Λέσεκ Κολακόφσκι: Μια σπάνια διανοητική περιπέτεια

Η προσπάθεια κατανόησης του έργου του Λέσεκ Κολακόφσκι (Leszek Kolakowski) είναι ένας τρόπος προσέγγισης του 20ού αιώνα. Ο Κολακόφσκι ήταν ο ισχυρότερος αντίπαλος του σταλινισμού στην Ανατολική Ευρώπη, είχε το πλουσιότερο έργο με πάνω από 400 εργασίες και δεκάδες βιβλία που μεταφράστηκαν σε περισσότερες από 20 γλώσσες. Το έργο του δεν είναι ακαδημαϊκό αλλά μια προσπάθεια απελευθέρωσης της ανθρώπινης σκέψης από τα βιώματα του ολοκληρωτισμού. Η ποικιλία του (από τον μαρξισμό, τον θετικισμό, την ιστορία της φιλοσοφίας έως τον χριστιανισμό και τις θρησκευτικές αιρέσεις), η πρωτοτυπία και η σαφήνεια της σκέψης του συνδέονται βιωματικά με τη ζωή του στην Πολωνία και την αντίθεσή του στον ολοκληρωτισμό. Παρ’ ότι ο κομμουνισμός σφράγισε τη ζωή του, ο Κολακόφσκι δεν υπέκυψε στον φανατισμό αλλά καταδικάζοντας κάθε ολοκληρωτισμό ανέπτυξε την ανεκτικότητα που του χρειάστηκε και τα χρόνια που έζησε στη Δύση, μετά το 1969, και στην έλλειψη συνεννόησης και κατανόησης από τους Δυτικούς μαρξιστές. Ο Κολακόφσκι ήταν σαφής στην καταδίκη του μεσσιανικού τρόπου σκέψης, που έχει τη βεβαιότητα της τελικής λύσης και καλλιεργούσε με κάθε τρόπο τον διάλογο, την αντιπαράθεση ιδεών, την αντίληψη ότι δεν υπάρχει παράδεισος επί της γης, και ότι η ζωή χωρίς ιδεολογικές χειραγωγήσεις είναι η αφετηρία για τη σκέψη κάθε διανοουμένου. Ήταν ένας μεγάλος ιστορικός ιδεών, ένας εγκυκλοπαιδιστής που αποκαλύπτει τους χώρους των ιδεολογικών, θρησκευτικών και πολιτικών χειραγωγήσεων, ένας σεμνός φιλόσοφος που τόνιζε ότι δεν ξέρει τι είναι φιλοσοφία. Ο αντιολοκληρωτισμός του τον έκανε προσεκτικό να μην παθιάζεται με τίποτα και παρ’ όλο που η πολωνική του εμπειρία τον έφερε κοντά στον χριστιανισμό υπογράμμιζε ότι «όταν η θρησκεία αναλάβει πολιτική δράση, αυτό είναι πολύ επικίνδυνο». Δεν ανήκε σε καμία σχολή σκέψης και δεν είχε πρόθεση να δημιουργήσει δική του. Αν και ξεκάθαρος επικριτής του σταλινικού κομμουνισμού, δεν ξέφυγε από τα σοσιαλιστικά στοιχεία και τις παραδόσεις του 19ου αιώνα και θεωρούσε τον εαυτό του σοσιαλδημοκράτη. Τόνιζε ότι ο ανθρώπινος πόνος είναι δυστυχώς προϋπόθεση για την κατανόηση του κόσμου και υπογράμμιζε ότι «ενώ με μεγάλη ευκολία μεταφέρεται η ιδεολογική ταύτιση με τον συναγωνιστή μας, η κατανόηση του ανθρώπινου πόνου γίνεται τρομερά δύσκολη αν δεν ανήκει σε ομοϊδεάτες μας». Ο διανοητικός πλούτος του είναι αξεπέραστος, αφού αφορά τις αντιφάσεις με τις οποίες συγκρούστηκε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα αναζητώντας την αλήθεια χωρίς να υποκύπτει σε κανέναν -ισμό. Με τον Κολακόφσκι έχουμε μια άλλη ανάγνωση της ιστορίας, κόντρα στο ρεύμα και στη διανοητική τύφλωση, στην τυφλή υπακοή και στην απάθεια, μια ανάγνωση μοναχική δυστυχώς, που υπερασπίζεται αξίες εναντίον των κυρίαρχων ιδεολογιών η πανοπλία των οποίων δεν αφήνει να περάσει η αλήθεια! Με τον Κολακόφσκι και την πνευματική του περιπέτεια τίθενται μερικά ερωτήματα: μπορεί η ανθρώπινη σκέψη να προσδιορίσει το μέλλον ή η εξουσία έχει κλείσει όλους τους ορίζοντες και έχει αιχμαλωτίσει τη σκέψη; Τι ρόλο παίζουν οι διανοούμενοι; Είναι ιμάντες μεταβίβασης εντολών των μηχανισμών οι οποίοι έχουν προσδιορίσει ότι το μέλλον είναι αποφασισμένο σε όλες τις λεπτομέρειές του απ’ αυτούς; Ο Κολακόφσκι εκφράζει έναν άλλο ανοικτό κόσμο, ο οποίος συγκρούεται με τον κλειστό προπαγανδιστικό μηχανισμό που έχει οριοθετήσει και κλείσει το μέλλον στα μέτρα του. Η διανοητική περιπέτειά του θα ήταν ακόμη πιο άνιση αν δεν είχε τη συμπαράσταση της πολωνικής αντίστασης κατά του σταλινισμού. Η πολωνική του περιπέτεια σφράγισε όλα τα βιβλία του, που εκδίδονταν αρχικά από το 1970 στο «πολωνικό κέντρο» στο Παρίσι και μετά σε άλλες γλώσσες. Ο νομπελίστας ποιητής Τσέσλαβ Μίλος, συγγραφέας της Αιχμάλωτης σκέψης, έγραψε για τον Κολακόφσκι: «Δεν ξέρω με ποιο τρόπο ο Λ. Κ., φιλόσοφος, θετικιστής, υλιστής και μαρξιστής, έγινε ο σοφός Κολακόφσκι που στις σκέψεις του τάσσεται εναντίον όλων των -ισμών». Ο Άνταμ Μίχνικ, από τα ηγετικά στελέχη της «Αλληλεγγύης», τόνιζε για τον Κολακόφσκι ότι «ήταν το σημάδι της ελπίδας στα χρόνια χωρίς ελπίδα» ή «για δεκαετίες ήταν σύμβολο και η ηθική αυθεντία της πνευματικά κυρίαρχης Πολωνίας, ασυμφιλίωτης με την υποταγή της πολωνικής ελευθερίας της