Παραμονή Πρωτοχρονιάς στης Πόλης τα παζάρια

ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ Α΄. Γαλάζια στράφτουν κύματα στη λάμψη του ηλίου, παραμονή Πρωτοχρονιάς, Αγίου Βασιλείου. Παραμονή Πρωτοχρονιάς καράβι στολισμένο, τρικάταρτο, ζωγραφιστό, καλά παλαμισμένο, με φουσκωμένα τα πανιά πετά, πετά, δεν τρέχει στη θάλασσα του Μαρμαρά. Κατάπρυμο τον έχει. Χαρούμενα ναυτόπουλα και μούτσοι τραγουδούνε, πρύμη και πλώρη στέκονται την Πόλη για να δούνε. Κι ο καπετάνιος κάθεται κοντά στον τιμονιέρη, και το κεφάλι ακουμπά εις το δεξί του χέρι. Κάθε λεπτό τού φαίνεται πως είναι μέρες δέκα, τον καρτερούνε τα παιδιά στο σπίτι κι η γυναίκα. Φέρνει για την γυναίκα του, φέρνει για τα παιδάκια χίλιων λογιών στολίσματα, γλυκά και παιγνιδάκια. Φέρνει και κούνια ολόχρυση, μεταξωτά στρωμένη, γιατί στον κόσμο τέταρτο παιδάκι περιμένει. Ακουμπισμένος κάθεται, και το καράβι τρέχει. η θάλασσα την πλώρη του με τους αφρούς της βρέχει. Τραγούδια τα ναυτόπουλα κι οι μούτσοι τραγουδούνε, και γύρω τους τα κύματα σαν ζωντανά πηδούνε. «Φούσκων’, αγέρα τα πανιά. Αγέρα, φύσα, φύσα, στην Πόλη στο Κατάστενο να μπουγαζάρω ίσα! Εκεί κοπέλες λυγερές κεντούν στο παραθύρι για τους αρρεβωνιαστικούς με χάνδρες και τιρτίρι. Εκεί κοπέλες λυγερές από δροσιά γεμάτες, μελαχρινές και νόστιμες, ξανθές και μαυρομάτες. Μακρύκιοϊ και Ψωμαθειά, Βλάγκα και Κοντοσκάλι, στα σαχνισιά σας κάθονται της Αφροδίτης κάλλη. Εγρήκαπι και Τζουμπαλί, Πετρίκαπι, Φανάρι, στο κάθε παραθύρι σας βασιλικού κλωνάρι! Στο κάθε παραθύρι σας τι φρύδια και τι μάτια, που κάνουν την καρδούλα μου σαρανταδυό κομμάτια. Εκεί βαριές αρχόντισσες με πράξη και με τάξη, κι αρχοντοπούλες που βουτούν σε γούνα και μετάξι. Καλεμκερί ψιλό-ψιλό, μπιμπίλα και φακιόλι, στολίζει τα κεφάλια τους καθημερνή και σχόλη. Μπεσίκτασι και Χάσκιοϊ, Ταταύλα, Σταυροδρόμι, γεμάτοι από έμορφες είν’ όλοι σας οι δρόμοι! Ψυχή μου Μπογιατζίκιοϊ, στο νου μου σαν σε βάνω, άλλος εξ άλλου γίνομαι, τα λογικά μου χάνω! Νιοχώρι μου περήφανο, καλό μου Καλενδέρι, που περπατούν οι έμορφες το βράδυ ταίρι-ταίρι. Ερωτικά μου Θεραπειά, παράδεισε του κόσμου, όταν σας δω θ’ αναστηθώ, γιατί θα δω το φως μου. Μπουγιούκδερε, Τσεγκέλκιοϊ, Κατήκιοϊ, Παντείχι, κάθε σπιτιού σας κρύφτουνε την εμορφιά οι τοίχοι. Κεατχανέ και Γκιόκσοου, γλυκά νερά και κρύα, δύο στον κόσμον είσαστε, δεν θα γενείτε τρία. Το Μάη στα κλαδάκια σας, στα τρυφερά βλαστάρια, στα λουλουδάκια τ’ άγρια, στα πράσινα χορτάρια παρθένες αιθερόπλαστες, χορεύουν, τραγουδούνε, και γύρω τους συνάζονται οι νέοι να τες δούνε. Σμίγουν εκεί κρυφά-κρυφά ερωτικά χειλάκια· ερωτικά ματόκλαδα, χρυσόξανθα μαλλάκια, φτερουγιασμένοι στεναγμοί απ’ τες καρδιές πετιούνται, αλλάζουν τες φωλίτσες τους και κρυφοκυνηγιούνται, και τ’ αγεράκι που φυσά, θαρρείς κρατεί το ίσο και λέει, νέοι, δεν γυρνούν τα νιάτα σας οπίσω. Και σεις, και σεις, νησάκια μου, με τ’ άνθια στολισμένα, νησάκια ημερότατα και μοσχομυρισμένα, νησάκια με το δροσερό και μαλακό αέρι, που γιασουμί μοσχοβολά, γαζία και αμπέρι, με τες γλυκιές μελαχρινές, που πιάνουνε σαν ψάρια, μέσα στα δίχτυα των ματιών τούς νιους τα παλικάρια, από μακριά σάς χαιρετώ και θέλω να σας φτάσω, να πιω τ’ αθάνατο νερό της Πόλης, να χορτάσω! Άι Νικόλα, βόηθα με να φτάσω μάνι-μάνι, στης Πόλης το Κατάστενο, στης Πόλης το λιμάνι!» Τραβάει το καράβι τους, κατάπρυμο τον έχει, κι η θάλασσα την πλώρη του με τους αφρούς της βρέχει. Περνά τον Άγιο Στέφανο, στα Ψωμαθειά τραβάει και στα γαλάζια κύματα σαν πάπια κολυμβάει. Β΄. Παραμονή Πρωτοχρονιάς στης Πόλης τα παζάρια πέφτουνε λίρες σαν βροχή, λουΐζια και μανζάρια· πέφτουνε λίρες σαν βροχή, μετζίτια σαν χαλάζι που και σαράφης χάνεται να παίρνει και ν’ αλλάζει. Γέμισε λίρες το πουγκί, λουΐζια και μανζάρια παραμονή Πρωτοχρονιάς και σύρε στα παζάρια. Βάλε στο νου σου ό,τι θες και το πουγκί σου λύσε, το πόσο μην ψιλορωτάς, τα μάτια μόνο κλείσε, και ό,τι έβαλες στο νου, το βρίσκεις και το