Μεταφράζοντας γερμανικές μπαλλάντες

Οι μεταφράσεις στη γλώσσα μας ποιημάτων του είδους της ρομαντικής μπαλλάντας, παρότι αποτελούν ένα πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο της ποίησης του ελληνικού Ρομαντισμού (1830-1880) γιατί έχουν συμβάλει στη διαμόρφωσή της, δεν έχουν προκαλέσει την προσοχή των μελετητών. Το αντίθετο μάλιστα. Με την εξαίρεση της «Ελεονώρας» του Γερμανού ποιητή Γκότφριντ Μπύργκερ, για τις μεταφράσεις της οποίας υπάρχει αξιόλογη μελέτη[1], οι άλλες είναι σαν να μην υπάρχουν. Και όμως, εκτός από την μπαλλάντα του Μπύργκερ, της οποίας δημοσιεύονται κατά την περίοδο αυτή τρεις μεταφράσεις (των Γ. Τερτσέτη, 1847, Γ. Ζαλοκώστα, 1854 και Α. Βλάχου, 1863), και δύο διασκευές επί το ελληνικόν (των Γ. Μαυρογιάννη, 1861) και Ξ. Ραφόπουλου (1878)[2], υπάρχει και πλήθος άλλων μεταφράσεων αυτού του είδους, ως επί το πλείστον Γερμανών ποιητών, οι οποίες αποτελούν το πιο ελκυστικό πεδίο μεταφραστικής δραστηριότητας για τους Έλληνες ποιητές της Ρομαντικής περιόδου. Η «Ελεονώρα» του Μπύργκερ ανήκει στο είδος της μπαλλάντας που αντλεί το θέμα του από τη δημοτική παράδοση των εθνών, από την οποία γονιμοποιήθηκε ένα μεγάλο μέρος της ποίησης του Ρομαντισμού και ενισχύθηκε η ανάγκη για τη δημιουργία της εθνικής λογοτεχνίας. Δεν είναι χωρίς σημασία ότι καθώς ο Μαυρογιάννης πιστεύει πως η «Ελεονώρα» «είναι πιθανώτατα έντεχνος απομίμησις του ελληνικού δημοτικού άσματος της “Νυχτερινής περπατησιάς”» (της παραλογής «Του νεκρού αδερφού»), η διασκευή του έχει τον τίτλο «Η Λενιώ», ότι ο αγαπημένος της Ελεονώρας Βίλελμ γίνεται στα ελληνικά φουστανελοφόρος Κώστας, και ότι οι στρατιώτες του Φρειδερίκου γίνονται κλέφτες των ελληνικών βουνών·[3] ούτε ότι η διασκευή του Ραφόπουλου, που τιτλοφορείται «Η Πολυδώρα», ελληνοποιείται με την προσπάθεια διασύνδεσής της με τον αρχαίο ελληνισμό, αφού το όνομα της πρωταγωνίστριας παραπέμπει στον αρχαίο μύθο της Πολυδώρας και ο αγαπημένος της, που θα σκοτωθεί στα Δερβενάκια πολεμώντας τους Τούρκους, ονομάζεται Βρασίδας[4]. Η «Ελεονώρα» του Μπύργκερ δεν αποτελεί, ωστόσο, τη μοναδική περίπτωση πολυμεταφρασμένης στα ελληνικά και με μεγάλη επίδραση τον 19ο αιώνα γερμανικής μπαλλάντας. Οι μπαλλάντες των Γερμανών κλασικών ποιητών συνιστούν το πιο ελκυστικό “πεδίο άσκησης” για τους Έλληνες ποιητές - μεταφραστές της Ρομαντικής περιόδου. Κυρίως μεταφράζονται μπαλλάντες των Σίλλερ, Γκαίτε και Χάινε. Οι μπαλλάντες των τριών αυτών μεταφράζονται στην Ελλάδα του 19ου αιώνα περισσότερο από οποιουδήποτε άλλου ποιητή, Γερμανού ή άλλης εθνικότητας. Ορισμένες μάλιστα μπαλλάντες τους –κυρίως των δυο πρώτων– μεταφράζονται