Ο συγκερασμός ποίησης και επιστήμης για μια πατρίδα μητέρα και μητριά

Ιωάννης Π.Α. Ιωαννίδης, Μετά τα αφύσικα, Κέδρος, Αθήνα 2018, σελ. 313 Ο 53χρονος σήμερα Ιωάννης Π.Α. Ιωαννίδης έχει μια ποσοτικά αξιοσημείωτη λογοτεχνική παρουσία που συνολικά αθροίζει επτά βιβλία από το 1989, όταν εξέδωσε το πρώτο βιβλίο του, μέχρι το πιο πρόσφατο, Μετά τα αφύσικα. Αν τα τρία πρώτα από αυτά (Ιφίνοος Ανύμενος, 1989· Επάρνητος Φωτοθύτης, 1990 και Η κοίμηση της ταξιδένιας, 1991 – και τα τρία εκδόθηκαν στην Αθήνα από τον οίκο Γκοβόστη) λανθάνουν, εξαιτίας της επιλογής του συγγραφέα τους να είναι εκδόσεις εκτός εμπορίου, τα υπόλοιπα τέσσερα κυκλοφόρησαν στο εμπορικό κύκλωμα διανομής των λογοτεχνικών βιβλίων από τις εκδόσεις Κέδρος. Πρόκειται, πριν από το Μετά τα αφύσικα, για τα βιβλία Τοκάτα για την κόρη με το καμένο πρόσωπο (2012), Παραλλαγές πάνω στην τέχνη της φυγής και ένα απονενοημένο ριτσερκάρ (2014) και Tractatus για την έκτη φήμη (2016). Στον βαθμό που γνωρίζω, η κριτική απήχηση του λογοτεχνικού έργου του Ιωαννίδη είναι από μικρή έως αμελητέα. Συγκεκριμένα, για τα βιβλία του δημοσιεύτηκαν μερικά μόνο κριτικά γραπτά· πρόκειται μάλιστα για κείμενα περιστασιακού χαρακτήρα.[1] Η εν λόγω περιορισμένη κριτική απήχηση οφείλεται κυρίως στο ότι ο συγγραφέας είναι πρόσωπο που βρίσκεται όχι μόνο εκτός αλλά και μακριά από την ελληνική λογοτεχνική και κριτική συντεχνία. Για την ακρίβεια, ζει το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του εδώ και σχεδόν μία δεκαετία στις ΗΠΑ. Για όποιον στον μικρό μας τόπο γνωρίζει στοιχειωδώς την κοινότητα ελλήνων επιστημόνων που εργάζονται στο εξωτερικό, ο Ιωαννίδης δεν χρειάζεται συστάσεις. Χρειάζεται, όμως, για το μεγαλύτερο μέρος της εντόπιας λογοτεχνικής και κριτικής συντεχνίας. Ο John Ioannidis, λοιπόν, καθηγητής παθολογίας, έρευνας και πολιτικής υγείας, επιστημών δεδομένων και στατιστικής, καθώς και διευθυντής του κέντρου Metrics στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, είναι ένας από τους περισσότερο καταξιωμένους διεθνώς επιστήμονες, Έλληνες και μη, ανεξάρτητα από το γνωστικό πεδίο τους. Το πρόσφατα ενημερωμένο βιοεργογραφικό σημείωμά του, στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, καταγράφει 907 δημοσιεύματα (ατομικά ή στο πλαίσιο ερευνητικών ομάδων) σε περιοδικά από το 1994 μέχρι το 2018, 59 βιβλία, μονογραφίες και κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους, 50 περίπου βραβεύσεις και διακρίσεις, ενώ αναφέρει περίπου 500 διαλέξεις του σε 36 χώρες. Ανάμεσα στις διακρίσεις περιλαμβάνεται η αναγόρευσή του πέρυσι σε επίτιμο διδάκτορα της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Στον βαθμό που τα ποσοτικά στοιχεία λειτουργούν και ως ποιοτικοί δείκτες, σύμφωνα