παίρνεις, στο σπίτι σου το κουβαλείς, στο σπίτι σου το φέρνεις. Τι θες; Διαμάντια; Ρουχικά; Ασημικά; Τι άλλα; Γλυκά; Πιοτά; Οπωρικά ή του πουλιού το γάλα; Όλα τα βρίσκεις, πίστεψε, εκεί τα βρίσκεις όλα, και τ’ ακριβό και το φτηνό που κάμει μία φόλα. Οι θησαυροί του Μισιριού, τα πλούτη της Ρουσίας, τα πλούτη της Ανατολής, τα πλούτη της Περσίας, όλα τα πλούτη της Φραγκιάς και τα καλά της Κίνας, που τα κοιτάζεις και ξεχνάς το βάσανο της πείνας, όλα χυμένα βρίσκονται ανάκατα μπροστά σου, και λες σου λέγουν «Πάρε μας! Αγόρασέ μας! Στάσου!» Εκεί διαμάντι σαν τ’ αβγό που κάμει περιστέρι, μπριλάντι που σπιθοβολά και λάμπει σαν αστέρι, ρουμπίνι τριανταφυλλί, χονδρό μαργαριτάρι, σμαράγδι πὄχει πράσινο το χρώμα σαν χορτάρι. Εδώ σμυρνιώτικο χρυσό, πλεχτό, βαρύ βραχιόλι και χίλια τζοβαερικά που κάνουνε στην Πόλη, δίσκοι, ποτήρια, τσαερά χρυσά και φαρφουρένια και κομπολόγια και κουμπιά χρυσά, κεχριμπαρένια, χρυσά κορδόνια του λαιμού, της κεφαλής στολίδια, ζώνες, ρολόγια, του καπνού κουτάκια, δαχτυλίδια, λουλούδια από κόκκινο και διαλεχτό κοράλλι, που τα κοιτάζεις μια φορά και λες «ας πούνε κι άλλοι!», καρφίτσες, άστρα, του γλυκού κουτάλια, αλυσίδες, κι όσα ποτέ στον ύπνο σου, στο ξύπνο σου δεν είδες. Εκεί ατζέμικα χαλιά, εδώ βαριά λαχούρια, που η κοκόνα σαν τα δει θαρρεί πως μένει ούρια. Εκεί σαμούρι που αβγό σκεπάζει με την τρίχα, που για να ζήσω μ’ έφθανεν αν ένα μόνον είχα. Εδώ της Προύσης κουτουνιά και φράγκικο ατλάζι και κατιφές μεταξωτός που χρώμα δεν αλλάζει. Εκεί με χίλια χρώματα το φράγκικο τσασίτι, χασές, μπατίστα, μερινός, λινό πανί και τσίτι, τσόχες, λινή, βαμβακερή, μεταξωτή ταντέλα, κασμίρι ολομάλλινο και της Ολλάνδας τέλα. Εδώ πιρούνια ολόχρυσα και κοφτερά μαχαίρια, που φιλδισένιες έχουνε τες πιάσες και τα χέρια. Μη θέλεις μαύρη μυρωδιά, γλυκάνισο, μπαχάρι; Στο φιλδισένιο το κουτί το μόσχο ποιος θα πάρει; Θέλεις κρεμέζι, φιάμπολι, τζιντζίφρα ή λουλάκι; Μη θέλεις για τα νύχια σου να πάρεις κνα, πουλάκι; Μην θέλεις μοσχοσάπουνο, χτένι από φιλδίσι που με το δράμι το πουλούν σ’ Ανατολή και Δύση; Θέλεις λιβάνι, καμφορά, τσουένι, μοσχοκάρφι; Καφέ της Μόκας διαλεχτό που πίνουνε στο ζάρφι; Θέλεις τρανταφυλλόλαδο από το Κιζανλήκι; Γι’ ανθόνερο, ροδόσταμο σε τρώει το σκουλήκι; Μην θέλεις χρυσοκέντητο της Πόλης πασουμάκι; Σαν την αράχνη φεγγερό μη θέλεις το γιασμάκι; Τι θέλεις; Πες και θα βρεθεί και δεν θ’ ακούσεις όχι· ό,τι ζητήσεις, θα βρεθεί σε μια της Πόλης κόχη. Στράφτουνε τα χαλκώματα και λάμπουν τα μαγκάλια και δίπλα τους τα μπρούτζινα γυαλίζουν μανουάλια. Για δες δαμασκηνά σπαθιά, τσερκέζικα μαχαίρια, κουμπούρια αρβανίτικα με χρυσωμένα χέρια. Εδώ τα αγιορείτικα πουλούνε τα ρολόγια, εδώ κουτάλια ξύλινα, σταυρούς και κομπολόγια από γυαλί χρωματιστό ή ξύλο ή κουκούτσια· εκεί γυαλιά του ναργιλέ με μακριά μαρκούτσια. Εδώ τσιμπούκι κι ιμαμές, γαλέντσες, ντάμες, τάβλια, καλέμια, τάσια του λουτρού, χοκάδες και πλαγιαύλια, νέια, ζουρνάδες, τούμπανα, λαγούτα, ταμπουράδες, σαντούρια, ντέφια, των παιδιών παιγνίδια, κουμπαράδες. Βλέπεις εκεί το γνωστικό εκείνο νοικοκύρη; Ψωνίζει το λουκούμι του απ’ του Χατζή Μπεκίρη. Εδώ πουλούν τα λεμπλεμπιά με την οκά τ’ αφράτα, εκεί πουλούν τον μπακλαβά, εκεί τα ζαχαράτα, παρέκει το ταούκ γκιοκσού, το άσπρο καταΐφι, που όποιος φάει μια φορά τα δάχτυλά του γλείφει. Για δες εδώ το μαλεμπί στο πιάτο το γυαλένιο! Στο άσπρο-άσπρο μάρμαρο για δες χαλβά μελένιο! Για δες, για δες τον χαλβατζή με προσοχή που χύνει ζεστό-ζεστό στο μάρμαρο χαλβά από ταχίνι! Για δες μπουγάτσα φουσκωτή, για κοίταξε παρέκει από το φούρνο αχνιστό πώς βγαίνει το μπουρέκι! Ανάσανε και μύρισε, τρίψε καλά τη μύτη! Αφράτο ξεφουρνίζουνε ραμανζαλή σιμίτι. Για δες στες κούπες ασουρέ, για δες σεράι-λοκμάδες, που σαν τους φας δεν τους ξεχνάς ολόκληρες βδομάδες. Θέλεις φοινίκια χιώτικα μελάτα, δίχως μέλι; Μη θέλεις κυδωνόπαστο; Μην αγαπάς παστέλι; Γλυκό μη θέλεις ανανά, φράουλα, σταφυλάκι, νεράντζι, άνθη