Το χαμόγελο της φευγαλέας ελπίδας

David Brewer, Η φλόγα της ελευθερίας 1821-1833, Πατάκης, Αθήνα 2020, σελ. 509. Το βιβλίο του Μπριούερ φτάνει αργοπορημένο μετά από πολλά σημαντικά βιβλία που κυκλοφορούν εδώ και χρόνια.[1] Σωστά ο Μπριούερ αποδίδει στον Γάλλο Πρόξενο της Πάτρας τον μύθο της Αγίας Λαύρας, όπου ούτε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός σήκωσε το λάβαρο της Επανάστασης, ούτε ο Κολοκοτρώνης ετίμησε το γεγονός με την παρουσία του. Λάθος του Μπριούερ η απαλλαγή του Βρετανού Προξένου Φίλιππου Γκρην από την συνεργασία με τους Τούρκους εις βάρος των Ελλήνων που του αποδίδει ο Πουκεβίλ, αλλά και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στα απομνημονεύματά του. Ο ίδιος ο Μπριούερ άλλωστε σχολιάζει τον Γκρην με τα ακόλουθα λόγια: «Ο Φίλιπ Γκρην δεν ήταν κανένας άδολος αλτρουιστής. Αργότερα, ως πράκτορας της Εταιρείας της Ανατολής, αψήφησε τον αγγλικό ναυτικό αποκλεισμό πουλώντας εφόδια και στις δύο εμπόλεμες πλευρές. … Σε κάθε περίπτωση ενεργούσε βάσει οδηγιών του Μαίτλαντ, του Βρετανού μεγάλου αρμοστή των Ιονίων νήσων.» (σ. 122-123) Ο Μπριούερ δεν φέρνει κάτι νέο στην οπτική του Αγώνα των Ελλήνων. Τόσο ο Γούντχαουζ[2], με την παρουσίαση της γεωγραφίας της Επανάστασης και με τις στρατιωτικές γνώσεις φωτίζει τα χερσαία θέατρα επιχειρήσεων, όσο και ο Ντάγκλας Ντέικιν[3], με την πολιτική και διπλωματική ανάλυση του Ελληνικού Αγώνα, περίπου εξαντλούν το ζήτημα. Όμως, το κεφάλαιο του Μπριούερ για την «Ανάμιξη των Δυνάμεων» προσφέρει μία ευπρόσδεκτη εκλαΐκευση στους αναγνώστες που δεν γνωρίζουν πολλά για το θέμα. Η αυτοχειρία του Κάσλρεϊ και η αντικατάστασή του από τον Τζωρτζ Κάνινγκ άλλαξε την μοίρα των επαναστατών. Και μόνο η αναγνώρισή τους ως εμπολέμων από τον νέο υπουργό Εξωτερικών βελτίωσε σημαντικά την πολιτική ικανότητα του Ελληνικού στόλου και έκανε έξω φρενών τον Μέτερνιχ. Η πρωτοβουλία του Τσάρου Αλέξανδρου το 1824 και η έκκλησή του προς την Πενταπλή Συμμαχία να αποδεχθεί τη διαίρεση της Ελλάδος σε τρεις ημιαυτόνομες επαρχίες υπό τουρκική κυριαρχία δεν είχε καμιά αποδοχή από τους εμπολέμους. Σταδιακά η νέα πολιτική του Κάνινγκ θα κλέψει την ελληνική υπόθεση μέσα από τον εναγκαλισμό της Ρωσίας. Η πληροφορία την οποία μετέφερε από το ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών του Τσάρου η πριγκίπισσα Ντε Λίβεν, σύζυγος του Ρώσου Πρέσβη στο Λονδίνο, περί του εκβαρβαρισμού της Πελοποννήσου από τους Αιγυπτίους του Ιμπραήμ, άλλαξαν ριζικά την διάθεση του Κάνινγκ έναντι των Οθωμανών του Μαχμούτ Β΄. Ο Μπριούερ μεταφέρει εδώ την πηγή H. Temperley, The Foreign Policy of Canning 1822-1827 (σ. 349).[4] Η αποκάλυψη για τις προθέσεις του Ιμπραήμ έφερε πιο κοντά την επέμβαση των Δυνάμεων. Ο Κάνινγκ αισθανόταν πια αποδεσμευμένος από την ουδετερότητα του παρελθόντος και ο νέος Τσάρος Νικόλαος υπέγραψε το πρωτόκολλο της Αγίας Πετρούπολης που έδινε στους Έλληνες περιορισμένη ανεξαρτησία και στους Τούρκους περιορισμένη κυριαρχία[5]. Όμως, το 1826 έπεφτε και το Μεσολόγγι μετά από Τουρκοαιγυπτιακή πολιορκία. Οι υπερασπιστές του Μεσολογγίου είχαν ήδη αντέξει δύο πολιορκίες έως το 1825. Η φρουρά διέθετε γύρω στους 3.500 μαχητές, μεταξύ των οποίων λίγους Γερμανούς και Ιταλούς φιλέλληνες, ενώ άλλοι 1.000 υπερασπίζονταν το Αιτωλικό στη λιμνοθάλασσα. Όσο η λιμνοθάλασσα παρέμενε υπό τον έλεγχο των Ελλήνων ο ανεφοδιασμός της μαρτυρικής πόλης λειτουργούσε. Η προσπάθεια του Κιουταχή Ρεσίτ Πασά να σκάψει λαγούμια κάτω από το τείχος απέτυχε