«Συστημικός Ρατσισμός» ή Επιστημονική Φαντασία;

Nicholas Wade, A Troublesome Inheritance: Genes, Race and Human History [Ενοχλητική κληρονομιά. Γονίδια, φυλή και ιστορία της ανθρωπότητας], Penguin Press, σελ. 288 Ένα από τα πιο ευαίσθητα, σύνθετα και επικίνδυνα θέματα συζήτησης, ιδίως στις μέρες μας, έχει να κάνει με τις ανθρώπινες «φυλές», τις διαφορές ανάμεσά τους, τις διακρίσεις, την ιστορική εξέλιξη, και την σημερινή απόλυτη πολιτικοποίησή του. Η σπάθη της κατηγορίας για «ρατσισμό» επικρέμαται πάνω από όποιον τολμήσει να διαφοροποιηθεί από το αφήγημα που έχει επικρατήσει, δηλαδή πως οι διαφορές μεταξύ των «φυλών» είναι απλώς «πολιτισμικές» και ότι η λευκή φυλή και μόνον, ιστορικά, έχει εκμεταλλευτεί και καταπιέσει όλες τις άλλες. Είναι, βέβαια, ιστορικά θεμελιωμένο ότι η αποικιοκρατία αλλά και άλλες ιστορικές συγκυρίες πράγματι οδήγησαν σε ακραίες ενέργειες και συστήματα όπως αυτό της δουλείας και δικαιολογημένα δημιουργήθηκαν τα αντίστοιχα στερεότυπα. Ακόμα, υπήρξαν «επιστημονικές» έρευνες που οδήγησαν σε θεωρίες «ανωτερότητας» της λευκής φυλής και τον κλάδο της ευγονικής που υπήρξε και βάση των Ναζιστικών εγκλημάτων και βαρβαροτήτων. Τέλος, σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου υπήρξαν στο παρελθόν υποδουλώσεις και εξανδραποδισμοί που βασίζονταν σε φυλετικές διαφορές. Σήμερα, φυλετικές διακρίσεις συνεχίζουν να υπάρχουν σχεδόν παντού. Η μορφή τους έχει υποστεί αλλαγές και διορθώσεις σε σημείο που η κατάσταση η οποία επικρατεί (ιδίως στις προηγμένες χώρες της Δύσης) έχει οδηγήσει σε σχεδόν πλήρη εξάλειψη των διακρίσεων. Αυτό βέβαια στις μέρες μας αμφισβητείται έντονα από την αναδυόμενη θεωρία ότι ο ρατσισμός στην Αμερική και την Ευρώπη είναι «συστημικός». Το τι ακριβώς υπονοείται με τον όρο «συστημικός» επιδέχεται διάφορες ερμηνείες που έχουν οδηγήσει σε βαθιές διαφωνίες και αντιπαραθέσεις. Αυτά είναι περίπου γνωστά και έχουν συζητηθεί κατά κόρον. Το «καινούργιο» είναι ότι οι ερευνητές τις τελευταίες δεκαετίες «αποτύπωσαν» με πληρότητα το ανθρώπινο γονιδίωμα, ώστε να μπορεί να μελετηθεί και (ίσως) κατανοηθεί ο ρόλος της βιολογίας και του περιβάλλοντος στην εξέλιξη και την διαφοροποίηση των φυλών. Τέτοια μελέτη όμως μόνο απλή δεν είναι. Η δομή του γονιδιώματος είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και απαρτίζεται από πλήθος γονιδίων, η σχέση των οποίων με τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά κάθε άλλο παρά έχει αποκρυπτογραφηθεί και κατανοηθεί. Μερικοί τολμηροί ερευνητές ανακίνησαν τα νερά στο θέμα της κατανόησης των βιολογικών διαφορών με πειράματα που στηρίζονταν σε τεστ νοημοσύνης, όπως λ.