λεμονιάς, φράπα, πορτοκαλάκι, κίτρο, καρύδι, βύσσινο ή γιασουμί σ’ αρέσει; Ή ο πελτές του γούστου σου να γίνει θα μπορέσει; Θέλεις να πιεις αΐ-ντουτού, σερμπέτι μυρωδάτο; Ή της μαστίχας αγαπάς στριφτό γλυκό κορδάτο; Μήπως σ’ αρέσει ρεβανί ή θέλεις παντεσπάνι; Ή ρέγεσαι τον ακιντέ που λιώνει, μα δεν σπάνει; Μην αγαπάς ικί-πισμίς και κάντιο σαν κρυστάλλι, ή θέλεις τον πιρίντς χαλβά να τρως με το κουτάλι. Πάρε της Κρήτης κάστανο, της Γιάφας πορτοκάλι, μαστίχας αϊβαλιώτικης ή χιώτικης μπουκάλι. Κοίταξε σύκα γεμιστά μ’ αμύγδαλα, κανέλα! Της Μυτιλήνης είν’ αυτά, κι αν θες, κοντά τους έλα. Μ’ αν δεν σ’ αρέσουν, έχομε κι από την Καλαμάτα, κι από τη Σμύρνη πατητά πολλά κουτιά γεμάτα, και φουρνισμένα έχομε με δάφνη και σουσάμι και με φιστίκι πράσινο που γίνεται στο Σάμι. Αν έχεις κούρκο γεμιστό να κάμνεις ή και χήνα, πάρε της Πάτρας κουρεντί, της Σμύρνης σουλτανίνα. Σταφίδα θέλεις ροζακιά; Χουρμάδες στο κλωνάρι; Καρύδι θέλεις διαλεχτό, ή θέλεις κουκουνάρι; Θέλεις κιτρινοκόκκινα από τα Σκόπια μήλα; Έλα κοντά μου, άνοιξε το στόμα σου και μίλα! Θέλεις απίδι ζάχαρη στο στόμα σου να λιώνει, που να το τρως και να ρουφάς ολόκληρο γαλόνι; Θέλεις γλυκό ροδάκινο ή ρόδι ή σταφύλι που στο τραπέζι σου να δουν και να χαρούν οι φίλοι; Θέλεις γλυκά δαμάσκηνα, αφράτα λεπτοκάρυα που να τσακίζουν εύκολα γέροι και παλικάρια; Θέλεις κυδώνι μιας οκάς ή κίτρο ή μπανάνα; Θέλεις γλυκιά μουστόπιτα ή τ’ ουρανού το μάνα; Θέλεις καρπούζι ζάχαρη, πεπόνι Μενεμένης, πεπόνι του Ουζούν-κιοπρού; Πάρε, μην περιμένεις! Θέλεις σαρδέλα και χαψί, ή θέλεις λικουρίνο; Θέλεις κεφάλους της Μπουρούς; Θ’ ακούσω και θα κρίνω. Ελιές μη θέλεις τσακιστές στο λάδι βουτηγμένες, μη θέλεις πράσινες ελιές στην άρμη βαφτισμένες; Μεζέδες θέλεις διαλεχτούς ή παίρνεις με μαστίχη χαβιάρι, αβγοτάραχο, λακέρδα, ό,τι τύχει; Θέλεις ξιδάτη κάπαρη, ξιδάτη μελιντζάνα, που το ρακάκι το τραβά και πίνεις νταμετζάνα; Τσίρους για δες της Αρετσούς! Για δες την παλαμίδα! Σκουμπρί για δες ολόπαχο! Ποτέ μου δεν το είδα. Θέλεις γιαούρτι του κεσέ, γιαούρτι σακουλίσιο; Καϊμάκι της Αδριανούς μη θέλεις βουβαλίσιο; Σ’ αρέσει κρητικό τυρί; Πες πόσο θα σου βάλει. Μη θέλεις της Αδριανούς κεφάλι κασκαβάλι; Μην αγαπάς κοπανιστή, ή θέλεις τουλουμίσιο; Μην αγαπάς ανθότυρο, ή θέλεις το καδίσιο; Θέλεις κεφαλλονίτικο; Μυζήθρα απ’ το Βλάτσι που κάνουνε τυρόπιτα με φύλλο ή γκιουλάτσι; Χέλι ζητάς του βαρελιού, ψάρι απ’ την Αχρίδα, ή στρείδι και σαλονικιά σου μύρισε καρίδα; Λουκάνικα και παστουρμά πάρε και χοιρομέρι, να τηγανίζεις στη στιγμή να τρως το μεσημέρι. Θέλεις κολιούς μαρμαρινούς, της Κούταλης το γάρο; Θέλεις του Γένιτζε καπνό, να στρίψεις το τσιγάρο; Ποιος θέλει τενεδιό κρασί, της Νάουσας ρουμπίνι; Στρωτό κρασάκι της Αφσιάς και του Σουφλιού ποιος πίνει; Ποιος πίνει ζαλουφιώτικο και ποιος Γουμέντσα θέλει; Σαντορινιό, σαμιώτικο ποιος θέλει στο βαρέλι; Κουμανταρία θέλετε καμία νταμετζάνα, ή θέλετε κουμιώτικο, αδέλφια, για τη σβάνα; Ρετσίνα μήπως θέλετε, ή μαύρο απ’ τη Βάρνα, εσείς, που όλα παίρνετε τα καπηλειά μας σβάρνα; Σ’ αρέσει τσάι ή μποζάς; Σαλέπι θέλεις; Γάλα, Σπόρια, καρύδια-χίνδικα σαν κεφαλές μεγάλα; Ό,τι κι αν θέλεις βρίσκεται στη φημισμένη Πόλη, γιατί στην Πόλη βρίσκεται η Οικουμένη όλη. ***** Παραμονή Πρωτοχρονιάς, ολίγες ώρες μόνο χωρίζουνε τον παλαιό απ’ τον καινούργιο χρόνο. Παραμονή Πρωτοχρονιάς, αύριο νέον έτος ημέρα που παλεύουνε το πέρσι και το φέτος. Γ΄. Παραμονή Πρωτοχρονιάς, Αγίου Βασιλείου· η δύσις ροδοκόκκινη, βασίλευμα ηλίου. Παραμονή Πρωτοχρονιάς· το βράδυ τα παιδάκια χίλιων λογιών νειρεύονται στον ύπνο παιγνιδάκια. Παραμονή Πρωτοχρονιάς· κορίτσια κι αγοράκια χαρούμενα γελούν, πηδούν, παίζουν χτυπούν χεράκια. Και ποιο παιδί να μη γελά, να μη πηδά και παίζει; Το βράδυ βασιλόπιτα θα κόψουν στο τραπέζι. Τίνος κομμάτι την καλή θα έχει τάχα τύχη; Τίνος ο άσπρος ο παράς ή το φλουρί θα τύχει; Παραμονή Πρωτοχρονιάς· το βράδυ φέρουν γύρα και τραγουδούν