«Τα πολλαπλά στρώματα της έμπνευσης»: η καβαφική διαδρομή του Μιχάλη Πιερή

«Τα πολλαπλά στρώματα της έμπνευσης, όση κι αν είναι η ποικιλία τους, μοιραίο είναι να έχουν ένα κοινό επίκεντρο που τους δίνει τελικά την ενότητά τους∙ και το κοινό τούτο επίκεντρο δεν είναι άλλο από την ενιαία προσωπικότητα του ποιητή». Η παραπάνω εκτίμηση του Κ. Θ. Δημαρά αφορά τα νεανικά ποιήματα του Καβάφη, τα οποία «πέρα από τις κάθε λογής διαφορές», «μας δίνουν όλα τα συστατικά της ώριμης ποίησης του Καβάφη». Την εκτίμηση αυτή επιλέγει ο Μιχάλης Πιερής να βάλει ως επιγραφή στο νεανικό του μελέτημα Κ. Π. Καβάφης: έφοδος στο σκοτάδι (η εξελικτική πορεία), που εκδόθηκε αυτοτελώς το 1982.[1] Αυτή η «ενιαία προσωπικότητα» του ποιητή, που ο Δημαράς ανιχνεύει πίσω από τα νεανικά ποιήματα του Καβάφη, μπορεί να διαπιστώσει κανείς ότι, τηρουμένων των αναλογιών, ανιχνεύεται και στις ποικίλες εκφάνσεις της επιστημονικής και καλλιτεχνικής δραστηριότητας του Πιερή, ξεκινώντας από τις πρώτες μελέτες του για το έργο του Αλεξανδρινού. Ήδη στην παραπάνω εργασία διακρίνονται όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα ορίσουν την επιστημονική και πνευματική ιδιοπροσωπία του ως καβαφιστή σε όλη του την πορεία από το 1980, όταν ξεκινά τη θητεία του ως επιστημονικός συνεργάτης του δασκάλου του Γ. Π. Σαββίδη στο Αρχείο Καβάφη, έως την πρόωρη εκδημία του το 2021. Ερμηνευτική οξυδέρκεια, ερευνητική επάρκεια, δημιουργικός διάλογος με την προγενέστερη βιβλιογραφία είναι οι τρεις ορίζουσες της επιστημονικής του ενδελέχειας στα σαράντα χρόνια της πλούσιας προσφοράς του στον χώρο των καβαφικών σπουδών. Και κοντά σ’ αυτές, ψυχική διαθεσιμότητα απέναντι στο καβαφικό κείμενο, που υπερβαίνει την επιστημονική συγκρότηση και αρδεύεται από την καλλιτεχνική ιδιοσυστασία του. Στόφα συστηματικού ερευνητή, με στέρεη φιλολογική παιδεία, αλλά και, παράλληλα, φύση καλλιτεχνική, ο Πιερής κινήθηκε ανάμεσα σε δύο πόλους, όσον αφορά την επιστημονική διαχείριση του καβαφικού έργου, από την αυστηρά γραμματολογική αξιοποίηση αρχειακού υλικού, που οδήγησε σε πολύτιμες «εργαλειακές» εργασίες και έγκυρες εκδόσεις καβαφικών κειμένων έως τη δραματοποίηση ποιημάτων του Καβάφη σε θεατρικές παραστάσεις που ανέβασε με την άλλη του ιδιότητα, αυτή του σκηνοθέτη και του διασκευαστή κειμένων της λογοτεχνίας για το θέατρο. Ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους κινούνται οι ερμηνευτικές του εργασίες και η μελέτη της καβαφικής ποιητικής, πάντα με γνώση του γραμματολογικού πλαισίου και με επαρκή θεωρητική σκευή που υποστηρίζει δίχως να προβάλλεται, τις ερμηνευτικές του θέσεις και, κυρίως, με ευρηματικότητα και ευαισθησία. Ήδη σε αυτή την πρώιμη μελέτη που αναφέρθηκε παραπάνω, ο Πιερής εφαρμόζει τη μέθοδο που θα ακολουθήσει σε όλη την επιστημονική του διαδρομή, την εκ του σύνεγγυς ανάγνωση στην οποία ενοφθαλμίζει την πνευματική του ιδιοπροσωπία. Έτσι, για να δείξει τους κύριους σταθμούς της