περισσότερες από μια φορές. Θα αναφερθώ συνοπτικά ‒και δειγματοληπτικά– μόνο στις μπαλλάντες του Σίλλερ. Η μπαλλάντα «Ηρώ και Λέανδρος» (1801-1803) ελκύει ιδιαίτερα τους μεταφραστές, αφού, από τα μέχρι τώρα στοιχεία της έρευνας, μεταφράζεται τρεις φορές μέσα σε διάστημα είκοσι έξι ετών: από τον Γεράσιμο Μαρκορά (1857)[5], τον Δ. Δ. Μάργαρη (1875)[6] και τον Ι. Περβάνογλο (1883)[7]. Το ποίημα αυτό του Σίλλερ πραγματεύεται τον γνωστό μύθο, τον οποίο αναφέρουν οι Βιργίλιος και Οβίδιος, και ανήκει στις μπαλλάντες του με αρχαιοελληνικό θέμα ‒ ένα δεύτερο πεδίο θεματικού υλικού για τους Γερμανούς Ρομαντικούς ποιητές. Καρδιά του ποιήματος αποτελεί ο μονόλογος της Ηρώς που από τον πύργο της βλέπει τον Λέανδρο, από τον οποίο τη χωρίζει η εχθρότητα των γονέων της, να έρχεται κολυμπώντας προς αυτήν διασχίζοντας τα φουρτουνιασμένα κύματα του Ελλήσποντου και να πνίγεται σε αυτά. Η Ηρώ πέφτει στη θάλασσα για να τον ακολουθήσει στον θάνατο και να ενωθεί μαζί του. Η λιγότερο, από τις τρεις προαναφερθείσες, ενδιαφέρουσα ελληνική μετάφραση αυτής της μπαλλάντας του Σίλλερ είναι εκείνη του Δ. Δ. Μάργαρη. Πρόκειται απλώς για μία πεζή μεταφορά στα ελληνικά της ιστορίας της πρωτότυπης γερμανικής μπαλλάντας και γι’ αυτό δεν χρειάζεται να σχολιαστεί περαιτέρω. Οι άλλες δύο, ωστόσο, συνιστούν δύο εκ διαμέτρου διαφορετικές μεταφραστικές και γλωσσικές εκδοχές και θα άξιζε, γι’ αυτό, να παραθέσουμε ως δείγμα τους πρώτους στίχους τους: Μαρκοράς: Εκεί, που σκάει μουγγρίζοντας το κύμα τ’ Ελλησπόντου σε βράχους άγριους και ψηλούς πέρα στα Δαρδανέλλια, θωρείς πως αντικρύζουνε μαύροι παλιοί δύο πύργοι από τον ήλιο το χρυσό λαμπρά φωτοχυμένοι; Το πέλαο κείνο π’ αγροικάς και σχίζεται στους βράχους απ’ της Ευρώπης τη στεριά χωρίζει την Ασία, μόν’ δε φοβάει τον Έρωτα. Μες στην καρδιά ριμένο είχε του Λέαντρου και τσ’ Ηρώς του πόνου το δοξάρι η θεία τσ’ αγάπης δύναμη. Στην ανθηρή θωριά του τ’ ωραίο κοράσι πρόσμοιαζε με τη θεά της νιότης. Περβάνογλος: Αι επάλξεις του φρουρίου Βλέπεις πώς εις του ηλίου Το φως λάμπουν το χρυσούν, Όπου κύματα αφρώδη Ελλησπόντου την πετρώδη Πλήττουν όχθην και λυσσούν; Πώς η θάλασσα ακούεις Δεινή μαίνεται βοή; Δύο έτεμεν ηπείρους· Έρωτα πλην δεν πτοεί. Οι δύο μεταφράσεις αντανακλούν τις ιδέες των δύο ποιητών τόσο για τη γλώσσα στην οποία πρέπει να γράφεται η ποίηση όσο και για το πρόβλημα της πιστότητας της μετάφρασης και του πώς υπηρετείται και τι υπηρετεί αυτή η πιστότητα. Η επιλογή της δημοτικής –με έντονο το επτανησιακό ιδίωμα– γλώσσας και του δεκαπεντασύλλαβου στίχου υπαγορεύονται από τη μεταφραστική άποψη του Μαρκορά που στόχος του