Ποιος σκότωσε τον Άβελ;

ὅτι Θεὸς ζηλωτὴς Κύριος ὁ Θεός σου ἐν σοὶ μὴ ὀργισθεὶς θυμωθῇ Κύριος ὁ Θεός σου ἐν σοὶ καὶ ἐξολεθρεύσῃ σε ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς. Δευτερονόμιον 6, 15 1. «Ἀδὰμ δὲ ἔγνω Εὔαν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ συλλαβοῦσα ἔτεκε τὸν Κάϊν καὶ εἶπεν· ἐκτησάμην ἄνθρωπον διά τοῦ Θεοῦ. καὶ προσέθηκε τεκεῖν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, τὸν Ἄβελ». [Δ΄ 1-2] Στην αρχή του Δ΄ Κεφαλαίου της Γενέσεως μαθαίνουμε ότι ο Αδάμ «γνωρίζει» για πρώτη φορά «την Εύα, τη γυναίκα του». Στο Γ΄ Κεφάλαιο ωστόσο, το οποίο περιγράφει την «πτώση των πρωτοπλάστων», διαβάζουμε: «[Η Εύα] λαβοῦσα ἀπὸ τοῦ καρποῦ αὐτοῦ ἔφαγε· καὶ ἔδωκε καὶ τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς μετ᾿ αὐτῆς, καὶ ἔφαγον. καὶ διηνοίχθησαν οἱ ὀφθαλμοὶ τῶν δύο, καὶ ἔγνωσαν ὅτι γυμνοὶ ἦσαν, καὶ ἔρραψαν φύλλα συκῆς καὶ ἐποίησαν ἑαυτοῖς περιζώματα». Για τον συγγραφέα της Γενέσεως η αμαρτία, το αίσθημα συνενοχής, δεν ήταν προφανώς ικανό να δημιουργήσει δεσμό ανάμεσα στο ζευγάρι. Παρά το γεγονός ότι μοιράστηκαν κάτι τόσο σημαντικό –τον καρπό της γνώσης– και γυμνώθηκε ο ένας μπροστά στον άλλον, εντούτοις παρέμεναν δύο ξένοι. Και ας «ἐκάλεσεν Ἀδὰμ τὸ ὄνομα τῆς γυναικὸς αὐτοῦ Ζωή, ὅτι αὕτη μήτηρ πάντων τῶν ζώντων», μόλις ο Θεός «ἐξαπέστειλεν αὐτὸν ἐκ τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς». Εδώ οι λέξεις «άντρας» και «γυναίκα» δεν έχουν ακόμη καμία βαρύτητα. Ακολουθεί η πράξη της τεκνοποίησης και τότε μόνο «αναγνωρίζει» επιτέλους ο ένας τον άλλον. Επομένως το ρήμα «γνωρίζω» μάλλον έχει τη σημασία της ερωτικής συνεύρεσης, παρ’ όλο που οι γνώμες των θεολόγων επ’ αυτού διίστανται. Η πρωτοβουλία ανήκει στον άντρα. Αυτός κάνει την κίνηση της αναγνώρισης, όμως η γυναίκα είναι εκείνη που μιλάει, που γεμάτη χαρά ομολογεί ότι «ἔτεκεν τὸν Κάϊν» και ότι αυτός γεννήθηκε «διὰ τοῦ Θεοῦ». Είναι η πρώτη φορά που η Εύα απευθύνεται στον Θεό μετά τα σκληρά λόγια που της είχε απευθύνει νωρίτερα: «πληθύνων πληθυνῶ τὰς λύπας σου καὶ τὸν στεναγμόν σου· ἐν λύπαις τέξῃ τέκνα, καὶ πρὸς τὸν ἄνδρα σου ἡ ἀποστροφή σου, καὶ αὐτός σου κυριεύσει». Αν και ο Θεός είχε ορίσει ότι η Εύα θα είναι υποταγμένη στον άνδρα της, στη σκηνή αυτή ο Αδάμ είναι απών. Ο Κάιν είναι το παιδί του Θεού και της Εύας. Στο απόκρυφο κείμενο Η ζωή του Αδάμ και της Εύας (το ελληνικό χειρόγραφο τιτλοφορείται Η αποκάλυψη του Μωυσή), που μάλλον γράφτηκε στον 1ο αιώνα μ.