γιατί οι Έλληνες λαγουμιτζήδες ήταν ικανότεροι να ανατινάζουν τους πολιορκητές και να κλέβουν το χώμα που εκείνοι σώρευαν μπροστά στο τείχος. Η πτώση της λιμνοθάλασσας υπήρξε η αρχή για την αβάσταχτη πείνα των πολιορκημένων που τους έσπρωξε στην έξοδο. Ο Μπριούερ μπερδεύει το στρατόπεδο της Δερβέκιστας υπό τον Κώστα Μπότσαρη, με εκείνο στον Πλάτανο που κατείχε ο Καραϊσκάκης. Αποδίδει έτσι στον δεύτερο την παρασπονδία της υποχρέωσης αντιπερισπασμού κατά την έξοδο και όχι στον Μπότσαρη που ήταν ο πραγματικός υπεύθυνος. Από τους 3.000 αγωνιστές της εξόδου, μόνο 1.300 έφτασαν στον Πλάτανο. Μολονότι δεν ήταν πια αρχηγός της Δυτικής Στερεάς, ο άρρωστος Καραϊσκάκης τους προσέφερε θερμή φιλοξενία. Προηγήθηκε η άφιξή τους στο στρατόπεδο της Δερβέκιστας και η άρνηση του επικεφαλής Μπότσαρη να δώσει άλογα για να φτάσουν οι πληγωμένοι αξιωματικοί στον Πλάτανο που απείχε 3-4 ώρες πεζοπορία. Ο αυτόπτης ιστορικός Αρτέμιος Μίχος διηγείται την άρνηση του Μπότσαρη να γίνει «μιλιτζής» (ιππαγωγός). Ο Μπριούερ αποδίδει λανθασμένα ευθύνη για αντιπερισπασμό στον Καραϊσκάκη κατά την νύχτα της εξόδου, ενώ ήταν ο Μπότσαρης αυτός ο οποίος δεν επιχείρησε στο πεδίο της μάχης. Καθώς πλησιάζει η επέτειος των 200 ετών από το μεγάλο γεγονός δεν φαίνεται ακόμα η προετοιμασία για την υποδοχή της. Η ζωντανή περιγραφή της συμπεριφοράς των εξαθλιωμένων Ελλήνων από τον υπέροχο φιλέλληνα γιατρό από το Χάρβαρντ, Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου, αποτελεί υπόδειγμα σπαρταριστής ιστορικής αφήγησης: «Μέσα σ’ όλη τη δυστυχία του … ο άστατος Έλληνας δεν ήταν πάντα μελαγχολικός. Το αγόρι τραγουδούσε καθώς μάζευε σαλιγκάρια στα βουνά και τα κορίτσια χόρευαν γύρω από την χύτρα όπου έβραζε το οικογενειακό γεύμα από ξινήθρες και ρίζες· κεφάτες φωνές ακούγονταν σ’ αυτές τις άθλιες κατοικίες και έβλεπες συχνά το χαμόγελο της φευγαλέας ελπίδας»[6]. Από τα πολλά απομνημονεύματα του Αγώνα είναι δυνατό να αντλήσουμε ανάλογες μαρτυρίες οι οποίες αποδίδουν το κλίμα που επικρατούσε στην κοινωνία της εποχής εκείνης. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί σε μεγάλη κλίμακα από τους ιστορικούς μας για να τιμήσουμε την επέτειο και να υποδείξουμε νέα πεδία έρευνας. [1] Τα παλιότερα είναι του C. M. Woodhouse, Ο πόλεμος της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, Παπαδόπουλος, 2020 (Αγγλική έκδοση 1952). Douglas Dakin, Αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία, 1821-1833, ΜΙΕΤ, 1983 (Αγγλική έκδοση 1973). J. A. Petropulos, Politics and Statecraft in the Kingdom of Greece 1833-1843, Princeton University Press, 1968. Richard Clogg, Balkan Society on the Age of Greek Independence, Macmillan Press, 1981. Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου, Θέματα Νέας Ελληνικής Ιστορίας, τ. Α΄+Β΄, Ηρόδοτος, 2011. Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού - Μνήμων, Όψεις της Επανάστασης του 1821, Αθήνα, 2018. Θάνος Μ. Βερέμης, 21 ερωτήσεις και απαντήσεις για το 1821, Μεταίχμιο, 2020. Θάνος Βερέμης, Γιάννης Κολιόπουλος, Ιάκωβος Μιχαηλίδης, 1821. Η δημιουργία ενός έθνους-κράτους, Μεταίχμιο, 2018. [2] C. M. Woodhouse, Ο πόλεμος της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2020, σ. 80-83. [3] Douglas Dakin, Ο Αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία, 1821-1833, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1983. [4] Brewer, ό.π., σ. 348. [5] Ό.π., σ. 351. [6] Ό.π., σ. 412.

Το χαμόγελο της φευγαλέας ελπίδας

Σύνδεση