Επιστολή στην κυρία Αλφρέντ Ντρέυφους

Κατηγορώ...! (2019) Σκηνοθεσία: Ρομάν Πολάνσκι Σενάριο: Ρόμπερτ Χάρις Ερμηνείες: Ζαν Ντιζαρντέν, Λουί Γκαρέλ, Εμανυέλ Σενιέ, Ματιέ Αμαλρίκ, κ.ά. Ρόμπερτ Χάρις, Ο Γερμανός κατάσκοπος, μτφρ. Κώστας Μπαρουξής, Ψυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 584 H ταινία του Ρομάν Πολάνσκι J'accuse (Κατηγορώ...!) προβάλλεται ήδη στους κινηματογράφους όλου του κόσμου. Είναι βασισμένη στο σπουδαίο ιστορικό μυθιστόρημα Ο Γερμανός κατάσκοπος του Ρόμπερτ Χάρις, ο οποίος έγραψε και το σενάριο της κινηματογραφικής μεταφοράς του. Η υπόθεση, που συγκλόνισε τον κόσμο στα τέλη του 19ου αιώνα, η προσέγγιση του Ρόμπερτ Χάρις από τη μεριά του Πικάρ, η υπογραφή και το πάθος του Πολάνσκι έχουν όλες τις προϋποθέσεις για ένα έργο κλασικό. Με την ευκαιρία αυτή, η Athens Review of Books παρουσιάζει για πρώτη φορά μεταφρασμένη στα ελληνικά την επιστολή του Εμίλ Ζολά προς την σύζυγο του Ντρέυφους, η οποία δημοσιεύθηκε στην L'Aurore, αρ. 704, 22 Σεπτεμβρίου 1899. Κυρία μου, Σας δίνουν πίσω τον αθώο, τον μάρτυρα, δίνουν πίσω στη γυναίκα του, στον γιο του, στην κόρη του, τον σύζυγο και τον πατέρα, κι ο νους μου είναι σ’ αυτή την οικογένεια που επιτέλους ξανάσμιξε, ξαναβρήκε την παρηγοριά και τη χαρά. Όσο κι αν πενθώ ως πολίτης, παρά τον πόνο της αγανάκτησης, την εξέγερση που διαπνέει τις δίκαιες ψυχές, ζω μαζί σας αυτή τη γλυκιά στιγμή, τη λουσμένη στα δάκρυα, τη στιγμή που σφίξατε στην αγκαλιά σας τον νεκραναστημένο, ο οποίος βγήκε από τον τάφο ζωντανός κι ελεύθερος. Κι όμως, η μέρα αυτή είναι μεγάλη μέρα νίκης και γιορτής. Φαντάζομαι την πρώτη σας νύχτα, στο φως της λάμπας, μέσα στην οικογενειακή θαλπωρή, όταν οι πόρτες κλείνουν κι όλες οι κακίες του δρόμου πεθαίνουν στο κατώφλι του σπιτιού. Είναι παρόντα τα δυο του παιδιά, ο πατέρας επέστρεψε από το μακρινό του ταξίδι, το τόσο μεγάλο και σκοτεινό. Τον φιλούν, περιμένουν την ιστορία που θα τους διηγηθεί αργότερα. Τι γαλήνια εμπιστοσύνη, τι ελπίδα επανόρθωσης για το μέλλον, ενώ η μητέρα, με τις γλυκιές της περιποιήσεις, έχει, μετά από τόσο ηρωισμό που έχει επιδείξει, άλλο ένα ηρωικό καθήκον να φέρει εις πέρας· με τις φροντίδες και την τρυφερότητά της πρέπει να ολοκληρώσει τη σωτηρία του καημένου ανθρώπου που της έδωσαν πίσω μετά τη σταύρωση. Η γλυκύτητα νανουρίζει το κλειστό σπίτι, η ατέλειωτη καλοσύνη λούζει από παντού το σεμνό δωμάτιο, όπου η οικογένεια χαμογελά, κι εμείς είμαστε εκεί, στη σκιά, σιωπηλοί, ικανοποιημένοι, όλοι εμείς που θελήσαμε αυτή τη στιγμή, που αγωνιζόμαστε τόσους μήνες γι’ αυτή τη στιγμή ευτυχίας. Όσο για μένα, το ομολογώ, στην αρχή η προσπάθειά μου ήταν μια προσπάθεια ανθρώπινης αλληλεγγύης, ευσπλαχνίας και αγάπης. Ένας αθώος υπέφερε το χειρότερο των μαρτυρίων, κι