα του Ροΐδη

Σύνδεση