καλλιτεχνικής δοκιμασίας και της εσωτερικής ποιητικής ανέλιξης του Καβάφη από το 1884 ως το 1917, αφουγκράζεται τα ίδια τα ποιήματα –ποιήματα που σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί κανείς να θεωρήσει ποιήματα ποιητικής–, παρακολουθώντας ένα γενικώς αποδεκτό γραμματολογικό σχήμα όσον αφορά τις φάσεις της καβαφικής ποιητικής, από μια δικής του επινόησης σκοπιά, αυτή των ψυχικών και συναισθηματικών διακυμάνσεων του ανθρώπου. Η μελέτη αυτή βρήκε δέκα χρόνια αργότερα τη θέση της ως εισαγωγικό κεφάλαιο στο βιβλίο του Χώρος, Φως και Λόγος. Η διαλεκτική του «μέσα»-«έξω» στην ποίηση του Καβάφη (1992), μαζί με την επεξεργασμένη μορφή της διατριβής του που υποστηρίχθηκε το 1982 με τίτλο The “Inside” and the “Outside”: Studies in Cavafy’s Poetics. Στο βιβλίο του αυτό, ο Πιερής μελετά την αντίθεση ως βασικό δομικό στοιχείο της καβαφικής ποιητικής και αναδεικνύει την κοινωνική διάσταση που υπόκειται στη διαλεκτική οργάνωση του χώρου, του φωτισμού και του λόγου, η οποία με τη σειρά της διαμορφώνει έναν κώδικα ηθικής τάξης. Η δεκαετία του 1980 θα αποδειχθεί εξαιρετικά γόνιμη, καθώς θα δουν το φως ποικίλες καβαφικές μελέτες με διαφορετικό προσανατολισμό. Μια πρώτη ομάδα περιλαμβάνει εργασίες αναφοράς, που διευκολύνουν τη μελέτη του καβαφικού έργου δημιουργώντας το γραμματολογικό πλαίσιο. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο πολύτιμος Bιβλιογραφικός Oδηγός στα 154 ποιήματα του Kαβάφη (1984),[2] τον οποίο συγκροτεί σε συνεργασία με την Νταϊάνα Χάας. Ακολουθεί μια σειρά χρήσιμων εργασιών υποδομής, που συντάσσει εν μέρει σε συνεργασία με τον Γ. Π. Σαββίδη, όπως ο «Πίνακας τίτλων ποιημάτων ποιητικής του Κ. Π. Καβάφη», «Μια πρώτη καταγραφή τίτλων ποιημάτων του Καβάφη, που μπορούν να θεωρηθούν πολιτικά», «Eυρετήριο κυρίων ονομάτων και καβαφικών κειμένων» κ.ά.[3] Μια δεύτερη ομάδα συγκροτούν εργασίες που υποτάσσονται στο θέμα «Καβάφης και Κύπρος». Βασικό πυρήνα αποτελούν οι επιστολές Κυπρίων προς τον Καβάφη, τις οποίες παρουσίασε τον Απρίλιο του 1982 στο πλαίσιο του Β΄ Κυπρολογικού Συνεδρίου, στη Λευκωσία και δημοσίευσε το 1986.[4] Την ίδια χρονιά θα πάρει μέρος στη δημόσια συζήτηση που έγινε στο εντευκτήριο της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Παιδείας της Σχολής Μωραΐτη με αφορμή την έκθεση «Στρατής Τσίρκας (1911-1980)». Συγκεκριμένα, θα συμβάλει στο θέμα «Ο Καβάφης και οι κριτικοί του», με συνοµιλητές τον Δηµήτρη ∆ασκαλόπουλο, τον Μανόλη Λαµπρίδη και τη Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου και συντονιστή τον Γ. Π. Σαββίδη.[5] Στο πλαίσιο του θεματικού κύκλου «Καβάφης και Κύπρος» θα παρουσιάσει και άλλα στοιχεία: τεκμήρια της πρώιμης σχέσης του Τεύκρου Ανθία με την καβαφική ποίηση· στοιχεία για τους Κύπριους λογοτέχνες που απέστειλαν βιβλία τους στον Καβάφη ή είχαν μια μορφή επικοινωνίας μαζί του· σχόλια για κείμενα της κυπριακής γραμματείας που χρησιμοποίησε ο Καβάφης κτλ. Το νήμα της σχέσης του Καβάφη με την Κύπρο θα ξαναπιάσει το 2001 με τη μελέτη της σχέσης του Κύπριου χρονογράφου του Μεσαίωνα Λεόντιου Μαχαιρά και του Καβάφη από τη σκοπιά της «φυλετικής μελαγχολίας», όπου ο Πιερής αναζητά, με τρόπο επιστημονικό και συνάμα βιωματικό, το νήμα που ενώνει τον γραικικό κόσμο του Καβάφη με τον κόσμο της ρωμιοσύνης του Μαχαιρά.