χ. ο Τσαρλς Μάρρεϋ, με το περίφημο δημοσίευμά του για την «κωδωνοειδή καμπύλη» εδώ και περίπου τριάντα χρόνια.[1] Η κατακραυγή υπήρξε απόλυτη και ακαριαία. Η ρετσινιά του ρατσιστή απευθύνεται άμεσα και καθολικά σε οποιονδήποτε τολμήσει να θέσει το ερώτημα της βιολογικής βάσης κάποιων διαφορών μεταξύ των «φυλών». Ιδίως αν «αγγίζει» το θέμα της ευφυίας και των διανοητικών ικανοτήτων. Βέβαια, είναι δύσκολο να αποδομηθεί η άποψη ότι υπάρχουν βιολογικές διαφορές που οδηγούν σε διαφορετικές ευαισθησίες στις παθογένειες, ή σε διαφορετικά σωματικά χαρακτηριστικά και φυσικές δεξιότητες. Η χρήση των όρων νέγρος, κίτρινος, ερυθρόδερμος, κ.ά., έχει όχι μόνο ελαττωθεί, αλλά ουσιαστικά καταργηθεί. Μπορεί η φυλή με την κλασική έννοια να μην έχει νόημα αλλά οι πληθυσμοί και κάποιες ομάδες πληθυσμών έχουν όντως ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και σε γενετικό επίπεδο. Αυτή καθαυτή η ύπαρξη ορισμένων αναγνωρίσιμων διαφορών (όπως το χρώμα της επιδερμίδας, η τριχοφυΐα, και άλλα μορφολογικά χαρακτηριστικά) είναι η βάση του ορισμού των πληθυσμών. Σε κάθε περίπτωση, σήμερα δεν μιλάμε για φυλές αλλά για πληθυσμούς. Όχι για λόγους «πολιτικής ορθότητας», αλλά επειδή, πρώτον, η έννοια της «φυλής» στη βιολογία έχει άλλο περιεχόμενο και, δεύτερον, οι «φυλές» που αναφέρονται είναι απλώς γενικεύσεις βασισμένες σε δυο-τρία χαρακτηριστικά, και δεν αποτυπώνουν την πραγματική διαφοροποίηση των πληθυσμών. Όπου λοιπόν παρακάτω αναφερόμαστε σε «φυλές» εννοούμε πληθυσμούς ή ομάδες πληθυσμών. Όμως ούτε αυτές οι διαφορές γίνονται δεκτές στον σύγχρονο διάλογο για βιολογική βάση. Η εξήγηση γιατί, φερ’ ειπείν, οι αθλητές που διακρίνονται σε ορισμένα σπορ είναι ως επί το πλείστον μαύροι και πάλι ανατρέχει σε πολιτισμικές διαφορές. Το επιχείρημα είναι ότι οι μαύροι στην Αφρική (αλλά και σήμερα στην Αμερική) τείνουν να ειδικεύονται «πολιτισμικά» στο μπάσκετ, την πυγμαχία, το τρέξιμο κ.λπ., και όχι στις ρίψεις, την ιππασία, το τένις, κ.ο.κ., λόγω των συνθηκών ζωής των παιδικών τους χρόνων. Υπάρχει ουσιαστικά φοβία πως αν γίνει δεκτό ότι για τις διαφορές που παρατηρούνται η αιτία μπορεί να είναι βιολογική, τότε το επόμενο αναπόφευκτο βήμα είναι η διερεύνηση των νοητικών διαφορών ή των στοιχείων συμπεριφοράς και, άρα, αυτό οδηγεί στην ευγονική και τον ρατσισμό. Αυτή η εισαγωγή σκοπεύει να καθορίσει το πλαίσιο για την θεώρηση του βιβλίου του Νίκολας Γουέιντ Ενοχλητική κληρονομιά. Το βιβλίο πρωτοδημοσιεύτηκε το 2014 και η υποδοχή του σημαδεύτηκε από εκτεταμένα πυρά με κατηγορίες για ελλιπή και ψευδοεπιστημονική ανάλυση και με επιθέσεις και ύβρεις για συγκαλυμμένο ρατσισμό. Οι επιθέσεις αυτές αναζωπυρώθηκαν πρόσφατα με την ευκαιρία της δημοσίευσης ενός εκτενούς άρθρου από τον Γουέιντ για το θέμα της προέλευσης του κορονοϊού.