Αποκαλύπτοντας τον εαυτό μου (1928)

Με ρωτούν: «Ήταν δύσκολο να βρεις το δρόμο σου και να κάνεις επιτυχία;». Και οφείλω να παραδεχτώ πως αν πράγματι έχω βρει το δρόμο μου, και έχω πράγματι κάνει επιτυχία, τότε δεν μου ήταν δύσκολο. Ποτέ μου δεν λιμοκτόνησα σε μια σοφίτα, ούτε περίμενα με αγωνία τον ταχυδρόμο να μου φέρει απάντηση από τον επιμελητή ή τον εκδότη μου, ούτε έχυσα ιδρώτα και αίμα για να γράψω μεγαλειώδη έργα, ούτε ξύπνησα μια μέρα συνειδητοποιώντας τη διασημότητά μου. Ήμουν φτωχόπαιδο. Θα έπρεπε να είχα δώσει μάχη με την τρομερή μέγγενη των συνθηκών, και να έχω αντέξει το γρονθοκόπημα της τύχης[1] πριν γίνω συγγραφέας με ένα εξαιρετικά ταπεινό εισόδημα και φήμη μάλλον αμφίβολη. Αλλά τίποτα τέτοιο δεν έγινε. Όλα έγιναν από μόνα τους, χωρίς να χρειαστεί να βαριαστενάξω. Τι κρίμα! Γιατί πράγματι ήμουν ένα φτωχόπαιδο της εργατικής τάξης, χωρίς ιδιαίτερες προοπτικές. Σε τελική ανάλυση, όμως, τι είμαι τώρα; Γεννήθηκα και μεγάλωσα σε εργατικό περιβάλλον. Ο πατέρας μου ήταν ανθρακωρύχος, και μόνο ανθρακωρύχος. Δεν μπορώ να σκεφτώ τίποτα άξιο λόγου να πω για εκείνον. Του έλειπε η ευπρέπεια· μεθούσε πολύ συχνά, δεν πάτησε σε εκκλησία ποτέ, και συχνά ήταν αγενής στους προϊσταμένους του στα ανθρακωρυχεία. Ποτέ του δεν είχε καλή θέση όσο καιρό ήταν εργάτης, γιατί πάντα έκανε ανιαρά, ανόητα σχόλια για τους άντρες που ήταν από πάνω του στη διοίκηση του ανθρακωρυχείου. Τους προσέβαλε όλους, σχεδόν επίτηδες, άρα πώς περίμενε να του κάνουν τη χάρη; Πάντα όμως γκρίνιαζε όταν δεν του την έκαναν. Θεωρώ πως η μητέρα μου ήταν ανώτερου επιπέδου. Καταγόταν από την πόλη, και η αλήθεια είναι πως ήταν μικροαστή. Μιλούσε σωστά Αγγλικά, χωρίς ίχνος προφοράς, και ποτέ στη ζωή της δεν μπορούσε ούτε καν να μιμηθεί έστω και μια πρόταση στη διάλεκτο που μιλούσε ο πατέρας μου, και που εμείς τα παιδιά μιλούσαμε εκτός σπιτιού. Έγραφε καλλιγραφικά, και όταν είχε όρεξη σκάρωνε πανέξυπνες και καλογραμμένες επιστολές. Όταν μεγάλωσε ξεκίνησε να διαβάζει ξανά μυθιστορήματα, αλλά έχανε την υπομονή της με βιβλία όπως η Νταϊάνα του τρίστρατου[2], ενώ τη συνάρπαζε το Ανατολικό Λιν[3]. Όμως ήταν σύζυγος εργάτη, τίποτα περισσότερο, φορώντας το άκομψο, μικροσκοπικό της καπέλο, έχοντας όμως από την άλλη μεριά μια ευφυή, καθάρια, «διαφορετική» έκφραση στο πρόσωπό της. Και προκαλούσε το σεβασμό, αντίθετα απ’ τον πατέρα μου. Ήταν εύστροφη και ευαίσθητη, και πιθανολογώ πολύ ανώτερη. Αλλά είχε εκπέσει, είχε εκπέσει στην εργατική τάξη, και είχε γίνει και