Πιέρ Πάολο Παζολίνι, Επιλογή ποιημάτων

Το λογοτεχνικό έργο του Πιέρ Πάολο Παζολίνι δεν μπορεί να θεωρηθεί άγνωστο στην Ελλάδα, καθώς, εδώ και δεκαετίες, έχουν μεταφραστεί αρκετά αφηγηματικά και ποιητικά έργα του από διάφορους μεταφραστές. Δεν υπάρχει, πάντως, μια ευρεία και συστηματική ελληνόγλωσση παρουσίαση της αρκετά ογκώδους ποιητικής παραγωγής του, που φτάνει τις σχεδόν 2.800 σελίδες, παρά την αδιαμφισβήτητη σημασία και αξία της για τα ιταλικά μεταπολεμικά γράμματα. Είναι γνωστό ότι γενικότερα για την πολιτισμική και κοινωνική ζωή της Ιταλίας των μεταπολεμικών χρόνων ο Παζολίνι διαδραμάτισε έναν κομβικό ρόλο, ενώ ο τραγικός θάνατός του, συγκεκριμένα η δολοφονία του, προσέλαβε με το πέρασμα του χρόνου τον χαρακτήρα της συλλογικής ενοχής. Ως ποιητής ο Παζολίνι είναι κατά κύριο λόγο πολιτικός, με άλλα λόγια με τα περισσότερα ποιήματά του εκφράζει τον κομμουνιστή, αδιάλλακτο και μαχητικό διανοούμενο, όπως τον γνωρίζουμε και από τις άλλες συγγραφικές και καλλιτεχνικές πλευρές του, με κυριότερη και περισσότερο γνωστή διεθνώς την κινηματογραφική. Εμποτισμένα στην επικαιρότητα και προσδιορισμένα από τη μαχητική στόχευση των πολιτικοκοινωνικών συγκυριών που τα προκάλεσαν πολλά ποιήματά του συνυπάρχουν με άλλα, όπου ο επίσης πολιτικός, ο ερωτικός, ο υπαρξιακός, ο άλλοτε λυρικός και άλλοτε δραματικός, αλλά σταθερά εξομολογητικά ειλικρινής, ποιητής Παζολίνι διατηρεί τη διαχρονικότητά του. Εδώ παρουσιάζεται μια επιλογή λιγοστών ποιημάτων του, στη βάση μιας καθαρά προσωπικής επιλογής που λειτουργεί ως μία πρώτη ιχνηλασία σε ένα πολυσύνθετο ποιητικό τοπίο. Ύστερα από τα ποιήματα οι παραπομπές γίνονται στους δύο τόμους και στις σελίδες της συγκεντρωτικής έκδοσης των ποιημάτων του Παζολίνι: Pier Paolo Pasolini, Tutte le poesie. Tomo primo, a cura e con um sctitto di Walter Siti, Saggio introduttivo di Fernando Bandini, Cronologia a cura di Nico Naldini, Milano, Arnoldo Mondadori, I Meridiani 2003, 22009, σσ. 1794 και Tutte le poesie. Tomo secondo, Milano, Arnoldo Mondadori, I Meridiani 2003, 22009, σσ. 2015. Οι δύο αυτοί τόμοι είναι μέρος της δεκάτομης σειράς των Απάντων του συγγραφέα Παζολίνι. — Σημείωμα-μετάφραση: Ευριπίδης Γαραντούδης [Χωρίς εσένα γύριζα, σαν μέθυσος…] Χωρίς εσένα γύριζα, σαν μέθυσος, ανίκανος πια να ’μαι μόνος, μες στη νύχτα, όταν τα κουρασμένα σύννεφα διαλύονταν στο αβέβαιο σκοτάδι. Χίλιες φορές ήμουνα τόσο μόνος απ’ όταν είμαι ζωντανός, και χίλιες ίδιες νύχτες σκοτείνιασαν στα μάτια μου τη χλόη, τα βουνά, τις εξοχές, τα σύννεφα. Μόνος τη μέρα, κι ύστερα μέσα στη σιωπή της αναπόφευκτης νυχτιάς. Και τώρα, μέθυσος, χωρίς εσένα τριγυρνώ, και στο πλευρό μου υπάρχει μόνον η σκιά. Και θα ’σαι εσύ χίλιες φορές μακριά μου, και ύστερα, για πάντα. Εγώ δεν ξέρω να ελαττώσω το άγχος αυτό που δυναμώνει μες στο στήθος: το να ’μαι