[2] Να σημειωθεί ότι ο Νίκολας Γουέιντ ήταν για πολλά χρόνια ο επιστημονικός αναλυτής των New York Times, με τακτικές δημοσιεύσεις εμπεριστατωμένων άρθρων χωρίς πολιτικές αποχρώσεις. Μόλις όμως έθιξε το θέμα των βιολογικών βάσεων των χαρακτηριστικών πληθυσμιακών ομάδων εξοστρακίστηκε. Και το πρόσφατο άρθρο για τον κορονοϊό (που εξηγεί για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό λεπτομερώς τα χαρακτηριστικά της δομής του κορονοϊού και ενισχύει την υποψία ότι δεν επρόκειτο για μετάδοση από ζώο στον άνθρωπο, αλλά ότι πιθανόν προέρχεται από το εργαστήριο της Γουχάν) αποτέλεσε το «κερασάκι» στην τούρτα. Οι επιθέσεις εναντίον του ήταν μαζικές, και χωρίς αντεπιχειρήματα τα οποία να αντικρούουν την επιστημονική ανάλυση που οδήγησε στα συμπεράσματά του. Να σημειωθεί ότι δεν κατέληγε με βεβαιότητα στο συμπέρασμα ότι πράγματι ο ιός προήλθε από το εργαστήριο. Απόδειξη για αυτόν τον ισχυρισμό (τουλάχιστον ακόμα) δεν υπάρχει. Όπως και δεν υπάρχει απόδειξη ότι προήλθε από κάποιο ζώο μέσω ενδιάμεσου οργανισμού. Απλά ο συγγραφέας ανέλυσε και τις δύο εκδοχές με τεχνικές παρατηρήσεις και συγκρίσεις αφήνοντας το συμπέρασμα στον αναγνώστη. Η υπόθεση της δυνατότητας προέλευσης από το εργαστήριο όμως θεωρήθηκε από πολλούς «ιεροσυλία» στο σημερινό κλίμα που επικρατεί στην Αμερική και ως εκ τούτου έπρεπε να κατακεραυνωθεί. Και κατακεραυνώθηκε. Εκεί έγκειται το πρόβλημα και για τα φυλετικά χαρακτηριστικά. Στην Ενοχλητική κληρονομιά ο Γουέιντ αποτόλμησε να στηριχθεί στην σχετικά πρόσφατη αποκρυπτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος και να αναπτύξει μια θεωρία (με τεκμηρίωση και σοβαρά επιστημονικά επιχειρήματα) ότι η βιολογική εξέλιξη των ανθρώπων διαφοροποιήθηκε από το περιβάλλον στο οποίο οι διάφορες ομάδες κατέληξαν μετά την νομαδική μετακίνησή τους. Έτσι, υποστήριξε, τα φυλετικά χαρακτηριστικά, λόγου χάρη, των λευκών (περιλαμβανομένου και του χρώματος του δέρματος) αναπτύχθηκαν εξελικτικά, επηρεασμένα από το φυσικό, κλιματικό περιβάλλον του ευρωπαϊκού γεωγραφικού χώρου και αυτά των μαύρων από το περιβάλλον της Αφρικής. Παρότι στηρίζει την θεωρία του σε εξηγήσεις οι οποίες έχουν επιστημονική βάση, παραδέχεται ξεκάθαρα πως πρόκειται για μια θεωρία που μένει να αποδειχθεί και ότι κάθε άλλο παρά υποστηρίζει συμπεράσματα περί ευφυίας και δεξιοτήτων. Εξάλλου η ανάμιξη των φυλών επί