Πολιτισμός Ακύρωσης ή Ακύρωση Πολιτισμού

Alan Dershowitz, Cancel Culture. The Latest Attack on Free Speech and Due Process, Hot Books, 168 pp. Ο όρος Cancel Culture στον τίτλο του τελευταίου βιβλίου, που μόλις κυκλοφόρησε, του πολυγραφότατου Άλαν Ντέρσοβιτς εμφανίστηκε πρόσφατα στις ΗΠΑ. Δεν είναι επινόηση του συγγραφέα. Προέκυψε σαν σύνθεση των πρωτοφανών εξελίξεων στην χώρα τούς τελευταίους μήνες και περιγράφει την τάση της κατάλυσης των θεμελιωδών δομών του πολιτισμού της αμερικανικής κοινωνίας. Εξ ου και η απόδοση στα ελληνικά σαν Πολιτισμός της Ακύρωσης αλλά και σαν Ακύρωση Πολιτισμού. Όπως δηλώνει ο υπότιτλος του βιβλίου, η κυριότερη αναφορά στο συγκλονιστικό φαινόμενο που έχει κυριολεκτικά συνταράξει την χώρα (και όχι μόνο), εστιάζεται στην εξαφάνιση της ελεύθερης έκφρασης (free speech) και της δέουσας διαδικασίας (due process). Πριν σχολιάσουμε το πώς είναι δυνατόν να έχει συμβεί κάτι τέτοιο στην χώρα της περίφημης Πρώτης Τροποποίησης του Συντάγματος που κατοχυρώνει την Ελευθερία του Λόγου, να πούμε δυο λόγια για τον συγγραφέα. Ο Άλαν Ντέρσοβιτς, γεννημένος στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης από οικογένεια Εβραϊκής καταγωγής, είναι κορυφαίος δικηγόρος που έχει υπερασπιστεί διάσημους κατηγορούμενους όλων των προελεύσεων στα δικαστήρια της Αμερικής και έχει αρθρογραφήσει ευρύτατα στα Μέσα Ενημέρωσης για λεπτές αποχρώσεις σημαντικών θεμάτων για τα οποία υπάρχουν βαθιές διαφωνίες επί της ουσίας αλλά και ερμηνείας. Οι θέσεις του σε θεωρητικά θέματα Φιλοσοφίας αλλά και σε πρακτικά ζητήματα Δικαίου έχουν προκαλέσει τον θαυμασμό αλλά και την μήνιν διασήμων προσωπικοτήτων (πολιτικών, επιστημόνων, νομικών, και εν γένει σοβαρών στοχαστών) από κάθε πλευρά του φάσματος σκέψης και πεποιθήσεων. Έχει όλες τις περγαμηνές σπουδών από τα πιο φημισμένα Ιδρύματα των ΗΠΑ και παρά τα περασμένα ογδόντα χρόνια της ζωής του συνεχίζει να διδάσκει στο Χάρβαρντ και να μάχεται στις επάλξεις για τα ιδεώδη και τις παραδόσεις της χώρας του, και συγκεκριμένα για τις ατομικές ελευθερίες. Τι έχει συμβεί λοιπόν στην Αμερική ώστε να πυροδοτήσει, μεταξύ άλλων, και αυτό το σοβαρό πόνημα του συγγραφέα με τον (σχεδόν) εμπρηστικό τίτλο του; Οι ρίζες του κακού είναι βαθιές και τα αίτιά του επιδέχονται πολλές και διαφορετικές ερμηνείες. Συνοπτικά, πρόκειται για την απόλυτη αποχαλίνωση της λεγόμενης «πολιτικής ορθότητας», αλλά και για κοινωνική σύγχυση και αποπροσανατολισμό. Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα οι κοινωνικές εξελίξεις, τουλάχιστον στις χώρες της Δύσης, εστιάζονταν σε θέματα πολιτικά και οικονομικά, αλλά και σε θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης και ισότητας. Η καθολική επέκταση της ψήφου και στις γυναίκες καθώς και η βαθμιαία εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων ήσαν σημαντικοί σταθμοί στην πορεία της βελτίωσης της κοινωνικής υποδομής (ιδίως στις ΗΠΑ). Βαθμιαία όμως εμφανίστηκε και ένα κύμα για επέκταση των αρχών της ισότητας σε μια καινοφανή μικροκλίμακα. Έτσι γεννήθηκαν νέες έννοιες «ρατσισμού». Διακρίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα δεν περιορίζονταν πλέον μόνο σε θέματα επαγγελματικής ανόδου και αμοιβής, αλλά και σε αντίδραση σε παραδοσιακές εκφράσεις του τύπου, π.