μόνος. (II, 698. Από το Άσμα για τον Τ., 1945-1946) Ταπεινωμένος και προσβεβλημένος. Επιγράμματα V. Σε εμένα Σ’ αυτόν τον ένοχο κόσμο, που μόνον αγοράζει και περιφρονεί, ο πιο ένοχος είμαι εγώ, που από την πίκρα μου έχω μαραθεί. (I, 1001. Από τη συλλογή Η θρησκεία του καιρού μου, 1961) Ταπεινωμένος και προσβεβλημένος. Επιγράμματα ΧΙΙ. Σε έναν Πάπα Λιγοστές μέρες πριν πεθάνεις, ο θάνατος έστρεψε τη ματιά του σ’ έναν σύγχρονό σου: στα είκοσι, εσύ ήσουν φοιτητής, εκείνος εργάτης, εσύ ευγενής, πλούσιος, εκείνος ένα λαϊκό παλιόπαιδο: μα οι ίδιες μέρες χρύσωσαν επάνω σας την παλιά Ρώμη που τόσο νέα επέστρεφε. Είδα το πτώμα του, καημένε Τζουκέττο. Γυρνούσε τις νύχτες μεθυσμένος μες στις Αγορές, κι ένα τραμ που ερχόταν απ’ το Σαν Πάολο, τον παρέσυρε κομματιάζοντάς τον στις γραμμές δίπλα στα πλατάνια: για λίγο έμεινε εκεί, κάτω απ’ τις ρόδες: λιγοστός κόσμος συγκεντρώθηκε τριγύρω να τον δει, σιωπώντας: ήταν αργά και λίγοι οι περαστικοί. Ένας απ’ τους ανθρώπους που υπάρχουν γιατί υπάρχεις εσύ, ένας γέρος αστυνομικός πρόστυχος σαν μαφιόζος σ’ όποιον πλησίαζε πολύ του φώναζε: «Άντε χάσου, ρε αρχίδι!» Κατόπιν ήρθε το αυτοκίνητο ενός νοσοκομείου να τον μαζέψει: ο κόσμος διαλύθηκε, έμεινε κάποιο κομματάκι του εδώ κι εκεί, κι η ιδιοκτήτρια ενός νυχτερινού μπαρ, λίγο πιο μπροστά, που τον γνώριζε, είπε σε κάποιο νεοφερμένο πως τον πάτησε ένα τραμ τον Τζουκέττο, τον ξέκανε. Μετά από λίγες μέρες τέλειωσες κι εσύ: ο Τζουκέττο ήταν ένας απ’ το μεγάλο ρωμαϊκό κι ανθρώπινο ποίμνιό σου, ένας φτωχός μεθύστακας, δίχως οικογένεια και κρεβάτι, που τριγύριζε τις νύχτες, ζώντας κανείς δεν ξέρει πώς. Εσύ δεν ήξερες τίποτε γι’ όλα αυτά: όπως δεν ήξερες τίποτε για χιλιάδες και χιλιάδες άλλους Χριστούς σαν εκείνον. Ίσως γίνομαι βίαιος με το ν’ αναρωτιέμαι για ποιο λόγο οι άνθρωποι σαν τον Τζουκέττο ήταν ανάξιοι της αγάπης σου. Υπάρχουν κακόφημα μέρη, όπου μητέρες και μωρά ζούνε σε μια πανάρχαια σκόνη, σε μια λάσπη άλλων εποχών. Καθόλου μάλιστα μακριά από εκεί όπου έζησες, με θέα τον ωραίο τρούλο του Σαν Πιέτρο, υπάρχει το Τζελσομίνο, ένα από αυτά τα μέρη… Ένα βουνό κομμένο στη μέση από ένα λατομείο, και κάτω, ανάμεσα σε μια σειρά από νέα κτίρια, ένας σωρός από άθλιες κατασκευές, όχι σπίτια μα χοιροστάσια. Αρκούσε μονάχα μία χειρονομία σου, μία σου λέξη, ώστε εκείνα τα παιδιά σου ν’ αποκτήσουν ένα σπίτι: εσύ δεν έκανες καμιά χειρονομία, δεν είπες καμιά λέξη. Δεν θα σου ζητούσε κανείς να συγχωρήσεις τον Μαρξ! Ένα πελώριο κύμα που διαθλάται από χιλιετίες ζωής σε χώριζε από εκείνον, απ’ τη δική του θρησκεία: μα στη δική σου θρησκεία δεν γίνεται λόγος για οίκτο; Χιλιάδες άνθρωποι κάτω απ’ την παπική σου εξουσία, μπροστά στα μάτια σου, ζήσανε σε χοιροστάσια και στάβλους. Το γνώριζες, αμαρτία δεν σημαίνει να πράττεις το κακό: το να μην πράττεις το καλό, αυτό σημαίνει