αυτή μέρος του πλήθους των συζύγων των φτωχών ανθρακωρύχων. Ήμουν ένα ευαίσθητο χλωμό κακομαθημένο μυξιάρικο, το οποίο οι περισσότεροι αντιμετώπιζαν με πραότητα, όπως συνηθίζεται να φέρονται οι άνθρωποι στα αγόρια τα πιο ευαίσθητα. Όταν ήμουν δώδεκα χρονών, πήρα μια κρατική υποτροφία, δώδεκα λίρες το χρόνο, και πήγα στο Λύκειο του Νότινγκχαμ. Αφότου τελείωσα το σχολείο δούλεψα ως υπάλληλος για τρεις μήνες, αλλά μετά, όταν ήμουν δεκαεφτά, αρρώστησα βαριά με πνευμονία, κάτι που κατέστρεψε την υγεία μου για πάντα. Ένα χρόνο μετά έγινα δάσκαλος σε σχολείο, και μετά από τρία χρόνια εξαντλητικής διδασκαλίας των παιδιών των ανθρακωρύχων συνέχισα τη «φυσιολογική» πορεία μου στο Πανεπιστήμιο του Νότινγκχαμ. Όσο είχα χαρεί που είχα τελειώσει το σχολείο, άλλο τόσο χάρηκα όταν τελείωσα το πανεπιστήμιο. Ήταν για μένα η απόλυτη απογοήτευση, χωρίς ίχνος πραγματικής επαφής με τους άλλους ανθρώπους. Αφότου έφυγα από το πανεπιστήμιο, πήγα στο Κρόιντον, κοντά στο Λονδίνο, για να διδάξω σε ένα καινούργιο δημοτικό σχολείο με εκατό λίρες μισθό το χρόνο. Όσο ήμουν στο Κρόιντον, στην ηλικία των είκοσι τριών, το κορίτσι που είχε υπάρξει η κύρια φιλενάδα της νεανικής μου ηλικίας, και που ήταν και η ίδια δασκάλα σε ένα χωριό ανθρακωρύχων από κει που καταγόμουν, αντέγραψε μερικά από τα ποιήματά μου, και χωρίς να μου το πει τα έστειλε στο περιοδικό English Review, που είχε μόλις γεννηθεί απ’ τις στάχτες του με τις προσπάθειες του Ford Madox Hueffer[4]. Ο Χούφερ ήταν ιδιαιτέρως ευγενής. Εξέδωσε τα ποιήματα, και μου ζήτησε να πάω να τον δω. Η κοπέλα με είχε μπάσει τόσο αβίαστα στη λογοτεχνική μου σταδιοδρομία, σαν μια πριγκίπισσα που κόβει την κορδέλα ενός πλοίου. Πάλευα με νύχια και δόντια, γράφοντας το Λευκό Παγόνι[5] σε ακατέργαστα αποσπάσματα που αναδύονταν από τα υπόγεια του συνειδητού μου. Πρέπει να το είχα γράψει σχεδόν όλο πέντε ή έξι φορές, αλλά τότε η συγγραφή ήταν πάρεργο, και όχι βασικός στόχος ή ευλαβική εργασία με τα απαραίτητα βογγητά του λογοτεχνικού τοκετού. Χιμούσα πάνω του, έγραφα λίγο, το έδειχνα στην κοπέλα· πάντα θαύμαζε τα κείμενά μου· μετά συνειδητοποιούσα πως δεν ήταν αυτό που ήθελα, και ξαναχιμούσα. Αλλά στο Κρόιντον δούλευα πιο συγκεντρωμένα, τα απογεύματα μετά το σχολείο. Τέλος πάντων, το τελείωσα μετά από τέσσερα-πέντε χρόνια σπασμωδικής προσπάθειας. Ο Χούφερ ζήτησε αμέσως να δει το χειρόγραφο. Το διάβασε απνευστί, και αντέδρασε με όση ενθουσιώδη ευγένεια και κολακεία διέθετε. Και μια μέρα, σε ένα λεωφορείο στο