Οι περιπλανώμενοι Εβραίοι

Ο Εβραίος της Ανατολικής Ευρώπης στην πατρίδα του δεν γνωρίζει τίποτα για την κοινωνική αδικία της Δύσης· τίποτα από την προκατάληψη που συνήθως κατευθύνει τις ενέργειες, τις αποφάσεις και τις απόψεις του μέσου Δυτικοευρωπαίου· τίποτα από τη στενότητα της δυτικής προοπτικής, τις καπνοδόχους στο εργοστάσιο και γύρω τους σταθμούς παραγωγής ενέργειας· τίποτα από το απόλυτο μίσος, τόσο ισχυρό σαν μια αιώνια φλόγα που ζεσταίνει αυτούς τους εγωιστές ανθρώπους και τα έθνη τους. Ο Ανατολικοεβραίος κοιτάζει προς τη Δύση με μια λαχτάρα που πραγματικά δεν της αξίζει. Για τον Ανατολικοεβραίο, η Δύση σημαίνει ελευθερία, δικαιοσύνη, πολιτισμό και τη δυνατότητα να εργαστεί και να αναπτύξει τα ταλέντα του. Η Δύση εξάγει μηχανικούς, αυτοκίνητα, βιβλία και ποιήματα στην Ανατολή. Στέλνει σαπούνια για προπαγάνδα και υγιεινή, χρήσιμα και εποικοδομητικά πράγματα, φτιάχνει ένα φτιασιδωμένο πρόσωπο για την Ανατολή. Για τον Ανατολικοεβραίο, παραδείγματος χάριν, η Γερμανία παραμένει η γη των Γκαίτε και Σίλερ, των Γερμανών ποιητών, τους οποίους κάθε Εβραίος που πηγαίνει στο σχολείο γνωρίζει πολύ καλύτερα από τους δικούς μας μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Όσο για τη δική του πατρίδα, ο Ανατολικοεβραίος δεν βλέπει κανένα από τα πλεονεκτήματά της. Δεν βλέπει τίποτα από τον απέραντο ορίζοντα, καμιά από τις αρετές των ανθρώπων, τίποτε από την απλότητα που μπορεί να παράγει άντρες άγιους και δολοφόνους, μελαγχολικές μουσικές, μεγαλείο και ιδεολογικό πάθος. Δεν μπορεί να δει ότι στους Σλάβους υπάρχει μια καλοσύνη και μια αξιοπρέπεια, που δεν υπάρχει στους εσωστρεφείς και υπερδραστήριους Δυτικούς με τις μυστικές διαστροφές τους, την ευθυνοφοβία τους, την υποταγή τους στον νόμο, τα καλοφτιαγμένα καπέλα στο πολυμήχανο χέρι τους. Ο Ανατολικοεβραίος δεν καταφέρνει να δει την ομορφιά της Ανατολής. Δεν του επιτρέπουν να ζει σε χωριά αλλά ούτε και σε μεγάλες πόλεις. Οι φτωχοί Εβραίοι ζουν σε βρώμικους δρόμους και σπίτια που καταρρέουν. Ο χριστιανός γείτονας τους τούς απειλεί. Οι ντόπιοι ευγενείς τους χτυπούν. Ο αστυνόμος τους κλειδώνει στη φυλακή. Ο αξιωματικός του στρατού τους πυροβολεί ατιμωρητί. Ο σκύλος τους γαβγίζει, γιατί τα ρούχα τους μοιάζουν να προκαλούν τόσο τα ζώα όσο και τους ανθρώπους. Μαθαίνουν την οδυνηρή απελπισία της εβραϊκής προσευχής σε νεαρή ηλικία· τον παθιασμένο αγώνα με έναν Θεό που τιμωρεί περισσότερο από όσο αγαπά και που καταδικάζει την ηδονή ως αμαρτία· το αυστηρό καθήκον να μάθουν και να αναζητούν το αφηρημένο με μάτια νεανικά, πεινασμένα ακόμη για βαθύτερη γνώση. […] Ο Γιόζεφ Ροτ με την Πάουλα Γκρύμπελ, περ. 1928. © Leo Baeck Institute Ως επί το πλείστον, οι Ανατολικοεβραίοι ζουν στην ύπαιθρο μόνο ως ζητιάνοι ή αλήτες. Η πλειονότητα δεν κατανοεί το χώμα που τους ταΐζει. Ο Ανατολικοεβραίος φοβάται σε άγνωστα χωριά και δάση. Είναι ξεχωριστή περίπτωση, εν μέρει από επιλογή, εν μέρει με τη βία. Έχει υποχρεώσεις και τα δικαιώματά του είναι μόνο στα χαρτιά, που κανείς δεν υπολογίζει. Εφημερίδες, βιβλία και αισιόδοξοι μετανάστες του λένε όλοι ότι η Δύση είναι ένας παράδεισος. Στη Δυτική Ευρώπη υπάρχει νομική προστασία από τα πογκρόμ. Στη Δυτική Ευρώπη οι Εβραίοι μπορούν να γίνουν υπουργοί κυβερνήσεων· ή ακόμη και αντιβασιλείς. Σε πολλά σπίτια της Ανατολικής Ευρώπης έχουν φωτογραφίες του Εβραίου τραπεζίτη και ευεργέτη Μωυσή Μοντεφιόρε, ο οποίος δειπνούσε τακτικά στο τραπέζι του βασιλιά της Αγγλίας. Ο μεγάλος πλούτος των Ρότσιλντ αποκτά διαστάσεις παραμυθιού στην Ανατολή. Κατά καιρούς ένας μετανάστης θα στείλει ένα γράμμα στο σπίτι, επισημαίνοντας όλα τα πλεονεκτήματα της νέας ζωής στο εξωτερικό. Οι περισσότεροι Εβραίοι μετανάστες από περηφάνεια δεν γράφουν όταν τα πράγματα πάνε άσχημα για αυτούς, και οι περισσότεροι είναι πρόθυμοι να επαινέσουν τη νέα εστία σε βάρος της παλιάς. Έχουν την αφελή επιθυμία του μικρού αγοριού να εντυπωσιάσουν τους παλιούς συμπατριώτες τους. Σε μια μικρή πόλη της Ανατολής, ένα γράμμα από έναν μετανάστη προκαλεί τεράστια αναταραχή. Σε μια μικρή πόλη οι νέοι του τόπου –και κάποιοι από τους παλιούς– βιάζονται να φύγουν από τη χώρα τους όπου μπορεί να ξεσπάσει ένας πόλεμος ή ένα πογκρόμ. Έτσι, φεύγουν, με τα πόδια, με τρένο, με καράβι, για δυτικές χώρες όπου ένα διαφορετικό, κάπως αναμορφωμένο, αλλά όχι λιγότερο θλιβερό γκέτο προσφέρει τη δική του σφραγίδα του σκότους στους νεοφερμένους που μόλις κατάφεραν να γλιτώσουν από το κλείσιμο σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.