με την ιστοσελίδα scholar.google.com καταγράφονται περίπου 182.000 ετεροαναφορές στο επιστημονικό έργο του, οι σχεδόν 133.000 την τελευταία πενταετία. Η σχηματική αναδρομή στην επιστημονική ιδιότητα και καταξίωση του Ιωαννίδη είχε τη σημασία της για τον εξής λόγο: ένας αποδεδειγμένα φιλόπονος και πολυπράγμων επιστήμονας, σ’ ένα ιδιαίτερα απαιτητικό ερευνητικό πεδίο, παράλληλα ασκεί συστηματικά τη λογοτεχνική γραφή, αν βασιστεί κανείς μόνο στο ποσοτικό στοιχείο ότι τα τέσσερα βιβλία του, εκείνα της περιόδου 2012-2018, αθροίζουν 1.276 σελίδες. Βέβαια, στη σύνδεση του λογοτεχνικού με το επιστημονικό έργο του Ιωαννίδη ενέχεται ο κίνδυνος της συγκαταβατικής ανάγνωσης του πρώτου ως παράλληλης «συμπαθητικής» ασχολίας ενός επιστήμονα που, στον ελεύθερο χρόνο του, έχει το κουσούρι να αναλώνει μέρος αυτού του χρόνου σε συγγραφικές ενασχολήσεις «άχρηστες» για έναν γιατρό, πανεπιστημιακό καθηγητή και ερευνητή. Μάλιστα, αυτή η συγκαταβατική στάση απέναντι στο λογοτεχνικό έργο του γίνεται πρόδηλη σε δημοσιογραφικά κείμενα όπως το «Η Ελλάδα διώχνει τα λαμπρά παιδιά της».[2] Με άλλα λόγια, ο Ιωαννίδης προσελκύει το ενδιαφέρον μας ιδίως ως ένας αναγνωρισμένος στο εξωτερικό έλληνας επιστήμονας που γράφει και λογοτεχνία. Το φαινόμενο των γενικώς επωνύμων στον τόπο μας (πολιτικών, επιστημόνων, δημοσιογράφων, ηθοποιών κ.ά.) και παντελώς άγνωστων στο εξωτερικό, που περιστασιακά ή και αρκετά συχνά εμφανίζονται ως ποιητές ή ποιήτριες, τείνει τα τελευταία χρόνια να λάβει επιδημικές διαστάσεις, τέτοιες που πρόσφατα με παρακίνησαν να γράψω το κείμενο «Οι επώνυμοι τουρίστες στην ποίηση».[3] Στο κείμενο αυτό έκανα λόγο για ανθρώπους ενδεχομένως και κατά περίπτωση σεβαστούς και ικανούς, κατά τα άλλα, στον χώρο της επαγγελματικής δράσης τους, οι οποίοι, όμως, μην έχοντας ιδέα για τι είναι η ποίηση, επειδή δεν διαθέτουν σοβαρή ποιητική παιδεία ή και ίχνος ποιητικής παιδείας, γράφουν κείμενα που τα θεωρούν ποιήματα και τα κρίνουν άξια να τα δημοσιεύσουν, χωρίς να έχουν επίγνωση του βαθμού της αρνητικής έκθεσης ή και της (αυτο)γελοιοποίησής τους. Ένας από όσους ανέφερα ως παράδειγμα είναι ο μέχρι πρότινος υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς. Η ζημιά που προκαλεί αυτή η (παρα)ποίηση είναι ότι στην Ελλάδα ποιητής είναι όποιος το δηλώνει. Οι επώνυμοι τουρίστες στην ποίηση αγνοούν καταφανώς κάτι πολύ βασικό. Ότι η ποίηση, εδώ και χιλιάδες χρόνια, είναι μια υψηλή τέχνη που (πρέπει να) ασκείται με βαθιά γνώση της ίδιας της σύγχρονης ποίησης και της παράδοσής της, με προσήλωση και με αφιέρωση, για να έχει κάποιος τη (μικρή) πιθανότητα να γράψει έστω κι ένα καλό ποίημα στη ζωή του. Σκέφτομαι, κλείνοντας αυτή τη σύντομη μνεία στους επώνυμους τουρίστες στην ποίηση, ότι