είναι, πρωτίστως, η δημιουργία ενός ελληνικού ποιήματος, επιτυχημένου ως τέτοιου· ο Περβάνογλος, από την άλλη πλευρά, επιχειρεί να μεταφράσει πιστά –και ως προς το μέτρο– το πρωτότυπο καθώς σκοπός του είναι η, κατά το δυνατόν, πιστότερη –με την έννοια της «κατά λέξη»‒ μεταφορά του γερμανικού ποιήματος στα ελληνικά. Ο Μαρκοράς δεν μετέφρασε μόνο μία –την «Ηρώ και Λέανδρος»‒ από τις αρχαιόθεμες με ελληνικό θέμα μπαλλάντες του Σίλλερ· μετέφρασε, το 1852, και την «Κασσάνδρα»[8] της οποίας αξίζει να παραθέσουμε μερικές στροφές γιατί αποτελεί μια επιτυχημένη –από τα μέχρι τώρα στοιχεία της έρευνας– και μοναδική, κατά την υπό εξέταση περίοδο, μετάφραση του συγκεκριμένου ποιήματος. Το κεντρικό μέρος της μπαλλάντας του Σίλλερ αποτελείται από τον μονόλογο της τραγικής Κασσάνδρας, η οποία ενσαρκώνει την ιδέα ότι η γνώση της αλήθειας προκαλεί βαθύ ψυχικό πόνο στον άνθρωπο: Σε ποια τύχη διορισμένη είμ’ Απόλλωνα για σε! Βαριά μ’ έχεις μοιρασμένη, ω κακόπραγε θεέ. Γιατί μ’ έρριξες να μείνω μ’ αθεράπευτους τυφλούς, να νογάω, να ξεδιαλύνω τους αθάνατους χρησμούς; Ό,τι βλέπω φωτισμένη, να το διώξω δεν μπορώ, θε να φτάσει, θε να γένει το φοβούμενο γραφτό. Σαν ο κίνδυνος σιμώσει να το ξέρομε, γιατί είναι θάνατος η γνώση και τα ψέμματα ζωή. Είναι γνωστό ότι στην ελληνική ποίηση του 19ου αιώνα η χρήση –σε επίπεδο θεματικής– των αρχαίων ελληνικών μύθων είναι αρκετά συχνή. Στο πεδίο της ελληνικής μπαλλαντογραφίας, πάντως, φαίνεται ότι η χρήση αυτή βρίσκει την καλύτερη δυνατή έκφρασή της. Οι ευρωπαϊκές μπαλλάντες με αρχαία ελληνικά δάνεια αποτελούν, θα έλεγε κανείς, ένα είδος ποιητικού «αντιδανείου» ‒σε επίπεδο θεματικής πάντα– για τους Έλληνες μπαλλαντογράφους του 19ου αιώνα. Η χρήση αυτών των μύθων εισάγεται στην ελληνική ποίηση της Ρομαντικής περιόδου και μέσω των μεταφράσεων των διάσημων αρχαιόθεμων ευρωπαϊκών μπαλλαντών. Είναι, όμως, και οι πρωτότυπες –με αρχαιοελληνικό θέμα– ελληνικές μπαλλάντες που αποτελούν ένα από τα βασικότερα κεφάλαια της ιστορίας της ελληνικής μπαλλαντογραφίας του 19ου αιώνα. Στις μπαλλάντες αυτές, αποδεικνύεται ότι οι μεταφράσεις αποτέλεσαν για τους Έλληνες ποιητές ένα μάθημα σωστά εμπεδωμένο και αξιοποιημένο. Μία ακόμη ελληνική μετάφραση διάσημης αρχαιόθεμης μπαλλάντας του Σίλλερ είναι ο «Δακτύλιος του Πολυκράτους»[9] του Σ. Δ. Βάλβη, τον οποίο θα συναντήσουμε και ως ποιητή πρωτότυπων μπαλλαντών με εμφανή την επίδραση του Γερμανού συγγραφέα. Η ιστορία του Πολυκράτη, του αρχαίου τυράννου της Σάμου, είναι γνωστή. Επί της εποχής του (περ. 550 π.