Χ., η γέννηση του Κάιν περιγράφεται ως κάτι θαυματουργό: «Η Εύα γέννησε έναν γιο που έλαμπε. Με το που γεννήθηκε έτρεξε στον κήπο, άρπαξε ένα φύλλο χλόης και το έδωσε στη μητέρα του. Το όνομά του ήταν Κάιν». Στα εβραϊκά η λέξη Κάιν προέρχεται από τη λέξη «κιν» που σημαίνει «αποκτώ». Η Εύα «απέκτησε» τον πρώτο της γιο, όπως είπαμε, «διά του Θεού». Ο γιος αυτός της «ανήκει». Ο Άβελ έρχεται μετά. Μοιάζει να γεννήθηκε χωρίς θεϊκή παρέμβαση. Εξάλλου, στα εβραϊκά η λέξη «Άβελ» προέρχεται από τη λέξη «χέβελ», που χαρακτηρίζει κάτι «ασήμαντο ή κενό περιεχομένου». Άρα ήδη γνωρίζουμε ότι στο δράμα που πρόκειται να λάβει χώρα, πρωταγωνιστής θα είναι ο Κάιν, ο «διά του Θεού» γεννηθείς. Ο Άβελ είναι απλώς ο αδελφός του. Σε αντίθεση με άλλες συγκρούσεις που διαδραματίζονται στην Παλαιά Διαθήκη ανάμεσα σε αδέλφια, εδώ, όπως γνωρίζουμε, επικρατεί ο μεγάλος αδελφός, όχι ο μικρότερος. Αυτό που επιθυμούσε να κάνει ο Ησαύ στον Ιακώβ το κάνει ο Κάιν στον Άβελ. Όμως γιατί ο Θεός θέλει ο Κάιν να σκοτώσει τον Άβελ; Γιατί η Γένεσις να στιγματίζεται τόσο νωρίς από μια αδελφοκτονία; 2. «καὶ ἐγένετο Ἄβελ ποιμὴν προβάτων, Κάϊν δὲ ἦν ἐργαζόμενος τὴν γῆν». [Δ΄ 2] Ο Κάιν κάνει τη σκληρή δουλειά που ο Θεός είχε επιφυλάξει στον πατέρα του: Είναι γεωργός και καλλιεργεί την «επικατάρατη γη», στην οποία διαρκώς φυτρώνουν «αγκάθια και τριβόλια», ενώ ο Άβελ είναι ποιμένας. Στην πρόταση προηγείται το όνομα του Άβελ, ωστόσο όπως διαβάζουμε παρακάτω ο Κάιν είναι αυτός που πρώτος προσφέρει θυσία στον Θεό από τους «καρπούς της γης». Ο Άβελ ακολουθεί με τη δική του προσφορά, που είναι «πρωτότοκα, ευτραφή πρόβατα». Η σειρά των ονομάτων δεν είναι τυχαία. 3. «ἐπὶ δὲ Κάϊν καὶ ἐπὶ ταῖς θυσίαις αὐτοῦ οὐ προσέσχε». [Δ΄ 5] Γιατί ο Θεός «δεν πρόσεξε» τη θυσία του Κάιν; Αυτό είναι θεμελιώδες ερώτημα σχετικά με το τι πρόκειται να ακολουθήσει. Καμία πειστική εξήγηση δεν δίνεται. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι ο Άβελ θυσίασε, όπως αναφέραμε, τα «πρωτότοκα» πρόβατα. Και ο Κάιν όμως πρόσφερε όσα είχε καλλιεργήσει. Ο συγγραφέας μιλάει εδώ για «δώρα» του Άβελ και «θυσίες» του Κάιν, σαν να θέλει να υπογραμμίσει κάποια διαφορά ανάμεσα στα αδέλφια. Παραμένει ωστόσο αδικαιολόγητη η διάκριση που κάνει ο Θεός ανάμεσά τους. Μπορούμε να καταλάβουμε γιατί ο Κάιν «λυπάται βαθιά» και κατεβάζει το πρόσωπό του –«καὶ συνέπεσε τῷ προσώπῳ αὐτοῦ»– μόλις διαπιστώνει την προτίμηση που δείχνει ο Θεός στον αδελφό του. Νιώθει ταπεινωμένος, χωρίς όμως να γνωρίζει τον λόγο της θεϊκής επιλογής. 