αμαρτία. Πόσο καλό μπορούσες να κάνεις! Και δεν το έκανες: δεν υπήρξε αμαρτωλός πιο μεγάλος από εσένα. (1958) (I, 1008-1009. Από τη συλλογή Η θρησκεία του καιρού μου, 1961) Νέα επιγράμματα ΧΙ. Στον Τ. Λ. Ρόντι[1] Είσαι τόσο υποκριτής, ώστε καθώς η υποκρισία θα σε σκοτώσει, θα ’σαι στην Κόλαση, και θα πιστεύεις πως στην Εδέμ έχεις επιβιώσει. (I, 1023. Από τη συλλογή Η θρησκεία του καιρού μου, 1961) Νέα επιγράμματα XV. Στο έθνος μου Όχι αραβικός λαός, όχι βαλκανικός λαός, όχι αρχαίος λαός, αλλά ζωντανό έθνος, αλλά ευρωπαϊκό έθνος: και τι είσαι; Γη με δούλους, πεινασμένους, διεφθαρμένους, κυβερνώντες υπαλλήλους γαιοκτημόνων, αντιδραστικούς νομάρχες, δικηγορίσκους λιπαρούς από μπριγιαντίνη και με βρώμικα τα πόδια, φιλελεύθερους αξιωματούχους κανάγιες σαν τους θρησκόληπτους θείους, έναν στρατώνα, ένα κατηχητικό, μια ελεύθερη παραλία, ένα μπουρδέλο! Εκατομμύρια μικροαστών όπως εκατομμύρια γουρουνιών βόσκουνε σπρώχνοντας ο ένας τον άλλο κάτω απ’ τα άφθαρτα κτίρια, ανάμεσα σε αποικιακά σπίτια που καταρρέουν τώρα πια σαν εκκλησίες. Ακριβώς επειδή υπήρξες, τώρα δεν υπάρχεις, ακριβώς επειδή υπήρξες συνειδητή, είσαι ασυνείδητη. Και μόνον επειδή είσαι καθολική, δεν μπορείς να σκεφτείς ότι το κακό σου είναι ολόκληρο το κακό: ενοχή για κάθε κακό. Βυθίσου σ’ αυτήν την ωραία θάλασσά σου, ελευθέρωσε τον κόσμο. (1958-1959) (I, 1027. Από τη συλλογή Η θρησκεία του καιρού μου, 1961) [Επιγράμματα] Στον Κουαζίμοντο[2] Πριν απ’ το Νόμπελ υπήρχε γύρω σου μια νεκρική σιωπή: τώρα, που λίγο σ’ αναφέρουνε, το κάνουν μόνο με μομφή. Στον Μοράβια[3] Γεια σου, αγαπητέ, γενναιόδωρε, φίλε μου που ’χεις εξυπνάδα! Το Νόμπελ που σου έλειψε σου ’δωσε πάλι τη νεανική φρεσκάδα. Στον Άζορ Ρόζα[4] Καλύτερα να βάλουμε, στον μαρξισμό, μια ρίζα μυστική παρά μια ρίζα μικροαστική ηθικολογική. (I, 1076. Από τη συλλογή Η θρησκεία του καιρού μου, 1961) Κοσμικά ποιήματα 21 Ιουνίου 1962 Εργάζομαι σαν μοναχός όλη τη μέρα και τη νύχτα στην τσάρκα, σαν παλιόγατος που ψάχνει για έρωτα… Θα προτείνω στη Σύνοδο να με αγιοποιήσει. Απαντώ έμπρακτα στην εξαπάτηση με την πραότητα. Βλέπω με το μάτι μιας εικόνας τους επιφορτισμένους για το λιντσάρισμα. Παρατηρώ τον εαυτό μου σφαγιασμένο με το γαλήνιο θάρρος ενός επιστήμονα. Ενώ φαίνεται πως νιώθω μίσος, γράφω στίχους γεμάτους από ακριβολόγα αγάπη. Μελετώ την απιστία σαν ένα μοιραίο φαινόμενο, σχεδόν σαν να μην ήμουνα θύμα της. Συμπονώ τους νεαρούς φασίστες, και στους γέρους, που τους θεωρώ σχήματα του πιο φριχτού κακού, αντιπαρατάσσω μόνο τη βία της λογικής. Παθητικός σαν ένα πουλί που βλέπει τα πάντα, πετώντας, κι έχει στην καρδιά του ενώ πετά στον ουρανό τη συνείδηση που δεν συγχωρεί. (I, 1101. Από τη συλλογή Ποίηση σε σχήμα τριαντάφυλλου, 1964) Μια απελπισμένη ζωντάνια, VIII (Επικήδειος επίλογος: με συνοπτικό πίνακα –προς χρήσιν της εργάτριας