[6] Άξονας της διερεύνησης ο καβαφικός στίχος «Νερά της Κύπρου, της Συρίας και της Αιγύπτου», που θα αποτελέσει και τον τίτλο της θεατρικής παράστασης που ανέβασε ο ίδιος με το Θεατρικό Εργαστήρι Πανεπιστημίου Κύπρου, το 2013.[7] Καρπός αυτής της ιδιαίτερα παραγωγικής δεκαετίας είναι και η μελέτη του για έναν πολυσύχναστο και κομβικό τόπο της καβαφικής βιβλιογραφίας, τη σχέση του Καβάφη με την ιστορία. Το 1983, ο Πιερής συνοψίζει τις βασικές μελέτες για το θέμα, ενώ προβαίνει στη διατύπωση καίριων ερωτημάτων σχετικά με την ορολογία των ποιημάτων που θεωρούνται ιστορικά.[8] Οι δημοσιεύσεις της επόμενης δεκαετίας ακολουθούν δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη αφορά τη δημοσίευση αρχειακού υλικού. Το 1991 ο Πιερής θα δημοσιεύσει σχολιασμένη μεταγραφή στενογραφημένων σημειωμάτων του Καβάφη για τα τελευταία χρόνια και την αρρώστια της μητέρας του Χαρίκλειας.[9] Τα σημειώματα αυτά είναι τα μόνα τεκμήρια της θέσης του Καβάφη μέσα στο πλέγμα των οικογενειακών σχέσεων, της σχέσης του με τη μητέρα του και της θέσης της στη συνείδηση του ποιητή. Ακολουθεί η δημοσίευση ανέκδοτων στιχουργικών σημειώσεων του Καβάφη, οι οποίες υποστηρίζουν παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν στο κείμενο «Ἡ Συνάντησις τῶν φωνηέντων ἐν τῇ προσωδίᾳ» και ανέκδοτων αποδελτιώσεών του από τα Δημοτικά τραγούδια, τον Σολωμό τον Παλαμά, τον Νιρβάνα, τον Καρασούτσα και τον Ραγκαβή.[10] Η δεύτερη κατεύθυνση προς την οποία θα κινηθούν οι μελέτες του Πιερή αφορά την ερμηνευτική. Στο κλείσιμο της προηγούμενης δεκαετίας δημοσιεύει μια μελέτη όπου αναστοχάζεται πάνω στον κριτικό τόπο ότι ο Καβάφης είναι ποιητής του κλειστού χώρου και του αστικού περιβάλλοντος, για να δείξει πειστικά ότι ο Καβάφης είναι ποιητής «του άστεως δίπλα στη θάλασσα», αφού σε 47 του ποιήματα, δηλαδή στο 17% του συνολικού του έργου επανέρχεται η θάλασσα, άμεσα ή έμμεσα, ως κυριολεξία ή ως μεταφορά, ως θέμα ή ως σκηνικό.[11] Μέσα στην επόμενη δεκαετία δημοσιεύει καβαφικές μελέτες με διαφορετική θεματολογία που φανερώνει την εμπεδωμένη εποπτεία του καβαφικού έργου και της σχετικής βιβλιογραφίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο ανασκευάζει την ερμηνεία του ποιήματος «Μύρης∙ Αλεξάνδρεια του 340 μ. Χ.» από τον καθηγητή Μάσσιμο Πέρι δείχνοντας πώς η αφηγηματική δομή και η διαχείριση του άξονα του χρόνου στη σκηνοθεσία του ποιήματος προστατεύει την αμοιβαιότητα του έρωτα ανάμεσα σε έναν χριστιανό και έναν παγανιστή.