αρχικά αυτό μόνο είδα, ξεκινώντας αυτή την εκστρατεία για να τον γλιτώσω από τις συμφορές του. Από τη στιγμή που είχα αποδείξεις για την αθωότητά του, ένιωσα τη φρίκη να με στοιχειώνει, στη σκέψη όσων είχε υποφέρει ο δύσμοιρος, όσων ακόμα υπέφερε μέσα στους τοίχους του κελιού του, εκεί όπου ψυχορραγούσε, κάτω από το βάρος της τερατώδους μοίρας, μιας μοίρας ανεξήγητης. Τι θύελλα μες σ’ αυτό το μυαλό, τι βασανιστική αναμονή που ξαναρχόταν με την κάθε αυγή! Και έκτοτε ζούσα, και το θάρρος μου ήταν καμωμένο μόνο από τη συμπόνια μου, με τον μοναδικό σκοπό να βάλω τέρμα στο μαρτύριο, να σηκώσω την πλάκα για να ξαναβγεί ο τυραννισμένος στο φως της μέρας, να γυρίσει στους δικούς του, που θα του γιάνουν τις πληγές του. Συναισθηματική υπόθεση, όπως λένε οι πολιτικοί, σηκώνοντας τους ώμους. Θεέ μου! Πράγματι, μόνο η καρδιά μου συμμετείχε, βοηθούσα έναν άνθρωπο σε κίνδυνο, ανεξάρτητα από το αν ήταν εβραίος, καθολικός ή μωαμεθανός. Νόμιζα τότε πως ήταν απλά δικαστική πλάνη, αγνοούσα το μέγεθος του εγκλήματος που κρατούσε αυτό τον άνθρωπο αλυσοδεμένο, συντετριμμένο στον πυθμένα αυτού του ειδεχθούς λάκκου, όπου παραμόνευαν τον θάνατό του. Συνεπώς, δεν ένιωθα θυμό για τους ενόχους, που ήταν άγνωστοι ακόμα. Ήμουν ένας απλός συγγραφέας που η συμπόνια έβγαλε από τη συνηθισμένη του δουλειά, δεν επεδίωκα κανέναν πολιτικό σκοπό, δεν εργαζόμουν για κανένα κόμμα. Το δικό μου κόμμα, από την αρχή αυτής της εκστρατείας, ήταν μόνο η ανθρωπιά που έπρεπε να υπηρετήσω. Καρτ ποστάλ με το «Κατηγορώ» του Ζολά, 1902. Βιβλιοθήκη της Πόλης του Παρισιού. Κι αυτό που κατάλαβα στη συνέχεια ήταν η τεράστια δυσκολία του εγχειρήματός μας. Καθώς ο αγώνας εκτυλισσόταν και επεκτεινόταν, συνειδητοποιούσα ότι η σωτηρία τού αθώου θα απαιτούσε υπεράνθρωπες προσπάθειες. Όλες οι κοινωνικές δυνάμεις είχαν ενωθεί εναντίον μας, κι εμείς είχαμε μόνο τη δύναμη της αλήθειας με το μέρος μας. Θα χρειαζόταν να κάνουμε ένα θαύμα για να αναστήσουμε τον θαμμένο. Πόσες φορές, αυτά τα δυο σκληρά χρόνια, δεν έχασα την ελπίδα ότι θα τα κατάφερνα να τον γυρίσω σώο στην οικογένειά του! Ήταν πάντα εκεί, στον τάφο του, κι ας ήμασταν εκατό, χίλιοι, είκοσι χιλιάδες· τόσο βαριά ήταν η πλάκα από τις συσσωρευμένες αδικίες, που φοβόμουν μήπως τα χέρια μας δεν αντέξουν, πριν φτάσουμε στη μέγιστη προσπάθεια. Ποτέ, ποτέ πια! Ίσως μια μέρα, πολύ καιρό μετά, θα κατορθώναμε να λάμψει η αλήθεια, να αποδοθεί δικαιοσύνη. Εκείνος όμως, ο δύστυχος, θα ήταν νεκρός, και ποτέ η γυναίκα του, ποτέ τα παιδιά του δεν θα του έδιναν το θριαμβευτικό φιλί της επιστροφής. Σήμερα, κυρία μου, νά που καταφέραμε το θαύμα. Δυο χρόνια τιτάνιων αγώνων πέτυχαν το ακατόρθωτο, το όνειρό μας εκπληρώθηκε αφού ο βασανισμένος κατέβηκε από τον σταυρό του, ο αθώος είναι