η σχέση τους με την ποίηση, αναγνωστική και δημιουργική, είναι τόση σε ποσόν και τέτοια σε ποιόν, όπως εκείνη η στάση ευθύνης απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό κάποιου που πάσχει από σοβαρό νόσημα και εμπιστεύεται μάγους και ιαματικά νερά. Αποτιμώντας, λοιπόν, το λογοτεχνικό έργο του επώνυμου επιστήμονα Ιωαννίδη, είναι σκόπιμο να ξεκινήσω από τη διαπίστωση ότι αυτός, όπως επαληθεύουν τα λογοτεχνικά γραπτά του, εντελώς ανεξάρτητα από την επιστημονική ιδιότητά του, γράφει λογοτεχνία έχοντας ευρεία και αφομοιωμένη γνώση της λογοτεχνικής παράδοσης, της ελληνικής και της ξένης, και κυρίως διαθέτοντας ευρύτατη μορφωτική καλλιέργεια που συνταιριάζει, αξιοθαύμαστα, την αφομοιωμένη γνώση των επιστημών και των τεχνών, σε μια εποχή που η καθολική εξειδίκευση των επιστημονικών πεδίων τείνει να οδηγήσει σε μια κατάσταση ευρύτερης απαιδείας που εξισώνεται με γενικευμένη διανοητική και στοχαστική ρηχότητα. Παράλληλα, όμως, η επιστημονική ιδιότητα του Ιωαννίδη δεν είναι δυνατό να αποσυνδεθεί από το λογοτεχνικό έργο του, στον βαθμό που το τελευταίο σε μεγάλο βαθμό θεματοποιεί ευθέως την ερευνητική σκοπιά και την ιατροφιλοσοφική σκέψη του Ιωαννίδη. Με άλλα λόγια, ο Ιωαννίδης γράφει λογοτεχνία και ως ερευνητής γιατρός και ως, γενικότερα, δημόσιο πρόσωπο, εκείνο ενός εκπατρισμένου Έλληνα που επιστρέφει συχνά, μέσα από μια αναπόδραστη σχέση έλξης και απώθησης, στον τόπο του προσωπικού και συλλογικού δράματος. Τι ακριβώς εννοώ με αυτή τη διαπίστωση θα το εξηγήσω παρακάτω. Μεταφέρω προηγουμένως, εδώ, τη δική του αυτοσαρκαστική αυτοπαρουσίαση, όπως την άκουσα σε διάλεξή του που διατίθεται στο διαδίκτυο,[4] επειδή ο τρόπος που μας συστήνεται στοχεύει στον τόπο του προσωπικού και συλλογικού δράματος: ο Ιωαννίδης δηλώνει ένας άνθρωπος εντελώς ανυπόληπτος στην Ελλάδα, καθώς συγκεντρώνει στο ίδιο πρόσωπο τρεις ιδιότητες που θα μπορούσαμε να επιγράψουμε τα τρία κατά της μοίρας του: ερευνητής, γιατρός και ποιητής. Λαμβάνω υπόψη μου τον αυτοχαρακτηρισμό του Ιωαννίδη ως ποιητή, περνώντας στον σχηματικό σχολιασμό των λογοτεχνικών βιβλίων του και ιδίως του πιο πρόσφατου. Αυτά, συνολικά θεωρημένα, ανήκουν σε μια κειμενική περιοχή υβριδικής γραφής, καθώς δεν εντάσσονται σε καμία από τις συμβατικές κατηγορίες των λογοτεχνικών και γενικότερα των γραμματειακών ειδών. Γι’ αυτό τον λόγο το βιβλίο του Μετά τα αφύσικα στη βιβλιογραφική βάση της Biblionet κατατάσσεται στη νεοελληνική πεζογραφία, ενώ σε ιστοσελίδα κεντρικού βιβλιοπωλείου στα φιλοσοφικά δοκίμια. Από τη δική μου ειδική σκοπιά, ο Ιωαννίδης δεν γράφει ούτε ποίηση, ούτε πεζογραφία, ούτε δοκίμιο, ούτε επιστολές, ούτε ηλεκτρονικά μηνύματα, ούτε επιφυλλίδες. Γράφει όλα αυτά τα κειμενικά είδη, συμπαραθέτοντάς