[12] Συμβολή στη σχέση του Καβάφη με το Βυζάντιο αποτελεί μια άλλη εργασία του όπου δείχνει, μέσα από τα καβαφικά κείμενα, την «αντιδυτική» στάση του ποιητή απέναντι στο Βυζάντιο και την κριτική του στάση αναφορικά με την ευρωπαϊκή ιστοριογραφία.[13] Αλλά το θέμα που μελέτησε πιο συστηματικά ο Πιερής αφορά τη σχέση έρωτα και εξουσίας στο ποιητικό έργο του Καβάφη, με εκ του σύνεγγυς ανάγνωση ποιημάτων του και αναγωγή στις πολιτικές του απόψεις. Όπως δείχνουν οι σχετικές μελέτες του, που εκτείνονται σε διάρκεια μιας δεκαετίας, το θέμα αυτό υπήρξε κομβικό για την προσωπική του προσέγγιση της καβαφικής ερωτικής ποίησης.[14] Το 2000 είναι η χρονιά που εκδίδεται με επιμέλεια του ίδιου ένας σημαντικός τόμος ο οποίος περιλαμβάνει 27 μελέτες για τον μοντερνισμό, τον κοσμοπολιτισμό και τις διαπολιτισμικές σχέσεις στην ποίηση του Καβάφη. Πρόκειται για τα πρακτικά ενός διεθνούς συμποσίου που είχε οργανώσει το Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου το 1997.[15] Στον τόμο αυτό θα περιλάβει και δική του μελέτη για το θέμα των μικτών ταυτοτήτων και της μίμησης στα καβαφικά ποιήματα.[16] Η όψιμη φάση της καβαφικής συγγραφικής δραστηριότητας του Πιερή επικεντρώνεται σε εκδόσεις και δημοσίευση αρχειακού υλικού, με πρώτη τη χρηστική έκδοση των Πεζών του Καβάφη,[17] όπου συγκέντρωσε, εκτός από τα ήδη εκδεδομένα το 1963, όλα τα κείμενα που δημοσιεύτηκαν έκτοτε και πρόσθεσε και ανέκδοτα κείμενα από το Αρχείο Καβάφη. Συμβολή στη μελέτη του ερωτικού Καβάφη αποτελεί η εργασία του για την ανολοκλήρωτη συλλογή του Καβάφη «Πάθη»,[18] της οποίας ο αυτόγραφος κατάλογος περιέχει ποιήματα που εντάσσονται, ως επί το πλείστον, στην ερωτική / ηδονική περιοχή της καβαφικής ποίησης. Όπως επισημαίνει ο Πιερής, η μελέτη της ανολοκλήρωτης αυτής συλλογής δείχνει πόσο διευρυμένη είναι στην αντίληψη του ποιητή η έννοια του ερωτικού, καθώς το θέμα της ηδονής δεν περιορίζεται στο «πάθος» της ομοφυλοφιλικής ερωτικής εμπειρίας, αλλά περιλαμβάνει τα πάθη ενός μεγάλου δημιουργού και συνειδητού τεχνίτη, και αφορούν ζητήματα πολιτικής και ποιητικής ηθικής, καθώς και θέματα καλαισθησίας και αισθητικής. Πολλαπλώς σημαίνουσα εκδοτική χειρονομία συνιστά η δημοσίευση του «Αναλυτικού και ειδολογικού Καταλόγου του Αρχείου Καβάφη», το 2015, στον αφιερωματικό τόμο του περιοδικού Κονδυλοφόρος, για τα 20 χρόνια από την εκδημία του εμπνευστή του, Γ. Π. Σαββίδη.[19] Ο Κατάλογος αυτός, όπως μας ενημερώνει το «εισαγωγικό σημείωμα», είχε μια ενδιαφέρουσα πορεία συγκρότησης και δημοσιοποίησης, καθώς γνώρισε διακριτά στάδια ανάπτυξης από το «πρωτοβάθμιο / ενημερωτικό», που δημοσίευσε ο Γ. Π. Σαββίδης το 1963, στο «ενδιάμεσο / χρηστικό», που αφορά την περίοδο ως το 1982, οπότε ολοκληρώθηκε η αναλυτικότερη καταγραφή του, έως τη δημοσίευσή του το 2015, με ενσωματωμένο όλο το υλικό του Αρχείου (τα δύο σώματα που είχαν αποσπαστεί και επιστράφηκαν από τον Γιώργο Παπουτσάκη και τον Μιχάλη Περίδη και τα κατάλοιπα του Αρχείου Σεγκόπουλου). Χάρη στην αναλυτική παρουσίαση του Καταλόγου από τον Πιερή, στο εισαγωγικό