πια ελεύθερος, ο σύζυγός σας γύρισε. Δεν θα υποφέρει πια, οι δοκιμασίες της καρδιάς μας τελείωσαν λοιπόν. Η απαράδεκτη αυτή εικόνα δεν θα ταράζει πια τον ύπνο μας. Και γι’ αυτό επαναλαμβάνω είναι σήμερα ημέρα μεγάλης γιορτής και μεγάλης νίκης. Διακριτικά, οι καρδιές όλων μας κοινωνούν με τη δική σας, δεν υπάρχει γυναίκα, δεν υπάρχει μητέρα, σήμερα, που να μην ένιωσε την καρδιά της να λιώνει στη σκέψη αυτής της πρώτης οικογενειακής βραδιάς, κάτω από το φως της λάμπας, με την τρυφερή συμπάθεια του κόσμου ολόκληρου να σας περιβάλλει. Ίσως, κυρία μου, αυτή η χάρη να είναι πικρή. Πώς είναι δυνατόν να επιβάλλεται ένα τέτοιο ηθικό μαρτύριο μετά από τόσα σωματικά μαρτύρια; Και τι αγανάκτηση να τον ελεούν αντί να του απονέμουν δικαιοσύνη! Το χειρότερο είναι πως όλα μοιάζουν να έχουν ενορχηστρωθεί για να καταλήξουν σ’ αυτή την ύστατη αδικία. Οι δικαστές θέλησαν να χτυπήσουν κι άλλο τον αθώο για να σώσουν τους ενόχους, καταφεύγοντας ακόμα και στην ειδεχθή υποκρισία της δήθεν ευσπλαχνίας. «Επιθυμείς να αποκατασταθεί η τιμή σου, θα σε ελεήσουμε μόνο με την ελευθερία, έτσι που η νομική σου ατίμωση να καλύψει τα εγκλήματα των δημίων σου». Από όλες τις αθλιότητες που διαπράχθηκαν εις βάρος του, δεν υπάρχει χειρότερη προσβολή για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το να κάνεις τη θεία ευσπλαχνία να ψεύδεται, να γίνεται το όργανο του ψεύδους, να χαστουκίζει την αθωότητα για να περιδιαβαίνει στον ήλιο ο φόνος περήφανος και στολισμένος, ξεπερνά κάθε προηγούμενο! Τι απογοήτευση άλλωστε, η κυβέρνηση μιας μεγάλης χώρας να αρκείται, εξαιτίας μιας καταστροφικής αδυναμίας, στο να είναι ελεήμων, ενώ θα έπρεπε να είναι δίκαιη! Το να τρέμει μπροστά στην αλαζονεία μιας φατρίας, να πιστεύει πως με την ανομία θα ηρεμήσει τα πράγματα, να ονειρεύεται κι εγώ δεν ξέρω τι ψεύτικους και δηλητηριώδεις εναγκαλισμούς, είναι το αποκορύφωμα της εθελοτυφλίας. Δεν θα έπρεπε η κυβέρνηση, την επομένη της σκανδαλώδους δικαστικής απόφασης της Ρεν, να την παραπέμψει στον Άρειο Πάγο, αυτή την ανώτατη δικαστική αρχή που με τόση αυθάδεια περιφρονεί; Δεν είναι αυτή η απαραίτητη ενέργεια που θα έσωζε τη χώρα μας, που θα αποκαθιστούσε την τιμή μας διεθνώς, που θα διέσωζε την κυριαρχία των νόμων; Μόνο με τη δικαιοσύνη θα μπορούσε να επέλθει η ηρεμία, κάθε δειλή οπισθοχώρηση θα είναι ένας νέος πυρετός, κι αυτό που λείπει εν προκειμένω είναι μια γενναία κυβέρνηση η οποία να θέλει να εκπληρώσει το καθήκον της μέχρι τέλους, για να ξαναβάλει στον ίσιο δρόμο το έθνος που λοξοδρόμησε, έχοντας παρανοήσει από τα ψέματα. Όμως τέτοια είναι η κατάντια μας που φτάσαμε να συγχαίρουμε την κυβέρνηση επειδή επέδειξε ευσπλαχνία. Τόλμησε, Μεγαλοδύναμε, να δείξει καλοσύνη! Τι τρελή τόλμη, τι εξαιρετική γενναιότητα