Στο κρεβάτι ‒ και μετά, στο αρχείο

Nina Kushner, Erotic Exchanges: The World of Elite Prostitution in Eighteenth-Century Paris (2013), Cornell University Press, σελ. 312 Είναι πολύ σπάνιο να συνδυάσεις το σεξ με την αρχειακή έρευνα. Με βάση την ελληνική εμπειρία, ο χώρος δεν εμπνέει (αν και υπάρχουν εξαιρέσεις). Ούτε και οι άνθρωποι που συναντάς σου προκαλούν την επιθυμία (αν και υπάρχουν εξαιρέσεις). Ενδέχεται, βέβαια, να έχεις ως αντικείμενο έρευνας το σεξ. Στην περίπτωση αυτή, οι δυνατότητες επιλογής θέματος μοιάζουν απεριόριστες: Στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, και με βασική, αν και όχι αποκλειστική αφετηρία την εκτεταμένη αλλά ανολοκλήρωτη Ιστορία της σεξουαλικότητας του Φουκώ (3 τόμοι, 1976-1984), είδαμε την μελέτη της σεξουαλικότητας να διευρύνεται προς όλες τις κατευθύνσεις και να μετατρέπεται σε ζήτημα πολυδιάστατο, συχνά περισσότερο πολιτισμικό και λιγότερο στενά ιατρικό και βιολογικό, που φυσικά δεν αποτελεί (δεν αποτελεί μόνο) αφορμή για ανεκδοτολογικές αναφορές και αφηγήσεις. Βέβαια, οποιαδήποτε συζήτηση σχετική με το σεξ γίνεται μέσα από ιστορίες ανθρώπων – εν προκειμένω, τις ιστορίες όλων εκείνων των νεαρών γυναικών που γεννήθηκαν ή εγκαταστάθηκαν στο Παρίσι και χρησιμοποίησαν το σώμα τους προσπαθώντας να καλυτερεύσουν τις συνθήκες της ζωής τους στη διάρκεια ενός αιώνα κατεξοχήν γαλλόφωνου και από τους πλέον γοητευτικούς, έστω και αν μόνον όσοι ανήκαν στις ανώτερες τάξεις (ή είχαν πρόσβαση σ’ αυτές) μπορούσαν να απολαύσουν τα όσα είχε να προσφέρει, σε όλα τα επίπεδα. Η Νίνα Κούσνερ διδάσκει Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Κλαρκ της Μασαχουσέτης και έχει βασίσει το βιβλίο της στη διατριβή της (δεν το δηλώνει, όμως υπάρχουν εσωτερικές ενδείξεις που οδηγούν σ’ αυτό το συμπέρασμα). Είναι λεπτολόγος ερευνήτρια και καλή ξεναγός, έτσι όπως μας μεταφέρει σε χώρους κοινωνικής συνάθροισης, σε πολυτελή σπίτια και σε διαμερίσματα, ακόμα και στην Όπερα του Παρισιού, όπου σύχναζαν τα πρόσωπα για τα οποία κάνει λόγο.[1] Σε ό,τι αφορά ορισμένες θεωρητικές αφετηρίες της επιχειρηματολογίας της, η Κούσνερ αναγνωρίζει τις οφειλές της σε ερευνητές όπως ο Πιερ Μπουρντιέ.[2] Γράφει στρωτά και λιτά, δεν πλατειάζει, ενίοτε σε κάνει να χαμογελάς, όταν η περίσταση το επιτρέπει, συνήθως με τρόπο διακριτικό και αναπάντεχο. Διατηρεί την ψυχραιμία της παρά τις όχι λίγες άσχημες πτυχές του θέματός της, από την επιθυμία πολλών γονιών να σπρώξουν οι ίδιοι τα παιδιά τους στην πορνεία επειδή πίστευαν ότι έτσι θα έλυναν το οικονομικό τους πρόβλημα (η επιθυμία αυτή κατ’ επανάληψη πραγματοποιήθηκε), μέχρι την επώδυνη θεραπεία των αφροδίσιων νοσημάτων με τη βοήθεια υδραργύρου, ο οποίος