Χ.) η Σάμος αναδείχτηκε πρώτη μεταξύ των ελληνικών και βαρβαρικών πόλεων. Σύμφωνα με τον μύθο τον οποίο διασώζει ο Ηρόδοτος (Ιστορίαι III, 39-43) και αναπαράγει ο Σίλλερ σε αυτή τη μπαλλάντα του, ο Πολυκράτης συνδεόταν με βαθιά φιλία με τον Άμαση, ηγεμόνα της Αιγύπτου, ο οποίος, θεωρώντας τον Πολυκράτη εξαρτημένο από την εξουσία και τα πλούτη, τον συμβούλευσε να πετάξει ένα πολύτιμο υλικό αγαθό του ώστε να “αποτοξινωθεί” από τον πλούτο και να εξευμενίσει, με τον τρόπο αυτό, τη ζήλεια των θεών. Ο Πολυκράτης ακολούθησε τη συμβουλή του Άμαση και πέταξε στη θάλασσα το μοναδικής ομορφιάς και ανυπολόγιστης αξίας, φιλοτεχνημένο από τον Θεόδωρο, γιο του Τηλεκλέους, δαχτυλίδι του. Μετά από λίγες μέρες, ωστόσο, ένας ψαράς πρόσφερε δώρο στον Πολυκράτη ένα μεγάλο ψάρι, μέσα στο οποίο βρέθηκε το πολύτιμο αυτό δαχτυλίδι. Ο Άμασης θεώρησε το γεγονός πολύ κακό οιωνό και διέλυσε τη φιλία του με τον τύραννο της Σάμου για να μη γίνει, στο μέλλον, μάρτυρας του κακού τέλους που, κατά πάσα πιθανότητα, περίμενε τον τελευταίο. Η μετάφραση, το 1878, του «Δακτυλίου του Πολυκράτους» του Σίλλερ από τον Σ. Δ. Βάλβη είναι σε καθαρεύουσα γλώσσα, σε εξάστιχες ιαμβικές στροφές που εναλλάσσουν τον δεκαπεντασύλλαβο με τον οκτασύλλαβο. Παραθέτω τις δύο τελευταίες: Και τον ιχθύν ο μάγειρος διατεμών εις μέρη εκπλήσσεται και παρευθύς ταχύ το βήμα φέρει και λέγει μ’ έκθαμβον χαράν. «Ιδού το δακτυλίδιον, αυθέντα, το καλόν σου· το είχεν ένδον ο ιχθύς, ω! των ευτυχιών σου ουδέν θα κόψη την σειράν!». Ο ξένος τότε στρέφεται και ανακράζει «Φρίσσω! Αδύνατον πλειότερον εδώ να κατοικήσω ή φίλος μου συ να λεχθής. Επιθυμούσιν οι Θεοί δεινόν τον όλεθρόν σου και φεύγω μήπως κοινωνός γενώ των συμφορών σου». Και ανεχώρησεν ευθύς. «Ο δακτύλιος του Πολυκράτους» αποτελεί, μαζί με τις μπαλλάντες «Η χειρίς» και «Ο δύτης» που θα δούμε παρακάτω, μέρος μιας τριλογίας μπαλλαντών του Σίλλερ του 1797 –του λεγόμενου «έτους της μπαλλάντας»‒ της οποίας θέμα είναι η ύβρις, η υπέρβαση, με άλλα λόγια, από θεούς και ανθρώπους, των επιτρεπτών ορίων συμπεριφοράς. Η μπαλλάντα του Σίλλερ “Der Handschuh” μεταφράζεται, για πρώτη, απ’ όσο γνωρίζω, φορά γύρω στα 1850 από τον Α. Ρ. Ραγκαβή με ελληνικό τίτλο «Η χειρίς»[10]. Η υπόθεσή της διαδραματίζεται στον γαλλικό μεσαίωνα και έχει ως θέμα την ικανοποίηση, από τον υποψήφιο αγαπημένο της, της παράλογης απαίτησης μίας νεαράς, να της επιστρέψει –ως ένδειξη αφοσίωσης– το γάντι της, που είχε πέσει σε μια αρένα με άγρια θηρία. Πράγματι, ο νεαρός αψηφά τον κίνδυνο και κατορθώνει να της επιστρέψει το γάντι, αλλά στη συνέχεια την εγκαταλείπει προκειμένου να της δηλώσει ότι η δοκιμασία στην οποία τον υπέβαλε ξεπερνά το όριο κάθε λογικής. Παραθέτω τους τελευταίους