[1] Όταν τώρα μόλις αναφέρθηκα σε Εβραίους που είναι αποξενωμένοι εντελώς από τη γη που τους θρέφει, αναφερόμουν στην πλειοψηφία των Εβραίων: δηλαδή σ’ εκείνους που ζουν με τους παλιούς νόμους και έθιμα της εβραϊκής τους πίστης. Φυσικά υπάρχουν και Εβραίοι που δεν φοβούνται ούτε τον σκύλο ούτε τον αφέντη του, ούτε τον αστυνομικό ούτε τον αξιωματικό του στρατού, που δεν ζουν σε γκέτο, που έχουν υιοθετήσει τον πολιτισμό και τη γλώσσα του έθνους υποδοχής τους. Ζουν παρόμοια με τους Δυτικοεβραίους, και ίσως με μεγαλύτερη ισότητα· και όμως εξακολουθούν να μην μπορούν να αναπτύξουν τα ταλέντα τους, και πολλά επαγγέλματα γι’ αυτούς είναι κλειστά, εκτός και αν βαφτιστούν χριστιανοί· αλλά και τότε ακόμη τα πράγματα δεν είναι εύκολα, γιατί κάθε τυχερός αφομοιωμένος έχει αναπόφευκτα έναν μεγάλο αριθμό συγγενών. Είναι σπάνιο να βρεις έναν Εβραίο που βαφτίστηκε χριστιανός και έτσι μπόρεσε να γίνει δικαστής ή δικηγόρος ή στρατηγός χωρίς να έχει, για παράδειγμα, έναν ξάδερφο, θείο ή παππού που απλά και μόνο με την φυσική του εμφάνιση μπορεί να θέσει τέλος σε μια πολλά υποσχόμενη καριέρα ή τουλάχιστον να του κάνει κοινωνική ζημιά. Είναι δύσκολο να ξεφύγεις από αυτή τη μοίρα. Και είναι πολλοί που αντί να ξεφύγουν, αποφασίζουν να υποταχθούν σε αυτήν, και όχι μόνο δεν αρνούνται τον Ιουδαϊσμό τους, αλλά επιμένουν και πιστεύουν σθεναρά σε ένα «εβραϊκό έθνος», του οποίου η ύπαρξη δεν αμφισβητείται εδώ και μερικές δεκαετίες· γιατί η θέληση μερικών εκατομμυρίων ανθρώπων είναι αρκετή για να σχηματιστεί ένα «έθνος», ακόμα κι αν δεν χρειαζόταν να υπάρχει νωρίτερα. Η εβραϊκή εθνική ιδέα είναι πολύ ζωντανή στην Ανατολική Ευρώπη. Ακόμη και άνθρωποι που έχουν ελάχιστα κοινά με τη γλώσσα, τον πολιτισμό ή τη θρησκεία των πατέρων τους δηλώνουν ότι είναι μέρος του «εβραϊκού έθνους» λόγω του αίματος και της θέλησής τους. Ζουν ως «εθνική μειονότητα» σε μια ξένη χώρα, ανησυχούν και αγωνίζονται για τα ατομικά και εθνικά τους δικαιώματα και πολεμούν, κατά μια έννοια εναντίον του μέλλοντος των Παλαιστινίων, κατά μια άλλη χωρίς την επιθυμία για μια αποκλειστικά δική τους χώρα, αλλά με την πεποίθηση ότι η γη ανήκει σε όλους εκείνους που την φροντίζουν, χωρίς όμως να μπορούν να λύσουν το πρόβλημα πώς μπορεί να διαγραφεί το πρωτόγονο μίσος που βράζει και οδηγεί τους οικοδεσπότες σε βιαιοπραγίες εναντίον ενός κατά τα φαινόμενα επικίνδυνου αριθμού αγνώστων. Επίσης αυτοί οι Εβραίοι δεν ζουν πια στο γκέτο, ναι, ούτε καν τηρούν με θέρμη την αληθινή παράδοση –απάτριδες όπως οι αφομοιωμένοι και μερικές φορές ηρωικοί επειδή έγιναν με τη θέλησή τους Ζουν ως «εθνική μειονότητα» σε μια ξένη χώρα, ανησυχούν και αγωνίζονται για τα ατομικά και εθνικά τους δικαιώματα και πολεμούν, κατά μια έννοια εναντίον του μέλλοντος των Παλαιστινίων, κατά μια άλλη χωρίς την επιθυμία για μια αποκλειστικά δική τους χώρα. […] Πολλοί περιπλανιούνται από ένστικτο, χωρίς να ξέρουν πραγματικά γιατί. Ακολουθούν ένα ασαφές ή συγκεκριμένο κάλεσμα από κάποιο συγγενή που μετανάστευσε, θέλουν να γνωρίσουν τον κόσμο και να ξεφύγουν από τους υποτιθέμενους περιορισμούς του σπιτιού, έχουν θέληση να εργαστούν και να προοδεύσουν. Πολλοί επιστρέφουν. Οι περισσότεροι δεν τα καταφέρνουν. Οι Ανατολικοεβραίοι δεν έχουν πουθενά σπίτι, αλλά οι τάφοι τους βρίσκονται σε κάθε νεκροταφείο. Πολλοί γίνονται πλούσιοι. Πολλοί αποκτούν φήμη. Πολλοί συνεισφέρουν εξαιρετικά σε ξένους πολιτισμούς. Πολλοί χάνουν τόσο τον εαυτό τους όσο και τον κόσμο. Πολλοί παραμένουν στο γκέτο, και μόνο τα παιδιά τους θα το εγκαταλείψουν. Οι περισσότεροι δίνουν στη Δύση όσα αυτή τους παίρνει. Μερικοί δίνουν περισσότερα από αυτά που τους δίνει. Το δικαίωμα να ζει στη Δύση ανήκει σε οποιονδήποτε είναι έτοιμος να κάνει μεγάλες θυσίες για να πάει να το ψάξει. Όποιος φτάνει με φρέσκιες δυνάμεις για να διαλύσει τη θανατηφόρα, αντισηπτική πλήξη αυτού του πολιτισμού, έχει κάτι να κάνει στη Δύση, ακόμη και αν πρέπει να υποβληθεί στην καραντίνα που ορίζουμε για τους μετανάστες, χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι όλη μας η ζωή έχει γίνει καραντίνα και ότι όλες οι χώρες μας έχουν γίνει στρατώνες και στρατόπεδα συγκέντρωσης, ομολογουμένως με όλες τις σύγχρονες ανέσεις. Οι μετανάστες –αλίμονο!– προσαρμόζονται με ταχύτητα και όχι βραδέως, όπως τους κατηγορούν, στον δικό μας ελεεινό τρόπο ζωής. Ναι, γίνονται ακόμη και διπλωμάτες και δημοσιογράφοι, δήμαρχοι και αξιωματούχοι, αστυνομικοί επιθεωρητές και διευθυντές τραπεζών και πυλώνες της κοινότητας όσο και οποιοδήποτε από τα προσγειωμένα μέλη της. Ελάχιστοι είναι επαναστάτες. Πολλοί είναι σοσιαλιστές από προσωπική ανάγκη, γιατί οι σοσιαλιστές αγωνίζονται για έναν τρόπο ζωής στον οποίο δεν ισχύει η καταπίεση μιας φυλής. Πολλοί βλέπουν τον αντισημιτισμό ως έκφραση της καπιταλιστικής οικονομίας, αν και δεν είναι αυτό που τους κάνει σοσιαλιστές. Είναι σοσιαλιστές γιατί καταπιέζονται. Η πλειοψηφία είναι από την εργατική ή τη μεσαία τάξη, χωρίς προλεταριακή συνείδηση. Πολλοί είναι ενστικτωδώς αντιδραστικοί, από αγάπη για την ιδιοκτησία και την παράδοση, αλλά και από την όχι