τα ή και συχνά συμφύροντάς τα. Αν, πάντως, στα τρία προηγούμενα λογοτεχνικά βιβλία του το είδος της ποίησης ήταν ορατότερο, σύμφωνα και με το μορφολογικό κριτήριο της κατά στίχο γραφής των κειμένων, στο Μετά τα αφύσικα υπερτερούν σε αριθμό τα πεζόμορφα κείμενα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι η λογοτεχνική αντίληψη του ίδιου ως κατά βάθος ποιητή άλλαξε στον πυρήνα της. Γράφοντας για υβριδική γραφή, γενικότερα στα λογοτεχνικά έργα του Ιωαννίδη παρατηρώ δύο τάσεις που γειτνιάζουν ή και συγκεράζονται επιτυχημένα. Από τη μια, κυριαρχούν η αποπροσωποποίηση του συγγραφικού υποκειμένου, η απόσβεση του ατομικού εγώ, η διάχυσή του στη γραφή ή η καθολίκευση της εμπειρίας του μέσω εκείνης των άλλων που είναι και αυτός ο ίδιος. Από αυτή την άποψη, χαρακτηριστικό στο Μετά τα αφύσικα είναι το προλογικό κείμενο, μια επιστολή ανωνύμου προς τον Ευζώιο –μαρτυρείται ως όνομα βυζαντινών επισκόπων και ιερωμένων– όπου ο αφηγητής δηλώνει πως προσπαθεί να διασώσει ως αντιγραφέας το φθαρμένο έργο ενός ανώνυμου συγγραφέα, σε μια εποχή καθολικού ψεύδους. Όπου επικρατεί αυτή η πρώτη τάση, της αποπροσωποποίησης ή απόσβεσης του εγώ, ο Ιωαννίδης γράφει μια κατά βάση αποεθνικοποιημένη στη χωροχρονική αντίληψή της γραφή, όπου το ποιητικό υποκείμενο διασπείρεται στον τόπο και διαχέεται στον χρόνο, ενώνοντας το παρόν με το παρελθόν, την ατομική βιωματική με τη συλλογική πολιτισμική μνήμη, την πραγματικότητα με μια φαντασία εξίσου ισχυρή ή και υπέρτερη από την πραγματικότητα. Ο αφηγητής αυτών των κειμένων του είναι στον ίδιο χωροχρόνο της σημερινής Καλιφόρνιας και της αναγεννησιακής Φλωρεντίας· ένα σύγχρονό μας πρόσωπο που ταξιδεύει με αεροπλάνο και, συνάμα, στη χωροχρονική διάσταση της κειμενικότητάς του, επίσης ένας αναγεννησιακός ζωγράφος ή το πρόσωπο ενός πίνακα του ζωγράφου. Σε αυτά τα κείμενα ο Ιωαννίδης ζει, βιώνει και σκέφτεται αφομοιωμένος μέσα σε αυτή την τεράστια, σχεδόν άπειρη, επικράτεια του κληροδοτημένου από το παρελθόν πολιτισμού. Γι’ αυτό οι συνεχείς χωροχρονικές μεταπτώσεις των κειμένων του προφανώς συγχύζουν έναν αναγνώστη εθισμένο στις συμβάσεις της σύγχρονης πεζογραφίας μαζικής κατανάλωσης. Ένας τέτοιος αναγνώστης θα αντισταθεί σε αυτά τα κείμενα, θεωρώντας τα ακατανόητα, όπως π.χ. διάβαζαν μετά βδελυγμίας οι αστοί του μεσοπολέμου τα πρώτα υπερρεαλιστικά γραπτά. Στη δική μου αναγνωστική αντίληψη, αυτά τα κείμενα του Ιωαννίδη είναι όχι μόνο κατανοητά αλλά και απολαυστικά, ακριβώς λόγω της φαινομενικής ακατανοησίας τους. Από την άλλη πλευρά, η δεύτερη τάση στα λογοτεχνικά έργα του Ιωαννίδη είναι εκείνη της εμμονικής επιστροφής στον εαυτό του, η αγκίστρωση στη δική του ατομικότητα που διεκδικεί εναγώνια και μαχητικά το δικαίωμα στη