είχε και διάφορες δυσάρεστες παρενέργειες. Ο τίτλος κάνει λόγο για το Παρίσι του 18ου αιώνα, ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η κύρια πρωτογενής πηγή της Κούσνερ καλύπτει μόλις 25 χρόνια, από το 1747 ως το 1771: πρόκειται για τις 7.500 σελίδες μεγάλου σχήματος όπου έχουν αποτυπωθεί οι αναφορές τις αστυνομίας, η οποία παρακολουθούσε στενά τις κινήσεις και τη δραστηριότητα των γυναικών που αποτελούν το θέμα του βιβλίου.[3] Πέραν του πλήθους των σύγχρονων σχετικών μονογραφιών, η Κούσνερ έχει ακόμα χρησιμοποιήσει ποικίλα κείμενα, όπως τον φημισμένο, εκτενή Πίνακα του Παρισιού (Tableau de Paris, 12 τόμοι, 1781-1789), μια, με όλες τις έννοιες, εμπρεσιονιστική συλλογή από βινιέτες και ιστορίες και περιστατικά της καθημερινότητας, την οποία οφείλουμε στον Λουί-Σεμπαστιάν Μερσιέ (1740-1814), που υπήρξε ένα είδος προδρόμου των σημερινών κοινωνιολόγων και ανθρωπολόγων και των επιτόπιων ερευνών τους· τα επίσης φημισμένα απομνημονεύματα του πανταχού παρόντος Καζανόβα· διάφορες πολύτομες και σχολιασμένες εκδόσεις εγγράφων ιστορικού ενδιαφέροντος που πραγματοποιήθηκαν (ήδη) από τον 18ο αιώνα ως τον 20ό. Έτσι όπως περιεργάζεται κανείς την κατ’ επιλογήν βιβλιογραφία της Κούσνερ (υπάρχνουν επιπλέον παραπομπές στις σημειώσεις της), διαπιστώνει ότι ορισμένα είδη πηγών και βοηθημάτων, που τα θεωρούμε σύγχρονα, προϋπήρχαν, έχοντας έκταση όχι ευκαταφρόνητη: το Dictionnaire universel de la police του Λε Μουάν (Le Moyne) εκδόθηκε σε 7 τόμους στο Παρίσι ήδη από το 1786-1789. Ανάλογο εργαλείο, με περίπου ίδιο τίτλο, η World Police Encyclopedia, που εκδόθηκε την προηγούμενη δεκαετία (Routledge, 2005), κάλυπτε μόνο 2 τόμους. Σχολιάζοντας αυτό το ποικιλοτρόπως καλοφτιαγμένο βιβλίο, αναπόφευκτα θα σταθεί κανείς σε ζητήματα γλωσσικά και στο πώς μπορεί να αποδοθούν στα ελληνικά ορισμένοι από τους βασικούς όρους που χρησιμοποιεί η Κούσνερ. Θα προσπεράσουμε χωρίς προβλήματα τις ερωτικές ανταλλαγές του τίτλου· όμως ο υπότιτλος προβληματίζει: τη φράση elite prostitution θα πρότεινα να τη αποδίδαμε ως αριστοκρατική πορνεία, μια και είναι αδύνατη η κατά λέξη μετάφραση του elite ως επιθέτου. Δεν πρόκειται για τον κάπως περιφρονητικό χαρακτηρισμό ελιτίστικος· δηλώνει οτιδήποτε και οποιονδήποτε είναι ανώτερης ποιότητας και προορίζεται για λίγους, έστω και αν, εν προκειμένω, φαίνεται να υπάρχει κάποια αντίφαση. Έπειτα, οι γυναίκες για τις οποίες γράφει η Κούσνερ ονομάζονταν femmes entretenues (στα αγγλικά kept women – οι όροι χρησιμοποιούνται εναλλάξ). Θα έλεγα συντηρούμενες γυναίκες, μια και το επίθετο σπιτωμένες, δεν καταφέρνει να είναι σαφές χωρίς ταυτόχρονα να είναι αγοραίο, όπως συμβαίνει με το αντίστοιχο γαλλικό.