Τρία Γυάλινα Κουτιά

Στις φυλακές οι συναντήσεις με τους δικηγόρους γίνονται σε γυάλινα κουτιά που είναι σε μια σειρά. Μια φορά έτυχε να έχω στα αριστερά μου έναν κατά συρροή δολοφόνο και στα δεξιά έναν μαφιόζο νονό. Σε μια φυλακή «υψίστης ασφαλείας» οποιασδήποτε χώρας είναι πολύ φυσικό να συναντήσετε ένα δολοφόνο κατά συρροή και ένα μαφιόζο νονό, αλλά για να βρείτε στη σειρά την τριάδα δολοφόνος-μυθιστοριογράφος-νονός θα πρέπει να πάτε σε πολύ ειδικές χώρες. Βέβαια στη θέση του συγγραφέα μπορείτε να φανταστείτε και έναν αριστερό δικηγόρο ή κούρδο πολιτικό ή θρήσκο δημοσιογράφο ή έναν επιχειρηματία με κοινωνικές ευαισθησίες ή έναν κινητοποιημένο φοιτητή. Πάλι θα έχετε μια ενδιαφέρουσα τριάδα. Αυτά συμβαίνουν μόνο στις φυλακές χωρών που είναι της ίδιας κατηγορίας. Στις «δικές μας φυλακές» υπήρχαν αρκετοί μαφιόζοι νονοί στις επισκέψεις των δικηγόρων. Και όταν έμπαινα στην ουρά για την κλινική ανταλλάσαμε χαιρετισμούς και ρωτούσαμε το «πώς τα πας;» με νοήματα από μακριά. Ήδη στις φυλακές όλοι χαιρετιούνται. Στο κάτω κάτω της γραφής όλοι ήμασταν βεβαρημένοι με σοβαρά εγκλήματα, άλλοι είχαν σκοτώσει, άλλοι είχαν γράψει κάτι, και είχαμε καταλήξει στον ίδιο χώρο. Μοιραζόμασταν την ίδια μοίρα, ριγμένοι στο περιθώριο της κοινωνίας. Κανείς δεν στερούσε τον χαιρετισμό από κανένα. Μόνο δεν είδα κανένα να χαιρετά τον κατά συρροή δολοφόνο. Ήδη και αυτός δεν κοίταζε κανένα. Ο πατέρας μου έλεγε ότι οι άνθρωποι συνήθως δεν ασχολούνται με την λογοτεχνία της φυλακής. Πιστεύω ότι μπορεί να υπάρχουν εξαιρέσεις αλλά αυτή είναι μια σωστή παρατήρηση. Αλλά όταν ένας μυθιστοριογράφος κατηγορείται ότι έστελνε «υποσυνείδητα μηνύματα στους πραξικοπηματίες»[1] και καταδικάζεται σε ισόβια κάθειρξη, και μετά η ποινή μετατρέπεται σε δέκα χρόνια και έξη μήνες κάθειρξη, ποινή που κατέληξε στην αποφυλάκιση, η περιπέτεια έχει ενδιαφέρον. Μετά από τρία χρόνια βγήκα «έξω». Ήταν σαν μια περίεργη ιδεολογία, που θα μπορούσαμε να την πούμε «λουμπενισμός» (lumpenism), ντυμένη διάφορες φορεσιές, να είχε γίνει κυρίαρχη στο «έξω». Μια κατάπτυστη τρέλα είχε εισχωρήσει στα γονίδια της κοινωνίας. Η «ιεραρχία» της διανόησης είχε διαλυθεί, οι πιο χαζοί και ανίκανοι είχαν αποκτήσει το δικαίωμα να μιλούν περισσότερο. Η ευφυΐα, η γνώση, η δημιουργικότητα περιφρονούνταν. Μια από τις πιο φοβερές ερωτήσεις της ανθρωπότητας, «εσύ πόσο αγαπάς την πατρίδα σου;», καθόριζε την θέση καθενός μέσα στην κοινωνία. Όλοι