αρκετούς αιώνες έχει διασταυρώσει τα χαρακτηριστικά που πηγάζουν από τους γενοτύπους, οπότε δεν νοείται πλέον (εκτός εξαιρέσεων) απόλυτα «καθαρή» φυλετική ταυτότητα. Παρεμπιπτόντως, υπάρχει και ένας άλλος αξιόλογος αρθρογράφος (προερχόμενος και αυτός από το περιβάλλον των New York Times από όπου πρόσφατα εκδιώχθηκε λόγω των θέσεών του, οι οποίες δεν ετύγχαναν της έγκρισης της νέας πολιτικής γραμμής της εφημερίδας), ο Άντριου Σάλλιβαν, ο οποίος υποστήριξε σε πρόσφατο άρθρο του ότι οι «φυλές» είναι βιολογικά διαφορετικές όσον αφορά τις δεξιότητες και άλλα χαρακτηριστικά, χωρίς κάποια να είναι «ανώτερη» ή «κατώτερη» από τις άλλες.[3] Και ότι οι άνθρωποι ανήκουν στην ίδια βιολογική τάξη αλλά με επιμέρους διαφορές που είναι αδιαμφισβήτητες. Η κρατούσα άποψη για τις διαφορές είναι ότι προέρχονται από «πολιτισμικά» αίτια, ενώ η τοποθέτησή του είναι ότι προέρχονται από περιβαλλοντικά αίτια τα οποία διαμόρφωσαν την δομή του γονιδιώματός τους. Αυτή η θεωρία όμως αναθεματίζεται σήμερα. Δεν συζητείται καν. Όποιος τολμήσει να προτείνει ακόμα και ότι ίσως θα ήταν πρέπον και χρήσιμο να γίνει επιστημονική έρευνα για να αποδείξει ή να απορρίψει την θεωρία, χαρακτηρίζεται ρατσιστής και εξοβελίζεται στο πυρ το εξώτερον. Ενώ τίποτε δεν έχει αποδειχθεί, η διερεύνηση του θέματος απαγορεύεται. Οπότε περνάμε στην ουσία του προβλήματος. Υπάρχει πλέον ελευθερία έκφρασης και διατύπωσης γνώμης; Και δεν εννοούμε μόνο στην πολιτική αρένα, όπου υποτίθεται ότι την καθιερώνει η Πρώτη Τροποποίηση του Συντάγματος των ΗΠΑ, και που δυστυχώς σήμερα έχει καταντήσει πλέον σχεδόν ένα αστείο. Μόνον οι εμιγκρέδες από την Ανατολική Ευρώπη κατανοούν την τεκτονική μεταβολή που έχει συμβεί στις ΗΠΑ όσον αφορά την ελευθερία έκφρασης (και όχι μόνον). Και δεν εννοούμε απλώς την έκφραση γνώμης. Εννοούμε την ελευθερία των επιστημόνων να διερευνήσουν οποιοδήποτε θέμα για την αναζήτηση της αλήθειας. Και τίθεται το ερώτημα: Δεν ενδιαφέρει την κοινωνία να διευκρινιστεί αν τα μέλη ενός πληθυσμού έχουν ανοσοποιητικό σύστημα ισχυρότερο από μέλη άλλου πληθυσμού; Δεν ενδιαφέρει αν η ανταπόκριση του οργανισμού μελών ενός πληθυσμού σε ορισμένα φάρμακα είναι ευνοϊκότερη από ό,τι σε μέλη ενός άλλου πληθυσμού; Γιατί τέτοια ερωτήματα δεν πρέπει να εγείρονται; Και γιατί δεν επιτρέπεται καν η διερεύνησή τους από κατάλληλα εκπαιδευμένους ερευνητές; Η περίπτωση της Ενοχλητικής κληρονομιάς είναι χαρακτηριστική. Τόλμησε ο συγγραφέας να αναρωτηθεί αν οι διαφορές ανάμεσα στις «φυλές» έχουν βιολογική ρίζα και αίτια; Πρέπει να ακυρωθεί. Και να ακυρωθεί για πάντα και για όλα. Το παροιμιώδες «δεν δικαιούται διά να ομιλεί», δηλαδή. Στην New York Review of Books δημοσιεύθηκε εκτενής κριτική του εν λόγω βιβλίου από τον καθηγητή Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ, Χ. Άλλεν Ορρ, το 2015.