τα κάλανδα στων χριστιανών τη θύρα. «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή του Γεναρίου, αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, περιτομή Κυρίου.» ***** Σ’ ένα σπιτάκι έμορφο, ζωγραφιστό σπιτάκι, που μοιάζει σαν κουκλίστικο, πελεκητό κουτάκι, που έχει γύρω φυτευτό με δένδρα περιβόλι και βλέπει την Αγιά Σοφιά αντίκρυ και την Πόλη, παραμονή Πρωτοχρονιάς, διπλή το βράδυ γέννα, δύο η καπετάνισσα γεννάει αντίς ένα. Το ένα είν’ αρσενικό και θηλυκό το άλλο. – Μαμή, να ζεις, κυρά μαμή, πού θέλεις να τα βάλω; – «Άνοιξε, κόρη, άνοιξε, καλή μου, την ποδιά σου και βάλε μέσα μέρωσε τα δίδυμα παιδιά σου· και φώναξε τριγύρω σου και τ’ άλλα τα παιδιά σου, παραμονή Πρωτοχρονιάς να τα ’χεις συνοδιά σου». – Μαμή, το μάτι το δεξί γιατί, γιατί μου παίζει; – «Φώναξε, κόρη, φώναξε να στρώσουνε τραπέζι, κι ο καπετάνιος έρχεται απόψε δίχως άλλο». Στρώνουν τραπέζι στρογγυλό, τρικούβερτο, μεγάλο· τι φαρφουρί κινέζικο! Τι δίσκοι ασημένιοι! Στη μέση βασιλόπιτα ζαχαροζυμωμένη, μήλα, καρύδια, κάστανα, χρυσά πορτοκαλάκια, και γύρω πέντε χερουβείμ με τα ξανθά μαλλάκια. Χαρά στη μάννα που κρατεί δίδυμα στην ποδιά της, κι έχει γερά στο πλάι της και τ’ άλλα τα παιδιά της! Αχ, πόσες μάνες έχουνε πίκρα, καημό και λύπη, για το παιδί που σκέπασε το χώμα και τους λείπει! Παραμονή Πρωτοχρονιάς! Αχ, πόσες δεν κοιμούνται, γιατί τα πεθαμένα τους στο πλάγιασμα θυμούνται, γιατί τη μέρα δεν μπορούν οι έρημες να κλάψουν, για κείνα που τους έμελλε να χάσουν και να θάψουν. Αχ, όποιος, όποιος έθαψε παιδί, εκείνος μόνο, εκείνος ξέρει τον καημό, την πίκρα και τον πόνο! Κι όποιος παιδί δεν έθαψε και ζήτουλας αν τρέχει, το μεγαλύτερο καλό του ψεύτη κόσμου έχει! Χαρά στη μάνα που κρατεί δίδυμα στην ποδιά της! Κι έχει στο πλάι ζωντανά και τ’ άλλα τα παιδιά της. – Κάποιος της θύρας του σπιτιού χτυπάει το κρικέλι! Η παρακόρη ερωτά ποιος είναι και τι θέλει. Κι ο καπετάνιος μίλησε κι ο καπετάνιος λέει· «Πώς είν’ η καπετάνισσα;» και «ποιος επάνω κλαίει;» – Αφέντη, καπετάνιε μου, τάξε μου συχαρίκια! Κι ο καπετάνιος έβγαλε, της δίνει σκουλαρίκια. – Αφέντη, καπετάνιε μου, να ζουν τα δίδυμά σου! Δώσε στην καπετάνισσα διπλό το φίλημά σου! Σου μοιάζει το αρσενικό, σου μοιάζει το αγόρι, μοιάζει της καπετάνισσας το θηλυκό, η κόρη. – «Φέρτε την κούνια τη χρυσή, ναυτόπουλα, να βάλω τα δίδυμα παιδάκια μου ένα κοντά στο άλλο. Φέρτε τα χίλια δυο καλά, φέρτε τα παιγνιδάκια, και για τα μεγαλύτερα τα τρία μου παιδάκια». Δίνει της καπετάνισσας διπλό το φίλημά του, και παίρνει μες στην αγκαλιά, φιλεί τα δίδυμά του, φιλεί και τ’ άλλα του παιδιά και της μαμής το χέρι και στο δεξί το χέρι του παίρνει χρυσό μαχαίρι. Κόφτει τη βασιλόπιτα κι απ’ τη χαρά πετάει, μοιράζει τα κομμάτια της κι ένα κι αυτός κρατάει. Να ζήσεις, καπετάνιε μου! Να μη σε πιάσει μάτι! Το τυχερό με το φλουρί σού έλαχε κομμάτι! Να ζήσεις, καπετάνισσα! Χριστέ και Παναγία, η χάρις σας επάνω μας! Του χρόνου με υγεία! Δίνει στην καπετάνισσα ο καπετάνιος δώρα, και στη μαμή φουχτιά φλουριά και με κορδόνι ώρα, δίνει κουτάκια με γλυκά και χίλια παιγνιδάκια, στα τρί’ αγγελοκάμωτα που τον φιλούν παιδάκια, την κούνια στης γυναίκας του τραβά το πλάι, φέρνει κι ανάμεσα στα δίδυμα την κεφαλή του γέρνει, που τα κρατεί και τα κουνεί η μάνα στην ποδιά της κι έχει ελπίδες στην ψυχή, χαρά μες στην καρδιά της. ***** Παραμονή Πρωτοχρονιάς! Του χρόνου με υγεία! Η χάρις σας επάνω μας, Χριστέ και Παναγία. Ο δημιουργός του ποιήματος «Παραμονή Πρωτοχρονιάς», Χριστόφορος Σαμαρτσίδης, δεν είναι άγνωστος στη νεοελληνική φιλολογία. Από τη δεκαετία του 1990 και την ανακάλυψη από τη νεοελληνική φιλολογία των ελληνικών αποκρύφων, των μυθιστορημάτων αστικού μυστηρίου, τα εξάτομα Απόκρυφα Κωνσταντινουπόλεως (Κωνσταντινούπολη 1868) του Σαμαρτσίδη τράβηξαν με τον όγκο τους (654 σελίδες) και την αφηγηματική τους χάρη το ενδιαφέρον μελετητών της λογοτεχνίας του 19ου αιώνα (Henri Tonnet, Παντελής Βουτουρής, Ζέτα Γκότση, Φίλιππος Κατσάνος, Σοφία Ντενίση, Αλέξης Πολίτης, Αναστασία Τσαπανίδου κ.