[4] Ένας ακόμα χαρακτηρισμός, τόσο της τότε εποχής όσο και σημερινός, είναι η φράση femmes galantes, που δεν έχει ελληνικό αντίστοιχο, εκτός αν καταφύγουμε στο ξεπερασμένο γυναίκες ελευθερίων ηθών· πάντως, το επίθετο galant αναφέρεται στον έρωτα και τον ερωτισμό γενικότερα: ένα rendez-vous galant αντιδιαστέλλεται από το επαγγελματικό ή το καθαρά φιλικό. Η Κούσνερ χρησιμοποιεί και ορισμένες διακριτικές διατυπώσεις τελευταίας κοπής που αναφέρονται στην πορνεία, όπως sex work και sex worker – στους οποίους μπορεί να προστεθεί και ο γενικότερος όρος sexual economy, που δηλώνει το σύνολο των δραστηριοτήτων που αφορούν τον πληρωμένο έρωτα αλλά και ό,τι αποκομίζεται σχετικώς. Γιατί αριστοκρατική πορνεία; Επειδή αυτοί που πλήρωναν ήταν ευγενείς, τιτλούχοι, αξιωματούχοι και άλλα μέλη των προνομιούχων τάξεων, οι οποίοι είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν ανάμεσα σε περίπου 1.000 συντηρούμενες γυναίκες (όπως παρατηρεί η Κούσνερ, διεθνώς γνωστές για την ομορφιά και τη χάρη τους) στο Παρίσι εκείνης της εποχής (θα είχαν ενδιαφέρον, εκτός των άλλων και για να κάνουμε συγκρίσεις, ανάλογα στατιστικά στοιχεία από άλλες σημαντικές ευρωπαϊκές πόλεις ή πρωτεύουσες). Ο κόσμος ενδιαφερόταν για την καθημερινότητα αυτών των γυναικών, με τον ίδιο τρόπο που σήμερα μας απασχολούν αστέρια του κινηματογράφουν και της μουσικής. Oι σχέσεις που αναπτύσσονταν ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες τόσο διαφορετικής προέλευσης συγκροτούσαν αυτό που δηλώνει ο όρος ημίκοσμος – κατά λέξη μετάφραση μιας γαλλικής λέξης (demimonde) με διεθνή χρήση. Σκοπός σχεδόν όλων αυτών των γυναικών, ένα ευτυχισμένο τέλος, η εξασφάλιση και ο γάμος σε μια κοινωνία που δεν έβλεπε με καλό μάτι τις ανύπαντρες, ιδίως μετά από κάποια ηλικία – οι γυναίκες παντρεύονταν πολύ πιο νωρίς απ’ ό,τι σήμερα. Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν δεν ήταν πάντοτε νόμιμα, όμως η αστυνομία έκανε συχνά τα στραβά μάτια· εξάλλου, άνθρωποι όπως ο επιθεωρητής Μενιέ σύχναζαν και οι ίδιοι στα πορνεία τα οποία υποτίθεται ότι αστυνόμευαν. Ανρί Ζερβέξ, Χορός στην Όπερα του Παρισιού, 1886, Μουσείο Ορσέ. Υπάρχουν κι άλλες λέξεις-κλειδιά που επανέρχονται κάθε τόσο στο βιβλίο. Το σεξουαλικό κεφάλαιο είναι μία από τις βασικότερες. Πρόκειται για ένα σύνολο από προσόντα τα οποία, όσο περισσότερο τα είχε μια συντηρούμενη γυναίκα, τόσο μεγάλωναν οι πιθανότητές της να εκτιμηθεί όσο ήθελαν και όσο και εκείνη θα ήθελε από τους άντρες την προσοχή των οποίων θα τραβούσε. Ένα από τα κύρια προσόντα ήταν, φυσικά, η ομορφιά στο πρόσωπο και στο σώμα. Όμως από τα διαθέσιμα τεκμήρια προκύπτει ότι δεν ήταν όμορφες όλες οι συντηρούμενες γυναίκες, χωρίς αυτό να αποτελεί