Έμιλυ Ντίκινσον: Οι τρεις επιστολές στον «αφέντη»

Ποίημα: 754/764 Η ζωή μου στεκόταν – Όπλο Γεμάτο – Στις γωνίες – ώσπου μια Μέρα Πέρασε ο Ιδιοκτήτης – μ’ αναγνώρισε – Και μαζί του Με πήρε – Τώρα περιπλανιόμαστε στα δικά μας Δάση – Και τώρα Ελάφια κυνηγάμε – Και όποτε μιλάω στ’ Όνομά του – Τα Βουνά αμέσως αποκρίνονται – Κι όταν χαμογελώ, εγκάρδιο φως Φωτίζει την Κοιλάδα – Λες κι ένα πρόσωπο εκρηκτικό Άφηνε τη χαρά του να φανεί – Κι όταν η Νύχτα φτάνει – και η καλή μας Μέρα σβήνει – Στέκομαι στου Αφέντη το Προσκέφαλο – Προτιμότερο απ’ το να ’χω – μαζί του μοιραστεί – αφράτο πουπουλένιο μαξιλάρι – Στον εχθρό του – είμαι αμείλικτη εχθρός – Δεύτερη φορά κανείς τους δεν σαλεύει – Αν πάνω του ρίξω το Φαρμακερό μου Βλέμμα – Ή με το δάχτυλο του γνέψω εμφατικά – Αν και Εγώ πιο πολύ ίσως – από Εκείνον – ζήσω Πρέπει Εκείνος – από μένα πιο πολύ – Αφού δύναμη έχω μόνο να σκοτώνω, Δεν έχω δύναμη – για να πεθάνω – [1863] [Σ.τ.Μ.: Για τη μετάφραση του ποιήματος αυτού χρησιμοποίησα τις εκδόσεις, Emily Dickinson, The Complete Poems, επιμέλεια Thomas J. Johnson, Faber and Faber, Λονδίνο, 1970 και The Poems of Emily Dickinson, Variorum Edition, 3 τόμοι, επιμέλεια, R. W. Franklin, Harvard University Press, Καίμπριτζ Μασαχουσέτης, 1998. Η αρίθμηση των ποιημάτων διαφέρει στις δύο εκδόσεις. Ο πρώτος αριθμός αντιστοιχεί στην έκδοση του Τζόνσον, ο δεύτερος σε αυτή του Φράνκλιν. Η τρίτομη, σχολιασμένη έκδοση του Φράνκλιν θεωρείται πλέον η πιο έγκυρη.] Ποιος είναι ο «αφέντης» του ποιήματος; Ανάμεσα στις επιστολές που έστειλε η Ντίκινσον σε διάφορους παραλήπτες (η αδελφή της Λαβίνια («Βίνι») συμμορφούμενη με την επιθυμία της ποιήτριας, έκαψε όλες τις επιστολές που είχε η ίδια λάβει) διασώζονται τρεις, οι οποίες απευθύνονται σε κάποιον «Αφέντη», οι περίφημες «Master Letters». Η πρώτη γράφτηκε το 1858, η δεύτερη αρχές του 1861 και η τρίτη μάλλον το καλοκαίρι του 1861. Οι κριτικοί ερίζουν ως προς το πρόσωπο που κρύβεται πίσω από αυτόν τον «Αφέντη». Υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε να είναι ο Τόμας Γουέντγουορθ Χίγκινσον (1823-1911), o Χένρυ Έμμονς (1832-1912), απόφοιτος του Amherst College, ο Μπέντζαμιν Φράνκλιν Νιούτον (1821-1853), δικηγόρος στο δικηγορικό γραφείο του πατέρα της για κάποια χρόνια, ο Σάμιουελ Μπόουλς (1826-1878), εκδότης της εφημερίδας Republican ή ο Αιδεσιμότατος Τσαρλς Γουάντσγουορθ (1814-1882), τον οποίον η Ντίκινσον θαύμαζε απεριόριστα. (Δυστυχώς δεν διασώθηκαν οι επιστολές της προς αυτόν)[1]. O Χίγκινσον, ως γνωστόν, ήταν το «μοιραίο πρόσωπο» στη ζωή της Ντίκινσον, γιατί η αλληλογραφία τους –που ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1862 (με αφορμή ένα άρθρο του που διάβασε η Ντίκινσον στην Atlantic Monthly με τίτλο: «Επιστολή σ’ έναν