σκέψης». Ο Κολακόφσκι ήδη από τον πολωνικό Οκτώβρη του 1956 εγκατέλειπε την κυρίαρχη ιδεολογία και γινόταν ο πνευματικός δάσκαλος της φιλελεύθερης διανόησης στο δρόμο της για την έξοδο από την αιχμαλωτισμένη σκέψη. Το 1968, λόγω της υποστήριξης στους φοιτητές και της ριζοσπαστικής κριτικής του καθεστώτος, εκδιώχθηκε από το πανεπιστήμιο, ενώ ο Γενικός Γραμματέας του Κόμματος Βλαντισλάβ Γκομούλκα τον αποκάλεσε «πνευματικό υποκινητή ορισμένων συμπεριφορών» και ότι «συνειδητά και εκ προμελέτης έσπερνε εχθρικές πολιτικές απόψεις στα μυαλά των νέων που τον εμπιστεύθηκαν». Το 1968 απολύθηκε από το πανεπιστήμιο μαζί με τον Ζίγκμουντ Μπάουμαν και άλλους τρεις και εγκατέλειψε τη χώρα τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου. Η μεγάλη του περιπέτεια στη Δύση άρχισε με την έλλειψη κατανόησης από τους Δυτικούς μαρξιστές. Η κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού» το 1989 και οι επισκέψεις του στην Πολωνία ήταν μια μεγάλη δικαίωση, αφού οι διανοούμενοι της χώρας του τον καταλάβαιναν πολύ καλύτερα από τους Δυτικούς μαρξιστές με την αιχμαλωτισμένη σκέψη. Οι πολιτικές απόψεις του είναι διάσπαρτες στα βιβλία που διαβάσαμε αλλά έχουν συνοχή και συγκροτούν υλικό με σαφή κατεύθυνση τον αντιολοκληρωτισμό, την ανεκτικότητα, την καταδίκη κάθε μεσσιανισμού και την προσγείωση στα δεδομένα αυτού του κόσμου, με τον περιορισμό της ουτοπικής σκέψης στον χώρο της τέχνης και της ποίησης και την επικινδυνότητά της στον χώρο του πολιτικού στοιχείου. Σε διάλεξή του στο Χάρβαρντ το 1987 ο Κολακόφσκι μιλάει για τη γοητεία του 20ού αιώνα και την εποχή του ναζισμού και του σταλινισμού: «Μετά τα γεγονότα των οποίων είμαστε μάρτυρες στον 20ό αιώνα έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε μαζί με τον Κίρκεγκορ ότι η αναζήτηση τέτοιου είδους αισθητικής και διανοητικής ικανοποίησης στο τέλειο ιστορικό πανόραμα θυμίζει την ευχαρίστηση από την ομορφιά της μουσικής που παρήγαγε ο ταύρος του Φαλάριδος. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Σικελός τύραννος Φάλαρις είχε κατασκευάσει έναν χάλκινο ταύρο, στην κοιλιά του οποίου έψηνε ζωντανούς τους εχθρούς του. Ο ταύρος ήταν κατασκευασμένος με τέτοιο τρόπο, ώστε χάρη στον μηχανισμό του το φριχτό ουρλιαχτό των θυμάτων να ακούγεται εξωτερικά σαν ευχάριστη μελωδία»[1]. Σε διάλεξή του το 1985 στο κέντρο πολωνικού πολιτισμού στο Λονδίνο τόνιζε: «Ο κομμουνισμός αντιπροσώπευε μια γιγαντιαία πρόσοψη, ενώ η κρυμμένη πραγματικότητα πίσω από αυτήν ήταν η καθαρή θέληση για εξουσία, για ολική εξουσία σαν σκοπός καθ’ αυτός. Τα υπόλοιπα αντιπροσωπεύουν τα μέσα, τον αναγκαστικό αυτοπεριορισμό, την τακτική. Αλλά η πρόσοψη δεν ήταν στο ελάχιστο μια κοινή διακόσμηση, δεν ήταν μόνο όρος για τη ζωή του κομμουνισμού, το αναπνευστικό του σύστημα, αλλά και η κληρονομιά του Διαφωτισμού και του σοσιαλισμού του 19ου αιώνα, των οποίων απόγονος ήταν ο πραγματικά εκφυλισμένος κομμουνισμός. Η ορθολογική και προμηθεϊκή φρασεολογία, όπως και αυτή της αλληλεγγύης στην κομμουνιστική γλώσσα, τονίζονταν αρκετά επιβεβαιώνοντας τη σύνδεσή του έστω και παραμορφωμένα με την παράδοση του Διαφωτισμού και του ρομαντισμού και ενισχύοντας την ιδεολογία του με εκείνο το ιδιαίτερο πάθος που, πέρα από το ότι χαρακτηρίζεται από αυθεντικότητα, στα μυαλά των οπαδών έκανε δυνατή στον κομμουνισμό τη συμμετοχή στην αλήθεια. Παρατηρώντας την πρόσοψη σοβαρά, σήμαινε ότι αντιπαρατίθεσαι στην πραγματικότητα του πολιτικού κινήματος ή του κράτους. Χάρη σ’ αυτό ο κομμουνισμός μπορούσε να παράγει αδιάκοπα τους δικούς του εσωτερικούς επικριτές, τους αιρετικούς και τους αντάρτες, που επικαλούνταν τις πρωταρχικές πηγές, παρούσες μόνιμα στη φρασεολογία, για να αποκαλύψουν την αθλιότητα της πραγματικότητας. Αυτό το φαινόμενο δεν μπορούσε να παρατηρηθεί στα άλλα ολοκληρωτικά κινήματα, όπου το χάσμα ανάμεσα στην πρόσοψη και στην πραγματικότητα δεν ήταν μεγάλο. Η ιδεολογία σ’ αυτά, τόνιζε αρκετά ωμά τις πραγματικές τους προθέσεις, ενώ η δύναμη της ιδεολογικής παράδοσης εξασθένιζε. Ο Χίτλερ μπορούσε να είναι ισοδύναμος του Στάλιν, αλλά πίσω του δεν υπήρχε ναζιστής Μαρξ και Ένγκελς, ούτε ακόμη και Λένιν. Έτσι ο κομμουνισμός, για να χρησιμοποιήσουμε το ιδίωμά του, σε σχέση με την μπουρζουαζία ήταν αναγκασμένος να φέρνει στον κόσμο τους νεκροθάφτες του. Στη