Λονδίνο, μου φώναξε με την περίεργη φωνή του μες στο αυτί: «Έχει όλα τα προβλήματα που θα μπορούσε να έχει ένα Αγγλικό μυθιστόρημα». Εκείνη την περίοδο, υποτίθεται πως το Αγγλικό μυθιστόρημα είχε πολλά προβλήματα σε σύγκριση με το Γαλλικό, σε τέτοιο βαθμό που σχεδόν δεν είχε λόγο ύπαρξης. «Όμως», μου φώναξε ο Χούφερ στο λεωφορείο, «είσαι ΙΔΙΟΦΥΪΑ». Κόντεψα να βάλω τα γέλια, ήταν τόσο αστείο αυτό που είχε πει. Στις αρχές όλοι μου έλεγαν πως ήμουν ιδιοφυής, λες και ήθελαν να με παρηγορήσουν που δεν είχα τα δικά τους, ασύγκριτα πλεονεκτήματα. Αλλά ο Χούφερ δεν ήταν σαν όλους αυτούς. Πάντα πίστευα πως είχε στοιχεία ιδιοφυΐας. Τέλος πάντων, έστειλε το χειρόγραφο του Λευκού Παγονιού στον Γουίλιαμ Χάινεμαν, που το δέχτηκε αμέσως, αναγκάζοντάς με να αλλάξω μόλις τέσσερις μικρές προτάσεις η παράλειψη των οποίων θα έκανε πλέον τον οποιονδήποτε να μειδιά. Θα μου έδινε πενήντα λίρες μόλις έβγαινε το βιβλίο. Εν τω μεταξύ ο Χούφερ εξέδωσε κι άλλα ποιήματα και μερικά διηγήματα στο English Review, και πολλοί τα διάβασαν και έσπευσαν να μου το ανακοινώσουν, κάτι που με έκανε να ντρέπομαι και ταυτόχρονα να θυμώνω. Δεν ήθελα να με αντιμετωπίζουν σαν συγγραφέα. Ειδικότερα μιας και ήμουν ακόμα δάσκαλος. Όταν ήμουν είκοσι πέντε πέθανε η μητέρα μου, και δυο μήνες μετά εκδόθηκε το Λευκό Παγόνι, κάτι που εν τέλει δεν με άγγιξε καθόλου. Συνέχισα να διδάσκω για ένα χρόνο ακόμα, και μετά αρρώστησα ξανά από πνευμονία. Όταν έγινα καλύτερα δεν επέστρεψα στο σχολείο. Από τότε άρχισα να ζω με τα πενιχρά έσοδα από τα βιβλία μου. Έχουν περάσει δεκαεπτά χρόνια από τότε που παράτησα τη διδασκαλία και ξεκίνησα να ζω ως ανεξάρτητος συγγραφέας. Δεν έχω πεινάσει ποτέ, ποτέ μου δεν έχω αισθανθεί φτωχός, παρότι τα εισοδήματά μου τα πρώτα δέκα χρόνια δεν ήταν καλύτερα, και συχνά ήταν χειρότερα, από αυτά που έβγαζα σαν δάσκαλος δημοτικού. Αλλά όταν κανείς έχει γεννηθεί φτωχός, τα ελάχιστα χρήματα μπορεί να είναι αρκετά. Ο πατέρας μου θα με θεωρούσε πλούσιο, ακόμα και αν ήταν ο μόνος που θα το πίστευε. Και η μητέρα μου θα θεωρούσε πως έχω ανέλθει κοινωνικά, παρότι ούτε αυτό ισχύει. Κάτι πάει στραβά, είτε με μένα, είτε με τον κόσμο, είτε και με τα δυο. Έχω ταξιδέψει απ’ άκρη σ’ άκρη, και έχω γνωρίσει πολλούς ανθρώπους, κάθε λογής και κάθε συνθήκης, κάποιους εκ των οποίων τους έχω συμπαθήσει και εκτιμήσει ειλικρινά. Οι άνθρωποι, σε προσωπικό επίπεδο, ήταν ανέκαθεν φιλικοί. Δεν θα μιλήσουμε για τους κριτικούς λογοτεχνίας, είναι διαφορετική πανίδα από αυτή