αδικαιολόγητη αντίληψη ότι η αλλαγή δεν θα βελτίωνε απαραίτητα τα πράγματα για τους Εβραίους. Υπάρχει μια ιστορική αίσθηση, βασισμένη σε πλούσια εμπειρία, ότι οι Εβραίοι θα είναι τα πρώτα θύματα στην περίπτωση που θα χυθεί αίμα. […] Ο πόλεμος, η επανάσταση στη Ρωσία και η κατάρρευση της αυστριακής μοναρχίας αύξησαν σημαντικά τον αριθμό των Εβραίων που μετανάστευσαν στη Δύση. Σίγουρα δεν ήρθατε να διαδώσετε την πανούκλα και τη φρίκη του πολέμου και τις (υπερβολικά διογκωμένες) θηριωδίες της επανάστασης. Η φιλοξενία των Δυτικοευρωπαίων σας ευχαριστούσε λιγότερο από την επίσκεψη πανούργων καλεσμένων. (Οι Ανατολικοεβραίοι είχαν δεχτεί τους Δυτικοευρωπαίους στρατιώτες πολύ διαφορετικά). Επειδή βρίσκονταν στη Δύση, αυτή τη φορά όχι οικειοθελώς, έπρεπε να ψάξουν για δουλειά. Βρήκαν πιο εύκολο το εμπόριο, που δεν είναι καθόλου εύκολη δουλειά. Τα παράτησαν με το να γίνουν έμποροι στη Δύση. Ο Γιόσεφ και η Φριντερίκε (Φρηντλ) Ροτ στο Βερολίνο, Ιανουάριος 1927. © Imagno/ Getty Images/ Ideal Image Τα παράτησαν. Έχασαν ο ένας τον άλλον. Η μελαγχολική ομορφιά τους έφυγε από πάνω τους και ένα σκονισμένο γκρίζο στρώμα θλίψης χωρίς νόημα και χωρίς τραγωδία έμεινε στις πλάτες τους. Η περιφρόνηση κόλλησε στο πετσί τους – παλιά τους έριχναν μόνο πέτρες. Έκαναν συμβιβασμούς. Άλλαξαν τις φορεσιές τους, τα γένια τους, τα μαλλιά της κεφαλής τους, τη λατρεία τους, το Σάββατό τους, το νοικοκυριό τους – οι ίδιοι εξακολουθούσαν να είναι προσκολλημένοι στις παραδόσεις, αλλά η παράδοση τους εγκατέλειψε. Έγιναν απλοί, ασήμαντοι πολίτες. Οι έγνοιες τους έγιναν οι έγνοιες των ασήμαντων πολιτών. Πλήρωσαν φόρους, έλαβαν δελτία ταυτότητας, εγγράφηκαν στα μητρώα και δήλωσαν «εθνικότητα», «ιθαγένεια» που τους «παραχωρήθηκε» με αρκετή δυσφορία, χρησιμοποίησαν το τραμ, τους ανελκυστήρες και όλες τις ευλογίες του πολιτισμού. Είχαν πλέον «πατρίδα». Είναι μια πατρίδα ευκαιριακή. Η εβραϊκή εθνική ιδέα ζωντανεύει στους Ανατολικοεβραίους, ακόμη και όταν προσαρμόζεται στα δυτικά ήθη και έθιμα. Ναι, ο Σιωνισμός και η έννοια της εθνικότητας ανήκουν ουσιαστικά στη Δύση, έστω κι αν ο στόχος τους διαφέρει. Μόνο στην Ανατολική Ευρώπη ζουν άνθρωποι που δεν ενδιαφέρονται για την «εθνικότητά τους», δηλαδή το ανήκειν σε ένα έθνος, με τη δυτικοευρωπαϊκή έννοια. Μιλούν πολλές γλώσσες, είναι οι ίδιοι προϊόν πολλών γενεών από μικτούς γάμους, και πατρίδα γι’ αυτούς είναι όποια χώρα τους στρατολογήσει. Οι Αρμένιοι του Καυκάσου για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν ήταν ούτε Ρώσοι ούτε Αρμένιοι· ήταν μουσουλμάνοι που ζούσαν στον Καύκασο, και παρ’ όλα αυτά έδωσαν στους τσάρους της Ρωσίας τους πιο πιστούς σωματοφύλακές τους. Η εθνικότητα είναι μια δυτική έννοια. Ήταν εφεύρεση των Δυτικοευρωπαίων λογίων, οι οποίοι έκτοτε προσπαθούν να την προσδιορίσουν. Η παλιά Δυαδική Μοναρχία της Αυστροουγγαρίας έδωσε την κατά τα φαινόμενα βολική απόδειξη του εθνικισμού. Στην πραγματικότητα, αν είχε καλή διακυβέρνηση θα μπορούσε να ανατρέψει αυτήν την θεωρία. Η ανικανότητα των κυβερνήσεών της έδωσε έμπρακτη απόδειξη μιας θεωρίας που ήταν βασισμένη σε λάθη και υπερίσχυσε ακριβώς λόγω των λαθών. Λίκνο του σύγχρονου σιωνισμού ήταν η Αυστρία, ήταν η Βιέννη. Ιδρύθηκε από έναν Αυστριακό δημοσιογράφο.[2] Κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να τον ιδρύσει. Το αυστριακό κοινοβούλιο ήταν ένα κακέκτυπο όπου κάθονταν οι εκπρόσωποι των διαφόρων εθνικοτήτων, οι οποίοι συμμετείχαν στον αγώνα για εθνικά δικαιώματα και ελευθερίες που θα ήταν απολύτως ασήμαντες αν είχαν παραχωρηθεί. Το αυστριακό κοινοβούλιο ήταν σαν πεδίο μάχης για τους διάφορους ανταγωνιστικούς εθνικισμούς. Αν έδιναν στους Τσέχους ένα νέο σχολείο, αυτό θα στενοχωρούσε τη γερμανική κοινότητα στη Βοημία. Και αν στην Ανατολική Γαλικία όριζαν για τους Πολωνούς ένα πολωνόφωνο κυβερνήτη, τότε οι Ρουθήνιοι θα ένιωθαν προσβεβλημένοι. Κάθε εθνικότητα εντός της Αυστροουγγαρίας ασκούσε πίεση για τις διεκδικήσεις της με βάση το «έδαφός» της. Μόνο οι Εβραίοι («χώμα» ήταν η λέξη που χρησιμοποιήθηκε στην περίπτωσή τους) δεν είχαν δικό τους έδαφος. Στη Γαλικία οι περισσότεροι από αυτούς δεν ήταν ούτε Πολωνοί ούτε Ρουθήνιοι. Ωστόσο, ο αντισημιτισμός βρισκόταν εξίσου μεταξύ Γερμανών και Τσέχων, Πολωνών και Ρουθήνιων, Μαγυάρων και Ρουμάνων της Τρανσυλβανίας. Κατάφεραν να διαψεύσουν την παροιμία που λέει ότι όταν δύο μαλώνουν, ο τρίτος είναι ο νικητής. Οι Εβραίοι ήταν πάντα το τρίτο μέρος, και πάντα έχαναν. Στη συνέχεια ενώθηκαν και τάχθηκαν υπέρ ενός δικού τους εβραϊκού έθνους. Αντιστάθμισαν την έλλειψη οποιουδήποτε «χώματος» στην Ευρώπη που θα μπορούσαν να αποκαλούν δικό τους, φιλοδοξώντας να αποκτήσουν μια εστία στην Παλαιστίνη. Έτσι κι αλλιώς πάντα ζούσαν εξόριστοι. Τώρα έγιναν ένα έθνος σε εξορία. Έστειλαν Εβραίους εθνικιστές στο