στίχους της: Ο ιππότης δεν διστάζει· Τρέχει, κ’ εις την φοβεράν Εισπηδά, ευθύς, κιγκλίδα, κ’ εις τον απευκταίον κύκλον τείνει χείρα τολμηράν, και αρπάζει την χειρίδα. Πάντες φρίττουν και θαυμάζουν, και ιππόται και κυρίαι. Ο δε, φέρων αταράχως την χειρίδα, επιστρέφει, και κοιναί των παρεστώτων αντηχούσιν ευφημίαι. Και η Κονιγόνδα βλέμμα τρυφερόν προς αυτόν στρέφει, βλέμμα όπερ υποσχέσεις αμοιβών μειζόνων κρύπτει. Αλλ’ εκείνος την χειρίδα εις το πρόσωπον τη ρίπτει, και «Κυρία, περιττή», λέγων, «η ευγνωμοσύνη», εν τω άμα την αφήνει. Αλλά και η τρίτη μπαλλάντα της τριλογίας των «μπαλλαντών της ύβρεως» του Σίλλερ, στην οποία αναφερθήκαμε παραπάνω, μεταφράζεται τον 19ο αιώνα στα ελληνικά και μάλιστα περισσότερες από μια φορές. Η ιστορία του «Δύτη» είναι απλή. Ένας βασιλιάς, προκειμένου να δοκιμάσει το θάρρος και τη θέληση των ιπποτών του, πετάει στη φουρτουνιασμένη θάλασσα ένα χρυσό ποτήρι και προκαλεί τον γενναιότερο να πέσει να το πιάσει. Ο ήρωας του ποιήματος βουτάει αψηφώντας τον κίνδυνο και αναδεικνύεται νικητής. Για να τον δοκιμάσει ακόμη περισσότερο και μάλιστα με έπαθλο τον γάμο με την κόρη του, ο βασιλιάς προκαλεί τον ιππότη να βουτήξει και πάλι. Αυτή τη φορά, όμως, η τύχη δεν θα είναι με το μέρος του· η βουτιά αυτή θα τον οδηγήσει στον θάνατο. Μετάφραση αυτής της μπαλλάντας του Σίλλερ από τον Αντώνιο Μάτεσι, ομώνυμο ανεψιό του συγγραφέα του Βασιλικού, δημοσιεύεται στο περιοδικό Κυψέλη του 1885 (σ. 6-8). Η μετάφραση έχει γίνει ‒όπως δηλώνεται στο τέλος του ποιήματος– στην Αθήνα τον Μάρτιο του 1884 και εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Επτανήσιος και δημοτικιστής Μάτεσις, επιλέγει, για την μετάφραση αυτή, την καθαρεύουσα γλώσσα. Παραθέτω την πρώτη στροφή της μετάφρασης: «Ιππόται και ακόλουθοι· τίς θα τολμήση Να πέση εντός των αγρίων βυθών; Ιδέτε· κρατήρα χρυσούν έχω ρίψει Κ’ η δίνη αμέσως κατέπιεν αυτόν· Εάν τις ν’ ανεύρη αυτόν κατορθώση Εις τούτον ως χάρισμα θέλω του δώση». «Ο δύτης» μεταφράζεται , όπως είπαμε, αρκετές φορές στα ελληνικά τον 19ο αιώνα[11]. Μία από τις μεταφράσεις του δημοσιεύεται στον πρώτο τόμο (1882-3, σ. 341-3) του περιοδικού Ο Κόσμος της Κωνσταντινούπολης και έχει ενδιαφέρον να διερευνήσουμε ποιος κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο α + β, με το οποίο την υπογράφει ο μεταφραστής της. Η χρήση της έκθλιψης, της χασμωδίας και της ομοιοκαταληξίας σε συνδυασμό με τη χρήση της λέξης «τόρα» επιτρέπουν την, σχετικά ασφαλή, ταύτιση του α + β με τον Άγγελο Βλάχο, καθώς φέρνουν, συνειρμικά, στο νου τις ανάλογες επιλογές της μετάφρασής του της «Ελεονώρας» του Μπύργκερ. Παραθέτω