του «κομματιού»– της ποιητικής σταδιοδρομίας μου, και μια προφητική ματιά στη θάλασσα των μελλοντικών χιλιετιών) «Ήρθα στον κόσμο στους καιρούς της Αναλογικής. Εργάστηκα σ’ αυτό το πεδίο, ως ερασιτέχνης. Κατόπιν ήρθε η Αντίσταση κι εγώ πολέμησα με τα όπλα της ποίησης. Αποκατέστησα τη Λογική, κι υπήρξα ένας πολιτικός ποιητής. Τώρα είναι οι καιροί της Ψυχαγωγικής. Μπορώ να γράψω μόνο προφητεύοντας συνεπαρμένος απ’ τη Μουσική από περίσσεια σπόρου ή οίκτου». * «Αν τώρα η Αναλογική επιβιώνει κι έχει ξεπεραστεί η μόδα της Λογικής (κι εγώ μαζί της: κανένας πια δεν μου ζητάει ποίηση), η Ψυχαγωγική υπάρχει (σε πείσμα της Δημαγωγίας που είναι πάντα περισσότερο κυρίαρχη της κατάστασης). Είναι γι’ αυτό που μπορώ να γράφω Θέματα και Σειρές κι επίσης Προφητείες· α, ναι, πάντα, ως πολιτικός ποιητής!» * «Κι όσο για το μέλλον, άκου: τα τέκνα σου οι φασίστες θ’ ανοίξουν τα πανιά τους προς τους κόσμους της Νέας Προϊστορίας. Όσο για μένα, θα στέκομαι εκεί, όπως κάποιος που ονειρεύεται την καταστροφή του στα ακρογιάλια της θάλασσας απ’ όπου ξαναρχίζει η ζωή. Μόνος, ή σχεδόν μόνος, στις παλιές ακτές δίπλα σε χαλάσματα αρχαίων πολιτισμών, Ραβέννα, Όστια, ή Βομβάη –δεν έχει διαφορά– με θεούς που ξύνουνε παλιά προβλήματα –όπως η πάλη των τάξεων– που διαλύονται… Σαν ένας παρτιζάνος πεθαμένος πριν από τον Μάη του ’45, θ’ αρχίσω ν’ αποσυντίθεμαι σιγά σιγά, στο εξοντωτικό φως εκείνης της θάλασσας, λησμονημένος ποιητής και πολίτης». (I, 1200-1201. Από τη συλλογή Ποίηση σε σχήμα τριαντάφυλλου, 1964) Λόγος Ποιος περνάει απ’ τον κήπο μου; Ο κηπουρός. Κι όμως δεν είν’ αυτός. Η ζωή αποσπάται απ’ αυτόν, κι απομένει η ψευδαίσθηση που γι’ αυτήν συζητούνε στο τρένο διάφοροι ιδρωμένοι ταξιδιώτες. (ΙI, 289. Από τη συλλογή Να μεταρσιώνεσαι και να οργανώνεσαι, 1971) Ακριβώς Γιατί υπάρχει η λυρική ποίηση; Γιατί μόνον εγώ και κανένας άλλος για μένα, γνωρίζει ποιες μακρές παραδόσεις έχει ο πόνος που γεννιέται απ’ την απόχρωση της ατμόσφαιρας που σκοτεινιάζει· το βράδυ και τα σύννεφα αναγγέλλουν, μαζί, νύχτα και χειμώνα. Ποια μάτια άλλα απ’ τα δικά μου ξαναγεμίζουν απ’ αυτό το θλιμμένο φως; (ΙI, 306. Από τη συλλογή Να μεταρσιώνεσαι και να οργανώνεσαι, 1971) Το χόμπι του σονέτου [51] Πόσα αγόρια σαν κι εσάς με μισούν και μ’ αγαπούν. Δεν έχω κάτι άλλο να ρίξω στη μάχη παρά το σώμα μου: αυτό είναι στο πλευρό τους μα εγώ είμαι μακριά (ΙI, 1171. Από την ενότητα Το χόμπι του σονέτου, 1971-1973) [1] Ο Gian Luigi Rondi (1921-2016) ήταν σεναριογράφος και σκηνοθέτης. [2] Ο ποιητής Salvatore Quasimodo (1901-1968) τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ το 1959. [3] Ο πεζογράφος Alberto Moravia (1907-1990) ήταν στενός φίλος του Παζολίνι. [4] Το ποίημα αναφέρεται στον λογοτεχνικό κριτικό και πολιτικό Alberto Azor Rosa (1933).

Πιέρ Πάολο Παζολίνι, Επιλογή ποιημάτων

Σύνδεση