ά.). Γιος της μεγάλης σκυριανής παιδαγωγού και ποιήτριας Ευφροσύνης Σαμαρτσίδου (1819 - Ιανουάριος 1877)[1] και του ζακύνθιου γιατρού Σπυρίδωνα Σαμαρτσίδη (;-1862· λανθασμένα παρουσιάζεται ως Λευκαδίτης) γεννήθηκε γύρω στα 1843 (πιθανότατα στη Λέσβο). Μέχρι ενός σημείου θα ακολουθήσει τις μετακινήσεις της οικογένειάς του: Μετά τη γέννησή του στη Λέσβο μετακινείται για λίγο στις Κυδωνίες (Αϊβαλί), ζει τα πρώτα παιδικά του χρόνια στην Κωνσταντινούπολη (όπου η μητέρα του εξέδωσε κατά τη διάρκεια του έτους 1845 το γυναικείο περιοδικό Κυψέλη), στις αρχές του 1850 με τη μητέρα του και τις αδελφές του εγκαθίσταται στη Σύρο (ο πατέρας ασκούσε την ιατρική εκτός του ελληνικού βασιλείου), το 1854 μετακομίζει στην Αθήνα για σπουδές (ενώ η υπόλοιπη οικογένεια εγκαθίσταται στη Λάρισα, όπου ο πατέρας είχε διοριστεί υποπρόξενος της Αγγλίας), γυμνασιακές στην αρχή, πανεπιστημιακές στη συνέχεια. Σπούδασε στη Φιλοσοφική και μετά το πέρας των σπουδών του (1862-1863) πρέπει να εγκαταστάθηκε αμέσως στην Κωνσταντινούπολη, όπου τον βρίσκουμε να δημοσιεύει λογοτεχνικά έργα σε περιοδικά και να εργάζεται ως δημοσιογράφος. Συνεργάστηκε με την εφ. Βυζαντίς (1864), διετέλεσε αρχισυντάκτης στην εφ. Ανατολή (18.10.1865 κ.ε.) του Ευαγγελινού Μισαηλίδη, συνέχισε ως αρχισυντάκτης στην εφ. Επτάλοφος (1866), γράφει στο περιοδικό Επτάλοφος / Νέα Επτάλοφος (1862-1869· συνεργάζεται για πρώτη φορά στις 5.9.1863), διευθύνει τη γαλλόγλωσση εφημερίδα Le Phare du Bosphore (1869), συνεργάζεται με τις σατιρικές εφ. Διογένης και Μώμος του Θεοδ. Κασάπη. Γύρω στα 1871 μετακινείται στις Σέρρες, όπου η μητέρα του διηύθυνε το Παρθεναγωγείο, και εργάζεται ως εκπαιδευτικός στα σχολεία της πόλης ώς το 1875 (την άνοιξη του 1874 γίνεται πρόεδρος του εκεί νεοσύστατου Μακεδονικού Φιλοδραματικού Συλλόγου), από το 1875 έως το 1877 είναι σχολάρχης στα Θεραπειά, το 1878 τον ξανασυναντούμε στο Σταυροδρόμι ως καθηγητή στο Ελληνικόν Εκπαιδευτήριον των Αναστασίου Τάγη και Ανδρέα Σπαθάρη, το καλοκαίρι του 1879 διορίζεται από τον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄ επόπτης των ελληνικών σχολείων στην Κωνσταντινούπολη, κατόπιν εργάστηκε ως γυμνασιάρχης στην Αδριανούπολη (1881-1885), στα Βιτώλια (στο Μοναστήρι, τη σημερινή Bitola, 1885-1887), ως καθηγητής στις Σέρρες (1887), στη Θεσσαλονίκη (1888-1890. αρχικά ως διευθυντής στο Ελληνικόν Διδασκαλείον και στη συνέχεια ως διδάσκων στο ιδιωτικό σχολείο του Γάλλου G. Guirand) και κατόπιν ως γυμνασιάρχης στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο (1891-1896;) και, τέλος, ως καθηγητής στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, αφού για ένα διάστημα από τα τέλη του 1890 συνεργάστηκε με την εφημερίδα Νεολόγος. Κατά τη δεκαετία του 1890 διετέλεσε γραμματέας της Εθνικής Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητος της Πόλης. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του εργάστηκε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, όπου και πέθανε στις 8 Ιουνίου του 1900, υποκύπτοντας στην επιδημία ινφλουέντσας εκείνης της χρονιάς. Η κηδεία του πραγματοποιήθηκε με δαπάνη της Θεολογικής Σχολής, η νεκρώσιμη ακολουθία εψάλη στον ναό της Σχολής και τάφηκε στο νεκροταφείο της.[2] Σήμερα είναι γνωστός περισσότερο ως ο συγγραφέας του ενός και μόνο μυθιστορήματος, αν και από την ποίηση ξεκίνησε και σε αυτήν επένδυσε για πολλά χρόνια, χωρίς να αγνοήσει και το θέατρο. Όντας φοιτητής ακόμη στην Αθήνα τύπωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή (Ο κάλυξ ή Αι πρώται ωδαί, 1860), κατόπιν στην Κωνσταντινούπολη τύπωνε καταποδιαστά το ένα μετά το άλλο τα ποιητικά βιβλία (αφού πρώτα τα δημοσίευε στο περ. Επτάλοφος: Φαίδων και Αστραία, 1864, Γκιουλνάρ, 1866· το δεύτερο μάλιστα το υπέβαλε παρατύπως στον Βουτσιναίο ποιητικό διαγωνισμό του 1868 προκαλώντας