αυστριακό κοινοβούλιο και άρχισαν να διεκδικούν δικαιώματα και ελευθερίες ως έθνος, πριν να τους αναγνωριστούν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. [….] Τι ευτυχία να γίνεις «έθνος», που δεν διαφέρει από τους Γερμανούς, τους Γάλλους ή τους Ιταλούς, που έχουν ένα «έθνος» για πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια και έχουν κάνει «ιερούς πολέμους» και έχουν βιώσει περιόδους μεγαλείου! Να έχεις αποκεφαλίσει τους ξένους στρατηγούς και να έχεις βάλει τους δικούς σου. Οι Εβραίοι έχουν ήδη ξεπεράσει την εποχή της «εθνικής ιστορίας» και του «πατριωτικού ζήλου». Οι Εβραίοι φρουρούσαν και υπερασπίζονταν τα σύνορά τους, κατακτούσαν πόλεις, έστεφαν τους βασιλιάδες τους, πλήρωναν τους φόρους τους, ήταν υπήκοοι, είχαν «εχθρούς», πιάνονταν αιχμάλωτοι, ασχολούνταν με την παγκόσμια πολιτική, ανέτρεπαν υπουργούς, είχαν ένα είδος πανεπιστημίου με καθηγητές και φοιτητές, μια υψηλή κάστα ιερέων, πλούτο και φτώχεια, πορνεία, ιδιοκτησία και εξαθλίωση, αφεντικά και σκλάβους. Τι τα θέλουν πάλι όλα αυτά; Μήπως ζηλεύουν τα ευρωπαϊκά κράτη; Ο Γιόζεφ Ροτ στον Κήπο του Λουξεμβούργου, Παρίσι, περ. 1926. © Leo Baeck Institute Σίγουρα θέλουν κάτι περισσότερο από το να διαφυλάξουν απλώς τα «εθνικά χαρακτηριστικά» τους. Θέλουν δικαιώματα στη ζωή, την υγεία και την ελευθερία, δικαιώματα που σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες τούς τα αρνούνται απόλυτα ή τα δίνουν περιορισμένα. Πραγματικά η Παλαιστίνη βιώνει μια εθνική αναγέννηση. Οι νεαροί χαλουτζίμ[3] είναι γενναίοι αγρότες και εργάτες και δείχνουν την προθυμία του Εβραίου να δουλέψει και να καλλιεργήσει τα χωράφια και να γίνει παιδί της γης, παρά το γεγονός ότι έχουν περάσει εκατοντάδες χρόνια σκυμμένοι στα βιβλία. Δυστυχώς οι χαλουτζίμ είναι επίσης υποχρεωμένοι να πάρουν τα όπλα, να είναι στρατιώτες και να προστατεύουν τη γη από τους Άραβες. Έτσι το ευρωπαϊκό παράδειγμα μεταφέρθηκε στην Παλαιστίνη. Δυστυχώς ο νεαρός χαλούτζ δεν είναι μόνο ένας παλιννοστών στη χώρα των προγόνων του και ένας προλετάριος με συνείδηση και δικαιώματα, είναι επίσης ο αναμεταδότης ενός πολιτισμού. Όσο είναι Εβραίος, άλλο τόσο είναι Ευρωπαίος. Φέρνει στους Άραβες ρεύμα, στυλό, μηχανικούς, πολυβόλα, ρηχές φιλοσοφίες και όσα άλλα έρχονται από την Αγγλία. Φυσικά οι Άραβες πρέπει να είναι ευγνώμονες για τους ωραίους νέους δρόμους. Αλλά τα ένστικτα ενός λαού που ζει στη φύση δικαίως επαναστατούν εναντίον της επίθεσης ενός αγγλοαμερικανικού πολιτισμού, όλα στο ένδοξο όνομα της εθνικής αναγέννησης. Ο Εβραίος έχει δικαίωμα στην Παλαιστίνη όχι επειδή ήρθε κάποτε από εκεί, αλλά επειδή καμία άλλη χώρα δεν τον θέλει. Ο φόβος του Άραβα για την ελευθερία του είναι εξίσου κατανοητός με την τίμια πρόθεση του Εβραίου να είναι καλός γείτονας με τους Άραβες. Και παρ’ όλα αυτά, η μετανάστευση νεαρών Εβραίων στην Παλαιστίνη θα θυμίζει πάντα ένα είδος Εβραϊκής Σταυροφορίας, γιατί, δυστυχώς, κι αυτοί πυροβολούν. Ακόμα κι όταν οι Εβραίοι απορρίπτουν τις κακές συνήθειες και τα έθιμα της Ευρώπης, δεν μπορούν να κάνουν χωρίς αυτά. Οι ίδιοι είναι Ευρωπαίοι. Ο Εβραίος κυβερνήτης της Παλαιστίνης είναι πέρα από κάθε αμφιβολία Άγγλος. Πιθανότατα είναι πρώτα Άγγλος, και μετά Εβραίος. Οι Εβραίοι είναι είτε αντικείμενα είτε ανυποψίαστα εργαλεία της ευρωπαϊκής πολιτικής. Τους εκμεταλλεύονται ή τους κακοποιούν. Σε κάθε περίπτωση, θα τους είναι δύσκολο να γίνουν ένα έθνος με μια εντελώς νέα, αντιευρωπαϊκή φυσιογνωμία. Το ευρωπαϊκό σήμα του Κάιν δεν θα ξεπλυθεί. Σίγουρα είναι καλύτερο να είσαι έθνος παρά να σε κακομεταχειρίζεται ένα άλλο έθνος. Αλλά είναι απλώς μια οδυνηρή αναγκαιότητα. Τι περηφάνεια για τον Εβραίο, που ήταν εδώ και καιρό αφοπλισμένος, να αποδείξει για άλλη μια φορά ότι είναι ικανός να κάνει την στρατιωτική του εκπαίδευση! Γιατί στην πραγματικότητα ο κόσμος δεν αποτελείται από «έθνη» και πατρίδες, που θέλουν μόνο να διατηρήσουν τις πολιτισμικές τους διακρίσεις, χωρίς να θυσιάσουν ούτε μια ανθρώπινη ζωή. Οι πατρίδες και τα έθνη θέλουν πολύ περισσότερα ή πολύ λιγότερα: έχουν κεκτημένα συμφέροντα που απαιτούν θυσίες. Στήνουν μια σειρά από «μέτωπα» για να εξασφαλίσουν την «ενδοχώρα» που είναι ο πραγματικός τους στόχος. Οι Εβραίοι, μέσα στη χιλιετή θλίψη τους, είχαν και μια παρηγοριά: το γεγονός ότι δεν είχαν μια τέτοια πατρίδα. Εάν μπορεί κάποτε να υπάρξει δικαιοσύνη στην ιστορία, αυτή σίγουρα θα δικαίωνε τους Εβραίους που μπόρεσαν να διατηρήσουν τη λογική τους επειδή δεν είχαν «πατρίδα» σε μια εποχή που ολόκληρος ο κόσμος ρίχτηκε στην πατριωτική τρέλα. Μπορεί να μην έχουν πατρίδα οι Εβραίοι, αλλά η χώρα στην οποία ζουν και πληρώνουν φόρους τούς ζητά να είναι αφοσιωμένοι πατριώτες και ήρωες και τους κατηγορεί ότι πηγαίνουν στη μάχη χωρίς ενθουσιασμό. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο Σιωνισμός είναι πραγματικά ο μόνος τρόπος διαφυγής: Εάν κάποιος πρέπει να είναι πατριώτης, τουλάχιστον ας είναι για τη χώρα του. Αλλά για όσο διάστημα οι Εβραίοι συνεχίζουν να ζουν στις χώρες των άλλων, υπάρχει η απαίτηση να ζουν και, δυστυχώς, επίσης να πεθαίνουν για τις χώρες αυτές. Και πράγματι υπάρχουν Εβραίοι που ζουν και πεθαίνουν για αυτές τις χώρες με ενθουσιασμό. Υπάρχουν Ανατολικοεβραίοι που έχουν αφομοιωθεί στη χώρα της επιλογής τους και έχουν υιοθετήσει πλήρως το σύνολο των τοπικών αξιών, όπως «πατρίδα», «καθήκον», «ηρωικός θάνατος» και «πολεμικά δάνεια». Έχουν γίνει Δυτικοεβραίοι, Δυτικοευρωπαίοι. Αλλά τι κάνει έναν «Εβραίο» να είναι Δυτικός; Είναι άραγε το ότι μπορεί να αποδείξει πως οι πρόγονοί του ήταν αρκετά τυχεροί ώστε δεν χρειάστηκε ποτέ να φύγουν από οποιαδήποτε χώρα της Δυτικής Ευρώπης –και αναφερόμαστε εδώ σ’ αυτό που συνέβη στα γερμανικά πογκρόμ του Μεσαίωνα ή αργότερα– προς τα ανατολικά; Ένας Εβραίος από την πόλη του Μπρέσλαου, γνωστή από καιρό με το πολωνικό της όνομα Βρότσλαβ, είναι άραγε περισσότερο Δυτικός από έναν Εβραίο από την Κρακοβία, η οποία εξακολουθεί σήμερα να ανήκει στην Πολωνία; Για να είναι Δυτικοεβραίος αρκεί ο πατέρας του να μην έχει αναμνήσεις από το Πόζεν (Πόζναν) ή το Λβουφ (Λβιβ); Σχεδόν όλοι οι Εβραίοι ήταν Δυτικοί πριν καταφύγουν στη Ρωσία ή την Πολωνία. Και όλοι οι Εβραίοι κάποτε έγιναν «Ανατολικοεβραίοι», μέχρι που κάποιοι από αυτούς πήγαν στη Δύση. Οι μισοί από τους Εβραίους της Δύσης που σήμερα μιλούν περιφρονητικά ή δυσφημιστικά για την Ανατολική Ευρώπη, είχαν παππούδες που ήρθαν από το Ταρνοπόλ. Και αν δεν ισχύει αυτό, είναι από σκέτη τύχη. Ήταν πολύ εύκολο στη διάρκεια ενός πογκρόμ να καταφύγει κάποιος στην Ανατολική Ευρώπη, τον καιρό που δεν είχαν αρχίσει ακόμη να χτυπάνε τους Εβραίους τους! […] Η κατάσταση των Εβραίων στη Σοβιετική Ρωσία Στην παλιά Ρωσία οι Εβραίοι ήταν επίσης μια «εθνική μειονότητα· αλλά ήταν θύματα κακομεταχείρισης. Οι Εβραίοι θεωρήθηκαν έθνος ζώντας μέσα στην καταφρόνια, την καταπίεση και την περιφρόνηση, τα πογκρόμ. Δεν έγινε προσπάθεια να τους αφομοιώσουν διά της βίας· το ζήτημα ήταν να τους κρατήσουν χωριστά. Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν εναντίον τους έδειχναν ότι σκοπός ήταν η εξαφάνισή τους. Στις δυτικές χώρες, ο αντισημιτισμός ήταν ίσως ένα πρωτόγονο αμυντικό ένστικτο. Στον χριστιανικό Μεσαίωνα ήταν μια πτυχή του θρησκευτικού φανατισμού. Στη Ρωσία, ο αντισημιτισμός έγινε μέσο διακυβέρνησης. Ο απλός μουζίκος δεν ήταν αντισημίτης. Γι’ αυτόν ο Εβραίος ήταν ένας ξένος, ένα όχι οικείο πρόσωπο. Η Ρωσία, που είχε τόσο χώρο για ξένους, είχε χώρο και γι’ αυτόν. Αντισημίτες ήταν οι ψευτοδιανοούμενοι και οι αστοί, κατ’ απομίμηση των ευγενών· οι ευγενείς ήταν αντισημίτες κατ’ απομίμηση της αυλής· η αυλή κατ’ απομίμηση του τσάρου, που επειδή δεν του ταίριαζε να φοβάται τα δικά του χριστιανορθόδοξα «τέκνα», ήταν βολικότερο να ισχυρίζεται ότι φοβάται μόνο τους Εβραίους. Ως εκ τούτου, τους αποδόθηκαν χαρακτηριστικά που τους έκαναν να φαίνονται επικίνδυνοι για κάθε τάξη: Για τον απλό «άνθρωπο του λαού» ήταν τελετουργικοί δολοφόνοι· για τον μικρό γαιοκτήμονα ήταν υπονομευτές της ιδιοκτησίας· κοινοί απατεώνες για τον ανώτερο αξιωματούχο· έξυπνοι –και επομένως επικίνδυνοι– δουλοπάροικοι για τους ευγενείς· και τέλος, για τον δημόσιο υπάλληλο, τον υπάλληλο όλων των τάξεων, ήταν όλα σε ένα: τελετουργικοί δολοφόνοι, πλανόδιοι μεταπράτες, επαναστάτες, όχλος. Ο Στέφαν Τσβάιχ και ο Γιόζεφ Ροτ στην Οστάνδη το 1936. © Imagno/ Getty Images/ Ideal Image Στις δυτικές χώρες ο 18ος αιώνας έφερε τη χειραφέτηση των Εβραίων. Στη Ρωσία, ο επίσημος, νόμιμος αντισημιτισμός ξεκίνησε τη δεκαετία του 1880. Τα έτη 1881-82, ο Πλέβε, ο οποίος αργότερα έγινε υπουργός, οργάνωσε τα πρώτα πογκρόμ στη νότια Ρωσία. Έπρεπε να τρομάξουν τους επαναστατημένους νέους Εβραίους. Όμως ο πληρωμένος όχλος, που δεν τον ενδιέφερε η εκδίκηση εναντίον των δραστών αλλά μόνο η λεηλασία, επιτέθηκε στα σπίτια των πλούσιων συντηρητικών Εβραίων που δεν αποτελούσαν στόχο. Ως εκ τούτου, υιοθετήθηκαν τα λεγόμενα «σιωπηλά πογκρόμ», δημιουργήθηκαν οι γνωστές «ζώνες εγκατάστασης», οι Εβραίοι τεχνίτες εκδιώχθηκαν από τις μεγάλες πόλεις, καθιερώθηκε το numerus clausus για τα εβραϊκά σχολεία (3 προς 100) και οι Εβραίοι διανοούμενοι απολύθηκαν από τα πανεπιστήμια. Επειδή όμως ο Εβραίος εκατομμυριούχος και επιχειρηματίας των σιδηροδρόμων Πόλιακοφ ήταν στενός φίλος της αυλής του Τσάρου και έπρεπε να επιτραπεί στους υπαλλήλους του να παραμείνουν στις μεγάλες πόλεις, χιλιάδες Ρώσοι Εβραίοι έγιναν «υπάλληλοι» του Πόλιακοφ. Υπήρχαν πολλές τέτοιες διέξοδοι. Η πονηριά των Εβραίων ήταν εφάμιλλη με τη διαφθορά των υπαλλήλων. Ως εκ τούτου, τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα, ο