χ., κυρία-δεσποινίς. Αναπτύχθηκε έντονη ευαισθησία στη χρήση των όρων για περιγραφή φυλών, μειονοτήτων και κοινωνικών ομάδων. Έτσι ο όρος «νέγρος» που θεωρήθηκε απαράδεκτος και αντικαταστάθηκε από το «μαύρος» εν συνεχεία αντικαταστάθηκε από το «Αφροαμερικανός» (παρ’ όλο που υπάρχουν και λευκοί Αφροαμερικανοί, όπως λ.χ. αυτοί που προέρχονται από την Αίγυπτο). Ο όρος «ομοφυλόφιλος» έγινε απαράδεκτος και αντικαταστάθηκε από αναφορές σε σεξουαλικό προσανατολισμό. Υπήρξε σωρεία «κινημάτων απελευθέρωσης» διαφόρων ομάδων που πολλές φορές οδήγησε και σε συγκρούσεις. Αλλά όλα αυτά συνέβησαν σε ένα κλίμα σχετικής νηφαλιότητας, διαλόγου και συνεννόησης, με μικρές αποκλίσεις σε βία και ένταση. Το ποτήρι όμως άρχισε να ραγίζει εδώ και μερικά χρόνια. Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι αυτό προηγήθηκε της ανόδου του Ντόναλντ Τραμπ στην εξουσία, για να αποφύγουμε το λάθος της απόδοσης των ευθυνών για τις εξελίξεις στην εμφάνισή του στο πολιτικό στερέωμα της χώρας (παρά το γεγονός ότι η παρουσία του όξυνε τις αντιπαραθέσεις που προέκυψαν). Όπως έχει παρατηρηθεί από σοβαρούς αναλυτές, το «φαινόμενο Τραμπ» ήταν σύμπτωμα και όχι αιτία των τελευταίων εξελίξεων. Η πρώτη σημαντική δόνηση του σεισμού που έπληξε την αμερικανική κοινωνία και που, αντίθετα με όλες τις προηγούμενες, δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητη ήταν η εμφάνιση του λεγομένου κινήματος MeToo. Με λίγα λόγια η δημόσια ζωή πλημμύρισε από κατηγορίες για σεξουαλικές παρενοχλήσεις που κυμαίνονταν από βιασμό μέχρι «ανεπιθύμητες εκδηλώσεις» σεξουαλικής μορφής. Π.χ., γερουσιαστής αναγκάστηκε σε παραίτηση επειδή σε μία φωτογραφία προσποιείται χαριεντιζόμενος ότι αγγίζει το στήθος μιας κοιμωμένης συναδέλφου του. Ανάμεσα στην πληθώρα αυτών των καταγγελιών υπήρξαν πολλές οι οποίες αναφέρονταν σε υποτιθέμενες πράξεις που συνέβησαν πριν και από τριάντα χρόνια. Ο Άλαν Ντέρσοβιτς έγραψε άλλο βιβλίο γι’ αυτό το φαινόμενο με τίτλο Guilty by Accusation (Ένοχος λόγω κατηγορίας). Δεν χρειαζόταν δηλαδή απόδειξη για το αληθές της κατηγορίας. Αρκούσε η κατηγορία για να κηρυχθεί κοινωνικά ένοχος ο κατηγορούμενος και να διαπομπευθεί ή να καταστραφεί η καριέρα του. Η διακήρυξη αθωότητας από τον κατηγορούμενο δεν συζητείτο καν. Είναι γνωστή η περίπτωση του οπερατικού αστέρα Πλάθιντο Ντομίνγκο και του διάσημου μαέστρου της Μετροπόλιταν Όπερα Τζέιμς Λεβάιν (στην περίπτωση του τελευταίου οι κατηγορίες προήλθαν από άτομα του ιδίου φύλου). Ο αριθμός των καθηγητών πανεπιστημίων που έχασαν τη θέση τους, των υπαλλήλων (κυρίως σε υψηλά αξιώματα) που εκδιώχθηκαν, των σπουδαστών που αποβλήθηκαν είναι εντυπωσιακός. Σχεδόν καθημερινά τέτοιες περιπτώσεις δέσποζαν και δεσπόζουν στους κύριους τίτλους των ΜΜΕ επί σειρά ετών. Αλλά αυτό ήταν όπως αποδείχθηκε μόνον ο πρόλογος. Το κύριο δράμα (ή, τουλάχιστον, η πρώτη μεγάλη πράξη του) άρχισε με τον θάνατο του Τζορτζ Φλόιντ στα χέρια των αστυνομικών που τον ακινητοποίησαν στα τέλη της περασμένης άνοιξης. Ας σημειωθεί ότι προϋπήρξαν πολλές ενδείξεις του επερχόμενου κυρίως σεισμού από γεγονότα μικρότερης εμβέλειας που συνέβαιναν αρκετά συχνά τα τελευταία χρόνια. Αλλά η περίπτωση του Φλόιντ σήμανε συναγερμό. Για να μην επαναλάβουμε πράγματα γνωστά, εν περιλήψει το τι επακολούθησε συνοψίζεται ως εξής. Τρεις μήνες συνεχών συγκρούσεων (που έκτοτε αναζωπυρώνονται με το παραμικρό), με άγριο πλιάτσικο και πυρκαγιές σε μεγάλες πόλεις της Αμερικής εν ονόματι της κοινωνικής δικαιοσύνης. Απαίτηση για κατάργηση της αστυνομίας. Κατάρριψη των ανδριάντων των περισσοτέρων μεγάλων μορφών της Ιστορίας της χώρας (Τόμας Τζέφερσον, Βενιαμίν Φραγκλίνου, Χριστόφορου Κολόμβου, Γούντροου Ουίλσον, και πολλών άλλων) με την κατηγορία ότι είχαν σκλάβους την εποχή της δουλείας ή άνοιξαν τον δρόμο στους Ευρωπαίους εισβολείς στην Β. Αμερική. Ακόμα και τον ανδριάντα του ελευθερωτή των μαύρων Αβραάμ Λίνκολν γκρέμισαν σε μία πόλη επειδή πλάι του εικονιζόταν ένας μαύρος γονυπετής. Το κυριότερο όμως συνέβη αλλού. Στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας. Στα πανεπιστήμια που μέχρι σήμερα αποτελούσαν τους πυλώνες της επιστημονικής αναζήτησης της αλήθειας και τους προμαχώνες του ελεύθερου διαλόγου και της ελευθερίας της έκφρασης και που ήσαν (και παραμένουν) τα πρότυπα και τα παραδείγματα προς μίμηση για όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου. Ούτε λίγο ούτε πολύ, από αυτά τα ίδια τα χείλη των Προέδρων τους διακηρύχθηκε ότι αυτά τα εκλεκτά Ιδρύματα διακατέχονται από «συστημικό ρατσισμό» και ότι ο πυρήνας τους είναι σαθρός. Δραστικά μέτρα ανακοινώθηκαν, και ακόμα δραστικότερα μέτρα επιδιώχθηκαν από σπουδαστές και καθηγητές, για να επιτευχθεί η εξυγίανσή τους. Και καλά ως εδώ. Το καταπληκτικό επακόλουθο είναι ότι όποιος τόλμησε να διαφωνήσει, ή να διαφοροποιηθεί έστω, και με τον πιο μειλίχιο τόπο, διαπομπεύθηκε και απορρίφθηκε από τις ίδιες τις αρχές των Ιδρυμάτων. Φτάσαμε στο σημείο να προσλαμβάνονται άτομα για να «εξηγήσουν» στους διάσημους επιστήμονες που διδάσκουν στα Πανεπιστήμια γιατί η τεχνολογία των οπτικών ινών είναι κατά βάθος ...ρατσιστική! Όπως ο όρος MeToo σημάδεψε την κατάργηση της δέουσας διαδικασίας, ο όρος BLM (Black Lives Matter, «Οι ζωές των μαύρων μετρούν») σημάδεψε την κατάργηση της ελευθερίας του λόγου. Αν τολμήσει κάποιος να πει «Οι Ζωές ΟΛΩΝ Μετρούν», αμέσως στιγματίζεται, αποκαλείται ρατσιστής, και διαπομπεύεται. Όπως έλεγαν με πικρία οι Ρώσοι όσο ζούσαν υπό το Σοβιετικό καθεστώς (και ίσως ακόμα), «και βέβαια έχουμε ελευθερία να εκφραστούμε, αυτό που δεν έχουμε είναι ελευθερία ΑΦΟΥ εκφραστούμε»! Συμπέρασμα: (1) Είσαι ένοχος χωρίς το δικαίωμα να υπερασπιστείς την αθωότητά σου, και (2) δεν δικαιούσαι καν να διαφωνήσεις με την επικρατούσα άποψη που κυριαρχεί ασφυκτικά. Επιπλέον, η τυχόν διαφωνία σου έχει μόνο μία ερμηνεία: ότι είσαι ρατσιστής. Το λογικό παράδοξο