νεαρό συνεργάτη»)– θεωρείται από τα σημαντικότερα φιλολογικά γεγονότα στην ιστορία της αμερικανικής λογοτεχνίας. Αν και ο Χίγκινσον, είχε διατυπώσει αρκετές ενστάσεις για το είδος της ποίησης που έγραφε η Ντίκινσον, εντούτοις στήριξε τις προσπάθειές της ως το τέλος της ζωής της και μαζί με την ερωμένη του αδελφού της Ώστιν, Μέιμπελ Λούμις Τοντ, επιμελήθηκε την α΄ έκδοση των ποιημάτων της το 1890. Ενδεικτικά, τον Ιούνιο του 1869, η Ντίκινσον, ανάμεσα στα άλλα, του γράφει: «Δεν το γνωρίζετε, αλλά μου σώσατε τη Ζωή. Στις λιγοστές επιθυμίες που έχω, θα ήταν να μπορέσω κάποτε να σας ευχαριστήσω προσωπικά». Σε άλλη επιστολή, γραμμένη τον Μάιο του 1874, η Ντίκινσον αποκαλεί τον Χίγκινσον, «Master», αλλά όπως ήδη ανέφερα, η τελευταία από τις τρεις «Master Letters» γράφτηκε το 1861. Επομένως, ο Χίγκινσον δεν μπορεί να είναι ο περίφημος «Αφέντης». O Τζον Εβάνγκελιστ Γουόλς, στο βιβλίο του, Emily Dickinson in Love: The Case for Otis Lord,[2] ισχυρίζεται ότι η Ντίκινσον απηύθυνε τις τρεις «Master Letters» στον δικαστή Ότις Φίλλιπς Λορντ (1812-1884), στενό φίλο της οικογένειας. Όπως φανερώνουν οι επιστολές που έστειλε η Ντίκινσον στον Λορντ, η σχέση τους έγινε κάποια στιγμή σαφώς ερωτική, ώστε ο Λορντ το 1883 να φτάσει στο σημείο να της προτείνει να παντρευτούν. Η Ντίκινσον αρνήθηκε και λίγους μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 1884, ο Λορντ πέθανε. Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα (αυτό που διασώθηκε) από επιστολή που έστειλε η Ντίκινσον στον Λορντ (τον οποίον αποκαλούσε περιπαικτικά «Σάλεμ», επειδή έμενε στην πόλη αυτή) πιθανότατα το 1878: «Ο αγαπημένος μου Σάλεμ μου χαμογελά. Αναζητώ το Πρόσωπό του τόσο συχνά – αλλά τέλος τα προσχήματα. Ομολογώ ότι τον αγαπώ – πλημμυρίζω από χαρά που τον αγαπώ – ευχαριστώ τον δημιουργό του Ουρανού και της Γης – που μου τον έδωσε να τον αγαπώ – με κατακλύζει ευφορία. Δεν βρίσκω την κοίτη μου – το Ρυάκι μεταμορφώνεται σε Θάλασσα – όταν τον σκέφτομαι – Θα με τιμωρήσεις; – «Ακούσια Πτώχευση»; πώς γίνεται να αποτελεί Έγκλημα αυτό; Φυλάκισέ με μέσα σου – ρόδινη ποινή – να περάσουμε άφοβα μαζί αυτόν τον ωραίο λαβύρινθο, που δεν είναι ούτε Ζωή ούτε Θάνατος – αν κι έχει την άυλη φύση του ενός και την έξαψη του άλλου – να ξυπνώ για χάρη σου τη Μέρα που γίνεται μαγική μαζί σου πριν κοιμηθώ –». Σε άλλη επιστολή, γραμμένη κι αυτή πιθανότατα το 1878, μεταξύ άλλων του γράφει: «… Ήθελα να χαϊδέψω το Αγόρι για τα φλογερά του λόγια – αλλά έκανα τη διάκριση. Δεν ξέρεις ότι μου έχεις αφαιρέσει τη βούληση και “ουκ οίδα πού έθηκας”; Θα έπρεπε να σ’ έχω σταματήσει νωρίτερα; “Μην πεις Όχι και κακομάθεις το παιδί”; Ω πολυαγαπημένε μου, σώσε με από την ειδωλολατρία που θα μπορούσε να συντρίψει και τους δυο μας».