διανοητική και ηθική κρίση η οποία τελικά οδήγησε την κομμουνιστική ιδεολογία στη διάλυση, ιδιαίτερο και κυρίως αποτελεσματικό ρόλο έπαιξαν οι πρώην κομμουνιστές ή αριστεροί σοσιαλιστές, οι οποίοι όχι μόνο γνώριζαν τους πολιτικούς και ψυχολογικούς μηχανισμούς του κομμουνισμού, αλλά και τους διεθνοποίησαν στον καιρό τους έχοντας εμπειρία που δύσκολα μπορεί να αντικατασταθεί. Κομμουνιστές ήταν ο Άρθουρ Κέστλερ, ο Ιγνάτσιο Σιλόνε, ο Μπόρις Σουβάριν, ο Μπέρτραμ Βολφ, και αριστερός σοσιαλιστής ο Όργουελ. Στην ιδεολογική αποσύνθεση των κομμουνιστικών κομμάτων η συμμετοχή των πρώην κομμουνιστών ήταν πολύ σημαντική για ν’ αρχίσουμε από τον Μίλοβαν Τζίλας, ενώ στην Πολωνία υπάρχει ολόκληρη λεγεώνα όπως στη Γαλλία[2]. Ο Κολακόφσκι στη συνέχεια τονίζει ότι: «Η αληθινή δημιουργικότητα εμπνευσμένη από τις ιδέες του κομμουνισμού εξαφανίζεται εντελώς στη Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του ’30, όχι μόνο λόγω των εκκαθαρίσεων και των δολοφονιών, αλλά πριν απ’ όλα σαν συνέπεια της ενίσχυσης των ολοκληρωτικών μορφών διακυβέρνησης που δεν άφηναν χώρο για προσωπική έκφραση […] Στην Πολωνία και στα άλλα σοβιετικά προτεκτοράτα, αν υπάρχουν περιπτώσεις δημιουργίας κομμουνιστικής έμπνευσης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τότε ένα πράγμα είναι σίγουρο: ό,τι είναι άξιο αναφοράς στην κουλτούρα των χωρών υπό σοβιετική κυριαρχία εμφανιζόταν είτε αντίθετα με αυτήν την ιδεολογία ή δίπλα της ή ξεπερνώντας την. Πρέπει όμως να αναφέρουμε ότι στην περίπτωση της ιδεολογίας που έχει απόλυτες προθέσεις το να δημιουργείς δίπλα της σήμαινε να δημιουργείς εναντίον της. Ο κομμουνισμός εμφανίστηκε σαν ημιθρησκευτικό κίνημα, που σημαίνει σαν ιδεολογική έκφραση ανάγκης τελικής σωτηρίας. Αυτή η ανάγκη είναι μόνιμη και ανεξάντλητη πηγή όλων των πολιτισμών, αλλά η παρουσία της δεν εξηγεί γιατί σε ορισμένους τόπους αυτή εκδηλώνεται με την μορφή έντονων ιστορικών σπασμών που αγκαλιάζουν σημαντικό τμήμα των ανθρώπων και που οδηγούν σε ανέλπιστες αλλαγές οι οποίες αλλάζουν από τη βάση του το σύστημα. Οι ψυχολογικοί μηχανισμοί της εξάπλωσής του ήταν παρόμοιοι με εκείνους των παραδοσιακών θρησκειών. Με παρόμοιο τρόπο δρούσε και η αποστολική ενέργεια του μαχητικού του αθεϊσμού, αλλά η δογματική του μορφή ήταν γελοιογραφική απομίμηση της θρησκείας, αφού ο κομμουνισμός απαιτούσε ταυτόχρονα τυφλή πίστη και αναγνώριση ότι αντιπροσωπεύει ορθολογική ερμηνεία του κόσμου, όμως δεν μπορούσε να έχει και τα δυο. Επιχειρώντας να ικανοποιήσει αυτές τις αντιφατικές απαιτήσεις έχανε τις επιδράσεις του, τόσο της ορθολογικής γνώσης όσο της θρησκείας. Η ιδεολογική του χρεωκοπία είναι ταυτόχρονα ήττα του διαφωτιστικού του στοιχείου, του οποίου ήταν τελικά η συνεπέστερη και η πιο αυτοκαταστροφική του έκφραση. Ελάχιστα μπορούμε να αμφιβάλλουμε ότι οι σπασμοί πλησιάζουν στο τέλος τους και ότι η ικανότητα κινητοποίησης των πολιτιστικά ενεργών δυνάμεων είναι ορατός δείκτης αυτού του τέλους. Ο κομμουνισμός όλο και σαφέστερα γίνεται υπόθεση καθαρής βίας. Για το πότε θα φτάσει στο τέλος του είμαστε καταδικασμένοι στην πρόγνωση των μάντεων»[3]. Όλα αυτά λέγονται τον Οκτώβριο του 1985, μόλις τέσσερα χρόνια πριν την κατάρρευση του υπαρκτού σταλινισμού. Αλλά ο Κολακόφσκι, όπως σημειώνει κι αλλού, δεν περιμένει να δει η γενιά του την πτώση του και μάλιστα με τον εύκολο τρόπο που έγινε. Επίσης, ο Μίλοβαν Τζίλας δεν περίμενε να δει την πτώση του. Αλλά τελικά η κατάρρευση ελέγχθηκε από τα πάνω από την εξουσία και ουσιαστικά ήταν μια εγκατάλειψη του συστήματος απ’ την κορυφή του, δηλαδή από τον Γκορμπατσόφ. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1993 ο Κολακόφσκι κάνει διάλεξη στο Βερολίνο, στο συνέδριο της γερμανικής Φιλοσοφικής Εταιρείας με θέμα «Η διάλυση του κομμουνισμού σαν φιλοσοφικό γεγονός». Ο Κολακόφσκι, τέσσερα χρόνια μετά την πτώση του συστήματος αποκαλύπτει τα αφελή και ουτοπικά στοιχεία του που εξυπηρετούσαν βέβαια τα συμφέροντα της νομενκλατούρας. «Η κομμουνιστική θεωρία στα λόγια αποδεχόταν την παραδοσιακή έννοια της αλήθειας. Όμως οι συνεπέστεροι κομμουνιστές φιλόσοφοι όπως ο Λούκατς και ο Κορς την απέρριπταν προς όφελος του ιστορικού σχετικισμού που τελικά κορυφώθηκε στη διαπίστωση ότι η αλήθεια είναι ταυτόσημη με τον φορέα της αλήθειας, δηλαδή το προλεταριάτο, το