του σημείωμα εγγράφεται και η περιπέτεια της πρόσληψης του Αρχείου Καβάφη, καθώς και η συμβολή στη μελέτη του άλλων άξιων καβαφιστών. Η αυτοτελής έκδοση του Λεξικού παραθεμάτων του Καβάφη από τον Πιερή ολοκληρώνει τη δημοσίευση υλικού από το Αρχείο Καβάφη, τιμώντας τη μαθητεία του στον Γ. Π. Σαββίδη ο οποίος είχε δημοσιοποιήσει την ύπαρξη αυτού του Λεξικού το annus mirabilis της καβαφικής βιβλιογραφίας 1963. Πρόκειται για μια χρηστική συλλογή 529 ασυνήθιστων λέξεων ή νεολογισμών, μαζί με τα αποσπάσματα όπου αυτά απαντούν και ένα σχεδίασμα κατατοπιστικής εισαγωγής.[20] Εκτός από χρήσιμο εργαλείο, το Λεξικό ρίχνει περισσότερο φως στη γλωσσική σκευή και το εύρος της αναγνωστικής δραστηριότητας του Καβάφη. Με αυτή την άψογη εκδοτικά εργασία ολοκληρώνεται η πολύτιμη παρακαταθήκη του Πιερή στις καβαφικές σπουδές, αφήνοντάς μας με την εύλογη απορία τι θα ακολουθούσε αν δεν είχε αναχωρήσει τόσο πρόωρα. Πολυσχιδής και πολυτάλαντος, πολίτης του κόσμου, παθιασμένος με την ποίηση και το θέατρο, και αφοσιωμένος μελετητής της λογοτεχνίας, ο Μιχάλης Πιερής αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ικμάδας του στο έργο του Αλεξανδρινού, το οποίο προσέγγισε μέσα από διαφορετικούς ρόλους: ως μελετητής, ως επιμελητής, ως δάσκαλος, ως σκηνοθέτης. Το νήμα που συνδέει όλες αυτές τις δραστηριότητες είναι η στέρεη γνώση και η ανιδιοτελής αφοσίωση που διακρίνει μια σημαντική γενιά καβαφιστών που βγήκαν από το εργαστήριο του Γ. Π. Σαββίδη. ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ Τα «ποιήματα της Αυστραλίας» του Μιχάλη Πιερή Οι Cavafistas, το Αρχείο Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση και η γενεαλογία μιας αθλιότητας [1] Μιχάλης Πιερής, K. Π. Kαβάφης: έφοδος στο σκοτάδι (η εξελικτική πορεία), στη σειρά «Tο μικρό δέντρο» 6, Αθήνα 1982. Η πρώτη εργασία του Πιερή για τον Καβάφη υπήρξε η μεταπτυχιακή του διατριβή «To φως και το σκοτάδι στην ποίηση του Καβάφη» (1978) (Βλ. https://search.lib.auth.gr/Record/1001572). [2] Diana Haas, Μιχάλης Πιερής, Bιβλιογραφικός Oδηγός στα 154 ποιήματα του Kαβάφη, Eρμής, Αθήνα 1984. Η συνεργασία των δύο καβαφιστών, με την αρωγή της Eλένης Kαλοκύρη και του Δημήτρη Kαλοκύρη, είχε οδηγήσει έναν χρόνο πριν στη δημοσίευση ενός άλλου εξαιρετικά χρήσιμου εργαλείου: «Xρονολόγιο K. Π. Kαβάφη», Xάρτης 5-6 (Aπρίλιος 1983, αφιέρωμα στον K. Π. Kαβάφη), 514-25. [3] «Πίνακας τίτλων ποιημάτων ποιητικής του K. Π. Kαβάφη». Σε συνεργασία με τον Γ. Π. Σαββίδη. Bλ. Γ. Π. Σαββίδης, Mικρά Kαβαφικά, τομ. A΄, Eρμής 1985, 284 και 308-11. «Mια πρώτη καταγραφή τίτλων ποιημάτων του Kαβάφη που μπορούν να θεωρηθούν πολιτικά». Σε συνεργασία με τον Γ. Π. Σαββίδη. Bλ. Γ. Π. Σαββίδης, Mικρά Kαβαφικά, τομ. A΄, Eρμής 1985, 316 και 330-33. «Eυρετήριο κυρίων ονομάτων και καβαφικών κειμένων», στο δίτομο έργο του Γ. Π. Σαββίδη Mικρά Kαβαφικά, Eρμής 1985, 1987. Bλ. τόμ. B΄, 12 και 473-516. [4] «O Kαβάφης και η Kύπρος. (Παρουσίαση