που την εκθέτει στις αγέλες των άγριων θηρίων, βγαλμένων από τα προγονικά δάση, τα οποία καραδοκούν ανάμεσά μας! Καλοσύνη αντί για γενναιότητα, κάτι είναι κι αυτό. Άλλωστε αυτή την αποκατάσταση, κυρία μου, που θα έπρεπε να είναι άμεση για τη δόξα της ίδιας της πατρίδας μας, ο σύζυγός σας μπορεί να την περιμένει με το κεφάλι ψηλά, γιατί δεν υπάρχει αθώος που να είναι περισσότερο αθώος, ενώπιον όλων των λαών της γης. Αχ κυρία μου! Επιτρέψτε μου να σας εκφράσω τον θαυμασμό, τον σεβασμό, τη λατρεία μας για τον σύζυγό σας. Υπέφερε τόσο, και μάλιστα αναίτια, υπό το κράτος της ανθρώπινης βλακείας και κακίας, που θα θέλαμε να φροντίσουμε στοργικά τις πληγές του μία μία. Γνωρίζουμε καλά πως η επανόρθωση είναι αδύνατη, ότι ποτέ η κοινωνία δεν θα μπορέσει να ξεπληρώσει την οφειλή της σ’ αυτόν τον μάρτυρα, που βασανίστηκε με τέτοια απάνθρωπη επιμονή, κι είναι αυτός ο λόγος που στις καρδιές μας του υψώνουμε βωμό, μη έχοντας να του δώσουμε τίποτα υψηλότερο ούτε πολυτιμότερο από το αδελφικό μας συναίσθημα. Έγινε ήρωας, μεγαλύτερος από τους άλλους, επειδή υπέφερε περισσότερο. Ήρωα τον έχρισε ο άδικος πόνος· εισήλθε, μεγαλειώδης, εξαγνισμένος πια, στον ναό του μέλλοντος, όπου βρίσκονται οι θεοί, αυτοί που η εικόνα τους αγγίζει τις καρδιές και κάνουν να φυτρώνει το αιώνιο άνθος της καλοσύνης. Οι αξέχαστες επιστολές που σας έγραψε, κυρία μου, θα μείνουν ως η ωραιότερη κραυγή βασανισμένης αθωότητας, που έβγαλε ποτέ ψυχή. Κι αν, μέχρι σήμερα, κανένας άνθρωπος δεν χτυπήθηκε χειρότερα από την τραγική του μοίρα, κανένας δεν έχει κατακτήσει θέση υψηλότερη στην εκτίμηση και την αγάπη των ανθρώπων. Κι έπειτα, σαν οι δήμιοι να ήθελαν να τον ανεβάσουν ακόμα ψηλότερα, ορίστε που του επέβαλαν το υπέρτατο μαρτύριο της δίκης της Ρεν. Ενώπιον αυτού του μάρτυρα, του αποκαθηλωμένου από τον σταυρό, του αποκαμωμένου, που μόνο η ηθική δύναμη κρατούσε όρθιο, παρέλασαν βάναυσα, ποταπά, φτύνοντάς τον, μαχαιρώνοντάς τον, ρίχνοντας στις πληγές του αλάτι και ξίδι. Κι εκείνος, στωικός, αποδείχθηκε αξιοθαύμαστος, δίχως το παραμικρό παράπονο, με το θάρρος της υπερηφάνειας, με ήρεμη εμπιστοσύνη στην αλήθεια, που θα εκπλήξει τις μελλοντικές γενιές. Τόσο όμορφο ήταν το θέαμα, τόσο συγκλονιστικό, που η άδικη απόφαση ξεσήκωσε τους λαούς, μετά από τις τερατώδεις συζητήσεις που κράτησαν ένα μήνα, με κάθε ακρόαση να διατρανώνει την αθωότητα του κατηγορουμένου. Το πεπρωμένο εκπληρώθηκε, ο αθώος αποθεώθηκε, για να δώσει ένα αξέχαστο παράδειγμα στον κόσμο. Εδώ, κυρία μου, είναι η αποκορύφωση. Δεν υπάρχει δόξα, δεν υπάρχει ανύψωση μεγαλύτερη. Μπαίνω στον πειρασμό να ρωτήσω σε τι χρησιμεύει η δικαστική αποκατάσταση, η νομική διατύπωση της αθωότητας, καθώς δεν βρίσκεται τίμιος άνθρωπος στην υφήλιο που να μην είναι σήμερα