οποίο στην πράξη σήμαινε ότι το κόμμα έχει πάντα δίκαιο ενώ τα διατάγματά του προσφέρουν ανεπανάληπτο κριτήριο αλήθειας. […] Αυτή η φιλοσοφία ήταν ριζωμένη στην ουτοπική πίστη ότι ξέρουμε τι είναι ο αληθινός άνθρωπος ή το ανθρώπινο ον και ότι είναι προσιτή εκείνη η τεχνολογία μέσω της οποίας τα δυο μέλη, ο εμπειρικός άνθρωπος και το ανθρώπινο ον μπορούν να ενωθούν έτσι που εκπληρώνεται η έκκληση: γίνε αυτό που είσαι! Σ’ αυτή την ουσία τα ξεχωριστά άτομα είναι προφανώς ταυτόσημα, ενώ τα συμφέροντά τους, οι ελπίδες τους και οι ανάγκες αντί να συγκρούονται μεταξύ τους ενώνονται σε θαυμάσια αρμονία. Κάθε μονάδα ταυτίζεται εθελοντικά με το κοινωνικό σύνολο, εξαφανίζονται όλες οι συγκρούσεις και μαζί με αυτές γίνονται περιττά και ασήμαντα όλα τα μέσα και οι θεσμοί που κάποτε διαμεσολαβούσαν ανάμεσα στη μονάδα και στο σύνολο και που εμφάνιζαν τον ανταγωνιστικό χαρακτήρα τής ως τώρα κοινωνίας: το κράτος, το δίκαιο, η αποκαλούμενη αστική ή αρνητική ελευθερία, τα έθνη και οι ψεύτικες ιδεολογίες και ιδιαίτερα η θρησκεία, της οποίας καθήκον ήταν η ταύτιση των ανθρώπων με την εξαθλίωσή τους. Όλα αυτά πεθαίνουν ενώ αυτό που μένει είναι το πλήρως απελευθερωμένο άτομο και το σύνολο»[4]. Η απουσία κάθε δυνατότητας διαλόγου του Κολακόφσκι με τους Δυτικούς κομμουνιστές διανοούμενους εκφράζεται με την απάντησή του στον Έντουαρντ Τόμσον στο The Sosialist Register στο Λονδίνο το 1974, σε κείμενο του δεύτερου που είχε δημοσιευθεί το 1973: «Η κρατική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής όχι μόνο ταιριάζει τέλεια με όλες τις ατυχίες του καπιταλιστικού κόσμου, όπως είναι η εκμετάλλευση, ο ιμπεριαλισμός, η καταστροφή της βιόσφαιρας, η εξαθλίωση, η οικουμενική σπατάλη, ο σοβινισμός και η εκδίωξη των λαών, αλλά προσθέτει σ’ αυτά και μια σειρά δικών της ατυχιών: μη παραγωγικότητα, έλλειψη οικονομικών κινήτρων και πριν απ’ όλα απεριόριστη κυριαρχία της παντοδύναμης γραφειοκρατίας, μια συγκέντρωση εξουσίας που η ανθρώπινη ιστορία δεν γνώρισε ως τώρα»[5]. Ο Κολακόφσκι απορρίπτει την απόλυτη γνώση των φιλοσόφων τονίζοντας: «Ο σύγχρονος φιλόσοφος που δεν ένιωσε ποτέ σαν τσαρλατάνος είναι τόσο ελαφρόμυαλος που το έργο του πιθανόν και δεν αξίζει να διαβαστεί»[6], λέει μάλιστα ότι του είναι ξένη οποιαδήποτε φιλοσοφία και «ανατριχιάζει απ’ αυτήν αν εμφανίζεται με πρόθεση να απαντήσει σε όλα τα ερωτήματα αυτού του κόσμου, από την αμοιβάδα έως τους νόμους του μακρόκοσμου και των ιδανικών κοινωνικών συστημάτων». Ο Κολακόφσκι θεωρεί ουτοπική και επικίνδυνη την αντίληψη ότι μπορεί να εξαφανίσουμε την ανθρώπινη έλλειψη τονίζοντας σε διάλεξή του στην Ουάσιγκτον το 1986: «Πρέπει να περιμένουμε ότι διαφορετικές μορφές πόνου μπορούν να ελεγχθούν με επιτυχία. Μπορούμε να ελέγξουμε την πείνα και να βρούμε φάρμακο για κάποιες ασθένειες, αλλά να σκεφτούμε ότι η έλλειψη σαν τέτοια θα ξεριζωθεί είναι αντίθετη με το σύνολο της ιστορικής εμπειρίας, γιατί αυτή την καθορίζουν οι ανθρώπινες επιθυμίες οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν απεριόριστα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις παρατηρούμε το ίδιο πνεύμα ειδωλολατρίας»[7]. Σε άρθρο του στο περιοδικό Dedalus την άνοιξη του 1992 γράφει για την πολωνική εμπειρία: «Η Πολωνία ήταν η μοναδική χώρα που της επιτέθηκαν μαζί ο στρατός του Χίτλερ και του Στάλιν, που ήταν και η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Επί κομμουνιστικής διακυβέρνησης ήταν η πρώτη χώρα στην οποία αναπτύχθηκε μαζικό κίνημα ιδεολογικά αρθρωμένης κριτικής του συστήματος. Ήταν επίσης η πρώτη χώρα στην οποία εμφανίστηκε το μαζικό κίνημα της “Αλληλεγγύης” που αγκάλιασε όλη τη χώρα και γκρέμισε τον κομμουνιστικό κρατικό μηχανισμό. Η Πολωνία ήταν επίσης η πρώτη και μοναδική χώρα όπου το 1981 επιβλήθηκε στρατιωτική δικτατορία και έγινε προφανές ότι διαλύεται το κομμουνιστικό κόμμα»[8]. Στο άρθρο του με τίτλο «Τέσσερα εκατοστά της γραπτής ιστορίας της Πολωνίας», που δημοσιεύθηκε το 1986 για τα 40 χρόνια του κομμουνισμού στη χώρα του, ο Κολακόφσκι γράφει: «Στα μέσα της δεκαετίας του ’50 άρχισε μια πρωτοφανής εγκατάλειψη του κομμουνισμού από τη μεριά της διανόησης, που ολοκληρώθηκε σε μερικά χρόνια. Ο Γκομούλκα και οι βοηθοί του ανησύχησαν και δεν μπορούσαν να ερμηνεύσουν πώς αυτοί οι άνθρωποι που υπηρέτησαν το σύστημα και