κόσμος επέστρεψε στα ανοιχτά πογκρόμ και στις μικρές και μεγάλες δίκες τελετουργικών φόνων. Σήμερα η Σοβιετική Ρωσία είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη όπου ο αντισημιτισμός αποδοκιμάζεται, ακόμα κι αν δεν έχει πάψει να εκδηλώνεται. Οι Εβραίοι είναι εντελώς ελεύθεροι πολίτες – αν και αυτό δεν σημαίνει τη λύση του εβραϊκού ζητήματος. Ως άτομα, είναι απαλλαγμένα από το μίσος και τους διωγμούς. Ως λαός έχουν όλα τα δικαιώματα μιας «εθνικής μειονότητας». Δεν υπάρχει παράδειγμα στην ιστορία των Εβραίων μιας τόσο ξαφνικής και ολοκληρωμένης απελευθέρωσης. Από τα δύο εκατομμύρια επτακόσιες πενήντα χιλιάδες Εβραίους στη Ρωσία: 300.000 είναι οργανωμένοι εργάτες και υπάλληλοι· 130.000 αγρότες· 700.000 τεχνίτες και επαγγελματίες. Το υπόλοιπο αποτελείται από: α) καπιταλιστές και ανεπάγγελτους που θεωρούνται «μη παραγωγικά στοιχεία»· β) μικρέμπορους, μεσάζοντες, πράκτορες, μικροπωλητές που θεωρούνται ως μη παραγωγικά αλλά προλεταριακά στοιχεία. Ο εποικισμός των Εβραίων επιδιώκεται με ανυπομονησία – εν μέρει με αμερικανικά χρήματα, τα οποία πριν από την επανάσταση χρησιμοποιούνταν σχεδόν αποκλειστικά για τον εποικισμό της Παλαιστίνης. Υπάρχουν εβραϊκές αποικίες στην Ουκρανία, κοντά στην Οδησσό, κοντά στη Χερσώνα, στην Κριμαία. Από την επανάσταση, 6.000 εβραϊκές οικογένειες κλήθηκαν να εργαστούν στη γη. Συνολικά 102.000 ντεσιατίνες[4] χωραφιών διατέθηκαν στους Εβραίους αγρότες. Ταυτόχρονα «εκβιομηχανίζουν» τους Εβραίους, δηλαδή προσπαθούν να τοποθετήσουν τα «μη παραγωγικά στοιχεία» ως εργάτες στα εργοστάσια και να εκπαιδεύσουν τη νεολαία να γίνουν ειδικευμένοι εργάτες στις (περίπου 30) εβραϊκές «επαγγελματικές τεχνικές» σχολές. Σε όλα τα μέρη με μεγάλο εβραϊκό πληθυσμό υπάρχουν σχολεία με γλώσσα διδασκαλίας την εβραϊκή· μόνο στην Ουκρανία 350.000 φοιτούν τακτικά σε εβραϊκά σχολεία, στη Λευκορωσία περίπου 90.000. Υπάρχουν 33 δικαστικά τμήματα στην Ουκρανία με γλώσσα επικοινωνίας τα εβραϊκά· Εβραίοι είναι επικεφαλής σε περιφερειακά δικαστήρια και οργανώσεις εβραϊκής πολιτοφυλακής. Υπάρχουν τρεις μεγάλες εφημερίδες στην εβραϊκή γλώσσα, τρεις εβδομαδιαίες, πέντε μηνιαία περιοδικά, υπάρχουν μερικά εβραϊκά κρατικά θέατρα, οι Εβραίοι αποτελούν μεγάλο ποσοστό στα πανεπιστήμια καθώς και στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Υπάρχουν 600.000 Εβραίοι νέοι κομμουνιστές. Από αυτά τα λίγα στοιχεία και αριθμούς μπορεί κανείς να δει πώς προσεγγίζουν τη λύση του εβραϊκού ζητήματος στη Σοβιετική Ρωσία: με ακλόνητη πίστη στο αλάθητο της θεωρίας, με έναν κάπως ανέμελο, μονοκόμματο αλλά ευγενή και καθαρό ιδεαλισμό. Τι λέει η θεωρία; – Εθνική αυτονομία! Αλλά για να μπορέσει κανείς να εφαρμόσει πλήρως αυτή τη συνταγή, πρέπει πρώτα να φτιάξει μια «πραγματική» εθνική μειονότητα Εβραίων, όπως είναι οι Γεωργιανοί, οι Γερμανοί, οι Λευκορώσοι. Κάποιος πρέπει να αλλάξει την αφύσικη κοινωνική δομή των εβραϊκών μαζών, ενός λαού που από όλους τους λαούς του κόσμου έχει τους περισσότερους ζητιάνους, «συνταξιούχους» της Αμερικής, παράσιτα και απόκληρους, και να τον κάνει λαό με εθνική φυσιογνωμία. Και επειδή αυτός ο λαός υποτίθεται ότι ζει σε ένα σοσιαλιστικό κράτος, θα πρέπει τα μικροαστικά και τα «μη παραγωγικά» του στοιχεία να αναμορφωθούν και να προλεταριοποιηθούν. Τελικά θα πρέπει να τους βάλουν σε μια περιοχή ειδικά γι’ αυτούς. Είναι αυτονόητο ότι μια τόσο τολμηρή προσπάθεια δεν μπορεί να πετύχει σε λίγα χρόνια. Η δυστυχία των φτωχών Εβραίων έχει αμβλυνθεί προς το παρόν μόνο μέσω της ελευθερίας μετακίνησης μέσα στη χώρα. Αλλά όσο κι αν είναι πολλοί αυτοί που μετακομίζουν στις πρόσφατα αναπτυγμένες περιοχές, τα παλιά γκέτο εξακολουθούν να είναι υπερπλήρη. Πιστεύω ότι ο Εβραίος προλετάριος ζει χειρότερα από οποιονδήποτε άλλον. Είχα τις πιο θλιβερές εμπειρίες στις περιπλανήσεις μου στη Μολδοβάνκα, την εβραϊκή συνοικία της Οδησσού. Εκεί η ομίχλη πέφτει βαριά σαν μοίρα, το βράδυ σκορπά απελπισία, το φεγγάρι βγαίνει χλευάζοντας. Οι ζητιάνοι δεν είναι μόνο η συνηθισμένη πρόσοψη της πόλης, εδώ είναι τριπλοί ζητιάνοι, γιατί εδώ είναι στο σπίτι τους. Κάθε σπίτι έχει πέντε, έξι, επτά μικροσκοπικά μαγαζιά. Κάθε μαγαζί είναι ένα διαμέρισμα. Μπροστά στο παράθυρο, που είναι επίσης και πόρτα, είναι το εργαστήριο, πίσω του το κρεβάτι και πάνω από το κρεβάτι κρέμονται τα παιδιά σε καλάθια – και η ατυχία τα λικνίζει πέρα δώθε. Μεγαλόσωμοι άντρες επιστρέφουν σπίτι: είναι οι Εβραίοι αχθοφόροι από το λιμάνι. Ανάμεσα στα μικρά, ισχνά, υστερικά και χλωμά μέλη της φυλής τους, φαίνονται παράξενοι, μια άγρια, βάρβαρη φυλή, χαμένη ανάμεσα στους παλιούς Σημίτες. Όλοι οι τεχνίτες δουλεύουν μέχρι αργά το βράδυ. Από τα παράθυρα χύνεται ένα αμυδρό, κίτρινο φως. Είναι παράξενα αυτά τα φώτα που δεν διαχέουν φωτεινότητα, αλλά είναι σαν σκοτάδι με κάτι σαν