πεπεισμένος γι’ αυτή την αθωότητα. Και νά που αυτός ο αθώος έγινε το σύμβολο της ανθρώπινης αλληλεγγύης, απ’ τη μια ως την άλλη άκρη της γης. Ενώ η θρησκεία του Χριστού χρειάστηκε τέσσερις αιώνες για να εδραιωθεί, να κατακτήσει τα έθνη, η θρησκεία του καταδικασμένου δις αθώου, έκανε τον γύρο του κόσμου, ενώνοντας σε μια τεράστια ομοφωνία όλα τα πολιτισμένα έθνη. Ψάχνω στην ιστορία ανάλογο κίνημα οικουμενικής αδελφοσύνης, και δεν βρίσκω. Ο καταδικασμένος δις αθώος έκανε περισσότερα για την αδελφοσύνη των λαών, για τα ιδανικά της αλληλεγγύης και της δικαιοσύνης, απ’ όσα εκατό χρόνια φιλοσοφικών συζητήσεων και ανθρωπιστικών θεωριών. Για πρώτη φορά στην ιστορία, η ανθρωπότητα ολόκληρη έβγαλε κραυγή απελευθέρωσης, εξεγέρθηκε για την ισότητα και τη γενναιοδωρία, σαν να ήταν ένας μόνο λαός, ο ένας και αδελφωμένος λαός που ονειρεύονται οι ποιητές. Ας είναι λοιπόν τιμημένος, ας είναι δοξασμένος, ο άνθρωπος που διάλεξε ο πόνος, αυτός που στο πρόσωπό του πραγματώθηκε η οικουμενική κοινωνία! Μπορεί να κοιμηθεί ήσυχος και σίγουρος, κυρία μου, στο γλυκό οικογενειακό καταφύγιο, στη θαλπωρή που του προσφέρουν τα ευλαβικά σας χέρια. Και βασιστείτε σ’ εμάς για να τον δοξάσουμε· είμαστε εμείς οι ποιητές που απονέμουμε τη δόξα, και θα τον εξυμνήσουμε τόσο που κανένας άλλος άνθρωπος του καιρού μας δεν θα αφήσει ανάμνηση πιο συγκλονιστική. Ήδη πολλά βιβλία έχουν γραφτεί προς τιμήν του, ολόκληρη βιβλιοθήκη δημιουργήθηκε για να αποδείξει την αθωότητά του, για να εξυμνήσει το μαρτύριό του. Ενώ οι δήμιοί του μετρούν λίγα έγγραφα, τόμους και φυλλάδια, οι εραστές της αλήθειας και της δικαιοσύνης δεν έπαψαν και δεν θα πάψουν να συμβάλλουν με τα γραπτά τους στην ιστορία, να δημοσιεύουν αμέτρητα τμήματα της τεράστιας έρευνας, που θα επιτρέψει μια μέρα να καταγραφούν τα γεγονότα οριστικά. Είναι η αυριανή ετυμηγορία που ετοιμάζεται και που θα είναι η θριαμβευτική αθώωση, η λαμπρή αποκατάσταση, με τις ερχόμενες γενιές να ζητούν γονατιστές, στη μνήμη του ένδοξου μάρτυρα, συγχώρεση για το έγκλημα των γονέων τους. Και πάλι εμείς, κυρία μου, εμείς οι ποιητές διαπομπεύουμε τους ενόχους. Αυτούς που καταδικάζουμε, οι επόμενες γενιές τους περιφρονούν και τους γιουχάρουν. Ονόματα εγκληματιών που εμείς στηλιτεύσαμε, μένουν συντρίμμια αποκρουστικά στον αιώνα των αιώνων. Η ενυπάρχουσα δικαιοσύνη εξασφάλισε αυτή την τιμωρία, επιφόρτισε τους ποιητές να παραδώσουν στην απέχθεια των αιώνων αυτούς των οποίων η κοινωνική βλαπτικότητα, τα πολύ μεγάλα εγκλήματα ξεφεύγουν από τα κοινά δικαστήρια. Γνωρίζω καλά πως, αυτές οι ποταπές ψυχές, αυτοί οι φιλήδονοι της μιας μέρας, κοροϊδεύουν μια τέτοια μακρινή τιμωρία. Η τωρινή αναίδεια τους αρκεί. O βίαιος θρίαμβος, η κτηνώδης επιτυχία ικανοποιούν την άξεστη πείνα