εμπόδιο. Είναι πολύ παλιά η διαπίστωση (εμπειρική, όχι επιστημονική) ότι ο τρόπος που συμπεριφέρεται μια γυναίκα, ο ανοιχτός χαρακτήρας και η τσαχπινιά της μπορούν να φέρουν το ίδιο (μπορεί και καλύτερο) αποτέλεσμα με αυτό που θα προκαλέσει η αξιομνημόνευτη κατασκευή. Ένα ακόμα κρίσιμο σημείο ήταν η ύπαρξη (ή η ανυπαρξία) καλού γούστου, όπως αυτό εκφράστηκε μέσα από την κατανάλωση: τα έπιπλα που αγόραζε και τα κοσμήματα που αποκτούσε μια συντηρούμενη γυναίκα, η οποία ήταν σημαντικό να έχει καλή σχέση με τη μόδα. Το σεξουαλικό κεφάλαιο αφορούσε ακόμα ό,τι η Κούσνερ ονομάζει μισθολογικό ιστορικό (salary history), με άλλα λόγια έναν συνδυασμό ικανότητας και τύχης μιας συντηρούμενης γυναίκας να βρίσκει κατ’ επανάληψη άντρες που θα της προσέφεραν τα καλύτερα δυνατά χρηματικά ανταλλάγματα για όσα ήταν έτοιμη να προσφέρει. Ακόμα, το σεξουαλικό κεφάλαιο μπορούσε να αυξηθεί μέσα από την ενασχόληση, στην Όπερα του Παρισιού, με το τραγούδι ή με το μπαλέτο. Οι συντηρούμενες γυναίκες είχαν κάθε φορά ένα είδος συμβολαίου με τον προστάτη-εραστή τους. Το συμβόλαιο αυτό ουδέποτε αποτυπώθηκε σε χαρτί· ήταν προφορικό. Σε αντίθεση με τα συμβόλαια που αφορούσαν επαγγελματικές σχέσεις, αφενός ήταν πάντοτε αορίστου χρόνου, αφετέρου έδινε τη δυνατότητα και στα δύο μέρη να αποδεσμευτούν όποτε το επιθυμούσαν. Από τη μεριά του προστάτη το συμβόλαιο προέβλεπε την τακτική καταβολή ενός, τρόπον τινά, μισθού (honoraires) αλλά και εφάπαξ αμοιβών καθώς και ποικίλων δώρων, τα οποία μπορούσαν να είναι ρούχα, διαμάντια, αντικείμενα οικιακής χρήσης αλλά και διαμερίσματα και σπίτια. Από τη μεριά της γυναίκας εκείνο που βασικά προβλεπόταν ήταν η συνεχής διαθεσιμότητά της, έστω και στο επίπεδο της συντροφιάς και της απλής κοινωνικότητας. Φυσικά, όλα αυτά συγκροτούν ένα πλέγμα μορφών εξουσίας, και από τις δυο πλευρές. Η εξουσία, ούτως ή άλλως, είναι από τα βασικά θέματα του βιβλίου. Ωστόσο, ακόμα και οι καταστάσεις που μοιάζουν προκαθορισμένες και απλές συχνά αποδεικνύεται ότι δεν είναι: τα συναισθήματα μπαίνουν στη μέση. Υπήρξαν προστάτες που ερωτεύτηκαν τις γυναίκες που συντηρούσαν, αρκετοί απ’ αυτούς χωρίς ανταπόκριση, με τις γυναίκες να αποδεικνύονται περισσότερο κυνικές ή περισσότερο ρεαλίστριες. Ας μπούμε κάτω από τα σκεπάσματα – ή ας τα πετάξουμε. Στις αναφορές της αστυνομίας υπάρχουν αρκετές ρεαλιστικές λεπτομέρειες. Τι έκαναν, λοιπόν, στο κρεβάτι οι συντηρούμενες γυναίκες και αυτοί που τις συντηρούσαν; Εκτός από τη διείσδυση, πολύ συχνή ήταν και η χειρονακτική προσέγγιση καθώς και αυτό για το οποίο η Κούσνερ χρησιμοποιεί, χωρίς να εξηγεί, τον όρο intercrural sex, που συνίσταται στην παλινδρομική κίνηση του πέους ανάμεσα στους μηρούς.