διατύπωση της άποψης, της συμμετοχής στα κοινά, της στηλίτευσης όλων των αθεράπευτων ή και ανίατων κακώς κειμένων της διεθνούς και ιδίως της ελληνικής πραγματικότητας, της πολιτικής, της κοινωνικής, της οικονομικής, της θεσμικής και της πανεπιστημιακής. Σε αυτή την κατηγορία κειμένων ο λόγος δεν είναι τυπικά λογοτεχνικός (μεταφορικός ή υπαινικτικός), είναι αναφορικός και ευθύς. Εδώ ο Ιωαννίδης λειτουργεί ως ένας καλλιτέχνης εν όπλοις, όπως εύστοχα τον χαρακτήρισε ο Αριστηνός, βιβλιοκρίνοντας το προηγούμενο βιβλίο του (βλ. τη σημ. 1). Η συμμετοχή του Ιωαννίδη στα κοινά και η στηλίτευση του πολιτικοκοινωνικού παρόντος μας επικεντρώνονται σε μια λέξη-κλειδί, στη λέξη-ιδεολογικό ταμπού της πρόσφατης πολιτικοκοινωνικής συγκυρίας μας, τη λέξη «αριστεία», επειδή η αριστεία είναι, κατά τον Ιωαννίδη, η όποια εναπομείνασα ελπίδα και ο κύριος στόχος στην προσπάθεια για τη διάσωση της Ελλάδας όχι από την παρακμή, αλλά από την καταστροφή. Γι’ αυτό και ο Ιωαννίδης ως καλλιτέχνης και συνάμα επιστήμονας εν όπλοις δεν διστάζει διόλου να μας μέμφεται για την κοινωνική αβελτηρία μας, την πολιτική κομματοκρατία μας, την αξιακή μετριοκρατία μας, απευθύνοντας κείμενά του ευθέως, π.χ., στον πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας ή τον αρχηγό της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης. Γιατί, εξάλλου, να διστάσει; Ποιος αληθινός καλλιτέχνης και ποιος καινοτόμος επιστήμονας δίστασαν ποτέ απέναντι στον αλάθητο και αδέκαστο ηθικό κριτή τους, τον εαυτό τους; Σε ορισμένα κείμενα του Ιωαννίδη οι δύο τάσεις που περιέγραψα συνυπάρχουν ή και συμφύρονται. Προτείνω στον αναγνώστη να διαβάσει κατά προτεραιότητα από το βιβλίο Μετά τα αφύσικα το κείμενο «Marginalia για επιστήμονες. 35 Μπορούμε να αποφύγουμε την τραγική μοίρα του Κοριολανού;» (σ. 210-217). Πρόκειται για το κείμενο της ομιλίας του Ιωαννίδη, όταν αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Ιατρικής του ΕΚΠΑ. Πρόκειται για ένα γραπτό όπου ενώνονται με αριστοτεχνικό τρόπο μέρη επιστημονικής και δοκιμιακής σκέψης με λογοτεχνικά γραπτά και ποιήματα του Ιωαννίδη. Όσο το διάβαζα, σκεφτόμουν ότι αν ένα τέτοιο κείμενο είχε εκφωνηθεί στη μεγάλη αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών πριν από μερικές δεκαετίες, ορισμένοι τουλάχιστον από το ακροατήριο, όσο θα άκουγαν αυτόν τον αιρετικό, θα σκέφτονταν πού θα βρουν τα ξύλα για την πυρά. Αλλά ο Ιωαννίδης είναι καλλιτέχνης εν όπλοις και σε εκείνα τα κείμενά του που μπορούν να χαρακτηριστούν αμιγέστερα λογοτεχνικά. Γι’ αυτό απευθύνεται, επιχειρηματολογώντας υπέρ της γραφής του, κάποτε με ευγενική ειρωνεία, σε ομότεχνους όπως η Κική Δημουλά, συχνά παραδοξολογεί, αποδομεί τη γλώσσα και επιτίθεται εναντίον ενός λογοτεχνικού