τους. Και δεν νοιάζονται για την επαύριον του θανάτου τους, για την ατίμωσή τους εφόσον δεν θα είναι παρόντες για να κοκκινίσουν από ντροπή! Η ποταπότητα της ψυχής τους είναι η εξήγηση γι’ αυτό το επονείδιστο θέαμα που μας παρουσίασαν: ασύστολα ψέματα, αποδεδειγμένες απάτες, προφανείς ξεδιαντροπιές, όσα δεν αντέχουν ούτε μια ώρα και που επιταχύνουν την καταδίκη των ενόχων. Δεν έχουν λοιπόν απογόνους, δεν φοβούνται πως θα κοκκινίσουν από ντροπή τα μάγουλα των παιδιών τους και των εγγονών τους; Φτωχοί κι ανόητοι! Δείχνουν να μην αντιλαμβάνονται καν ότι μόνοι τους διαπομπεύονται. Θέλω να πιστεύω πως πρόκειται για χοντροκέφαλους που το περιβάλλον τους και το πνεύμα του επαγγέλματός τους έχει διαστρέψει την κρίση τους. Σαν αυτούς τους δικαστές της Ρεν που καταδικάζουν ξανά τον αθώο για να σώσουν την τιμή του στρατού, τι πιο ηλίθιο! Τον στρατό! Νομίζουν πως τον υπηρετούν εκθέτοντάς τον σ’ αυτή τη μεροληπτική περιπέτεια. Πάντα ο ίδιος χυδαίος, άμεσος σκοπός, χωρίς καμιά πρόβλεψη για το αύριο. Για να σωθούν οι ένοχοι υπεύθυνοι, έθεσαν σε κίνδυνο ακόμα και την υπόσταση των στρατοδικείων οδηγώντας τα στην αυτοκτονία, κηλιδώνοντας με υποψίες τη Στρατιωτική Ανώτατη Διοίκηση που πλέον φάνηκε η αλληλεγγύη της. Πρόκειται για ένα ακόμα έγκλημά τους, το ότι ατίμασαν τον στρατό, το ότι έγιναν οι πρωτεργάτες μεγαλύτερης αταξίας και περισσότερου θυμού, σε τέτοιο βαθμό που αν η κυβέρνηση έδωσε χάρη στην αθωότητα, το έκανε σίγουρα για να διορθώσει αυτό το λάθος και να ηρεμήσει τα πράγματα, θεωρώντας πως εξαναγκάζεται σ’ αυτή την άρνηση δικαιοσύνης. Αριστερά: Ο Εμίλ Ζολά σε σχέδιο του Αντρέ Ζιλ, 1878, αποτίει φόρο τιμής στον Μπαλζάκ. Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Les Hommes d'aujourd'hui, Σεπτ. 1878, νο 4. Δεξιά: Η κριτική του Ζολά στον Ουγκώ και τους ρομαντικούς έγινε αντικείμενο γελοιογραφίας στο Journal la Petite Lune, Απρίλιος 1879. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Η λήθη όμως είναι αναγκαία, κυρία μου, και κυρίως η περιφρόνηση. Η περιφρόνηση της κακίας και των προσβολών είναι μεγάλο στήριγμα στη ζωή, πάντα με ωφέλησε. Πάνε σαράντα χρόνια που εργάζομαι, σαράντα χρόνια που στέκομαι όρθιος περιφρονώντας τις ύβρεις που μου κόστισε το καθένα από τα έργα μου. Τα δυο αυτά χρόνια που αγωνιζόμαστε για την αλήθεια και τη δικαιοσύνη, το απαίσιο ρεύμα μεγάλωσε τόσο γύρω μας που βγαίνουμε θωρακισμένοι μια για πάντα, άτρωτοι στις επιθέσεις. Όσο με αφορά, υπάρχουν αήθεις φυλλάδες και άνθρωποι βρώμικοι που διέγραψα από τη ζωή μου. Δεν υπάρχουν πια, προσπερνώ τα ονόματά τους όταν τύχει να τα διαβάσω, μέχρι και τα αποσπάσματα που παρατίθενται από τα γραπτά τους. Είναι απλά θέμα υγιεινής. Αγνοώ αν συνεχίζουν, η περιφρόνησή μου τους έχει διώξει από τη