έγραφαν ποιήματα για τον Στάλιν σήμερα δεν μας θέλουν. Η ερμηνεία τους ήταν απλή: αν ο κομμουνισμός έχει επιτυχίες τότε έχουμε σταθερούς ιστορικούς νόμους, αν βιώνουμε ήττες τότε πρόκειται για μηχανορραφίες των ιμπεριαλιστών πρακτόρων»[9]. Στο ίδιο άρθρο του τονίζει ότι «ολοκληρωτικά συστήματα αποκαλούμε αυτά που έχουν μόνιμα εγκατεστημένη την επιθυμία να επιτύχουν αυτή τη δουλική τελειότητα και που ενίοτε την πλησιάζουν σημαντικά (σταλινική Ρωσία, μαοϊκή Κίνα, χιτλερική Γερμανία»[10]. Κλείνοντας το άρθρο του, υπογραμμίζει ότι «ο μαρξισμός - λενινισμός έγινε ένα πλέγμα μερικών ασύντακτων φράσεων που μόνο σε ασήμαντες δόσεις χρησιμοποιούνται για τυπολατρικές ανάγκες. Όμως το ολοκληρωτικό σύστημα απαιτεί γενική επιβολή της ιδεολογίας, με τα κριτήρια της οποίας πρέπει να μετρώνται όλες οι μορφές ζωής. Αλλά με την εμφάνιση της “Αλληλεγγύης” το ίδιο το κόμμα διαλύθηκε σε μεγάλο βαθμό»[11]. Τρία χρόνια πριν την κατάρρευση του συστήματος ο Κολακόφσκι δεν πιστεύει ότι αυτό θα συμβεί τόσο σύντομα και καταλήγει: «Οι διαδικασίες όμως αποσύνθεσης θα κρατήσουν περισσότερο απ’ ό,τι οι Πολωνοί μπορούν να φανταστούν. Είναι ελάχιστα πιθανό να δουν το τέλος του οι γενιές που είναι μεγαλύτερες των 50 ετών». O Λέσεκ Κολακόφσκι σε εκδήλωση το 1977 στο τότε Δυτικό Βερολίνο. Σε διάλεξή του τον Οκτώβριο του 1985 στο Λονδίνο με θέμα «Ο κομμουνισμός σαν πολιτικός σχηματισμός» ο Κολακόφσκι τονίζει: «Με την μπολσεβίκικη ανατροπή στη Ρωσία ταυτίστηκαν ταλαντούχοι συγγραφείς, όπως ο Μαγιακόφσκι, ο Γιεσένιν, ο Ισαάκ Μπάμπελ, ο νεαρός Φαντέγιεφ, ο Έρενμπουργκ, διάσημοι σκηνοθέτες όπως ο Αϊζενστάιν και ο Πουντόβκιν. Η μεταγενέστερη μοίρα αυτής της κατηγορίας των δημιουργών ήταν διαφορετική, αφού άλλοι αυτοκτόνησαν, άλλοι χάθηκαν από τα χέρια δημίων, ενώ άλλοι πουλήθηκαν στην τυραννία και τέλειωσαν τη ζωή τους στην αδράνεια και την απελπισία. Τη δεκαετία του ’20 ο κομμουνισμός είχε μεγάλη ελκτική δύναμη ανάμεσα στους Δυτικούς καλλιτέχνες και διανοουμένους. Μέλη των κομμουνιστικών κομμάτων ως το τέλος της ζωής τους ήταν ο Αραγκόν και ο Ελυάρ, ο Πικάσο και πολλοί άλλοι στη Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία. Σε ένα σημαντικό πεδίο ο κομμουνισμός αποδείχθηκε εντελώς άγονος και αυτό είναι η φιλοσοφία. Η επίσημη σοβιετική φιλοσοφία δεν άφησε πίσω της τίποτα άξιο αναφοράς. Η ιστορία της μπορεί να μελετηθεί μόνο σαν παράδειγμα υποβάθμισης της σκέψης η οποία ανάγεται σε παθητικό μέσο του κόμματος. Οι δυο αναμφισβήτητα ενδιαφέροντες διανοούμενοι, ο Λούκατς και ο Μπλοχ, μόνο σε ελάχιστο βαθμό μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αντίθετα παραδείγματα. Ο Λούκατς αξίζει να διαβαστεί ως αρκετά ασυνήθιστο παράδειγμα διάσημου διανοούμενου που ως το τέλος της ζωής του, πέρα από διάφορες δυσχέρειες και συγκρούσεις, αφιέρωσε τη σκέψη του στην υπηρεσία της τυραννίας, αλλά η δημιουργικότητά του δεν δίνει καμιά διανοητική ώθηση και θεωρείται και στην Ουγγαρία νεκρό πράγμα. Αυτό που στον Μπλοχ μπορεί να είναι ενδιαφέρον είναι αποκλειστικά εκείνα τα τμήματα της σκέψης του που έχουν ελάχιστα κοινό όχι μόνο με τον κομμουνισμό αλλά και με τον μαρξισμό. Ο φασισμός και ο χιτλερισμός στην κουλτούρα ήταν πραγματική καταστροφή, δεν άφησαν τίποτε παραπάνω από ερείπια, αν και προκάλεσαν τις συμπάθειες μερικών ανθρώπων από τη Δυτική δημιουργική ελίτ (ο Χάιντεγκερ, ο Έζρα Πάουντ, ο Σελίν και ο Κνουτ Χάμσουν ήταν τα σημαντικότερα παραδείγματα), αλλά σε σχέση με τον σταλινισμό ήταν εξαιρετικά αδύναμοι[12]. Αναλύοντας το φαινόμενο της εξουσίας ο Καλακόφσκι στη διάλεξη στο Βερολίνο τον Σεπτέμβριο του 1993 τονίζει: «Η δίψα για εξουσία είναι πανταχού παρούσα στον κόσμο και για να υπάρχει συνήθως δεν ζητά καμιά ιδεολογία. Ωστόσο στον αιώνα μας, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την τάση για απόλυτη εξουσία, δεν μπορούσε να εγκαταλειφθεί η ιδεολογική ορθότητα. Αυτή η ιδεολογική ορθότητα ήταν απλή: υπάρχει μια διανοητικά προνομιούχα τάξη που ξέρει με επιστημονικό τρόπο πώς πρέπει να είναι η ορθολογική οργάνωση της κοινωνίας για να λειτουργεί καλύτερα και να πετύχει την τελειότητα στο άμεσο μέλλον. Την εργατική τάξη την αντικατέστησε γρήγορα η νομενκλατούρα. Στον βασιλικό θρόνο έπρεπε να κάθονται η επιστήμη και η γνώση και έτσι ο δεσποτισμός θεμελιώθηκε στην τερατώδη