την πρώτη και την τελευταία στροφή της μετάφρασης: «Ιππότης ή μη, τίς τολμά; Βυθισθείς Να ψαύση τον μαύρον βυθόν; Κρατήρα τινάσσω χρυσούν· παρευθύς Τον πίνει ο σάλος ροθών, Εις φως όστις πάλιν τον φέρη ημέρας Λαβέτω ως δώρον, του άθλους το γέρας». […] Η δίνη υψούται, το βάθος ηχεί, Αφροί την ακτήν πλημμυρούν, Κρημνόθεν προκύπτει πονούσα ψυχή Και βλέπει τον άπληστον ρουν· Θροούν ανιόντα, θροούν κατιόντα Νερά· πλην τον νέον δεν φέρουσι ζώντα. Σε περίπτωση που η παραπάνω μετάφραση ανήκει στον Άγγελο Βλάχο, τότε δεν είναι η μοναδική, έτσι υπογεγραμμένη, μετάφρασή του μπαλλάντας του Σίλλερ. Στον ίδιο τόμο του περιοδικού (σ. 649-652), με την υπογραφή α + β και πάλι, δημοσιεύεται «Η δρακοντομαχία», η μοναδική, από τα μέχρι τώρα στοιχεία της έρευνας, ελληνική μετάφραση αυτής της μπαλλάντας του Σίλλερ, κατά την υπό εξέταση περίοδο. Πρόκειται για το ποίημα με τίτλο “Der Kampf mit dem Drachen” (1798), η οποία αποτελείται –ακριβώς όπως και στη μετάφραση– από είκοσι πέντε 12στιχες στροφές ιαμβικού ρυθμού. Καρδιά της μπαλλάντας αποτελεί η αφήγηση –από τον ίδιο τον πρωταγωνιστή– της ιστορίας ενός νεαρού ιππότη του τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ρόδου, ο οποίος, παραβλέποντας τις εντολές του αρχηγού του τάγματος, κατορθώνει να σκοτώσει τον δράκο που αποτελεί τον φόβο και τον τρόμο των κατοίκων της περιοχής. Ο αρχηγός του τάγματος αμφισβητεί, αρχικά, τη σημασία του άθλου του ιππότη, τονίζοντας ότι καμία νίκη δεν πρέπει να θεωρείται ανώτερη της χριστιανικής πίστης, στην οποία ο ιππότης επέδειξε ανυπακοή. Ο ιππότης τού ασπάζεται το χέρι και ετοιμάζεται να φύγει, ενώ το πλήθος ζητεί να του αναγνωριστεί η ανδρεία. Ο αρχηγός, τότε, εκτιμώντας την ταπεινότητα του ιππότη, ανακαλεί, την τελευταία στιγμή, την απόφασή του και παραδίδει, τιμής ένεκεν, τον σταυρό στον γενναίο ιππότη. Παραθέτω την τελευταία στροφή της μπαλλάντας: Αλλ’ ο λαός αναβοά· δονούνται θόλος και στοά· αιτούσι χάριν οι ιππόται. Ο νέος όμως κύπτει τότε Σιγή το ένδυμ’ αποθείς, Την αυστηράν χείρ’ ασπασθείς και φεύγει, ‒ Τούθ’ ορών ο γέρων τον προσκαλεί ηπίως χαίρων· «περίπτυξόν μ’, υιέ, θαρρών! νυν νίκης ήρας υπέρ πάσας· και άθλον λάβε τον σταυρόν, ως ταπεινώς σαυτόν δαμάσας. Οι ελληνικές μεταφράσεις μπαλλαντών του Σίλλερ στις οποίες αναφερθήκαμε έχουν, όπως είδαμε, δημοσιευτεί από τις αρχές της δεκαετίας του 1850 μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1880 και μας επιτρέπουν να χαρακτηρίσουμε ανακριβή την άποψη του Γ. Βελουδή («Ο Σίλλερ και ο ελληνικός ρομαντισμός»)[12] σύμφωνα με την οποία το χρονικό σημείο έναρξης του ενδιαφέροντος των Ελλήνων μεταφραστών