σκέψη μου, μέχρις ότου ο υπόνομος τούς καταπιεί εντελώς. Η περιφρονητική λήθη των αποτρόπαιων ύβρεων είναι η συμβουλή που δίνω στον αθώο. Είναι τόσο μακριά, τόσο ψηλά, που δεν πρέπει πια να τον αγγίζουν. Είθε να ξαναγεννηθεί στην αγκαλιά σας, κάτω από τον φωτεινό ήλιο, μακριά από τις αγέλες του πλήθους, ακούγοντας μόνο τη μελωδία της οικουμενικής συμπάθειας που υψώνεται προς εκείνον! Ειρήνη στον βασανισμένο που τόσο χρειάζεται ξεκούραση, κι είθε να υπάρχει γύρω του, στο καταφύγιο όπου θα τον γιατρέψετε δίνοντάς του την αγάπη σας, μόνο το τρυφερό χάδι των ανθρώπων και των πραγμάτων! Εμείς οι υπόλοιποι, κυρία μου, θα συνεχίσουμε αύριο τον αγώνα, τη μάχη για τη δικαιοσύνη όπως και χθες. Απαιτούμε την αποκατάσταση του αθώου, όχι τόσο για να αποκατασταθεί εκείνος που έχει πλέον τέτοια δόξα, όσο για να αποκατασταθεί η Γαλλία που σίγουρα θα τη σκότωνε αυτή η κατάχρηση ανομίας. Να αποκατασταθεί η Γαλλία στα μάτια των εθνών, τη μέρα που θα ακυρώσει την αισχρή απόφαση, αυτή θα είναι η επιδίωξή μας κάθε στιγμή. Μια μεγάλη χώρα δεν μπορεί να ζήσει χωρίς δικαιοσύνη και η δική μας θα πενθεί μέχρις ότου σβήσει το στίγμα, αυτό το ράπισμα στο Ανώτατο Δικαστήριο, αυτή την άρνηση του δικαιώματος που αφορά κάθε πολίτη. Η κοινωνική συνοχή διαλύεται, όλα καταρρέουν από τη στιγμή που η εγγύηση των νόμων παύει να υπάρχει. Και σ’ αυτή την άρνηση του δικαιώματος υπήρξε μια τόσο τεράστια αναίδεια, μια τόσο επιπόλαιη πρόκληση, που δεν έχουμε ούτε καν το απόθεμα ενέργειας για να αποσιωπήσουμε την καταστροφή, να θάψουμε μυστικά το πτώμα, για να μην κοκκινίζουμε από ντροπή μπροστά στους γείτονές μας. Ολόκληρος ο κόσμος είδε, άκουσε, και μπροστά στον κόσμο ολόκληρο πρέπει να λάβει χώρα η αποκατάσταση, με τρόπο εκκωφαντικό όπως και το σφάλμα. Το να θέλουν μια Γαλλία χωρίς υπόληψη, μια Γαλλία απομονωμένη, περιφρονημένη, είναι εγκληματικό όνειρο. Οι ξένοι σίγουρα θα έρθουν στη Διεθνή Έκθεσή μας· δεν αμφιβάλλω καθόλου πως θα κατακλύσουν του χρόνου το Παρίσι, σαν να πηγαίνουν σε πανήγυρη, μέσα στη λάμψη των φώτων και τη βοή της μουσικής. Είναι όμως αυτό αρκετό για την υπερηφάνεια μας; Δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει η εκτίμηση αυτών των επισκεπτών που θα έρθουν από κάθε γωνιά της γης κι όχι μόνο τα χρήματά τους; Γιορτάζουμε τη βιομηχανία μας, τις επιστήμες μας, τις τέχνες μας, εκθέτουμε τα έργα μας αυτού του αιώνα. Θα τολμήσουμε να εκθέσουμε και τη δικαιοσύνη μας; Ξαναφέρνω στον νου μου εκείνη την ξένη γελοιογραφία με το νησί του Διαβόλου να βρίσκεται καταμεσής στα Ηλύσια Πεδία. Εμένα με πνίγει η ντροπή, δεν καταλαβαίνω πως η Έκθεση μπορεί ν’ ανοίξει χωρίς η Γαλλία να έχει ξαναβρεί τη θέση της ως δίκαιο έθνος. Αν αποκατασταθεί ο αθώος, τότε και μόνο τότε θα αποκατασταθεί