φως στο κέντρο. Δεν έχουν σχέση με την ευλογημένη φωτιά. Δεν παρά ψυχές του σκότους… Η επανάσταση δεν θέτει καθόλου το παλιό και πιο σημαντικό ερώτημα: αν οι Εβραίοι είναι ένα έθνος σαν οποιοδήποτε άλλο· αν είναι λιγότερο ή περισσότερο· αν πρόκειται για μια θρησκευτική κοινότητα, μια φυλετική κοινότητα ή απλώς μια πνευματική οντότητα· εάν μπορεί ένας λαός, που επί χιλιετίες επιβίωσε μόνο μέσω της θρησκείας του και της ιδιάζουσας θέσης της στην Ευρώπη, να αντιμετωπιστεί ως «λαός» ανεξάρτητα από τη θρησκεία του· εάν στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι δυνατός ο διαχωρισμός εκκλησίας και εθνότητας· εάν είναι δυνατόν άτομα με κληρονομημένα πνευματικά ενδιαφέροντα να μετατραπούν σε αγρότες· από έντονα διαμορφωμένες ατομικότητες σε άτομα με μαζική ψυχολογία. Έχω δει Εβραίους αγρότες: δεν έχουν πλέον τον τύπο ανθρώπου του γκέτο, είναι άνθρωποι της υπαίθρου, αλλά είναι πολύ διαφορετικοί από τους άλλους αγρότες. Ο Ρώσος αγρότης είναι πρώτα αγρότης και μετά Ρώσος· ο Εβραίος πρώτα Εβραίος και μετά αγρότης. Ξέρω ότι αυτή η διατύπωση ωθεί αμέσως κάθε «σοβαρά σκεπτόμενο» άνθρωπο στην ερώτηση αφ’ υψηλού: «Εσύ πώς το ξέρεις αυτό;». – Το βλέπω. Βλέπω ότι δεν ήταν άνευ λόγου που κάποιος ήταν Εβραίος επί 4.000 χρόνια, τίποτε άλλο εκτός από Εβραίος. Υπάρχει μια μοίρα παλιά, ένα αίμα παλιό, γεμάτο εμπειρίες. Είσαι πνευματικός άνθρωπος. Ανήκεις σε έναν λαό που δεν έχει ούτε έναν αναλφάβητο εδώ και 2000 χρόνια, έναν λαό με περισσότερα περιοδικά από εφημερίδες, έναν λαό, ίσως τον μοναδικό στον κόσμο, που τα περιοδικά του έχουν πολύ μεγαλύτερη κυκλοφορία από τις εφημερίδες του. Ενώ οι άλλοι αγρότες τριγύρω μόλις που αρχίζουν να γράφουν και να διαβάζουν με κόπο, ο Εβραίος πίσω από το άροτρο εξετάζει τα προβλήματα της θεωρίας της σχετικότητας στο μυαλό του. Δεν έχουν εφευρεθεί ακόμη γεωργικά εργαλεία για αγρότες με τόσο περίπλοκο μυαλό. Μια πρωτόγονη μηχανή απαιτεί μια πρωτόγονη κεφαλή. Ένα τρακτέρ από μόνο του είναι ένα απλό εργαλείο σε σύγκριση με το διαλεκτικό μυαλό των Εβραίων. Οι αποικίες των Εβραίων μπορεί να είναι σε καλή κατάσταση, καθαρές, παραγωγικές. (Μέχρι στιγμής είναι πολύ λίγες.) Αλλά είναι «αποικίες». Δεν γίνονται χωριά. Μαντεύω την προφανή αντίρρηση: ότι το σουβλί, το αμόνι, το σφυρί του Εβραίου τεχνίτη σίγουρα είναι πιο απλά από το άροτρο. Αλλά αυτό που κάνουν είναι πιο δημιουργικό. Στη διαδικασία της παρασκευής του ψωμιού τον πρώτο λόγο έχει η φύση. Όμως η δημιουργία μιας μπότας γίνεται από τον άνθρωπο και μόνο. Γνωρίζω και την άλλη ένσταση: ότι πάρα πολλοί Εβραίοι είναι εργάτες σε εργοστάσια. Αλλά, πρώτον, οι περισσότεροι από αυτούς είναι ειδικευμένοι εργάτες. Δεύτερον, καταφέρνουν να στρέφουν τον πεινασμένο εγκέφαλό τους από την μηχανική χειρωνακτική εργασία σε μια παράπλευρη πνευματική ενασχόληση, το ενδιαφέρον για την τέχνη, την έντονη πολιτική δραστηριότητα, το προσεκτικό διάβασμα, τη συνεργασία σε εφημερίδες. Τρίτον, στη Ρωσία συγκεκριμένα μπορεί κανείς να παρατηρήσει μια όχι μεγάλη σε αριθμούς, αλλά συνεχή αποχώρηση Εβραίων εργατών από τα εργοστάσια. Φεύγουν για να γίνουν τεχνίτες, δηλαδή αυτοαπασχολούμενοι – αν όχι επιχειρηματίες. Θα μπορούσε άραγε ένας μικρός Εβραίος «προξενητής» να γίνει αγρότης; Η απασχόλησή του δεν είναι μόνο μη παραγωγική, είναι και ανήθικη κατά μία έννοια. Έζησε άσχημα, κέρδιζε ελάχιστα, περισσότερο ψωμοζούσε παρά δούλευε· αλλά τι περίπλοκη, δύσκολη, αν και επιλήψιμη, δουλειά έχει κάνει ο εγκέφαλός του για να στήσει «ένα συνοικέσιο», για να βγάλει ένα φιλοδώρημα από έναν πλούσιο τσιγκούνη ομοεθνή του. Η «παραγωγικότητα» των Εβραίων δεν είναι ποτέ ξεκάθαρα ορατή. Αν είκοσι γενιές μη παραγωγικών προγόνων έζησαν για να παράγουν έναν μόνο Σπινόζα· όταν χρειάζονται δέκα γενιές ραβίνων και εμπόρων για να γεννηθεί ένας Μέντελσον· αν τριάντα γενιές φτωχών μουσικών σε γάμους έπαιζαν μόνο βιολί για να δημιουργήσουν έναν διάσημο βιρτουόζο, τότε αποδέχομαι αυτή την «μη παραγωγικότητα». Ίσως ο Μαρξ και ο Λασάλ θα είχαν μείνει στην άκρη αν οι πρόγονοί τους είχαν μετατραπεί σε αγρότες. Έτσι, αν κάποιος μετατρέψει τις συναγωγές σε εργατικούς συλλόγους στη Σοβιετική Ρωσία και απαγορεύσει τα ταλμουδικά σχολεία επειδή θεωρούνται θρησκευτικά, θα πρέπει πρώτα να γνωρίζει ξεκάθαρα τι είναι επιστήμη, τι θρησκεία, τι εθνικότητα μεταξύ των Ανατολικοεβραίων. Αλλά γι’ αυτούς η επιστήμη είναι θρησκεία και η θρησκεία εθνικότητα. Θρησκευτικοί λειτουργοί τους είναι οι λόγιοί τους, η προσευχή τους είναι εθνική έκφραση. Αλλά αυτοί που τώρα θα απολαύσουν στη Ρωσία δικαιώματα και ελευθερίες ως «εθνική μειονότητα» και θα αποκτήσουν γη και εργασία, θα είναι ένα εντελώς διαφορετικό εβραϊκό έθνος. Θα είναι ένας λαός με παλιά κεφάλια και νέα χέρια· μια σχετικά νέα γλώσσα γραμμένη με παλιό αίμα· με παλιά αγαθά και νέο