είναι δε ότι ο μόνος τρόπος να αποδείξεις ότι δεν είσαι ρατσιστής είναι να παραδεχθείς ότι… είσαι ρατσιστής. Και εδώ είναι που εμφανίζεται το σύντομο, αλλά καθαρτικό σύγγραμμα του Ντέρσοβιτς. Το βιβλίο είναι σύντομο αλλά περιεκτικό και πολυσχιδές. Κατ’ αρχάς επισημαίνει τις πολλαπλές εκφάνσεις της ακύρωσης. Δεν περιορίζεται μόνο στους δύο πυλώνες, της δέουσας διαδικασίας και της ελευθερίας του λόγου (που αντιστοιχούν στα κινήματα των MeToo και BLM). Έμμεσα, αλλά ορθά, εντοπίζει τις κοινές ρίζες αυτών των κινημάτων στην «κουλτούρα» του Μακαρθισμού τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια στην Αμερική και στην κατοπινή εξέλιξη των συγκεχυμένων αξιών οι οποίες αναπτύχθηκαν με την παγκοσμιοποίηση, την τεχνολογία και τα πολλαπλά προβλήματα (οικονομικά, κοινωνικά, και πολιτισμικά) που κυριάρχησαν τις τελευταίες δεκαετίες. Οι πρόσφατες όμως εξελίξεις ήσαν αυτές που δημιούργησαν το πρωτοφανές χαοτικό κίνημα της ακύρωσης. Οι αριστερίζουσες κλίσεις των ελίτ της αμερικανικής κοινωνίας, για τις οποίες κυριάρχησε ο όρος «προοδευτισμός» (progressivism), συναντήθηκαν με το κύμα της «αφυπνισμένης γενιάς» (woke generation), όρος που ξεφύτρωσε από την αργκό των μαύρων της Αμερικής, και δημιούργησαν την έννοια της «ταυτότητας» (identity) που έγινε ο καθοριστικός παράγων της πολιτισμικής ακύρωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η καθοδήγηση αυτής της «αφύπνισης» είναι στα χέρια αυτών των λευκών ελίτ και όχι των μαύρων ή άλλων μειονοτήτων. Όπως παρατηρεί η Αγιάν Χίρσι Άλι (WSJ, 10.9.2020), το κίνημα της «αφύπνισης» είναι παρόμοιο με ακραίες μορφές Ισλαμισμού που ακυρώνουν πλήρως κάθε συζήτηση ή αντίρρηση στο απόλυτο δόγμα που τελικά επιβάλλεται με τη βία. Δηλαδή, αυτό που μετράει πλέον είναι το ποιος είσαι, με την έννοια της ράτσας, του σεξουαλικού προσανατολισμού, και της κοσμοθεωρίας που ενστερνίζεσαι. Με άλλα λόγια δεν είμαστε όλοι ίσοι μπροστά στον νόμο, στις ευκαιρίες, και στο περιβόητο κυνηγητό της ευτυχίας. Η αξιοκρατία καταργήθηκε. Αυτό που μετράει είναι η diversity and inclusion (όροι που έγιναν όχι μόνο κλισέ αλλά πρόκληση). Θα τους αποδίδαμε στα ελληνικά σαν πολυμορφία και συμπερίληψη. Δεν έχει πλέον σημασία ποιος είναι ο καλύτερος. Σημασία και προτεραιότητα έχει μόνον η αντιπροσώπευση όλων των αποχρώσεων. Και το πιο σημαντικό είναι η παντελής έλλειψη ανοχής σε διαφωνία ή έστω σε διαφοροποιημένη άποψη. Στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης ήταν πάγια πρακτική της «πεφωτισμένης» Αριστεράς στα Πανεπιστήμια να μην επιτρέπει να ανέβει στο βήμα και να αναπτύξει απόψεις χωρίς την έγκρισή της οιοσδήποτε επιστήμων, όσο καταξιωμένος και αν ήταν. Όποτε περιέγραφα αυτή την κατάσταση σε συναδέλφους στην Αμερική δεν γινόμουν πιστευτός. Και νά που σήμερα αυτή ακριβώς είναι η κατάσταση που επικρατεί και εκεί. Η εύγλωττη διατύπωση του φαινομένου από τον Ντέρσοβιτς είναι «ελευθερία έκφρασης για μένα, αλλά όχι για σένα». Δηλαδή η αντίθετη και μη αρεστή άποψη ακυρώνεται. Ο παραλογισμός όμως δεν περιορίζεται στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η «γενιά της αφύπνισης» ισχυρίζεται ότι εφόσον επί σειρά ετών οι κατηγορίες σεξουαλικής παρενόχλησης δεν γίνονταν πιστευτές, σήμερα πρέπει να γίνονται πιστευτές χωρίς επαλήθευση. Εφόσον επί σειρά ετών οι εξ Αφρικής μαύροι έζησαν υπό το καθεστώς της δουλείας, σήμερα οι απόγονοί τους πρέπει να αποζημιωθούν. Το ότι οι καλούμενοι να καταβάλουν την αποζημίωση σήμερα ουδεμία ευθύνη έχουν για το καθεστώς της δουλείας πριν από εκατόν πενήντα χρόνια δεν ενδιαφέρει. Αφήστε δε ότι οι περισσότεροι από αυτούς δεν είναι καν απόγονοι των δουλεμπόρων αλλά μετανάστες που έφτασαν στην Αμερική δεκαετίες ή και αιώνες αργότερα. Αφήστε επίσης ότι πολλοί μαύροι σήμερα στην Αμερική δεν είναι απόγονοι των τότε σκλάβων αλλά πρόσφατοι επίσης μετανάστες από την Αφρική και την Καραϊβική. Απλά, έχει επικρατήσει η ιδέα της «ταυτότητας», όπως αυτή μετριέται με τα φυλετικά ή άλλα χαρακτηριστικά ανεξάρτητα από κάθε έννοια δικαιοσύνης στον καταλογισμό ευθυνών. Τέλος, είναι γνωστή στο Πανελλήνιο και ανεξίτηλη στα χρονικά του παραλογισμού η μοναδική άποψη που ξεστόμισε πρώην υπουργός Παιδείας της χώρας ότι «η αριστεία είναι ρετσινιά». Ε, λοιπόν, και στην Αμερική σήμερα η αριστεία ακυρώθηκε. Εν ονόματι της αρχής της «πολυμορφίας και συμπερίληψης» που έχει πλέον καθιερωθεί, δεν επιλέγεται ο άριστος αλλά ο έχων τη «σωστή» ταυτότητα. Κάθε απόπειρα αμφισβήτησης αυτής της αρχής απορρίπτεται ασυζητητί. Η δε «ρετσινιά» που προσάπτεται σε Ιδρύματα, όπως το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον (το οποίο γνωρίζω σε βάθος ως πρώην φοιτητής του), ότι πάσχουν από «συστημικό» ρατσισμό είναι εντελώς απαράδεκτη, αφού αγνοεί τις από καιρού θεσμοθετημένες προτιμήσεις και ειδικές ευκαιρίες που παρέχονται σε κάθε μορφής μειονότητα και που εφαρμόζονται σχολαστικά σχεδόν παντού. Είναι δύσκολο να πιστέψει ο ανύποπτος αναγνώστης ότι μπορεί πράγματι να έχουν επικρατήσει τέτοιες εξωφρενικές ακυρώσεις στη χώρα της ελευθερίας και της αμερόληπτης δικαιοσύνης. Όπως είναι σχεδόν αδύνατο να δεχθεί ότι στο Πόρτλαντ, πρωτεύουσα της Πολιτείας Όρεγκον, κάθε βράδυ επί τρεις μήνες το περασμένο καλοκαίρι διαδηλωτές έκαιγαν και λεηλατούσαν το κέντρο της πόλης χωρίς να «παρενοχλούνται» από τις αρχές ασφαλείας κατ’ εντολήν του Δημάρχου (ο οποίος, ας σημειωθεί, σύστησε στους πολίτες να σβήνουν τα φώτα τη νύχτα για να μην ενοχλούν τα... πτηνά!). Αυτό ούτε ο υπουργός τότε Παυλόπουλος τόλμησε να το πει τον Δεκέμβριο του 2008 που ανενόχλητοι οι αναρχικοί και ακροαριστεροί έκαιγαν την Αθήνα. Το πρόσφατο, λιτό και αποκαλυπτικό σύγγραμμα του Ντέρσοβιτς σηκώνει την αυλαία σε ένα καινοφανές Δράμα στην Ιστορία των ΗΠΑ, που έχει ήδη καταφέρει να διεισδύσει με δειλές (ακόμα) προσβάσεις και σε χώρες της Ευρώπης. Είναι το Δράμα της Ακύρωσης ενός Πολιτισμού που είναι συνάμα και σημάδι του νέου Πολιτισμού της Ακύρωσης. Το ερώτημα είναι αν θα αναπτυχθούν «αντισώματα» τα οποία θα σταματήσουν την εξάπλωση αυτής της παθογένειας.

Πολιτισμός Ακύρωσης ή Ακύρωση Πολιτισμού

Σύνδεση