[5] Συχνό επίσης ήταν το μαστίγωμα, αλλά σπανιότερος ο στοματικός έρωτας, μάλλον αναπάντεχα και αντίθετα απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς, δεδομένης της δημοτικότητάς του και του γεγονότος ότι βολεύει, από διάφορες απόψεις. Παρά το άφθονο πορνογραφικό υλικό που έχει φτάσει ως εμάς από εκείνη την εποχή (για παράδειγμα, οι περίφημες ‒ή διαβόητες‒ γκραβούρες), απουσιάζουν, επίσης, περιπτώσεις οργίων και ομαδικού έρωτα, χωρίς να αποκλείεται να υπήρξαν. Ο αναγνώστης του βιβλίου θα πρέπει, βέβαια, να έχει κατά νουν ότι δεν πρόκειται να διαβάσει εκτενείς περιγραφές στο σχετικό κεφάλαιο (το 5ο), απλώς κάποιες γενικές επισημάνσεις, μαζί με άλλες σχετικές παρατηρήσεις, όπως ότι αναμενόταν από τις συντηρούμενες γυναίκες να είναι επιδέξιες στο σεξ και να μπορούν να πραγματοποιούν όσα οι προστάτες τους επιθυμούσαν – και, συχνά, δεν τα έβρισκαν ως σύζυγοι. Η Κούσνερ ξεκινάει κάθε ένα από τα 7 κεφάλαια του βιβλίου της με την αφήγηση κάποιας ιστορίας από την οποία στη συνέχεια παίρνει αφορμή για να αναπτύξει το εκάστοτε θέμα της. Στο τέλος του κεφαλαίου επανέρχεται στα όσα είπε στις πρώτες παραγράφους. Η ανάλυσή της διανθίζεται κάθε φορά από άφθονα παραδείγματα και πληροφορίες: μεταξύ πολλών άλλων, αναφέρει την τότε πολύ συνηθισμένη προτίμηση σε κορίτσια ηλικίας 14 και 15 ετών· παραθέτει αριθμητικά δεδομένα για τα εντυπωσιακά, σε ορισμένες περιπτώσεις, περιουσιακά στοιχεία που κάποιες συντηρούμενες γυναίκες απεκόμισαν στη διάρκεια των ετών από διαδοχικούς προστάτες·[6] αφηγείται ιστορίες με απιστίες και με παράλληλες σχέσεις, φαινόμενα πολύ συχνά, ούτως ή άλλως. Το ίδιο συχνές ήταν και οι κατ’ αποκοπήν υπηρεσίες, γνωστές ως passades, που προσέφεραν οι συντηρούμενες γυναίκες.[7] Ακόμα, η Κούσνερ γράφει για ορισμένους διαφωτιστές: εν παρόδω για τον λιγότερο γνωστό στους μη ειδικούς Ελβέτιο (Claude-Adrien Helvétius, 1715-1771) και τις σεξουαλικές του προτιμήσεις (σ. 110)· περισσότερο εν εκτάσει για τον Ρουσσώ και την πολύχρονη σχέση του με την Τερέζ Λεβασέρ, συντηρούμενη γυναίκα και ταυτόχρονα υπηρέτριά του (σ. 64). Υπήρχε όριο ηλικίας για τις συντηρούμενες γυναίκες, οι οποίες σπανίως ήταν μεγαλύτερες από 28 χρονών. Μόνο ορισμένες έλυσαν πραγματικά το πρόβλημά τους, άλλες είχαν τύχη μόνο για ένα μικρό διάστημα. Προς το τέλος του βιβλίου, πάντως, οι όροι αντιστρέφονται: οι γυναίκες συντηρούν άντρες. Η Κούσνερ μας μιλάει για τους greluchons, όρο που δηλώνει τον εραστή, αν και η πιο ταιριαστή μετάφραση αυτής της γήινης λέξης θα ήταν γκόμενος.