και η Γαλλία μαζί του. Επαναλαμβάνω όμως τελειώνοντας, κυρία μου, ότι μπορείτε να βασιστείτε στους καλούς πολίτες που εργάστηκαν για να απελευθερωθεί ο σύζυγός σας και που θα εργαστούν για την αποκατάσταση της τιμής του. Ούτε ένας δεν θα εγκαταλείψει τον αγώνα· γνωρίζουν πως όταν αγωνίζονται για τη δικαιοσύνη αγωνίζονται για τη χώρα. Ο αξιοθαύμαστος αδελφός του αθώου θα τους ξαναδώσει το παράδειγμα του θάρρους και της φρόνησης. Κι αφού δεν μπορέσαμε μεμιάς να σας δώσουμε πίσω τον άνθρωπό σας ελεύθερο και καθαρό από την ψευδή κατηγορία, θα σας ζητήσουμε ακόμα μόνο λίγη υπομονή κι ελπίζουμε ότι τα παιδιά σας δεν θα χρειαστεί να μεγαλώσουν πολύ ακόμα πριν το όνομά τους καθαριστεί από κάθε κηλίδα. Η σκέψη μου αναπόφευκτα επιστρέφει σ’ αυτά τα αγαπητά παιδιά, τα βλέπω στην αγκαλιά του πατέρα τους. Γνωρίζω με πόσο ζήλο και με τι θαυμαστή λεπτότητα φροντίσατε να έχουν πλήρη άγνοια των γεγονότων. Νόμιζαν πως ο πατέρας τους ήταν σε ταξίδι· τελικά όμως η ευφυΐα τους αφυπνίστηκε, έγιναν απαιτητικά, άρχισαν να ρωτούν, ήθελαν εξηγήσεις για τη μακρόχρονη απουσία του. Τι να τους πείτε όσο ο μάρτυρας ήταν ακόμα εκεί, στον απαίσιο τάφο, όταν την απόδειξη της αθωότητάς του πίστευαν μόνο λίγοι πιστοί; Πόσο φρικτά πρέπει να ράγισε η καρδιά σας! Όμως αυτές τις τελευταίες εβδομάδες, όταν η αθωότητά του έλαμψε στα μάτια όλων, στο φως του ήλιου, θα ήθελα να τα είχατε πάρει από το χέρι και να τα είχατε πάει ώς εκείνη τη φυλακή της Ρεν, για να θυμούνται πάντα τον πατέρα τους στο απόγειο του ηρωισμού του. Και να τους είχατε διηγηθεί αυτά που άδικα υπέφερε, ποιο ήταν το ηθικό του μεγαλείο, με τι παθιασμένη τρυφερότητα όφειλαν να τον αγαπούν για να τον κάνουν να ξεχάσει την αδικία των ανθρώπων. Οι ψυχούλες τους θα είχαν δεχτεί το βάπτισμα της ανδρικής αρετής. Δεν είναι αργά, άλλωστε. Κάποιο βράδυ κάτω από το φως της λάμπας, στην τρυφερή γαλήνη της οικογενειακής σας εστίας, ο πατέρας θα τα καθίσει στα γόνατά του και θα τους πει όλη την τραγική ιστορία. Πρέπει να ξέρουν για να τον σέβονται, να τον λατρεύουν όπως του αξίζει. Όταν θα τους μιλήσει, θα ξέρουν ότι δεν υπήρξε ήρωας πιο ένδοξος, μάρτυρας που το βάσανό του να συγκλόνισε βαθύτερα τις καρδιές. Και θα είναι πολύ υπερήφανα για εκείνον, θα φέρουν το ένδοξο όνομά του όπως το όνομα ενός γενναίου, ενός στωικού που εξαγνίστηκε στον υπέρτατο βαθμό, έχοντας υποστεί τη φοβερότερη μοίρα που επέτρεψε η ανθρώπινη φαυλότητα και η κακία. Θα έρθει μια μέρα που αυτοί που θα κοκκινίζουν από ντροπή, αποδέκτες της οικουμενικής καταδίκης, δεν θα είναι ούτε ο γιος ούτε η κόρη του αθώου, αλλά τα παιδιά των δημίων του. Κυρία μου, τα σέβη μου. Εμίλ Ζολά. — Μετάφραση: Αθηνά Πεντίδη Επιμέλεια: Μαρία Παπαδήμα

Επιστολή στην κυρία Αλφρέντ Ντρέυφους

Σύνδεση