[4] Ήταν καλόπιστη και παραδεχόταν τις αρετές του πονήματος και την εμπεριστατωμένη μελέτη ενός θεμελιώδους προβλήματος με βάση τελευταίες επιστημονικές ανακαλύψεις. Επεσήμανε και ατέλειες και το γεγονός ότι από ένα σημείο και μετά το βιβλίο διατύπωνε μια θεωρία και όχι ένα αδιαφιλονίκητο επιστημονικό συμπέρασμα. Ως εκεί έχει καλώς. Ποια επιστημονική θεωρία δεν περνάει από λεπτομερή έλεγχο; Αλλά όταν πάνω από εκατό επιστήμονες εξεγέρθηκαν συγκεντρώνοντας υπογραφές[5] για να ακυρώσουν το βιβλίο και να το ρίξουν στον Καιάδα (μαζί με τον συγγραφέα), αναρωτιέται κανείς τι έχει συμβεί. Και όταν κατόπιν προέκυψε νέο πόνημα του συγγραφέα με «ενοχλητικά» ερωτήματα για την προέλευση του κορονοϊού, οι ίδιοι επικριτές επιτίθενται αντανακλαστικά με τον ίδιο τρόπο, επικαλούμενοι μάλιστα και την Ενοχλητική κληρονομιά, σαν οιονεί αντισώματα εναντίον ενός παθογόνου. Η ψυχρολουσία που επιφυλάσσεται πλέον σε όποιον τολμήσει να «σκαλίσει» ενοχλητικά θέματα έχει γίνει καθεστώς. Υπάρχει, ανάμεσα σε αναρίθμητους καλοθελητές, και ένας «ακτιβιστής» (όπως είναι η τρέχουσα προσωνυμία), ονόματι Γκάβιν Έβανς[6], ο οποίος έχει ξεσπαθώσει και αρθρογραφεί σε ευήκοα ΜΜΕ για να κονιορτοποιήσει όσους τολμούν να εγείρουν άβολα ερωτήματα.[7] Όμως τι είναι αυτό που φοβούνται τόσο πολύ ώστε να φιμώνουν όποιον θίγει τέτοια θέματα; Είναι παραδεκτό ότι ουδείς γνωρίζει εάν και κατά πόσον η βιολογική βάση του ανθρώπου, το γονιδίωμά του ή ο γενότυπός του, δηλαδή, καθορίζει ή επηρεάζει τις νοητικές ικανότητες και επιδόσεις. Σε μεγάλο βαθμό δεν είναι καν γνωστό κατά πόσον επηρεάζει απλούστερα φυσιολογικά χαρακτηριστικά και τι πληροφορία παρέχει για την μελλοντική εξέλιξη της υγείας του ατόμου. Επομένως, γιατί τόση όχι μόνον ανησυχία αλλά πανικόβλητη αντίδραση αν κάποιος θέσει το ερώτημα ή, ουαί και αλίμονο, αν διατυπώσει μια θεωρία (ακόμα και αν το κάνει με επιστημονικές μεθόδους); Η καλόπιστη «εξήγηση» είναι ο φόβος ότι όταν εγείρονται τέτοια ερωτήματα, τότε οδηγούν νομοτελειακά σε συγκρίσεις των «φυλών» και αναβίωση θεωριών περί «ανωτέρων» και «κατωτέρων» φυλών. Όμως οι αντιδράσεις δεν είναι πάντοτε καλόπιστες. Στο σημερινό κοινωνικό κλίμα όπου οι υπερευαισθησίες έχουν ενισχυθεί σε επίπεδο παραλογισμού, ελλοχεύουν και δυνάμεις που εκμεταλλεύονται τα ενοχλητικά ερωτήματα για εξυπηρέτηση διαφόρων ανίερων σκοπών. Η δαιμονοποίηση πολιτικών