[8] Αρκετές συντηρούμενες γυναίκες είχαν greluchons, τους οποίους μάλιστα πλήρωναν εκείνες, όσο και αν είχε αναπτυχθεί έρωτας μεταξύ τους, και σε ορισμένες περιπτώσεις συμπεριφέρονταν σαν να είχαν εκείνες το πάνω χέρι στη σχέση, κάτι που όντως συνέβαινε. Στο κάλυμμα του εξωφύλλου η Λουίζ Ο’ Μέρφυ, ερωμένη του Λουδοβίκου ΙΕ΄, έτσι όπως την απαθανάτισε γυμνή ο Φρανσουά Μπουσέ (1703-1770), ο ζωγράφος που κατεξοχήν συνέδεσε τ’ όνομά του με την απεικόνιση της ηδυπαθούς ανεμελιάς ορισμένων κοινωνικών τάξεων της εποχής του. Πρόκειται για εικόνα γνωστή, που έχει χρησιμοποιηθεί και σε άλλα εξώφυλλα· είναι ταυτόχρονα και η μοναδική που θα βρει ο αναγνώστης: Η Κούσνερ θα μπορούσε να συμπεριλάβει προσωπογραφίες ανθρώπων που εμφανίζονται στο βιβλίο της· επιπλέον, θα μπορούσαμε να πάρουμε μια οπτική γεύση, τρόπον τινά, του πρωτογενούς υλικού από το οποίο προήλθε το βιβλίο. Ιδίως τα τελευταία χρόνια, οι έγχρωμες φωτογραφίες έχουν καταστήσει τα αρχειακά τεκμήρια πολύ ελκυστικά, θα ’λεγε κανείς ακόμα και σέξι – εν προκειμένω κυριολεκτικώς. Η απουσία της εικονογράφησης δεν είναι μείζων παράλειψη· η ύπαρξή της, όμως, θα προσέφερε λίγο άρωμα εποχής και θα έκανε ακόμα πιο δραστικά τα όσα διαβάζουμε. Το ίδιο θα συνέβαινε αν η Κούσνερ μας έδινε το πρωτότυπο, και όχι μόνο την αγγλική μετάφραση, έστω ορισμένων από τα άφθονα παραθέματά της. Επιπλέον, θα διευκόλυνε τον αναγνώστη η αναγραφή, έστω κατά προσέγγιση, της αντιστοιχίας ανάμεσα στα τότε νομίσματα και στα σημερινά ευρώ ή δολάρια κάθε φορά που γίνεται λόγος για χρήματα. Μία ακόμα σχολαστική μα απαραίτητη παρατήρηση αφορά ορισμένα λάθη στα γαλλικά που, κατά σύμπτωση, βρίσκονται κοντά μεταξύ τους: η φημισμένη, κυρίως για τις παλαιότερες συλλογές της, παρισινή βιβλιοθήκη ονομάζεται Bibliothèque Mazarine, όχι de la Mazarine (σ. 273)· γράφουμε société και όχι sociètè (σ. 271)· και ο σωστός τονισμός είναι Pagès, όχι Pàges (σ. 246). Τουλούζ Λωτρέκ, Αφίσα για τον χορό των σπουδαστών, 1900, συλλογή Rijksmuseum. Όπως φαίνεται από το τέλος του 7ου κεφαλαίου (σ. 218) αλλά και από την τελευταία παράγραφο του κυρίως κειμένου (σ. 224), η Κούσνερ είναι θετική και αισιόδοξη, παρά το γεγονός ότι, όπως και η ίδια παρατηρεί, δεν υπήρχε πάντοτε ευτυχισμένο τέλος, ακόμα και για τους προστάτες, που θεωρητικώς ήταν εξασφαλισμένοι: αρκετοί καταταστράφηκαν οικονομικώς από τις ενίοτε υπερβολικές, παράλογες σπατάλες στις οποίες τους οδήγησε το αντικείμενο του πόθου τους. Η πορνεία, αριστοκρατική και μη, είναι ζήτημα πολύπλοκο, για το οποίο μπορούν να γίνουν πλήθος άλλες επισημάνσεις, ιδίως αν δεν περιοριστούμε στον 18ο αιώνα. Σχετικά με το πόσο άβολα μπορεί να νιώθουν τα παιδιά που προκύπτουν σε τέτοιες περιπτώσεις· σχετικά με τον τόσο δημόσιο χαρακτήρα της δουλειάς που κάνουν μπροστά στην κάμερα ηθοποιοί πορνογραφικών ταινιών, οι οποίοι κατ’ ουσίαν παύουν να έχουν