των ανθρώπων. Και πραγματικά ήθελα να είμαι ειλικρινά φιλικός με μερικούς τουλάχιστον από τους συνανθρώπους μου. Αλλά δεν τα κατάφερα. Το αν τα κατάφερα να τα φέρω βόλτα στον κόσμο είναι ένα ερώτημα· αλλά είναι βέβαιο πως δεν τα πάω καλά με τον κόσμο. Και πραγματικά δεν ξέρω εάν είμαι κοσμικά διάσημος ή όχι. Αλλά, κατά κάποιο τρόπο, δεν αισθάνομαι πως είμαι επιτυχημένος σε καθημερινό επίπεδο. Εννοώ πως δεν αισθάνομαι να υπάρχει κάποια ιδιαιτέρως εγγύς ή ουσιαστική επαφή μεταξύ εμού και της κοινωνίας, ή μεταξύ εμού και των άλλων. Υπάρχει ένα ρήγμα, και η επαφή μου είναι με κάτι μη ανθρώπινο, μη εκφραζόμενο. Πίστευα πως αυτό είχε να κάνει με το πόσο παλιομοδίτικη και φθαρμένη είναι πια η Ευρώπη. Έχοντας επιχειρήσει να ζήσω σε άλλα μέρη του κόσμου, ξέρω πως αυτό δεν ισχύει. Η Ευρώπη είναι ίσως η λιγότερο φθαρμένη ήπειρος, γιατί είναι αυτή με τη μεγαλύτερη ζωντάνια. Ένας τόπος που σφύζει από ζωή. Από τότε που επέστρεψα από την Αμερική κάνω την εξής σοβαρή ερώτηση στον εαυτό μου: Γιατί υπάρχει τόσο αδύναμη σχέση μεταξύ εμού και των ανθρώπων που ξέρω; Γιατί δεν έχει η σχέση αυτή καμία ζωτική σημασία για μένα; Και εάν μπαίνω στη διαδικασία να καταγράψω το ερώτημα αυτό, όπως και να καταγράψω την απάντηση σε αυτό, είναι επειδή αισθάνομαι πως είναι ένα ερώτημα που απασχολεί πολλούς άλλους ανθρώπους. Η απάντηση έχει να κάνει, στο βαθμό που καταλαβαίνω, με την ταξικότητα. Οι κοινωνικές τάξεις δημιουργούν χάσματα, και η ροή των καλύτερων στοιχείων των ανθρώπων εξαφανίζεται μέσα σε αυτά. Δεν είναι ακριβώς ο θρίαμβος της μεσαίας τάξης που έχει επιφέρει αυτή τη νέκρωση, αλλά ο θρίαμβος του μεσοαστικού στοιχείου. Ως άνθρωπος που προέρχομαι από την εργατική τάξη, αισθάνομαι πως οι μεσοαστοί αποκόπτουν μέρος της προσωπικής μου ζωτικής δόνησης όταν έρχομαι σε επαφή μαζί τους. Παραδέχομαι πως είναι γοητευτικοί και καλλιεργημένοι και συχνά καλοί άνθρωποι. Αλλά διακόπτουν κάτι δικό μου από το να λειτουργεί. Κάποιο κομμάτι μένει αναγκαστικά εκτός. Τότε γιατί δεν ζω με τους εργάτες; Γιατί η δική τους δόνηση είναι εξίσου περιορισμένη, αλλά από άλλη μεριά. Είναι στενόμυαλοι, αν και την ίδια στιγμή έχουν αξιοσημείωτο ψυχικό βάθος και πάθη, ενώ, αντίθετα, οι μικροαστοί είναι ευρείς και ρηχοί και χωρίς πάθος. Κυρίως το τελευταίο. Στην καλύτερη περίπτωση, υποκαθιστούν τη στοργή, που είναι το πιο σημαντικό μεσοαστικό συναίσθημα. Αλλά η εργατική τάξη έχει στενούς ορίζοντες, έχει προκαταλήψεις, είναι στενόμυαλη. Είναι και αυτό μια φυλακή άλλου