παρωδία του ορθολογισμού. Η δικτατορία του κόμματος χαρακτηρίστηκε σαν δικτατορία της αλήθειας»[13]. Για το συγκεκριμένο στη σταλινική φιλοσοφία και τι σημαίνει ο Κολακόφσκι γράφει στο άρθρο «Ο θάνατος των θεών»: «Το να εκτιμάς συγκεκριμένα οτιδήποτε σημαίνει να το εκτιμάς σε σχέση με τον ένα ή άλλο ανώτατο στόχο. Στη σοσιαλιστική χώρα το ψέμα δεν είναι ψέμα αν σχετίζεται με τον ανώτατο στόχο, γιατί υπηρετεί την αλήθεια, στη σοσιαλιστική χώρα η δολοφονία δεν είναι δολοφονία, η δουλεία δεν είναι δουλεία, επειδή υπηρετούν την ελευθερία, ούτε τα στρατόπεδα συγκέντρωσης είναι στρατόπεδα συγκέντρωσης, ούτε τα βασανιστήρια είναι βασανιστήρια, ούτε ο σοβινισμός είναι σοβινισμός. Ο ανώτατος στόχος επιβάλλει την ευγενική του λάμψη σε όλα όσα συμβαίνουν στο όνομά του. Η μπουρζουαζία εξαπατά τον λαό για να τον κυβερνήσει. Το σοσιαλιστικό κράτος απ’ τη φύση του δεν μπορεί να εξαπατήσει τον λαό, γιατί οι φαινομενικές απάτες υπηρετούν τους μελλοντικούς θριάμβους της αλήθειας, δηλαδή δεν είναι απάτες. Στο καπιταλιστικό κράτος η εξαθλίωση εντάσσεται στην “ουσία” της κοινωνικής ζωής, ενώ τα στοιχεία της ευημερίας είναι η εξαπάτηση της κυρίαρχης τάξης με τα οποία αυτή κερδίζει τις μάζες. Στο σοσιαλιστικό κράτος η φαινομενική εξαθλίωση είναι μόνο μέσο για την επίτευξη της μελλοντικής αφθονίας, δηλαδή κάθε εξαθλίωση είναι εν δυνάμει ευημερία[14]. Στο δίτομο βιογραφικό του έργο Ενδιαφέροντα χρόνια, ανήσυχα χρόνια, ο Κολακόφσκι θυμάται τη σκηνή όπου σε μια ολομέλεια είχαν βάλει στο κέντρο της Βαρσοβίας μεγάφωνα. «Βάδιζα στην οδό Στρατάρχη και ήταν σαν να διαβάζεις Όργουελ. Κάθε στιγμή ο Γκομούλκα φώναζε το όνομά μου “Κο-λα-κό-φσκι – Κο-λα-κό-φσκι”. Αυτό το σύστημα ήταν πολύ εύκολο να το χτυπήσεις λόγω της ολοκληρωτικής του φύσης»[15]. Ήδη από το 1957 ο Κολακόφσκι θεωρεί νεκρή την κομμουνιστική ιδεολογία και τονίζει ότι «ο νεκρός δεν έχει συνείδηση του θανάτου του και φωνάζει ευχάριστα διάφορα συνθήματα πεπεισμένος ότι βρίσκεται επικεφαλής διαδήλωσης». Αυτή η ιδεολογία περιγράφεται με την έκφραση «η ζωή μετά τη ζωή»[16]. Ο Κολακόφσκι δεν μπορούσε να καταλάβει την προσέγγιση του Νόαμ Τσόμσκι στα πολιτικά θέματα και έγραφε γι’ αυτόν: «Τι να σκεφτώ για τον Τσόμσκι, που έλεγε φρικτά πράγματα, εγκωμιάζοντας καθετί το αντιαμερικανικό, καταλήγοντας να παινεύει τον Πολ Ποτ; Το μίσος του απέναντι στη χώρα του, τις ΗΠΑ, έγινε αρρώστια, είχε τυφλωθεί εντελώς μ’ αυτήν. Δεν ξέρω πώς αυτό συνέβαινε σε άνθρωπο που δεν είναι βλάκας»[17]. Για τον Νίτσε τόνιζε: «Ο Νίτσε έλεγε: ας καλλιεργήσουμε τη θέληση για δύναμη, αλλά τι είναι αυτή δεν μας είναι γνωστό. Σ’ αυτόν η επιβεβαίωση της ζωής συνδεόταν με περιφρόνηση απέναντι στους κοινούς ανθρώπους. Αυτοί ήταν κοπριά απ’ τη στάνη στην οποία μπορούν να αναπτυχθούν μερικές ιδιοφυΐες. Ο Νίτσε παρουσιάζει τη λατρεία της ιδιοφυΐας και του μεγαλείου με τρόπο που με απωθεί»[18]. Για τον Μαρξ έγραψε: «Δεν θέλω να τον κρίνω μέσα από το πρίσμα του Στάλιν, αν και δεν θεωρώ ότι είναι αθώος σ’ ολόκληρη τη διαδικασία που οδήγησε σ’ αυτόν. Ο Μαρξ δεν ήταν αθώος, αλλά βέβαια ήταν μεγάλος διανοητής που προσπάθησε να κατανοήσει τη φύση της κοινωνίας»[19]. Ο Κολακόφκσι δεν θεωρούσε ότι Τα κύρια ρεύματα του μαρξισμού είναι «το δικό μου opus magnum, αν και αυτό το έργο μού κόστισε χρόνια δουλειάς και τρομερή προσπάθεια. Αν κάτι μπορώ να αποκαλέσω δικό μου opus magnum –αν και αυτός ο ορισμός είναι αστείος– τότε αυτό είναι το μικρότερο βιβλίο που έγραψα, δηλαδή Η φρίκη της Μεταφυσικής»[20]. Για την «Αλληλεγγύη» και τα γεγονότα του 1980 υπογραμμίζει: «Η ιδιαιτερότητα των γεγονότων στη Βαλτική τον Αύγουστο του 1980 μεταξύ των άλλων συνίστατο στο ότι ήταν η πρώτη εργατική επανάσταση στην ιστορία. Επιπλέον κατευθυνόταν εναντίον του σοσιαλιστικού κράτους και προωθούνταν με σημάδι σύμβολο τον σταυρό. Η νέα γλώσσα που θα ανταποκρινόταν σ’ αυτό το φαινόμενο απλούστατα δεν υπήρχε»[21]. Η απογοήτευση του Κολακόφσκι από τους Δυτικούς μαρξιστές άρχισε πολύ νωρίς. «Το 1956 πήγα για πρώτη φορά στο Παρίσι και θυμάμαι ότι οι Γάλλοι κομμουνιστές δεν πίστευαν ότι ο Χρουστσόφ έκανε τέτοια εισήγηση στο 20ό Συνέδριο. Υποπτεύονταν ότι η CIA το πλαστογράφησε και συγκλονίστηκαν όταν πείστηκαν ότι είναι αυθεντικό. Στη Βαρσοβία την εισήγηση του Χρουστσόφ την έβρισκε όποιος ήθελε»[22]. Αυτή