αγαπούσαν την πατρίδα τους, τρελά την αγαπούσαν, στον βαθμό που θα πέθαιναν για αυτήν, και η απόδειξη ήταν το να φωνάζουν ότι «αγαπούσαν την πατρίδα τους». Το ποιος αγαπά δε την πατρίδα του περισσότερο το αποφάσιζε η εξουσία. Μια λογική αντίρρηση ή η πίστη στο δίκαιο και στα ανθρώπινα δικαιώματα αρκούσαν για να τεθεί κάποιος εκτός του αγώνος. Η λογοτεχνία περιφρονούνταν, όπως και η ικανότητα, η δημιουργικότητα, η ίδια η ζωή, ενώ ο θάνατος, η άγνοια, η πίστη στην εξουσία εξυψώνονταν. Οι λούμπεν είχαν υψώσει τις σημαίες τους παντού. Το πιο τρομακτικό ήταν ότι αυτή η κατάσταση απέκτησε και μια διεθνή διάσταση. Ο «λουμπενισμός» κάλπαζε σε πολλές χώρες. Υποχωρούσε το επίπεδο της διανόησης και της ευφυΐας και αύξαναν η εκδίκηση, η βία και η εχθρότητα. Μέσα στα πλήθη των μελανοχιτώνων οι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες, οι επιστήμονες, οι διανοούμενοι είχαν στριμωχτεί σε μια γωνιά. Η «πατρίδα» χρειαζόταν στρατιώτες, όχι συγγραφείς. Στρατιώτες που δεν θα έθεταν ερωτήσεις, δεν θα έφεραν αντιρρήσεις και θα υπάκουαν στις διαταγές. Υπάρχουν διάφοροι που αποδίδουν αυτά τα φαινόμενα στην οργή αυτών που δεν μπορούν να προσαρμοστούν στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις, στις οικονομικές καταστάσεις και στον φόβο που προκαλεί ο νέος αιώνας ‒ και μπορεί να έχουν δίκιο. Εγώ σκέπτομαι ότι η ανθρωπότητα έχει μια πτυχή μανιοκατάθλιψης και ότι κατά διαστήματα βιώνει μια κρίση τρέλας και ότι θα θεραπευτεί μόνο μετά από αυτές τις κρίσεις. Η ανθρωπότητα προσπαθεί να ξεπεράσει με αυτές τις νευρικές κρίσεις της την δυσκολία να συγκατέχει από την μία την ευφυΐα που μας πάει στο φεγγάρι και από την άλλη μια οκνηρία του «εθνικιστικού» είδους. Όπως οι συγγραφείς όλου του κόσμου κάπως μοιάζουν, έτσι και οι εθνικιστές του κόσμου όλου κατά κάποιον τρόπο έχουν ομοιότητες. Όλοι τους υποστηρίζουν ότι το δικό τους έθνος είναι το πολυτιμότερο και δεν ρωτάνε πώς είναι δυνατόν κάθε έθνος ταυτόχρονα να είναι «το πιο πολύτιμο». Νομίζω ότι η βλακεία ξεκινά με το να μην κάνουν αυτήν την ερώτηση. Ως πιο ηλικιωμένος από τους αναγνώστες μου και βάσει των εμπειριών μου θέλω να πω ότι η τρέλα που ζούμε μπορεί να αντιμετωπιστεί με μια αποφασιστική κοινή στάση. Με την στράτευση όλων που έχουν απαυδήσει από την τρέλα σε ένα μέτωπο κατά του εθνικισμού, ευθαρσώς δηλώνοντας στη χώρα τους ότι βλέπουν τον εθνικισμό ως το δηλητήριο της ανθρωπότητας και ότι όποιος πίνει από αυτό