την οργή του εισηγητή Θ. Αφεντούλη). Στην Κωνσταντινούπολη επίσης τύπωσε το δίπρακτο θεατρικό Αρματωλοί και κλέπται (το δημοσίευσε στην Επτάλοφο το 1864, το τύπωσε σε τόμο το 1867, με πολλές επανεκδόσεις στη συνέχεια), το οποίο γνώρισε αξιοσημείωτη επιτυχία στους ελληνικούς θιάσους, με περισσότερες από 50 παραστάσεις ήδη από το 1863 και μέχρι το τέλος του αιώνα. Από νωρίς και σε όλη τη διάρκεια του βίου του δημοσίευε ποιήματα σε περιοδικά, εφημερίδες και ετήσια ημερολόγια, ενώ υπήρξε και ένας από τους σταθερούς συνεργάτες του παιδικού περιοδικού Διάπλασις των Παίδων, από το τυπογραφείο του οποίου τυπώθηκε αργότερα και το ποιητικό βιβλίο του Ο Φώτης (1891).[3] Ο Σαμαρτσίδης επαινέθηκε πολύ στην εποχή του για το υποβλητικό ποίημά του «Η μπέσα», που του προσέδωσε και τον χαρακτηρισμό «ο γνωστός ποιητής του Μπέσα για μπέσα». Το έργο είναι ένα αφηγηματικό ποίημα με δραματικό περιεχόμενο, μια παραλογή, για την μπέσα των Αρβανιτών: ένας γέρο Αρβανίτης φιλοξενεί τον δολοφόνο του γιου του, χωρίς να το γνωρίζει, του δίνει μπέσα ότι δεν θα τον πειράξει ποτέ λόγω της φιλοξενίας και παρόλο που μαθαίνει εντέλει την οδυνηρή αλήθεια τηρεί την μπέσα. Το είχε στείλει από τη Θεσσαλονίκη στη Νέα Εφημερίδα του Ιωάννη Καμπούρογλου, όπου και δημοσιεύτηκε στις 9.2.1890 (τυπώθηκε αργότερα στο βιβλίο του Ο Φώτης, λογοκριμένο από τον φόβο της οθωμανικής αντίδρασης), συγκεντρώνοντας τον έπαινο του Βλάση Γαβριηλίδη και άλλων κριτικών των αθηναϊκών εφημερίδων ακόμη και οθωμανών αξιωματούχων. Είχε επαινεθεί επίσης πολύ για τις μεταφράσεις αποσπασμάτων από τα ομηρικά έπη σε λαγαρή δημοτική γλώσσα και στον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο ανομοιοκατάληκτο στίχο του δημοτικού τραγουδιού. Το μεταφραστικό αυτό εγχείρημα το ξεκίνησε το 1878 και έως το 1885 δημοσίευσε στο κωνσταντινουπολίτικο Ημερολόγιον της Ανατολής μερικά αποσπάσματα και από τα δύο έπη (Ιλιάδα, Α΄ 26-49, 188-245, 322-365, Ζ΄ 407-496, Σ΄ 468-608, Ψ΄ 59-102, 133-153, Ω΄ 477-557· Οδύσσεια, β΄ 1-48, χ΄ 1-70, ω΄ 202-324), αλλά στη συνέχεια εγκατέλειψε την προσπάθεια. Ένα μικρό δείγμα από το Α΄ της Ιλιάδας, από τη λογομαχία του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα, στίχ. 225-228, αρκεί για να φανεί η ζωντάνια της μετάφρασης: Μεθύστακα, σκυλόμουτρο, σαν λάφι φοβητσιάρη, ποτέ σου δεν σου βάσταξε να βγεις να πολεμήσεις σαν πολεμάει το στράτευμα, ή νά βγεις σε καρτέρι με τ’ άξια και τα διαλεχτά δικά μας παλληκάρια. Θεός φυλάξοι… θάνατος σου φαίνεται πως είναι.[4] Αυτός ο πολυταξιδεμένος έμπειρος εκπαιδευτικός, δημοσιογράφος και λογοτέχνης είναι ο δημιουργός του ποιήματος που εκθειάζει την αγορά της Κωνσταντινούπολης, η οποία γεμίζει με όλα τα καλούδια ειδικά την περίοδο που ο παράς ρέει αφειδώλευτα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Το ποίημα δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νεολόγος της Κωνσταντινούπολης, στις 31.12.1890, και από εκεί αναδημοσιεύεται εδώ (εκσυγχρονίζεται η ορθογραφία και ρυθμίζεται η στίξη). Ο Σαμαρτσίδης πρέπει να τράβηξε και ανάτυπα από τη δημοσίευση αυτή, γιατί ένα 18σέλιδο αυτοτελές τομίδιο του ποιήματος σώθηκε στην προσωπική βιβλιοθήκη του Μάνου Χαριτάτου (τώρα στο ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ), με τον τίτλο Η παραμονή της Πρωτοχρονιάς, με ιδιόχειρη αφιέρωση του συγγραφέα στον Γενικό Πρόξενο της Ελλάδας στην Πόλη Επαμ. Μαυρομμάτη. Ούτε αυτό πέρασε απαρατήρητο, αφού ο Γαβριηλίδης στην Ακρόπολη (στις 9.1.1891) το εκθείασε ως «ανατολικότατον ποίημα», αναδημοσιεύοντας μερικούς στίχους του, ένα μεγάλο τμήμα από το Β΄ μέρος του ανθολογήθηκε γρήγορα στη σμυρναίικη ποιητική ανθολογία Παρνασσός (1896)[5] και από εκεί το αναδημοσίευσε δεκαετίες αργότερα το περιοδικό Μπουκέτο (29.8.1926, σ. 684). Το ποίημα αρθρώνεται σε τρία μέρη και απλώνεται σε 320 στίχους. Το αφηγηματικό του πλαίσιο είναι προσχηματικό: Ένας καπετάνιος επιστρέφει με το