προσανατολισμών, η επιδίωξη επικράτησης για ίδια συμφέροντα, η διάβρωση του εκπαιδευτικού υλικού σε σχολεία και πανεπιστήμια, η διάδοση καινοφανών θεωριών αρλουμπολογίας (που περιλαμβάνουν και την προσπάθεια αποδόμησης των βάσεων του Δυτικού Πολιτισμού), και η σύγχυση που έχει κυριαρχήσει στην κοινωνία, ευνοούν ουσιαστικά ένα καινούργιο είδος Ιεράς Εξέτασης. Η καταγγελία επομένως ότι η διατύπωση ορισμένων σκέψεων αποτελεί ανοσιούργημα συστημικού ρατσισμού συνεπάγεται την εξαφάνιση της ελεύθερης έκφρασης χωρίς τον φόβο συνεπειών, αλλά και σε εξάλειψη της ελευθερίας στην επιλογή και μελέτη προβλημάτων επιστημονικής έρευνας που πρέπει να είναι απρόσκοπτη. Επιστήμονες και καθηγητές διακινδυνεύουν (τουλάχιστον) την καταστροφή της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας. Και η Επιστήμη εγκαταλείπεται στα χέρια της Επιστημονικής Φαντασίας. Το μελλοντικό κόστος στην κοινωνία από την επικράτηση αυτού του ρεύματος είναι ανυπολόγιστο. Η δε «ρετσινιά» του ρατσισμού που εκτοξεύεται αφειδώς εναντίον κάθε προσπάθειας ορθολογικού διαλόγου για θεμελιώδη προβλήματα της ανθρωπότητας ή θα οδηγήσει σε πολιτισμική ατροφία ή θα ενισχύσει την πιθανότητα ακραίων αντιπαραθέσεων, ακόμη και βίαιων συγκρούσεων. Ρατσισμός δεν είναι η αναγνώριση διαφορών μεταξύ των «φυλών». Είναι οι διακρίσεις που επιλέγονται λόγω αυτών των διαφορών. Η αμερόληπτη ανάγνωση της Ενοχλητικής κληρονομιάς θα βοηθήσει τον αναγνώστη να βγάλει τα συμπεράσματά του. Για το καλό του ίδιου και της κοινωνίας. [1] Richard J. Herrnstein, Charles Murray, The Bell Curve: Intelligence and Class Structure in American Life, Free Press, 1994. https://bit.ly/2TjEPP2 [2] Nicholas Wade, “The origin of COVID: Did people or nature open Pandora’s box at Wuhan?”, 21 Μαΐου 2021, διαθέσιμο στο https://bit.ly/3czdpvc [3] Andrew Sullivan, “The Logic Of Bell Curve Leftism. A twist not many of us saw coming”, The Weekly Dish, 11 Σεπτεμβρίου 2020. Διαθέσιμο στο https://bit.ly/3wYFC6E [4] H. Allen Orr, “Stretch Genes”, The New York Review of Books, 5 Ιουνίου 2014. [5] “A Troublesome Inheritance”. Για την ακρίβεια 143 υπογραφές. Δημοσιεύθηκε στο The New York Times Book Review, 8 Αυγούστου 2014. Διαθέσιμο στο https://stanford.io/3dvzhI9 Το άρθρο του David Dobbs, “The Fault in Our DNA”, στο οποίο αναφέρονται δημοσιεύθηκε στους NYT, 10 Ιουλίου 2014. [6] Gavin Evans, Skin Deep: Dispelling the Science of Race, ‎Oneworld Publications 2019. [7] Λ.χ. Charles Murray, Facing Reality: Two Truths about Race in America, ‎Encounter Books, 2021.

«Συστημικός Ρατσισμός» ή Επιστημονική Φαντασία;

Σύνδεση