δώδεκα ανέκδοτων επιστολών και άλλων στοιχείων από το Aρχείο Kαβάφη)», O Kύκλος 19-20 (Λάρνακα, Γενάρης-Aπρίλης 1986) 3-71. Η μελέτη εντάχθηκε στο βιβλίο του «Από το μερτικόν της Κύπρου», Καστανιώτης Αθήνα 1991, 49-142. [5] Η εργασία αυτή θα δημοσιευτεί δύο χρόνια αργότερα: «Ο Τσίρκας και οι νεότεροι κριτικοί του Καβάφη». Δελτίο της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας 10 (Αθήνα 1988), 75-79. [6] «“Εχάνετον η Ρωμανία...” / “... η Ρωμανία πάρθεν”. Μαχαιράς / Καβάφης: σκέψεις από τη μεριά της Κύπρου», στον τόμο Κ. Π. Καβάφης. Ημερολόγιο 2001, επιμ. Κατερίνα Κωστίου, εκδόσεις Διάμετρος, Χαλκίδα 2001, 274-278. [7] «Νερά της Κύπρου, της Συρίας, και της Αιγύπτου». Σπουδή στον “θεατρικό” Καβάφη, Θεατρικό Εργαστήρι Πανεπιστημίου Κύπρου, Λευκωσία 2013. [8] «Kαβάφης και ιστορία», O Πολίτης, 62 (Σεπτέμβριος 1983), 73-77. Βλ. και στο Σωκράτης Σκαρτσής (επιμ.), Πρακτικά Συμποσίου Ποίησης, Πανεπιστήμιο Πατρών 1-3 Ιουλίου 1983, Γνώση, Αθήνα 1984, 373-388. Επίσης, στο Μ. Πιερής (επιμ.), Eισαγωγή στην ποίηση του Kαβάφη, Πανεπιστημιακές Eκδόσεις Kρήτης, Ηράκλειο 1994, 397- 411. [9] «K. Π. Kαβάφη, [Σημειώματα για τα τελευταία χρόνια και την αρρώστια της Xαρίκλειας Kαβάφη] (1899)», Mολυβδο-κονδυλο-πελεκητής 3 (1991), 171-210. [10] «Περί της στιχουργίας του Καβάφη», στον τόμο Η ελευθέρωση των μορφών. Η ελληνική ποίηση από τον έμμετρο στον ελεύθερο στίχο (1880-1940), επιμ. Νάσος Βαγενάς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1996, 125-154. [11] «Cavafy and the Sea», Journal of Modern Greek Studies 7 (1989), 273-286. [12] «“Inter-Love”: Cavafy’s Humanistic Answer Bridging the Gaps», Modern Greek Studies Yearbook 8 (1992), 221-230. [13] «C. P. Cavafy. The “byzantine Nobleman” of contemporary European poetry». Στο E. Konstantinou (επιμ.), Byzantinische stoffe und motive in der Europäischen Literatur 19. und 20. Jahrhunderts, Peter Lang, Frankfurt-Berlin-NewYork-Paris-Wien, Sonderdruct 1998, 253-265. [14] «Έρως και εξουσία: όψεις της ποιητικής του Kαβάφη», Mολυβδοκονδυλο-πελεκητής 6 (1999), 37-57∙ «Έρως και εξουσία: όψεις της ποιητικής του Kαβάφη, [β]», O Πολίτης 74 (Mάρτιος 2000), 56-61∙ «Έρως και Εξουσία: Καβάφης, Ελύτης», Νέα Εστία 1812 (Ιούνιος 2008), 1087-1104. [15] H ποίηση του κράματος. Mοντερνισμός και διαπολισμικότητα στο έργο του Kαβάφη, Πανεπιστημιακές Eκδόσεις Kρήτης, Ηράκλειο 2000. [16] «“Είμεθα ένα κράμα εδώ”: Ο Ρέμων ως εικόνα του Χαρμίδη», ό.π., 301-307. [17] Κ. Π. Καβάφη, Τα πεζά (1882;-1931), Ίκαρος, Αθήνα 2003. [18] «Πάθη/Passions: A Latent Poetic Collection by Cavafy», στο Κάμπος, Cambridge Papers in Modern Greek, No 17 (Cambridge, 2009), 38-53. [19] «Aρχείο Kαβάφη. Aναλυτικός και ειδολογικός κατάλογος», Kονδυλοφόρος 14 (2015) 217-395. Σε συνεργασία με τον Γ. Π. Σαββίδη. [20] Κ. Π. Καβάφη, Το Λεξικό παραθεμάτων, Ίκαρος, Αθήνα 2015.

«Τα πολλαπλά στρώματα της έμπνευσης»: η καβαφική διαδρομή του Μιχάλη Πιερή

Σύνδεση