[3] Παρ’ όλο που η αλληλογραφία της Ντίκινσον με τον Λορντ, παρουσιάζει μεγάλο φιλολογικό ενδιαφέρον, είναι αδύνατον ο Λορντ να ήταν ο «Master» των τριών περίφημων επιστολών, αφού αυτές, όπως σημειώσαμε, γράφτηκαν στο διάστημα 1858-1861, όταν ο Λορντ ήταν ήδη παντρεμένος και η σχέση του με την Ντίκινσον ήταν ακόμη καθαρά φιλική. Πολύ αργότερα, και μετά τον θάνατο της συζύγου του (πέθανε το 1877), ο Λορντ άρχισε να βλέπει τη Ντίκινσον ερωτικά και εκείνη ν’ ανταποκρίνεται στα αισθήματά του[4]. Σχετικά με τα άλλα πρόσωπα που ανέφερα στην αρχή του σχολίου μου δεν υπάρχει κάποια σαφής ένδειξη που να τα συνδέει με τον «Αφέντη» των περίφημων επιστολών. Ούτε μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο «Αφέντης» υπήρξε γυναίκα, όπως ισχυρίζονται κάποιοι κριτικοί, και ότι αυτή ήταν η Κέιτ Άνθον (Σκοτ) (1831-1917)[5] ή η Σούζαν Γκίλμπερτ (1830-1913)[6] – η οποία το 1858 παντρεύτηκε τον αδελφό της Ντίκινσον, Ώστιν. Αν και η σχέση της Ντίκινσον με τη Σούζαν ήταν όντως φλογερή, σε καμία από τις δεκάδες επιστολές που της απευθύνει δεν χρησιμοποιεί τη λέξη «Αφέντης». Αν η έρευνα γύρω από τη ζωή και τα γραπτά της Ντίκινσον δεν φέρει στο φως κάποιο νέο στοιχείο που ως τώρα δεν γνωρίζουμε, η ταυτότητα του «Αφέντη» θα παραμείνει δυστυχώς για πάντα άγνωστη. Κάντιντο Πορτινάρι, πορτραίτο της Έμιλυ Ντίκινσον, 1959, Πρότζεκτ Πορτινάρι, Ρίο ντε Τζανέιρο. Κλείνοντας να παραθέσω ορισμένα αποσπάσματα από τις περίφημες «Master Letters», αφού έρχονται να επικυρώσουν το αληθινό πάθος και την αμεσότητα που διακρίνει κανείς στην ποίηση της Ντίκινσον. Προφανώς την περίοδο που γράφει τις επιστολές η Ντίκινσον βίωσε έναν μεγάλο έρωτα, αυτό φαίνεται εξάλλου απ’ όσα ομολογεί στον «Αφέντη», λόγια που είναι χωρίς αμφιβολία από τα πιο ερωτικά που έγραψε ποτέ. Φανερώνουν δε και μεγάλη αγωνία για την έκβαση αυτού του έρωτα – πως θ’ αντιδρούσε ο «Αφέντης» αν ξαφνικά η Ντίκινσον εμφανιζόταν μπροστά του ως νύφη, «ντυμένη στα λευκά»: 1. Άνοιξη 1858 Αγαπητέ Αφέντη, Είμαι άρρωστη, υποφέροντας όμως περισσότερο που είστε άρρωστος εσείς, βάζω το πιο δυνατό μου χέρι να δουλέψει όσο μπορεί για να σας γράψω. Νόμιζα ότι ίσως έχετε πάει στον Παράδεισο, κι όταν μιλήσατε πάλι, ήταν τόσο γλυκό, και υπέροχο, και με ξαφνιάσατε τόσο – θα ευχόμουν να είστε καλά. Θα επιθυμούσα όλα όσα αγαπώ, να μην είναι αδύναμα πλέον. Οι Βιολέτες είναι πλάι μου, ο Κοκκινολαίμης πολύ κοντά, και η «Άνοιξη» – ρωτούν, Ποια είναι αυτή – βρίσκεται έξω από την πόρτα μου – […] Ακούστε πάλι, Αφέντη. Δεν σας είπα πως σήμερα είναι Κυριακή. Κάθε Κυριακή στη Θάλασσα, με κάνει να μετρώ τις Κυριακές, μέχρι να συναντηθούμε στη στεριά – και αναρωτιέμαι αν οι λόφοι θα είναι τόσο γαλάζιοι όσο λένε οι ναυτικοί. Δεν μπορώ να μιλήσω άλλο απόψε, γιατί ο πόνος μ’ εμποδίζει. Πόσο