4. «καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεὸς τῷ Κάϊν· ἵνα τί περίλυπος ἐγένου, καὶ ἵνα τί συνέπεσε τὸ πρόσωπόν σου;» [Δ΄ 6] Προφανώς η ερώτηση είναι ειρωνική, αν όχι προσβλητική. Ο Θεός πρώτα απορρίπτει την προσφορά του Κάιν, χωρίς να δίνει κάποιον σοβαρό λόγο, και κατόπιν τον ρωτάει γιατί είναι περίλυπος. 5. «οὐκ ἐὰν ὀρθῶς προσενέγκῃς, ὀρθῶς δὲ μὴ διέλῃς, ἥμαρτες; ἡσύχασον· πρὸς σὲ ἡ ἀποστροφὴ αὐτοῦ, καὶ σὺ ἄρξεις αὐτοῦ». [Δ΄ 7] Ο Θεός κατηγορεί τον Κάιν ότι δεν του έδωσε τα σωστά δώρα και γι’ αυτό αμάρτησε. Όμως το κείμενο δεν λέει ποια θα έπρεπε να ήταν τα δώρα αυτά. Πώς συγκρίνει κανείς καρπούς με πρόβατα; Ως γεωργός τι θα μπορούσε να έχει προσφέρει ο Κάιν ώστε να ικανοποιήσει τον Θεό; Το μόνο που μαθαίνουμε είναι πως ο Κάιν μπορεί αν θέλει να νικήσει το «κακό». Το ζήτημα ωστόσο παραμένει: Για ποιο ακριβώς «κακό» μιλάμε; Στο απόσπασμα αυτό είναι σαν να υπαινίσσεται ο Θεός ότι η προσφορά του ήταν λάθος γιατί τα κίνητρά του ήταν πονηρά. Ότι η καρδιά του Κάιν δεν είναι αγνή όπως αυτή του αδελφού του. Τι έχει μεσολαβήσει όμως από τη στιγμή που αρχίζει να καλλιεργεί τη γη ως τη στιγμή που «θα θυσιάσει τους καρπούς της στον Κύριο»; Η μόνη εξήγηση είναι ότι ο Κάιν είναι εκ γενετής αμαρτωλός και άρα στα μάτια του Θεού διαφέρει από τον αδελφό του. Επομένως, η αποτρόπαιη πράξη που σε λίγο θα διαπράξει οφείλεται στο γεγονός ότι o ίδιος ο Θεός (που νωρίτερα είχε «δώσει» στην Εύα αυτόν τον γιο) έχει αποφασίσει ότι είναι δολοφόνος. Αυτός έχει «σπείρει» το κακό μέσα του. Στην Προς Ρωμαίους Επιστολή (8, 28) ο Παύλος γράφει: «Οἴδαμεν δὲ ὅτι τοῖς ἀγαπῶσι τὸν Θεὸν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν, τοῖς κατὰ πρόθεσιν κλητοῖς οὖσιν· ὅτι οὓς προέγνω, καὶ προώρισε συμμόρφους τῆς εἰκόνος τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν πρωτότοκον ἐν πολλοῖς ἀδελφοῖς· οὓς δὲ προώρισε, τούτους καὶ ἐκάλεσε, καὶ οὓς ἐκάλεσε, τούτους καὶ ἐδικαίωσεν, οὓς δὲ ἐδικαίωσε, τούτους καὶ ἐδόξασε». Επομένως, ο Κάιν, σύμφωνα με την άποψη του Παύλου, δεν είναι ελεύθερος να αποφασίσει τι θα πράξει. Δεν μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στο καλό και στο κακό, αφού δεν έχει δεχθεί τη σωτήρια κλήση του Θεού. Ο Θεός δεν «προώρισε» τον Κάιν να έχει χαρακτήρα ηθικό όμοιο με αυτόν του Χριστού. Ο Κάιν γεννήθηκε ανάξιος και άρα είναι προορισμένος να εγκληματήσει. Προορισμένος από τον Δημιουργό του στην αιώνια καταδίκη. Έτσι έκρινε η κρυφή, ανεξιχνίαστη δικαιοσύνη Του. Στην Πρώτη Επιστολή του Ιωάννη [Γ΄ 9-12] έχουμε μια ελαφρώς διαφορετική άποψη που οδηγεί σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Γράφει ο Ιωάννης: «Πᾶς ὁ γεγεννημένος ἐκ τοῦ Θεοῦ ἁμαρτίαν οὐ ποιεῖ, ὅτι σπέρμα αὐτοῦ ἐν αὐτῷ μένει· καὶ οὐ δύναται ἁμαρτάνειν, ὅτι ἐκ τοῦ Θεοῦ γεγέννηται. ἐν τούτῳ φανερά ἐστι τὰ τέκνα τοῦ Θεοῦ καὶ τὰ τέκνα τοῦ διαβόλου. πᾶς ὁ μὴ ποιῶν δικαιοσύνην οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ Θεοῦ, καὶ ὁ μὴ ἀγαπῶν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ. ὅτι αὕτη ἐστὶν ἡ ἀγγελία ἣν ἠκούσατε ἀπ’ ἀρχῆς, ἵνα ἀγαπῶμεν ἀλλήλους, οὐ καθὼς Κάϊν ἐκ τοῦ πονηροῦ ἦν καὶ ἔσφαξε τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ· καὶ χάριν τίνος ἔσφαξεν αὐτόν; ὅτι τὰ ἔργα αὐτοῦ πονηρὰ ἦν, τὰ δὲ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ δίκαια». Σύμφωνα με τον Ιωάννη δηλαδή ο «γεγεννημένος εκ Θεού» δεν αμαρτάνει με τη θέλησή του, αφού η ζωή που του μετέδωσε διά του Πνεύματός του μένει μέσα του. Όποιος δεν αγαπά τον αδελφό του δεν είναι παιδί του Θεού. Ο Κάιν επομένως είναι παιδί του Διαβόλου και γι’ αυτό έσφαξε τον αδελφό του. Το βασικό συμπέρασμα που εξάγεται από τούτο το απόσπασμα της Επιστολής είναι ότι όσοι έχουν γεννηθεί από τον Θεό δεν έχουν βούληση («οὐ δύναται ἁμαρτάνειν»), ενώ όσοι γεννιούνται «εκ του πονηρού» έχουν και μπορούν ακόμη και τον αδελφό τους να σφάξουν. Επίσης, είναι καίριο αυτό που υπαινίσσεται εδώ ο Ιωάννης: ότι η Εύα δεν απέκτησε τον Κάιν «διά του Θεού», αλλά «διά του Διαβόλου», κάτι που φυσικά έρχεται σε αντίθεση με όσα γράφει η Γένεσις. Πώς θα εξηγούσε ο Ιωάννης όμως όλες τις άλλες αντιδικίες ανάμεσα σε αδέλφια που συναντάμε στην Παλαιά Διαθήκη; Ο Ιακώβ, ο «Πατριάρχης του Ισραήλ», ήταν κι αυτός παιδί του Διαβόλου; (Παρόμοιες απόψεις συναντάμε βέβαια και στο Γνωστικό Ευαγγέλιο του Φιλίππου και σε κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας ‒ ότι ο Κάιν γεννήθηκε από την ένωση της Εύας με τον όφι ή τον Αρχάγγελο Σαμουήλ! Ότι ως δολοφόνος δεν μπορεί να είναι γιος του Θεού. Η αναφορά στον «όφι» και τον «Αρχάγγελο Σαμουήλ» υπογραμμίζει βέβαια αυτό που προκύπτει ως τώρα: Ο Αδάμ ως πατέρας δεν υφίσταται. Η μάχη της πατρότητας δίνεται ανάμεσα στον Θεό και τον Διάβολο.) 