τρόπο ζωής· με παλιά ταλέντα και μια νέα εθνική κουλτούρα. Ο σιωνισμός ήθελε να συνδυάσει την παράδοση με την προοδευτική σκέψη. Η εβραϊκή μειονότητα της Ρωσίας δεν κοιτά πίσω, δεν θέλουν να είναι οι κληρονόμοι των αρχαίων Εβραίων, παρά μόνο οι απόγονοί τους. Η ξαφνική ελευθερία των Ρωσοεβραίων αναπόφευκτα προκαλεί εδώ κι εκεί έναν έντονο, αν και συγκρατημένο, αντισημιτισμό. Όταν ένας άνεργος Ρώσος βλέπει ότι ένας Εβραίος γίνεται δεκτός σε ένα εργοστάσιο για να «βιομηχανοποιηθεί», όταν ένας αγρότης που η γη του έχει απαλλοτριωθεί ακούει για τον εβραϊκό αποικισμό, τότε ένα παλιό, άσχημο και τεχνητά εκτρεφόμενο ένστικτο είναι βέβαιο ότι θα βγει στην επιφάνεια. Αλλά ενώ ο αντισημιτισμός στη Δύση έχει γίνει «επιστήμη», και η δίψα για αίμα πολιτική τοποθέτηση, στη νέα Ρωσία ο αντισημιτισμός αποτελεί ντροπή. Αυτό που θα τον σκοτώσει θα είναι η δημόσια ντροπή. Εάν το εβραϊκό ζήτημα επιλυθεί στη Ρωσία, θα λυθεί σε όλες τις χώρες. (Δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου Εβραίοι μετανάστες προερχόμενοι από τη Ρωσία, μάλλον μεταναστεύουν εκεί). Η ευσέβεια των μαζών μειώνεται με γρήγορο ρυθμό· οι πιο ισχυροί φραγμοί της θρησκείας πέφτουν και τους αντικαθιστούν οι εθνικοί που είναι πιο αδύναμοι. Εάν αυτή η διαδικασία συνεχιστεί, η εποχή του σιωνισμού, η εποχή του αντισημιτισμού –ίσως ακόμη και αυτή του Ιουδαϊσμού– θα έχουν τελειώσει. Είναι μια εξέλιξη ευπρόσδεκτη σε κάποια μέρη, λυπηρή σε άλλα. Όμως πρέπει όλοι να παρακολουθούν με σεβασμό πως ένας λαός απελευθερώνεται από το στίγμα του πόνου και από το στίγμα της κακομεταχείρισης· πως ο χτυπημένος ελευθερώνεται από τη βάσανo και τα χτυπήματα μιας κατάρας, χειρότερης από τη βάσανο. Αυτό είναι ένα μεγάλο έργο της Ρωσικής Επανάστασης. Επίλογος του Γιόζεφ Ροτ στην επανέκδοση του βιβλίου τον Ιούνιο 1947 Τέλος, θεωρώ καθήκον μου να επιστήσω την προσοχή του αξιότιμου αναγνώστη στο γεγονός ότι η θέση των Εβραίων στη Σοβιετική Ένωση, όπως προσπάθησα να την περιγράψω στην τελευταία ενότητα του βιβλίου μου, κατά πάσα πιθανότητα έχει αλλάξει από τότε. Δεν υπάρχουν αριθμοί ή στατιστικά στοιχεία. Όσα ανέφερα προηγουμένως τα συγκέντρωσα στη διάρκεια ενός ερευνητικού ταξιδιού στη Ρωσία. Κρίνω ανεπίτρεπτο να χρησιμοποιήσω τις πληροφορίες που θα μπορούσα να πάρω από τη Μόσχα, τόσο προκλητικές που δείχνουν σίγουρα αναξιόπιστες, αφού σκοπός μου είναι να καταθέσω με τον ορθότερο τρόπο όσα γνωρίζω και πιστεύω. Αλλά είμαι βέβαιος ότι η βασική στάση της Σοβιετικής Ρωσίας απέναντι στους Εβραίους δεν έχει αλλάξει. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι οι αριθμοί αλλά ότι έγινε μια αρχή. Ίσως όμως μου επιτρέπεται σε αυτό το σημείο να αναφερθώ στο πιο φρικιαστικό γεγονός του περασμένου έτους, τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο, σε σχέση με όσα έγραψα για το εβραϊκό ανάθεμα[5] των ραβίνων μετά την εκδίωξη των Εβραίων από την Ισπανία. Λίγοι αναγνώστες θα γνωρίζουν πιθανώς την εκδοχή σύμφωνα με την οποία το Χέρεμ (Cherem), το ανάθεμα που απαγόρευε την επιστροφή των Εβραίων στην Ισπανία, θα έπαυε να ισχύει αυτά τα χρόνια. Φυσικά, δεν ισχυρίζομαι ότι μπορώ να αποδείξω την ύπαρξη μιας σαφούς σχέσης ανάμεσα σε κάτι μεταφυσικό και στην τόσο φρικτή πραγματικότητα. Αλλά ίσως μπορεί να βρεθεί μια απάντηση σε αξιοπρόσεκτα στοιχεία που επεσήμανα. Αυτό που εννοώ δεν είναι ότι η Ισπανία γνωρίζει την πιο μεγάλη καταστροφή που έζησε ποτέ διότι το Χέρεμ τελειώνει. Θέλω απλώς να επισημάνω αυτή την σύμπτωση, που σίγουρα είναι κάτι περισσότερο από περίεργη· και εκείνη την φράση του Πατέρα, που λέει: «Το Δικαστήριο του Κυρίου βρίσκεται σε συνεχή συνεδρίαση, εδώ στη γη και στο επέκεινα». Μερικές φορές περνούν αιώνες – αλλά η κρίση είναι αναπόφευκτη. — Μετάφραση: Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου [1] Konzentrationslager: Από το 1915 είχε οργανωθεί στη Γερμανία ένα σύστημα στρατοπέδων εγκλεισμού στα οποία δόθηκε αυτό το όνομα για απελαθέντες Πολωνούς εργάτες, αιχμαλώτους πολέμου και πολιτικούς κρατούμενους, όπου ίσχυαν συνήθως εξαιρετικά σκληρές συνθήκες. [2] Ο Τέοντορ Χερτσλ, ιδρυτής του σιωνισμού. [3] Χαλουτζίμ σημαίνει πιονιέροι κι έτσι αποκάλεσαν τιμητικά τους πρώτους μετανάστες στο Ισραήλ. [4] Ντεσιατίνα· μονάδα μέτρησης, περίπου 10 στρέμματα. [5] Σε προηγούμενο κεφάλαιο του βιβλίου, αφιερωμένο στο Παρίσι, ο Ροτ αναφέρεται στο «ανάθεμα» των Ισπανών ραβίνων μετά τους διωγμούς του 1492 (Χέρεμ στα εβραϊκά – λέξη από το Δευτερονόμιο). Οι ραβίνοι απαγόρευσαν την επιστροφή των Εβραίων στην Ισπανία μέχρι να λήξει το ανάθεμα, αλλιώς η κατάρα θα τέλειωνε περίπου την εποχή που γράφει ο Ροτ. Πιθανόν εννοεί ότι η Ισπανία ζούσε με τη σειρά της μια μεγάλη καταστροφή, «επειδή το Δικαστήριο του Κυρίου βρίσκεται σε συνεχή συνεδρίαση».

Οι περιπλανώμενοι Εβραίοι

Σύνδεση