σίγουρα αρρωσταίνει. Ο εθνικισμός διαχέεται στον κόσμο μας σαν μία κηλίδα λαδιού. Η ανικανότητα, η αδικία, το μίσος, η εχθρότητα, οι ατασθαλίες κρύβονται πίσω από την ερώτηση «Πόσο αγαπάς την πατρίδα σου;». Αυτοί βρίσκονται παντού. Σε ορισμένες χώρες ρωτούν αυτήν την ερώτηση με αυτοπεποίθηση και απότομα, σε άλλες χώρες περιμένουν την μέρα που θα ρωτήσουν την ερώτηση με αυτόν τον τρόπο. Ο εθνικισμός σαν ένα ραδιενεργό σύννεφο εισβάλει σε όλες τις χώρες, αυξάνεται και μεγαλώνει. Κάποτε είχα δει μια ταινία που είχε τον τίτλο Στην Παραλία.[2] Αφηγούνταν για μια ομάδα ανθρώπων σε μια παραλία που περίμενε να φτάσει στα μέρη τους η ραδιενέργεια μετά από μια πυρηνική επίθεση. Είχαν βάλει ένα μεγάλο πανό που έγραφε: «Ακόμη υπάρχει χρόνος». Στο τέλος της ταινίας όλοι πεθαίνουν και μένει μόνο το πανό. Αν κοιτάξετε γύρω σας θα δείτε και εσείς αυτά τα πανό. «Ακόμη υπάρχει χρόνος». Πόσος χρόνος υπάρχει; «Όσο υπάρχει ακόμη χρόνος» αν οι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες, οι διανοούμενοι και ειδικά οι νομικοί δεν αντιδράσουν κατά του λούμπεν εθνικισμού, η ραδιενέργεια του εθνικισμού θα φτάσει σε κάθε παραλία, δεν θα μείνει ασφαλές μέρος. Σε κάθε χώρα του κόσμου υπάρχουν γυάλινα κουτιά. Μπορεί να υπάρχουν στην μια πλευρά ένας κατά συρροή δολοφόνος και στην άλλη ένας μαφιόζος νονός. Εσείς κοιτάξτε στο μεσαίο κουτί. Αναρωτηθείτε τι πρέπει να γίνει για να μην υπάρχει εκεί ένας συγγραφέας. Σε ορισμένες περιόδους στο μεσαίο κουτί μπορεί να κάθονται όχι μόνο συγγραφείς, αλλά διάφοροι οι έντιμοι άνθρωποι που εναντιώθηκαν στον λουμπενισμό. Οι γάλλοι διανοούμενοι μαζί με πολλούς από άλλες χώρες με βοήθησαν πολύ. Αυτό το κείμενό μου είναι ένα ευχαριστώ, και μια υπενθύμιση για το τι πρέπει να κάνουμε για να μην χρειάζονται ξανά αυτού του είδους οι βοήθειες. Ακόμη έχουμε χρόνο. Πρέπει να διαχειριστούμε καλά αυτόν τον χρόνο. Για να μη μείνει στο τέλος μόνο ένα πανό. — Μετάφραση από τα τουρκικά: Ηρακλής Μήλλας © AHMET ALTAN 2019 [1] Στο πρώτο κατηγορητήριο του εισαγγελέα υπήρχε η καταγγελία ότι ο Αχμέτ Αλτάν έστειλε στην διάρκεια μιας εκπομπής τηλεόρασης «υποσυνείδητα μηνύματα στους πραξικοπηματίες». Η λέξη «υποσυνείδητα» χλευάστηκε πολύ στα μίντια και για αυτό μετά απαλείφθηκε από τις κατηγορίες. Έμειναν όμως τα «μηνύματα». [2] Αναφέρεται στην ταινία On the Beach (1959) του Στάνλεϊ Κρέιμερ με πρωταγωνιστές τους Γκρέγκορι Πεκ, Φρεντ Αστέρ και Άντονι Πέρκινς.

Σύνδεση