6. «καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεὸς πρὸς Κάϊν· ποῦ ἔστιν Ἄβελ ὁ ἀδελφός σου; καὶ εἶπεν· οὐ γινώσκω· μὴ φύλαξ τοῦ ἀδελφοῦ μου εἰμὶ ἐγώ; καί εἶπε Κύριος· τί πεποίηκας; φωνὴ αἵματος τοῦ ἀδελφοῦ σου βοᾷ πρός με ἐκ τῆς γῆς». [Δ΄ 9-10] Ο Θεός στο σημείο αυτό πάλι μοιάζει να ειρωνεύεται τον Κάιν, αφού γνωρίζει τι απέγινε ο Άβελ. Ήταν δική Του η απόφαση να πεθάνει από το χέρι του αδελφού του. Έτσι όριζε το προαιώνιο σχέδιό Του, το σχέδιο στο οποίο αναφέρεται ο Παύλος και στην Προς Εφεσίους Επιστολή του (β΄ 8): «τῇ γὰρ χάριτί ἐστε σεσωσμένοι διὰ τῆς πίστεως· καὶ τοῦτο οὐκ ἐξ ὑμῶν, Θεοῦ τὸ δῶρον, οὐκ ἐξ ἔργων, ἵνα μή τις καυχήσηται». Ο Παύλος πάλι ομολογεί ότι οι άνθρωποι σώζονται διά μέσου της πίστεως, αλλά αυτή η διά της πίστεως σωτηρία δεν προέρχεται από εκείνους. Αποτελεί αποκλειστικό δώρο του Θεού. Το δώρο αυτό δόθηκε στον Άβελ, όχι στον Κάιν. Έτσι θέλησε ο Θεός. Το ότι μετά την δολοφονία του Άβελ βλέπουμε τον Κάιν να προσπαθεί να παραπλανήσει τον Θεό αποτελεί τέχνασμα του συγγραφέα ώστε να μετακυλήσει την ευθύνη της αποτρόπαιης πράξης από τον Θεό στον Κάιν και να δικαιολογήσει έτσι την οργή Του και την τιμωρία που επιφυλάσσει στον αδελφοκτόνο. 7. «καὶ νῦν ἐπικατάρατος σὺ ἀπὸ τῆς γῆς, ἣ ἔχανε τὸ στόμα αὐτῆς δέξασθαι τὸ αἷμα τοῦ ἀδελφοῦ σου ἐκ τῆς χειρός σου· ὅτε ἐργᾷ τὴν γῆν, καὶ οὐ προσθήσει τὴν ἰσχὺν αὐτῆς δοῦναί σοι· στένων καὶ τρέμων ἔσῃ ἐπὶ τῆς γῆς». [Δ΄ 11-12] Ο Θεός καταριέται τον Κάιν, όπως προηγουμένως είχε καταραστεί τους γονείς του, και του ανακοινώνει ότι από εκείνη τη στιγμή θα περιπλανιέται στη γη, έντρομος, σαν φυγάς, και ότι η γη αυτή δεν θα μπορεί να τον θρέψει. Η τιμωρία είναι σκληρή και μοιάζει να δικαιώνει το θύμα, παρ’ όλο που ο θύτης δεν είχε επιλογή για την πράξη του. Ο τιμωρός Θεός, αφού πρώτα είχε εκδιώξει τους γονείς του από τον Παράδεισο, τώρα διώχνει και τον ίδιο από τον τόπο της κατοικίας του ‒ προσωρινά ωστόσο, γιατί γνωρίζει ότι δεν μπορεί να επιμείνει στην τιμωρία. 8. «καὶ ἔθετο Κύριος ὁ Θεὸς σημεῖον τῷ Κάϊν τοῦ μὴ ἀνελεῖν αὐτὸν πάντα τὸν εὑρίσκοντα αὐτόν. ἐξῆλθε δὲ Κάϊν ἀπὸ προσώπου τοῦ Θεοῦ καὶ ᾤκησεν ἐν γῇ Ναὶδ κατέναντι Ἐδέμ». [Δ΄ 15-16] Ο Κάιν απευθύνεται στον Θεό ζητώντας να τον προστατεύσει, αφού αν τον αφήσει να περιφέρεται μόνος του πάνω στη γη, έχοντας αποστρέψει το πρόσωπό Του απ’ αυτόν, ο πρώτος που θα τον συναντήσει μπορεί να τον φονεύσει. Ο Θεός τον καθησυχάζει λέγοντάς του ότι δεν θα συμβεί κάτι τέτοιο διότι εκείνος ο οποίος θα φονεύσει τον Κάιν, θα επισύρει εναντίον του πολύ περισσότερες τιμωρίες και θα παραλύσει κάτω από το βάρος αυτών. Για τον λόγο αυτόν ο Θεός τοποθετεί στο μέτωπο του Κάιν ένα σημάδι, ώστε κανείς από όσους θα τον συναντούσαν να μην τον φονεύσει. 