η ιδεολογική τύφλωση των Δυτικών προκαλεί απογοήτευση στον Κολακόφσκι που τονίζει: «Οι άνθρωποι της Δύσης αν και έχουν προσέγγιση σε όλες τις πηγές λίγα ξέρουν για το τι είναι ο κομμουνισμός και οι αντιλήψεις τους γι’ αυτό το θέμα δεν στερούνται ορισμένης αφέλειας. Η μοίρα του Σαρτρ ίσως να μην είναι τυπική αλλά δεν είναι και η εξαίρεση, γιατί σε κάποιο βαθμό ταυτίστηκε με τον κομμουνισμό αν και στη περίοδο της εισβολής στην Ουγγαρία έγραψε ένα πολύ αυστηρό κείμενο. Αλλά μετά ξαναγύρισε στη συμφωνία με τους κομμουνιστές»[23]. Αλλά δεν ήταν μόνο οι Δυτικοί μαρξιστές που στεναχωρούσαν τον Κολακόφσκι, ήταν και οι Ανατολικοί: «Η συνάντηση με τον Λούκατς, μετά την κατάπνιξη της ουγγρικής εξέγερσης του 1956, ήταν αρκετά απογοητευτική, γιατί επαναλάμβανε συνεχώς ότι ο σταλινισμός είναι ήδη παρελθόν και ότι τώρα θα εμφανιστεί ο πραγματικός σοσιαλισμός. Φαινόταν ότι ακόμα πίστευε σ’ αυτό»[24]. Για τον Άνταμ Σαφ, που από το 1964 ήταν υπεύθυνος της έδρας για τον μαρξισμό στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας, ο Κολακόφσκι είναι σαφής: «Αρκετά νωρίς κατάλαβα ότι έχει απλοϊκή σκέψη. Βέβαια δεν ήταν εντελώς άσχετος όπως οι Σοβιετικοί, είχε καλές πλευρές, δεν εκδικούνταν, αλλά διανοητικά ήταν μηδέν. Τα βιβλία που έγραψε μου φαίνονταν απλώς βλακώδη»[25]. Το 1959, όταν ο Κολακόφσκι παύθηκε από αρχισυντάκτης του περιοδικού Φιλοσοφικές μελέτες, ο Άνταμ Σαφ του το ανακοίνωσε ευγενικά: «Οι Σοβιετικοί σύντροφοι απαιτούν να σας παύσουμε από αυτή τη θέση»[26]. Ήδη από το 1957 ο Κολακόφσκι στο άρθρο του «Η επίκαιρη και η ανεπίκαιρη έννοια του μαρξισμού» έχει ολοκληρώσει τη σχέση του μ’ αυτόν: «Ο μαρξισμός έγινε έννοια θεσμικού και όχι διανοητικού περιεχομένου και μαρξιστής είναι εκείνος που έχει την ετοιμότητα να αποδεχθεί σε κάθε στιγμή το περιεχόμενο που προσφέρει η Υπηρεσία Ασφαλείας»[27]. Στο κείμενό του «Ο ολοκληρωτισμός και οι αρετές του ψέματος», γραμμένο μετά την επιβολή του στρατού στην Πολωνία, το 1981, ο Κολακόφσκι προχωράει βαθύτερα στην ανάλυση της εξουσίας και της ιδεολογίας: «Η ολοκληρωτική εξουσία και η ολοκληρωτική ιδεολογία προσδιορίζονται αμοιβαία. Η ολοκληρωτική ιδεολογία είναι ισχυρότερη, τουλάχιστον από την άποψη των προθέσεών της, από οποιαδήποτε θρησκευτική πίστη που μας είναι γνωστή από την ιστορία∙ όχι μόνο προτίθεται να συμπεριλάβει τη συνολική πραγματικότητα, όχι μόνο εμφανίζεται ως αλάθητη και υποχρεωτική, αλλά ο στόχος της (ευτυχώς απρόσιτος) ξεπερνάει τον έλεγχο και την εξουσία της προσωπικής ζωής κάθε υπηκόου: η ιδεολογία πρέπει να αντικαταστήσει την προσωπική ζωή και να μετατρέψει τους ανθρώπους σε αποτυπώματα ιδεολογικών αποσπασμάτων, με άλλα λόγια η ιδεολογία εκμηδενίζει τη μορφή της προσωπικής ζωής. Κατά συνέπεια, πηγαίνει πολύ μακρύτερα από οποιαδήποτε θρησκεία. Αυτή η ιδεολογία ασκεί το ρόλο της και εξηγεί με τον δικό της τρόπο τη σημασία του ψέματος στη σύγχρονη ολοκληρωτική κοινωνία, ρόλος που είναι τόσο ιδιαίτερος και δημιουργικός που και η ίδια η λέξη “ψέμα” ηχεί ακατάλληλα. […] Μπορούμε να υποθέσουμε τι θα συμβεί αν το ιδανικό επιτευχθεί. Οι άνθρωπο θα θυμούνται μόνο εκείνο που τους έμαθαν σήμερα να θυμούνται και το περιεχόμενο της μνήμης τους θα αλλάζει από μέρα σε μέρα αν χρειαστεί. Πιστεύω πράγματι ότι κάτι που συνέβη προχθές και που χθες έκρυψαν στη μνήμη τους, δεν έχει συμβεί αλλά αντί γι’ αυτό συνέβη κάτι εντελώς διαφορετικό. Στο τέλος θα πάψουν να είναι ανθρώπινα όντα. Ο Μπερξόν είπε ότι ο κόσμος είναι μνήμη. Τα όντα των οποίων μπορούμε να χειραγωγούμε τη μνήμη με επιτυχία, απ’ έξω, να τα προγραμματίσουμε και να τα ελέγχουμε, δεν είναι πια όντα, δηλαδή δεν είναι ούτε άνθρωποι»[28]. Στο ίδιο άρθρο του ο Κολακόφσκι καταλήγει με αισιόδοξο μήνυμα: «Η διανοητική και ηθική αποστείρωση της κοινωνίας είναι γεμάτη κινδύνους. Αυτή λειτουργεί μόνο στο βαθμό που το ολοκληρωτικό καθεστώς απαιτεί παθητική υποταγή στις σχέσεις με του υπηκόους του. Η μηχανή παύει να λειτουργεί αν η στιγμή της κρίσης απαιτεί προσωπικό κίνητρο. Ο σταλινισμός βρέθηκε σε παρόμοια κρίση στην διάρκεια του πολέμου με τους Γερμανούς. Ο μόνος τρόπος κινητοποίησης των ρωσικών μαζών στην άμυνα ήταν η απόρριψη του μαρξισμού-λενινισμού και η έκκληση σε ειδικά ιστορικά σύμβολα και σε εθνικά αισθήματα ως ιδεολογικά όπλα. Το ιδανικό ολοκληρωτικό σύστημα συγκροτημένο από πλαστικά αντικείμενα είναι ισχυρό σε σχετικά σταθερές συνθήκες, ενώ στην έλλειψη σταθερότητας γίνεται αδιαπέραστο. Γι’ αυτόν τον λόγο το τέλειο ολοκληρωτικό (ή το “ανώτερο στάδιο του σοσιαλισμού, δηλαδή ο κομμουνισμός”) σύστημα δεν μπορεί ποτέ να οικοδομηθεί»[29]. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η άνιση μάχη του Κολακόφσκι εναντίον του ολοκληρωτισμού κερδήθηκε με την κατάρρευση του σταλινισμού. Βέβαια, υπάρχουν πάντα και άλλες ολοκληρωτικές αντιλήψεις, κινήματα και πολιτικές που επικαλούνται το απόλυτο. Για τη διανοητική δύναμη αντιμετώπισής τους πάντα είναι χρήσιμος ο τρόπος σκέψης και αντιπαράθεσης του Κολακόφσκι. Το πρόβλημα είναι αν έχουμε τη δύναμη να κρίνουμε με ανοιχτά τα μάτια το τι συμβαίνει γύρω μας ή αν φοράμε μια ιδεολογική πανοπλία που δεν μας επιτρέπει να δούμε την αλήθεια. Με το πιο συνεκτικό έργο Τα κύρια ρεύματα του μαρξισμού θα ασχοληθούμε μιαν άλλη φορά. [Τι μας ρωτάνε οι μεγάλοι φιλόσοφοι;] Ο Κολακόφσκι έκανε μια δική του αξιολόγηση των τριάντα μεγάλων φιλοσόφων και τους παρουσίασε στην Πολωνία με τη μορφή διαλέξεων στις αρχές του 21ου αιώνα, που εκδόθηκαν σε βιβλία στο Κράκοβο το 2004. Σ’ αυτό το έργο συνόψιζε την παρουσίαση του κάθε φιλοσόφου με ένα-δυο καίρια ερωτήματα που έθετε ο φιλόσοφος και τα οποία προέκυπταν από το σύνολο της διδασκαλίας του. Πρώτος είναι ο Σωκράτης και ακολουθούν ο Παρμενίδης, ο Ηράκλειτος, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Επίκτητος απ’ την Ιεράπολη, ο Σέξτος ο Εμπειρικός, ο Άγιος Αυγουστίνος, ο Άγιος Άνσελμος του Καντέρμπουρι, ο Μάιστερ Έκαρτ. Τη δεύτερη δεκάδα αρχίζει ο Άγιος Θωμάς Ακινάτης και ακολουθούν ο Γουλιέλμος του Όκαμ, ο Νικόλαους Κουζάνους, ο Καρτέσιος, ο Σπινόζα, ο Λάιμπνιτς, ο Πασκάλ, ο Τζον Λοκ, ο Χομπς και ο Χιουμ. Τον τρίτο τόμο αποτελούν ο Καντ, ο Χέγκελ, ο Σοπενχάουερ, ο Κίρκεργκορ, ο Νίτσε, ο Μπερξόν, ο Χούσερλ, ο Χάιντεγκερ, ο Γιάσπερς και ο Πλωτίνος. [Βιογραφικό] Ο Λέσεκ Κολακόφσκι (1927-2009) γεννήθηκε στην πόλη Ράντομ. Τελείωσε τη φιλοσοφική σχολή στο Πανεπιστήμιο του Λοτζ το 1949, όπου έμεινε ως βοηθός στην έδρα Λογικής ως το 1952 οπότε πέρασε στη Βαρσοβία. Η διδακτορική του διατριβή το 1953 αφορούσε τη φιλοσοφία του Σπινόζα. Από το 1959 ως το 1968 ήταν υπεύθυνος της έδρας της Νεώτερης Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας. Το 1968, μετά τις φοιτητικές διαδηλώσεις στην Πολωνία, απομακρύνθηκε από το Πανεπιστήμιο και διώχθηκε από τη χώρα του με την κατηγορία ότι ήταν ένας από τους βασικούς εμπνευστές του φοιτητικού κινήματος. Αρχικά πήγε στον Καναδά, μετά στις ΗΠΑ και τελικά από το 1972 στην Οξφόρδη, όπου έγραψε το τρίτομο έργο του Τα κύρια ρεύματα του μαρξισμού (1974-1979). ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΛΕΣΕΚ ΚΟΛΑΚΟΦΣΚΙ* Φιλοσοφία του θετικισμού, Prosveta, Βελιγράδι 1972 Τα κύρια ρεύματα του μαρξισμού, τόμοι 3, BIGZ, Βελιγράδι 1980, 1983, 1985 Οι σωστές μου απόψεις για όλα, Futura, Νόβι Σαντ 2005 Ενδιαφέροντα χρόνια, ανήσυχα χρόνια (δίτομη βιογραφία του Καλακόφσκι από τον Πολωνό συνομιλητή του Ζμπίγνιεφ Μέντσελ), Sluzbeni Glasnik, Βελιγράδι 2009 Οι ατυχίες με τον διάβολο, Logistika, Βελιγράδι 2007 Τι μας ρωτάνε οι μεγάλοι φιλόσοφοι, τόμοι 3, Mal Nemo, Πάντσεβο 2005, 2006, 2007 Ο Θεός δεν μας οφείλει τίποτε, Πλατώ, Βελιγράδι 1998 Μικρές παραδόσεις για μεγάλα πράγματα, Πλατώ, Βελιγράδι 2001 Η θρησκεία, BIGZ, Βελιγράδι 1987 Η φρίκη της Μεταφυσικής, BIGZ, Βελιγράδι 1991 [*] Χρησιμοποιήθηκαν οι σερβικές εκδόσεις των βιβλίων του. [1] Οι σωστές μου απόψεις, σ. 206. [2] Ό.π., σσ. 306-307. [3] Ό.π., σσ. 308-311. [4] Ό.π., σσ. 316-317. [5] Ό.π., σσ. 335-336. [6] Η φρίκη της Μεταφυσικής, σ. 5. [7] Οι σωστές μου απόψεις, σ. 223. [8] Ό.π., σ. 255. [9] Ό.π., σ. 286. [10] Ό.π., σ. 290. [11] Ό.π., σ. 292. [12] Ό.π., σ. 299. [13] Ό.π., σ. 314. [14] Οι ατυχίες με τον διάβολο, σσ. 176-177. [15] Ενδιαφέροντα χρόνια, τόμ. Α΄, σ. 114. [16] Ό.π., σ. 123. [17] Ό.π., τόμ. Β΄, σ. 11. [18] Ό.π., σ. 68. [19] Ό.π., σ. 68. [20] Ό.π., σ. 70. [21] Ό.π., σ. 87. [22] Ενδιαφέροντα χρόνια, τόμ. Α΄, σ. 104. [23] Ό.π., σ. 131. [24] Ό.π., σ. 112. [25] Ό.π., σ. 63. [26] Ό.π., σ. 136. [27] Ό.π., σ. 92. [28] Οι ατυχίες με τον διάβολο, σ. 85. [29] Ό.π., σ. 91.

Λέσεκ Κολακόφσκι: Μια σπάνια διανοητική περιπέτεια

Σύνδεση