παρελθόντος που μας προίκισε με μια τέτοια κληρονομιά ομορφιάς ώστε να φτάσουμε σε μια εποχή καθολικής ανθρώπινης ασχήμιας. Θεωρώ καταχρηστικό τον χαρακτηρισμό των λογοτεχνικών βιβλίων του Ιωαννίδη ως πειραματικών. Κι αυτό επειδή οι πειραματισμοί στη λογοτεχνία έχουν τελειώσει, δεδομένου ότι έχουν λίγο-πολύ δοκιμαστεί ποικιλοτρόπως στο παρελθόν της τεράστιας λογοτεχνικής ιστορίας. Η αντισυμβατικότητα, λοιπόν, της γραφής του Ιωαννίδη πηγάζει από τη ρευστή ταυτότητα ενός πολυπρισματικού εαυτού που αναζητά τρόπους έκφρασης συγχρονισμένους με όσα ζει, βιώνει συναισθηματικά και σκέφτεται. Εντέλει το κύριο δέλεαρ της ανάγνωσης των λογοτεχνικών βιβλίων του πηγάζει, τουλάχιστον για συστηματικούς ή ειδικούς αναγνώστες του είδους μου, απ’ ό,τι θα μπορούσε να λειτουργήσει εκ πρώτης όψεως ως αντικίνητρο της ανάγνωσης: από την ασυνέχεια ή τη χασματικότητά τους, την ετερογένειά τους, την έλλειψη ενός διακριτού ύφους που χαρακτηρίζει κάποιον ως, π.χ., λυρικό ποιητή, ρεαλιστή αυτοσαρκαστικό πεζογράφο, βαθιά πικραμένο Έλληνα ή ακτιβιστή επιστήμονα. Και το δέλεαρ της ανάγνωσής τους είναι ότι μπορείς να τα διαβάσεις με όποια σειρά θέλεις. Όπως, επίσης, μπορείς να τα διαβάσεις στη βάση της ειδολογικής επιλογής σου. Στο Μετά τα αφύσικα όλα τα επιμέρους 48 κείμενα που δεν κατατάσσονται σε ό,τι κατά συνθήκη συνδέουμε με τη λογοτεχνική γραφή (δηλαδή τα υπόλοιπα συνολικώς 167 κείμενα) στοιχειοθετήθηκαν με μικρότερους χαρακτήρες. Τέτοια κείμενα είναι τα «Marginalia για επιστήμονες», όπως και τα κείμενα δοκιμιακού ή επιφυλλιδογραφικού χαρακτήρα με κύριο θέμα τους τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, εκείνη της Ελλάδας κατά την περίοδο της κρίσης. Κατά βάθος, όμως, τα λογοτεχνικά βιβλία του Ιωαννίδη απαιτούν την αφοσιωμένη, τη συστηματική ανάγνωσή τους, εκείνη που θα τους επιφυλάξει ο προσεκτικός αναγνώστης, εκείνος που πίσω από τη φαινομενική αταξία θα προσπαθήσει να αναγνωρίσει την εσωτερική τάξη ή, έστω, το διαφεύγον κέντρο της τάξης, εκείνο το σημείο συνάντησης όλων αυτών των ετερόκλητων ή και φαινομενικά αντιφατικών κειμενικών μαρτυριών ή χναριών. Πού οδηγούν; Κατά τη γνώμη μου, στο σύγχρονο ανθρώπινο υποκείμενο που αναζητά το κέντρο σε έναν άκεντρο κόσμο, την ενότητα μέσα στη διάλυση, τη διαδρομή που διανύσαμε οι άνθρωποι στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τον κόσμο, και ειδικότερα τον δικό μας ελληνικό μικρόκοσμο στην εποχή μετά τα αφύσικα. Για τον σχολιασμό του τίτλου παραπέμπω στο κείμενο «Καθόλου/καθ’ όλα αναγκαίες παρεξηγήσεις 46 Μετά τα Αφύσικα τον Ιούλιο» (σ. 294-296). Έτσι λοιπόν, στα λογοτεχνικά έργα του Ιωαννίδη συνυπάρχουν αξεδιάλυτα ο ποιητής, ο πεζογράφος, ο δοκιμιογράφος, ο επιφυλλιδογράφος, ο γιατρός, ο ερευνητής, ο