9. «Ἔγνω δὲ Ἀδὰμ Εὔαν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ συλλαβοῦσα ἔτεκεν υἱόν, καὶ ἐπωνόμασε τὸ ὄνομα αὐτοῦ Σήθ, λέγουσα· ἐξανέστησε γάρ μοι ὁ Θεὸς σπέρμα ἕτερον ἀντὶ Ἄβελ, ὃν ἀπέκτεινε Κάϊν. καὶ τῷ Σὴθ ἐγένετο υἱός, ἐπωνόμασε δὲ τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐνώς· οὗτος ἤλπισεν ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ». [Δ΄ 25-26] Αλλά γιατί ο Θεός αμέσως μετά τη σκληρή καταδίκη μετριάζει την ποινή του; Μήπως επειδή, όπως ανέφερα πιο πάνω, αν επέμενε στην ποινή του η Γένεσις θα έληγε εδώ; Όμως ο Κάιν παντρεύεται (κάποια κείμενα μιλούν για την αδελφή του), αποκτά έναν γιο, τον Ενώχ και ιδρύει μια νέα πόλη στην οποία δίνει το όνομα του γιου του. Ο Ενώχ γεννά τον Γαϊδάδ, ο Γαϊδάδ τον Μαλελεήλ, ο Μαλελεήλ τον Μαθουσάλα, ο Μαθουσάλας τον Λάμεχ κ.ο.κ, κ.ο.κ. Σε όλο αυτό το δράμα οι γονείς του Κάιν είναι αμέτοχοι. Δεν μαθαίνουμε τίποτα για τη δική τους αντίδραση στο έγκλημα, σαν ο Άβελ να μην υπήρξε παιδί τους. Η μόνη αναφορά στον Άβελ είναι όταν η Εύα λέει ότι ο Θεός της έδωσε «σπέρμα ἕτερον», τον Σηθ. Και σ’ αυτή την περίπτωση ο Σηθ είναι παιδί του Θεού, όπως προηγουμένως ο Κάιν. 10. Η ιστορία του πρώτου φόνου στην ανθρωπότητα έχει αίσιο τέλος. Ο δολοφόνος, όχι μόνο δεν τιμωρείται αυστηρά, αλλά βοηθάει και στην εκδίπλωση του θεϊκού σχεδίου. Το ερώτημα ωστόσο παραμένει: Γιατί πέθανε ο Άβελ; Η δολοφονία του τι εξυπηρετούσε; Γιατί αργότερα διαβάζουμε [Γένεσις Θ΄ 6]: «ὁ ἐκχέων αἷμα ἀνθρώπου, ἀντὶ τοῦ αἵματος αὐτοῦ ἐκχυθήσεται, ὅτι ἐν εἰκόνι Θεοῦ ἐποίησα τὸν ἄνθρωπον» και στο Λευιτικόν (ΚΔ΄ 20) «σύντριμμα ἀντὶ συντρίμματος, ὀφθαλμὸν ἀντὶ ὀφθαλμοῦ, ὀδόντα ἀντὶ ὀδόντος, καθότι ἂν δῷ μῶμον τῷ ἀνθρώπῳ, οὕτω δοθήσεται»; Τελικά ποια είναι η εικόνα στη βάση της οποίας δημιουργήθηκε ο άνθρωπος; Καταγόμαστε από έναν δολοφόνο ή μήπως πίσω από τον δολοφόνο κρύβεται ένας άσπλαχνος, ζηλόφθονος δημιουργός; Ένας δημιουργός που κινεί τα νήματα των ανθρώπων και διασκεδάζει βλέποντάς τους να πασχίζουν να ερμηνεύσουν τις ανερμάτιστες βουλές Του; [Οι σημαντικές μελέτες των Αβραάμ Β. Γεοσούα και Ίσραελ Κνολ με βοήθησαν να διαλευκάνω κάποια σημεία του κειμένου. Με τον Γεοσούα είχαμε στο παρελθόν ανταλλάξει και επιστολές πάνω στο θέμα της «ενοχής» του Κάιν. Η διαμάχη φιλοσόφων και θεολόγων γύρω από το ζήτημα της «ελεύθερης βούλησης» διαρκεί, ως γνωστόν, αιώνες. Εδώ με απασχόλησε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα, όπως αυτό περιγράφεται και σχολιάζεται στην Παλαιά Διαθήκη και σε άλλα θεολογικά κείμενα.]

Σύνδεση