προσωπική ζωή· σχετικά με τα δίκτυα της παράνομης διακίνησης γυναικών και τις αμέτρητες κατεστραμμένες ζωές που προέκυψαν μ’ αυτό τον τρόπο, και όχι μόνο σε χώρες στις οποίες δεν αναγνωρίζεται στις γυναίκες κανένα δικαίωμα. Το σεξ δεν έπαψε να είναι στενά συνδεδεμένο με τα χρήματα, και οι σχετικές συναλλαγές έχουν διάφορες μορφές, όπως είναι, για παράδειγμα, αυτό που τις τελευταίες δεκαετίες ονομάστηκε σεξουαλικός τουρισμός, σε μέρη όπως η Κούβα, η Βραζιλία και η Ταϋλάνδη. Εξακολουθούν, φυσικά, να υπάρχουν και μορφές παλαιότερες, αρκετές από αυτές έμμεσες: Σ’ όλο τον κόσμο οι γυναίκες παντρεύονται για τα χρήματα, ενίοτε κατ’ επανάληψη (ένα από τα πρόσωπα μιας σχετικά πρόσφατης τηλεοπτικής σειράς, με τον εύγλωττο τίτλο Dirty Sexy Money [ABC, 2007-2009], ήταν, σύμφωνα με το σενάριο, επαγγελματίας ζωντοχήρα). Πρόκειται για μία κατάσταση που προκαλεί ενδεχομένως ειρωνικά σχόλια για λεφτά αισθήματα, όχι όμως και ουσιαστικές αντιδράσεις – είναι κάτι κοινωνικώς αποδεκτό. Θα εξακολουθήσει να υφίσταται γιατί οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως φύλου και προτιμήσεων, δεν θα σταματήσουν να πληρώνουν για το σεξ, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Λέμε ότι θα ήταν καλύτερο οι γυναίκες (και οι άντρες) να μπορούσαν να βγάζουν αξιοπρεπέστερα το ψωμί τους (σε πολλές περιπτώσεις και το παντεσπάνι τους, αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές), όμως το ζήτημα δεν είναι πάντοτε απλό, εκτός των άλλων και γιατί είναι δύσκολο να πει κανείς όχι, τόσο στα χρήματα όσο και στις πάσης φύσεως ηδονές. [1] Μία από τις ονομασίες των γυναικών που έκαναν έρωτα επί χρήμασι τον 18ο αιώνα ήταν filles d’Opéra – κορίτσια της Όπερας. Φαίνεται ότι είχε ξεκινήσει από πολύ νωρίς η σύνδεση του κόσμου του θεάματος με τον έκλυτο βίο και η συνακόλουθη περιφρόνηση (ανάμικτη ενδεχομένως με ζήλεια;) που ένιωθαν όσοι δεν συμμετείχαν. Κάποια στιγμή στη δεκαετία του 1990, προσκεκλημένη στο Mega, η Ειρήνη Παππά μετέφερε έναν χαρακτηριστικό διάλογο που είχαν δυο γυναίκες, συγχωριανές της, την εποχή που ξεκινούσε την καριέρα της. «Η Ειρήνη θα γίνει θεατρίνα», άρχισε καμαρώνοντας η πρώτη. «Πουτάνα θα γίνει», ήταν η κοφτή αντίδραση της φίλης της. «Όχι, μεγάλη θεατρίνα!», επέμεινε η θαυμάστρια. «Ε, μεγάλη πουτάνα!», έκανε, ανυποχώρητη, η άλλη. Είναι αξιέπαινη η άνεση (η γενναιότητα) με την οποία η Παππά μετέφερε, γελώντας, τη στιχομυθία. [2] Είναι ενδιαφέρουσα (και αρκετά εύγλωττη) η πληροφορία την οποία μας δίνει η σελίδα ταυτότητας, αμέσως μετά τη σελίδα τίτλου: Το βιβλίο, αν και ιστορική μονογραφία, ταξινομείται, με βάση το σύστημα της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου και με την κωδική