ερωτευμένος άντρας, ο σύζυγος και ο πατέρας, ο ενήλικος που θυμάται το παιδί που ήταν, ο κοσμοπολίτης ταξιδευτής και ο εκπατρισμένος Έλληνας που εξακολουθεί να βιώνει το διαχρονικό βίωμα όλων των άξιων ανθρώπων που συνδέονται καταγωγικά, βιωματικά, ψυχοσυναισθηματικά και γλωσσικά με αυτό τον τόπο, το βίωμα που συμπυκνώνει ο περίφημος σεφερικός στίχος «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει». Θεωρημένο από αυτή τη σκοπιά, το Μετά τα αφύσικα, όπως και τα προηγούμενα λογοτεχνικά βιβλία του Ιωαννίδη, εντάσσονται σε εκείνη τη μακρά παράδοση ανθελληνικών λογοτεχνικών και ειδικότερα ποιητικών κειμένων που γεννήθηκαν από τη βαθιά αγάπη και συνάμα τη μεγάλη πίκρα του συγγραφέα τους για αυτή την πατρίδα της συλλογικής μιζέριας και της κοινωνικής αθλιότητας. Εκείνο το μέρος του βιβλίου Μετά τα αφύσικα που αναφέρεται στα συμπτώματα του πολιτικοκοινωνικού μας συνδρόμου, κάνει το βιβλίο του Ιωαννίδη σκληρό ανάγνωσμα. Γιατί ο Ιωαννίδης έχει, δυστυχώς, δίκιο για όλα όσα μας καταμαρτυρεί. Αυτή η πλευρά του βιβλίου εντέλει θέτει στον αναγνώστη που θεωρεί τον εαυτό του έναν στοιχειωδώς άξιο άνθρωπο –και είναι πράγματι τέτοιος– το οδυνηρό ερώτημα εις εαυτόν γιατί συνεχίζει να ζει και να εργάζεται σε αυτό τον τόπο και δεν έχει ακολουθήσει, αν το μπορούσε ή το μπορεί ακόμα, την οδό του Ιωαννίδη; Η κριτική του για την ελληνική πραγματικότητα μάς λέει την αλήθεια, ότι στην Ελλάδα και οι ταχύτεροι δρομείς τρέχουν με την ταχύτητα που μπορεί να κινηθεί κάποιος μέσα σε ελώδη στεκάμενα νερά που σε κάποια μέρη τους γίνονται βούρκος. Κατά βάθος, στα λογοτεχνικά βιβλία του υπάρχει ένας βαθιά δραματικός πυρήνας που τον μοιράζονται ο εκπατρισμένος έλληνας συγγραφέας και οι έλληνες αναγνώστες του, όσοι παραμένουν εντός των τειχών: ο Ιωαννίδης με τα λογοτεχνικά βιβλία του απευθύνει μια μορφή ευχαριστίας, σε όσους τον διαβάζουμε και τον κρίνουμε, επειδή έτσι του επιτρέπουμε, έστω και προσωρινά, να επιστρέφει ανάμεσά μας· κι εμείς οι αναγνώστες του από τα βιβλία του παρακινούμαστε να ακολουθήσουμε τη δική του οδό διαφυγής από έναν τόπο που μπορείς να αγαπήσεις και να νοσταλγήσεις όταν ζήσεις και δημιουργήσεις μακριά από αυτόν. [1] Βλ., π.χ., Γιώργος Αριστηνός, «Καλλιτέχνης εν όπλοις», Ποιητική, τχ. 19, Άνοιξη-Καλοκαίρι 2017, σ. 260-265. [2] Βλ. Το Βήμα, 15 Ιανουαρίου 2017, δημοσίευμα της Θεοδώρας Τσώλη. https://bit.ly/2ZYKqJ2 [3] Βλ. «Οι επώνυμοι τουρίστες στην ποίηση», Ο αναγνώστης [ηλεκτρονικό περιοδικό], 19 Αυγούστου 2018, ηλεκτρονική δημοσίευση: https://bit.ly/2Jff2Ah [4] Βλ. τη διάλεξη με τίτλο «Mediocracy vs Meritocracy» που έγινε το 2015 στην Ελλάδα: https://bit.ly/2V3Qbl2

Ο συγκερασμός ποίησης και επιστήμης για μια πατρίδα μητέρα και μητριά

Σύνδεση