είδους. Είναι αδύνατον να ανήκει κανείς σε μια κοινωνική τάξη. Νιώθω, όμως, εδώ στην Ιταλία, για παράδειγμα, πως ζω με ενός είδους σιωπηλή επαφή με τους χωρικούς που δουλεύουν στα χωράφια γύρω από τη βίλα που μένω. Δεν έχω στενές επαφές μαζί τους, σχεδόν δεν ανταλλάσσουμε κουβέντα εκτός από μια καλημέρα. Και δεν δουλεύουν για μένα· δεν είμαι ο padrone τους. Όμως στην πραγματικότητα είναι αυτοί που διαμορφώνουν το ambiente μου, και από εκείνους είναι που πηγάζει το ανθρώπινο κύμα που με περιτριγυρίζει. Δεν θέλω να ζήσω μαζί τους στα σπίτια τους· θα ένιωθα φυλακισμένος. Αλλά θέλω να είναι εκεί, τριγύρω, οι ζωές τους να ξετυλίγονται παράλληλα με τη δική μου, και σε σχέση με τη δική μου. Δεν τους εξωραΐζω. Αρκετά με αυτή την ανοησία! Είναι χειρότερο από το να εξαναγκάζεις σχολιαρόπαιδα να εκφραστούν με κουταμάρες αυτοσυνειδητότητας. Δεν πιστεύω πως οι άνθρωποι αυτοί θα φέρουν την αλλαγή, ούτε τώρα, ούτε στο μέλλον. Αλλά θέλω να ζω κοντά τους, γιατί η ζωή τους έχει ακόμα ροή. Και τώρα γνωρίζω μέσες-άκρες γιατί δεν μπορώ να ακολουθήσω στα βήματα του Μπάρι ή του Γουέλς[6], που προέρχονται και οι δυο από την εργατική τάξη και έγιναν και οι δυο επιτυχημένοι. Τώρα ξέρω γιατί δεν μπορώ να ανέλθω στον κόσμο και να γίνω δημοφιλής και πλούσιος. Δεν μπορώ να πραγματοποιήσω τη μετάβαση από την κοινωνική μου τάξη στη μεσαία τάξη. Δεν υπάρχει περίπτωση να εγκαταλείψω την παθιασμένη μου συνείδηση και την παλαιά μου ζωτική επαφή με τον συνάνθρωπό μου, και με τα ζώα και με τη γη, για την ισχνή, κίβδηλη πνευματική αλαζονεία που είναι το μόνο που απομένει από την πνευματική συνειδητότητα η οποία έχει χρίσει εαυτήν προνομιούχα. — Μετάφραση: Θέμελης Γλυνάτσης [1] “The fell clutch of circumstance” και “the bludgeoning of chance”, στίχοι από το ποίημα Invictus του Γουίλιαμ Έρνεστ Χένλεϊ. [2] Diana of the Crossways (1885), μυθιστόρημα του Τζορτζ Μέρεντιθ για μια γυναίκα παγιδευμένη σε έναν δυσλειτουργικό γάμο. [3] East Lynee (1861), μυθιστόρημα της Έλεν Γουντ, από τα πιο δημοφιλή μυθιστορήματα της Βικτοριανής Αγγλίας, που έγινε γνωστό λόγω της υπερβολικής της πλοκής. [4] Ο συγγραφέας Ford Madox Ford. [5] Το πρώτο μυθιστόρημα του Λόρενς (1911). [6] J. M. Barrie (1860-1937), Σκώτος συγγραφέας του πασίγνωστου Πίτερ Παν, γιος υφαντουργού. H. G. Wells (1866-1846), Άγγλος συγγραφέας των διάσημων μυθιστορημάτων Ο αόρατος άνθρωπος, Το νησί του Δρ. Μορώ κ.ά., γιος υπηρέτριας και κηπουρού από το Κεντ.

Αποκαλύπτοντας τον εαυτό μου (1928)

Σύνδεση