ένδειξη HQ, στην Κοινωνιολογία. [3] Η ειρωνική διαπίστωση εν προκειμένω είναι ότι, σε ένα βιβλίο αφιερωμένο κατά κύριο λόγο σε γυναίκες, τα ονόματα που εμφανίζονται πιο συχνά ανήκουν σε άνδρες: στον επιθεωρητή Ζαν-Μπατίστ Μενιέ (Meusnier) και στον επιθεωρητή Λουί Μαραί (Marais). [4] Το γεγονός ότι δεν αισθανόμαστε πάντοτε άνετα μιλώντας δημοσίως για το σεξ φαίνεται και από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε, ιδίως τα τελευταία χρόνια, τώρα που, επιπλέον, φαίνεται να απαγορεύεται διεθνώς να πεις οτιδήποτε αρνητικό για οποιονδήποτε. Πάντως, δεν υπάρχει στα ελληνικά ένας διακριτικός αλλά όχι σεμνότυφος τρόπος για να αναφερθούμε, είτε γραπτώς είτε προφορικώς, στις επαγγελματίες του σεξ. Ο πιο γήινος (και ίσως ο προτιμότερος) είναι ταυτόχρονα υπερβολικά ωμός – ίσως η μοναδική πραγματικά βαριά κουβέντα που έχει απομείνει, έτσι όπως οι περισσότερες αμβλύνθηκαν με τη χρήση και με τα χρόνια. Η επίσημη ονομασία πόρνη απωθεί με την τραχύτητα των δύο συνεχόμενων συμφώνων της. Μάλλον θα προκαλούσε θυμηδία η κάπως μελοδραματική φράση δημόσια γυναίκα, όπως και η εδώ και χρόνια σε αχρησία λέξη κοκότα, η οποία, πάντως, έχει ένα χαριτωμένο υποκοριστικό – θυμηθείτε το κοκοτίτσα που ακούγεται κατ’ επανάληψη για την Υβόν Σανσόν στην ταινία Μια ζωή την έχουμε (1958). Το τσούλα μόνο χιουμοριστικά μπορεί να το δει κανείς πλέον. Τελευταίο και κρισιμότερο, μακάρι να περιοριστεί ή και να εξαλειφθεί η χρήση τής, παρά την αρχαιοπρέπειά της, φρικτής λέξης ιερόδουλος, η οποία αρχικώς εμφανιζόταν σε δημοσιογραφικές αναφορές· τώρα τη συναντάμε σε ποικίλα άλλα συμφραζόμενα, ως προσπάθεια κομψής διατύπωσης, έστω και αν, όπως συμβαίνει συνήθως, η ουσία δεν αλλάζει. [5] H πρακτική αυτή ήταν γνωστή ήδη από την αρχαιότητα, υπήρχε μάλιστα και σχετικό ρήμα (διαμηρίζω). [6] Όσο διάβαζα το βιβλίο, έρχονταν συχνά στο μυαλό μου οι εναλλακτικοί τίτλοι δύο από τα γνωστότερα βιβλία του Μαρκήσιου ντε Σαντ, της Justine (1791· Les malheurs de la vertu) και της Juliette (1797· Les prosperités du vice). Με άλλα λόγια, αν είσαι ενάρετος, δυστυχείς· αν είσαι ακόλαστος, καλοπερνάς. [7] Η Κούσνερ χρησιμοποιεί τον αγγλικό (και διεθνή) όρο one-night stands για να αποδώσει τις passades, για τις οποίες υπάρχει και η λέξη αρπαχτές – ακριβέστατη για την περίσταση, παρά τον αγοραίο της χαρακτήρα. [8] Ας αποφύγουμε τη λέξη σύντροφος, η υπερβολική χρήση της οποίας τα τελευταία χρόνια έχει καταντήσει κωμική, ιδίως όταν περιγράφονται μ’ αυτό τον τρόπο περιπτώσεις αμιγώς σεξουαλικών σχέσεων ή εφηβικής ανεμελιάς. Στη σ. 207, η Κούσνερ δίνει ενδιαφέρουσες πολιτισμικές πληροφορίες για την ετυμολογία του greluchon.

Στο κρεβάτι ‒ και μετά, στο αρχείο

Σύνδεση