δυνατά αναπολούμε, όταν είμαστε αδύναμοι, και πόσο εύκολο είναι, απόλυτα, ν’ αγαπάμε. Να μου πείτε, σας παρακαλώ να μου πείτε, μόλις γίνετε καλά. 2. Αρχές του 1861 […] Η αμφιβολία με κεντρίζει πιο πολύ από τη Μέλισσα – που ποτέ της δεν με κέντρισε – που έβγαζε χαρούμενη μουσική με τη δύναμή της, όπου κι αν πήγαινα – η Αμφιβολία μου αφαιρεί κιλά – και εσείς είπατε ότι δεν έχω σώμα να διαθέσω – […] Έχω έναν βήχα τόσο μεγάλο όσο η δαχτυλήθρα – αλλά δεν με νοιάζει – Έχω ένα ινδιάνικο Τσεκούρι βυθισμένο στο πλευρό μου, αλλά δεν με πονάει πολύ. Ο αφέντης της την μαχαιρώνει πιο βαθιά. – […] Αφέντη – ανοίξτε τη ζωή σας διάπλατα, και κλείστε με μέσα της για πάντα, δεν θα κουραστώ ποτέ – δεν θα κάνω φασαρία, όταν θα θέλετε να ηρεμήσετε. Θα είμαι το καλύτερο μικρό σας κορίτσι – κανείς δεν θα με βλέπει, παρά μόνο εσείς – αλλά αυτό μου αρκεί – δεν θα θελήσω τίποτα άλλο – και μόνο ο Παράδεισος θα με απογοητεύσει – επειδή δεν θα είναι τόσο αγαπημένος. 3. Καλοκαίρι 1861 […] Περίμενα πολύ καιρό Αφέντη – αλλά μπορώ να περιμένω κι άλλο – να περιμένω ώσπου να γίνουν γκρίζα τα καστανά μαλλιά μου – κι εσείς να κρατάτε μπαστούνι – τότε μπορώ να κοιτάξω το ρολόι μου – κι αν η Μέρα έχει γείρει πολύ – μπορούμε να διακινδυνεύσουμε τον Παράδεισο – Τι θα κάνατε αν ερχόμουν ντυμένη στα «λευκά»; Έχετε ένα μικρό μπαούλο να βάλετε μέσα τους Ζωντανούς; Επιθυμώ να σας δω – Αφέντη – το μόνο που επιθυμώ σ’ αυτόν τον κόσμο – και η επιθυμία αυτή – λίγο παραλλαγμένη – θα είναι και η μόνη – για τους ουρανούς. Θα μπορέσετε να έρθετε στη Νέα Αγγλία – θα ερχόσασταν στο Άμερστ – θα θέλατε να έρθετε – Αφέντη; Μετάφραση - Σχολιασμός: ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ [1] Ο Johnson πιστεύει ότι ο «Αφέντης» είναι ο Τσαρλς Γουάντσγουορθ, κάτι μάλλον απίθανο, μια και ο Γουάντσγουορθ όταν συνάντησε για πρώτη φορά τη Ντίκινσον, το 1860, ήταν ήδη παντρεμένος. Ενδεχομένως η επιστολική τους σχέση να είχε αρχίσει λίγο νωρίτερα, αλλά είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι η Ντίκινσον θα μιλούσε με τέτοιο πάθος σε κάποιον παντρεμένο και μάλιστα ιερέα, αν λάβουμε υπόψη μας τις αντιλήψεις της γύρω από τον θεσμό του γάμου. (Βλ. Emily Dickinson, The Selected Letters, επιμέλεια, Thomas H. Johnson, Harvard University Press, 1986, σ. 140). Ο Sewall, από την άλλη, πιστεύει ότι ο «Αφέντης» είναι ο Σάμιουελ Μπόουλς, στον οποίον η Ντίκινσον έστειλε στη διάρκεια της μακρόχρονης σχέσης τους τριάντα πέντε επιστολές και πάνω από πενήντα ποιήματα – ανάμεσά τους μερικά από τα καλύτερα που έγραψε. Όπως σημειώνει, «Ήταν βαθιά ερωτευμένη μαζί του για αρκετά χρόνια και συνέχισε να τον αγαπάει, από απόσταση, ως το τέλος της ζωής της». (Βλ. Richard B. Sewall, The Life of Emily Dickinson, Harvard University