καράβι του στην Πόλη την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, για να προλάβει την ετοιμόγεννη γυναίκα του στο τέταρτο παιδί τους. Όταν φτάνει στο σπίτι γεμάτος δώρα, η γυναίκα του έχει ήδη φέρει στο φως δίδυμα, και όλοι μαζί, το αντρόγυνο, τα άλλα τρία παιδιά και η μαμή γιορτάζουν ευτυχισμένοι τον ερχομό του νέου έτους κόβοντας τη βασιλόπιτα. Είναι όμως προσχηματικό, γιατί στόχος του ποιήματος είναι το εγκώμιο της Πόλης και ειδικά του παζαριού της. Στην ποικιλία και τον πλούτο της κωνσταντινουπολίτικης αγοράς αφιερώνει όλο το Β΄ μέρος (162 στίχοι), ενώ πολλοί στίχοι του Α΄ είναι μια εξυμνητική περιήγηση στις ελληνικές συνοικίες της Κωνσταντινούπολης. Δεν είναι βέβαια ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος (έλληνας και ξένος) που περιγράφει διθυραμβικά τις ομορφιές της Πόλης και των αγορών της· η βιβλιογραφία των σχετικών ταξιδιωτικών και άλλων κειμένων είναι αβυσσαλέα.[6] Όμως ο γοητευτικός ποιητικός λόγος, ο θεατρικός χειρισμός του, το ανατολίτικο λεκτικό (η γλώσσα της αγοράς), η ευφυής αναπαράσταση όλου σχεδόν του εμπορικού δικτύου που τροφοδοτεί την αγορά της Κωνσταντινούπολης είναι πραγματικά σπάνια στη λογοτεχνία μας. Γραμμένο στο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο δίστιχο του Ερωτόκριτου, το ποίημα δείχνει τις ανεξάντλητες στιχουργικές ικανότητες του Σαμαρτσίδη και πετυχαίνει να παρασύρει τον αναγνώστη (κυρίως αυτόν της φωναχτής ανάγνωσης και τον ακροατή) με τους ευρηματικούς συνδυασμούς λέξεων και ομοιοκαταληξιών. Μπορεί λίγες φορές να πέφτει σε κοινοτοπίες για να πετύχει τη βάρβαρη ρίμα (κατά τον Κοραή, που τόσο την αντιπαθούσε), αλλά συνολικά δείχνει ποιητή που ελέγχει καλά το υλικό του και επιστρατεύει ατελεύτητες επιλογές για να φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ένα ποίημα γεμάτο συναίσθημα, στημένο με πολλή μαστοριά.[7] Κάτι ήξερε ο Γεώργιος Σουρής όταν τον αποκαλούσε «ο Σαμαρτσίδης, Περικλή, χρυσή καρδιά και γλώσσα / και Μούσα καλλικέλαδος».[8] ΓΛΩΣΣΑΡΙακιντές: καραμέλα· αμπέρι: γκρίζο αρωματικό κεχριμπάρι· ατλάζι: γυαλιστερό, σκληρό μεταξωτό ύφασμα, σατέν· ατζέμικα: περσικά· Αφσιά: Οφιούσα, Αφησιά, νησί στη θάλασσα του Μαρμαρά, κοντά στα νησιά Μαρμαράς και Κούταλη· γαλέντσες: ξύλινα τσόκαρα· γάρος: άρτυμα από εντόσθια ψαριού· Βλάτσι: η Βλάστη Κοζάνης· Γενιτζέ: Ξάνθη· Γιάφα: Τελ Αβίβ· Γουμέντσα: Γουμένισσα· ζαλουφιώτικο: από το χωριό Μεγάλο Ζαλούφι νοτιοανατολικά της Αδριανούπολης· ζάρφι: μεταλλική κούπα· ιμαμές: η κεφαλή του κομπολογιού· Καζανλήκι: Καζανλούκ, περιοχή της Βουλγαρίας γνωστή για το ροδέλαιο· καλεμκερί: γυναικείο κεντημένο κεφαλομάντηλο· κάντιο: ακατέργαστη ζάχαρη· καρίδα: γαρίδα· κασκαβάλι: είδος τυριού. Κατάστενο: Βόσπορος. κατιφές: ύφασμα βελούδο. κνα: χέννα. κορδάτο: (για γλυκό) ινώδες· κουρεντί: σταφίδα· κούρκος: γαλοπούλα· κουτουνιά: λεπτά μεταξωτά υφάσματα· κρεμέζι: κόκκινη χρωστική ουσία· λεμπλεμπιά: μαλακά στραγάλια· λεπτοκάρυα: φουντούκια· λικουρίνος: παστό και καπνιστό κεφαλόπουλο· λοκμάδες: λουκουμάδες· λουΐζια: χρυσά γαλλικά νομίσματα με τη μορφή των Λουδοβίκων· μαντζάρια: ουγγρικά φλουριά· μαρμαρινούς: από τον Μαρμαρά· μερινός: μάλλινο ύφασμα· μετζίτια: χρυσά και ασημένια τουρκικά νομίσματα· Μισίρι: Αίγυπτος· μοσχοκάρφι: το μπαχαρικό γαρύφαλλο· μπατίστα: βατίστα, λεπτό λινό ύφασμα· μπιμπίλα: λεπτή δαντέλα· μπουγαζάρω: εισπλέω με ταχύτητα σε στενό· Μπουρού: η λίμνη Βιστωνίδα· νέι: μουσικό όργανο, είδος φλογέρας· ντάμες: ξύλινα επιτραπέζια παιχνίδια με πιόνια· Ουζούν-κιοπρού: περιοχή κοντά στην Αδριανούπολη· ούρια: σαστισμένη, ζαλισμένη· πλαγιαύλια: φλάουτα· ραμανζαλή: νηστίσιμο· Σάμι: Δαμασκός, Συρία· σαμούρι: γούνα από δέρμα ζιμπελίνας· σαράφης: ανταλλάκτης ξένων νομισμάτων· σβάνα: κανάτα· ταούκ γιοκσού: γλυκό με κρέμα και κοτόπουλο· τέλα: είδος ύφανσης· τενεδιό: από την Τένεδο· τζιντζίφρα: βαφή (μάλλον από τον καρπό της τζιτζιφιάς)· τζοβαερικά: χρυσαφικά, διαμαντικά· τιρτίρι: σιρίτι· τσασίτι: είδος, ποικιλία· τσερκέζικα: από την Κιρκασία, τον βόρειο Καύκασο· τσουένι: ρίζα από το φυτό σαπωνόφυτο, που χρησιμοποιείται ως σαπούνι· φαρφουρένιος: πορσελάνινος· φιάμπολι: ίσως ο καρπός (σε τριμμένη σκόνη) από το φυτό γιάμπολη, τη γλυκόριζα· φιλδισένιος: φτιαγμένος από ελεφαντοστό· φόλα: μικρής αξίας νόμισμα· χαψί: παστός γαύρος, αντζούγια· χίνδικα: ινδικά· χοκάς: η εστία του τσιμπουκιού, ο λουλάς· ώρα: ρολόγι. [1]. Ένα αξιόπιστο βιογραφικό τής ενδιαφέρουσας αυτής γράφουσας Ελληνίδας, που δεν είχε αξιοποιηθεί από την παλιότερη έρευνα, παραθέτει ο Θεαίτητος (ίσως ψευδώνυμο του γιου της που συνεργάζεται με το περιοδικό), «Βιογραφίαι συγχρόνων Ελληνίδων. Ι. Ευφροσύνη Σαμαρτσίδου», Νέα Επτάλοφος, τόμ. Γ΄, αρ. 11 (15.6.1867), 212-214. Από εκεί και από συνδυαστική έρευνα σε εφημερίδες και περιοδικά προέρχονται οι παρατιθέμενες βιογραφικές πληροφορίες. Συμβουλεύτηκα και την πρόσφατη εργασία της Σοφίας Ντενίση, Ανιχνεύοντας την αόρατη γραφή. Γυναίκες και γραφή στα χρόνια του ελληνικού διαφωτισμού-ρομαντισμού, Νεφέλη, Αθήνα 2014, σσ. 167-172. Ευχαριστώ και από εδώ τη Σοφία Μπόρα, την Αναστασία Τσαπανίδου και τον Σωτήρη Τσέλικα για τη βοήθειά τους. [2]. Οι πληροφορίες για τον θάνατό του αντλούνται από το σημείωμα «Χριστόφορος Σαμαρτσίδης» της εφ. Κωνσταντινούπολις, 9.6.1900, όπου και το αγγελτήριο της κηδείας, που το υπογράφουν η σύζυγός του Καλλιόπη, τα παιδιά του Αγλαΐα και Φαίδων και η αδελφή του Ελπινίκη. Βλ. και το σημείωμα του Βλάση Γαβριηλίδη στην Ακρόπολη, 10.6.1900. [3]. Τύπωσε βέβαια και άλλα βιβλία παιδαγωγικά (μεταφρασμένα και πρωτότυπα), διδακτικά εγχειρίδια και λογοδοσίες, που δεν καταγράφονται εδώ, ενώ την τριετία 1892-1895 συνδιεύθυνε από την Κωνσταντινούπολη το περ. Παρνασσός (τόμ. 15-17) μαζί με τον Χαράλαμπο Άννινο από την Αθήνα. [4]. Ημερολόγιον της Ανατολής του έτους 1886 (Κωνσταντινούπολη 1885), σ. 16. Για τις έμμετρες μεταφράσεις των ομηρικών επών στον 19ο, όπου και αναφορά στον Σαμαρτσίδη, βλ. τη διατριβή της Hélène Cotta, Traductions en vers de l'"Iliade" et de l'"Odyssée" dans la Grèce du XIXe siècle. Thèse de doctorat, Université Aix-en-Provence 1980, σ. 248. Με αφορμή αυτή τη διατριβή τον θυμήθηκε και ο Κ. Θ. Δημαράς σε δύο επιφυλλίδες του στο Βήμα: «Μεταφραστικά», 24.10.1980 και «Χριστόφορος Σαμαρτσίδης», 21.11.1980 (= Σύμμικτα Α΄. Από την παιδεία στην λογοτεχνία, επιμ. Αλέξης Πολίτης, Αθήνα, Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, 2000, σσ. 223-225). [5]. Παράρτημα της «Αμαλθείας». Παρνασσός ήτοι Απάνθισμα των εκλεκτοτέρων ποιημάτων των νεωτέρων Ελλήνων ποιητών, τόμ. Γ΄, Εν Σμύρνη, τυπογραφείον Αμαλθείας, 1896, σ. 579-581. Αναδημοσιεύεται ένα μεγάλο τμήμα από το Β΄ μέρος (με μερικές αυθαιρεσίες και λάθη) με τον τίτλο «Η αγορά της Κωνσταντινουπόλεως». [6]. Σημαντικά στοιχεία για μία χρονική φάση συγκεντρώνει και εξετάζει η Αναστασία Τσαπανίδου στην ανέκδοτη διδακτορική της διατριβή, Η Κωνσταντινούπολη στην ελληνική πεζογραφία 1830-1880, ΑΠΘ – Τμήμα Φιλολογίας 2012. [7]. Την 1η Δεκεμβρίου του 1890 πέθανε η 12χρονη κόρη του Χριστίνη. Ο πρόσφατος θάνατός της, χωρίς να ονοματίζεται, χρωματίζει με ελεγειακούς τόνους το τρίτο μέρος του ποιήματος. Πληροφορίες για τον θάνατο του κοριτσιού, υπότροφης μαθήτριας στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο, περιλαμβάνονται στο σημείωμα «Χρηστίνη Ι. [sic] Σαμαρτσίδου», Νεολόγος, 3/15.12.1890. Παλιότερα της είχε αφιερώσει το παιχνιδιάρικο ποίημα «Το Χριστινάκι και το σταμνάκι», Διάπλασις των Παίδων 10 (30.9.1886) 92, πλέον της αφιερώνει ένα ελεγειακό με αφορμή το 40ήμερο μνημόσυνό της: «Εις την Χριστινούλα μου», Νεολόγος, 11/23.1.1891. [8]. Ο Ρωμηός, 31.7.1893. Στο φύλλο αυτό και στα αμέσως επόμενα ο Φασουλής αφηγείται στον Περικλή τις εντυπώσεις του από το ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη.

Παραμονή Πρωτοχρονιάς στης Πόλης τα παζάρια

Σύνδεση