για την ποίηση του Σίλλερ είναι η τεσσαρακονταετία 1880-1920. Γράφει ο Βελουδής: «Την ίδια περίοδο [1880-1920] παρατηρείται, για πρώτη φορά, και ένα αξιόλογο μεταφραστικό ενδιαφέρον για την ποίηση του Σίλλερ: Τώρα, θα παρουσιαστούν στο ελληνικό κοινό σε δόκιμες μεταφράσεις μερικές από τις λαμπρότερες μπαλάντες του γερμανού κλασικού (Ο Βουτηχτής, Το παράπονο της κόρης, Η καλυμμένη εικόνα της Σαΐδας, Το δαχτυλίδι του Πολυκράτη κ.ά.), αλλά και μερικά μικρότερα λυρικά ποιήματά του που ανταποκρίνονταν στις ζητήσεις της «Γενιάς του 1880» για δύο ποιητικά είδη: την μπαλάντα και το τραγούδι». Ο Βελουδής, εδώ, εφαρμόζει και στο πεδίο των ελληνικών μεταφράσεων των μπαλλαντών του Σίλλερ, την συνολική ‒εσφαλμένη– άποψή του περί εμφανίσεως της νεοελληνικής μπαλλάντας μετά το 1880 και περί εισηγήσεως του είδους στην ελληνική ποίηση από τον Γεώργιο Βιζυηνό. Όμως το γεγονός ότι το είδος της λόγιας μπαλλάντας χρησιμοποιήθηκε, σε ευρεία κλίμακα, από τη γενιά του 1880 δεν σημαίνει ότι η γενιά αυτή εισάγει πρώτη το είδος αυτό στην Ελλάδα. Είναι οι ποιητές της Ρομαντικής περιόδου εκείνοι που, για πρώτη φορά, όχι μόνο μεταφράζουν τις διάσημες μπαλλάντες των Ευρωπαίων Ρομαντικών ποιητών, αλλά και συνθέτουν τις πρώτες, πρωτότυπες, λόγιες ελληνικές μπαλλάντες. [1] Κίρκη Κεφαλέα, Οργή Θεού: Οι ελληνικές εκδοχές της «Ελεονώρας» του Μπύργκερ, Νεφέλη, Αθήνα 1999 ( = Κίρκη Κεφαλέα, Τοπία της ψυχής: Μελέτες για τη νεότερη λογοτεχνία, Αρμός, Αθήνα 2018, σ. 42-69). [2] Ό.π., σ. 26-32 (=54-58 αντιστοίχως). Για την άγνωστη ως το 2007 διασκευή του Ραφόπουλου βλ. Μαρία Τόμπρου, «Μια άγνωστη πτυχή της παρουσίας της “Ελεονώρας” του Μπύργκερ στην Ελλάδα: η “Πολυδώρα” (1849) του Ξενοφώντα Ραφόπουλου», Πρακτικά της 4ης Συνάντησης Εργασίας Μεταπτυχιακών Φοιτητών, Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών 1-3 Ιουνίου 2007, σ. 569-575. [3] Κίρκη Κεφαλέα, ό.π., σ. 28-29. [4] Μαρία Τόμπρου, ό.π. [5] Γ. Μαρκοράς, Άπαντα, Αναστύλωσε Γ. Βαλέτας, Αθήνα 1951, σ. 348-353. [6] Ζακύνθιος Ανθών, τόμ. 1, 1874-75, σ. 235-236 και 270-271. [7] Έσπερος, τόμ. 3, 1883, σ. 58-59. [8] Γ. Μαρκοράς, ό.π., σ. 344-347. [9] Βλ. Κόριννα, τόμ. 1, 1878, σ. 70. [10] Α. Ρ. Ραγκαβής, Άπαντα τα φιλολογικά, Αθήνα 1889, σ. 308-310. [11] Αναφέρω ενδεικτικά τις μεταφράσεις των Μ. Κ. Κρίσπη (Χόρτα Διάφορα, τόμ. Β΄, Νάξος 1895, σ. 358-364· στον ίδιο τόμο, σ. 356-358, βλ. και μετάφραση του «Τοκκεμβούργιου ιππότη» του Σίλλερ από Κρίσπη) και Νικ. Κογεβίνα («Ο βουτηχτής», Τα έργα του Νικ. Κογεβίνα, Αθήνα 1916, σ. 111-117). [12] Εφ. Το Βήμα, 10 Ιουλίου 2005.

Μεταφράζοντας γερμανικές μπαλλάντες

Σύνδεση