Press, Καίμπριτζ, Μασαχουσέτη, 1974, σ. 473). Βέβαια ο Μπόουλς αν και μορφωμένος και εκδότης σοβαρής εφημερίδας, ήταν ένας συμβατικός αναγνώστης και δεν μπόρεσε ν’ αναγνωρίσει την αξία της ποίησης της Ντίκινσον. Όπως και ο πατέρας της Ντίκινσον, επί της ουσίας περιφρονούσε τις καλλιεργημένες γυναίκες. Πάντως όταν ο Μπόουλς το 1862 πήγε ένα ταξίδι στην Ευρώπη, η Ντίκινσον θεώρησε την αναχώρησή του ως ένδειξη αδιαφορίας προς το πρόσωπό της και όταν επέστρεψε και επισκέφθηκε τον Ώστιν και τη Σούζαν στο σπίτι τους, εκείνη αρνήθηκε να τον συναντήσει προφασιζόμενη την άρρωστη. [2] Emily Dickinson in Love: The Case for Otis Lord, Rutgers University Press, 2012. [3] Βλ. Emily Dickinson, The Selected Letters, επιμέλεια Thomas H. Johnson, Harvard University Press, Καίμπριτζ, Μασαχουσέτη, 1986, σ. 244-247. [4] Βλ. την κριτική της Hillary Kelly, στο Los Angeles Review of Books, 22 Ιουλίου 2012. [5] Η Κέιτ Σκοτ ήταν φίλη της Σούζαν Γκίλμπερτ, από τα χρόνια που φοιτούσαν και οι δύο στο Utica Female Seminary. To 1855 παντρεύτηκε τον Κάμπελ Λαντ Τέρνερ, ο οποίος πέθανε δυο χρόνια αργότερα. Επισκέφθηκε τη Σούζαν στο Άμερστ το 1859, όπου και γνωρίστηκε με τη Ντίκινσον. Η φιλία τους συνεχίστηκε ώσπου η Κέιτ Σκοτ Τέρνερ παντρεύτηκε τον Τζων Άνθον το 1866. Διασώθηκαν πέντε επιστολές της Ντίκινσον προς την Κέιτ Άνθον. [6] Η σχέση ανάμεσα στις δύο γυναίκες ξεκίνησε από μια ισχυρή πνευματική φιλία, εξελίχθηκε σε φλογερό έρωτα, από τη μεριά της Ντίκινσον τουλάχιστον (τα γράμματα της Σούζαν προς την Ντίκινσον, όπως έχω ήδη αναφέρει, καταστράφηκαν) και κατέληξε στη σταδιακή αποξένωση, από τη στιγμή που ο γάμος μεταξύ του Ώστιν και της Σούζαν κατέρρευσε και ο Ώστιν συνδέθηκε ερωτικά με την 27χρονη Μέιμπελ Τοντ (σύζυγο του καθηγητή Αστρονομίας στο Amherst College, Ντέιβιντ Πεκ Τοντ). Παραθέτω ενδεικτικά μία από τις επιστολές που έστειλε η Ντίκινσον στη Σούζαν. Έχει ημερομηνία, 27 Ιουνίου 1852: «…κάθομαι στο παράθυρο, και κοιτάζω κάθε τόσο προς το μέρος της χρυσής πύλης που βρίσκεται κάτω από τα δέντρα, και νομίζω ότι σε βλέπω να έρχεσαι, βαδίζεις πάνω στο γρασίδι, και ακούω τα φύλλα να τρίζουν κάτω από το μικρό σου παπούτσι· κρύβομαι πίσω από την καρέκλα, και νομίζω ότι θα σε αιφνιδιάσω, ανυπομονώ τόσο να σε δω που τρέχω προς την πόρτα, και διαπιστώνω ότι δεν είσαι εκεί. Και συχνά, πολύ συχνά, όταν ξυπνάω μέσα στη νύχτα, όχι εντελώς ξύπνια, είμαι βέβαιη ότι σε είδα, και τα μαύρα σου μάτια ρίχνουν πάνω μου ένα αστραφτερό βλέμμα τρυφερότητας, που μου φέρνει δάκρυα στα μάτια… Αχ Σούζι, νιώθω σαν ο Εραστής μου που έλειπε καιρό, να επιστρέφει σπίτι σύντομα – και η καρδιά μου πρέπει να είναι σε εγρήγορση, να είναι έτοιμη να τον υποδεχθεί».

Έμιλυ Ντίκινσον: Οι τρεις επιστολές στον «αφέντη»

Σύνδεση