Τζ. Μ. Γ. Τέρνερ

Τζ. Μ. Γ. Τέρνερ Ο Κύριος Τέρνερ (Mr. Turner), αγγλική ταινία, 2014, σενάριο-σκηνοθεσία: Μάικ Λι με τους: Τίμοθι Σπολ, Ντόροθι Άτκινσον, Μάριον Μπέιλι, Πολ Τζέσον, Λέσλι Μάνβιλ, Μάρτιν Σάβατζ, Ρουθ Σιν, έγχρωμη, διάρκεια: 150΄ Έκθεση “The EY Exhibition: Late Turner – Painting Set Free” στην Tate Britain του Λονδίνου, 10 Σεπτεμβρίου έως τις 25 Ιανουαρίου Η νεανική αυτοπροσωπογραφία του Τζόζεφ Μάλορντ Γουίλιαμ Τέρνερ (1775-1851), δείχνει έναν ωραίο νέο, 16-18 ετών, με το ζωηρό βλέμμα οραματιστή. Η κινηματογραφική εκδοχή του Τέρνερ από τον σκηνοθέτη Μάικ Λι μας παρουσιάζει τον μεγάλο ζωγράφο σαράντα τέσσερα περίπου χρόνια αργότερα, με μάτια νυσταγμένου βρικόλακα και μισάνοιχτο στόμα ώστε να φαίνονται τα χαλασμένα του δόντια. Τα αγγλικά που εκστομίζει, όταν δεν μουγκρίζει, είναι ακατανόητα σαν να προέρχονται από κάποιο παρελθόν χαμηλής προέλευσης. Τα ενδιαφέροντα του ήρωα, εκτός από τη ζωγραφική του που εμφανίζεται παρεμπιπτόντως, είναι το φαΐ και μια χήρα ιδιοκτήτρια ταβέρνας ή πανδοχείου. Το πιο γραφικό στοιχείο της ταινίας είναι το ψαροχώρι Margate όπου καταλύει ο ζωγράφος. Ως σύζυγος και πατέρας ο Τέρνερ αποτελεί μια καρικατούρα του Μάικ Λι. Η αποξενωμένη του σύζυγος διαμαρτύρεται συνεχώς για την πατρική του αδιαφορία και οι κόρες του αγωνίζονται να τις προσέξει για να βρουν γαμπρούς. Ο ίδιος όταν τον ρωτάνε αρνείται ότι έχει παιδιά. Ο δημόσιος βίος του που ο Τέρνερ παρακολουθεί ανέκφραστα, υπήρξε πρώιμη επιτυχία και μια όψιμη παρακμή. Κάθε άλλο λέει ο σκηνοθέτης, ο οποίος επιμένει ότι η γεροντική παραγωγή του Τέρνερ ξεπέρασε τα νεανικά του έργα. Αυτό δεν το διαπιστώνει όμως ο θεατής στο έργο του Λι αλλά στην εκπληκτική έκθεση της Tate των έργων της ώριμης ηλικίας του Τέρνερ. Η απομυθοποιητική τάση του Μάικ Λι λειτούργησε ασφαλέστερα σε άλλες ταινίες και άλλους ανθρώπινους τύπους, όπως η αυτοδίδακτη στις εκτρώσεις λαϊκή σπιτονοικοκυρά, προκειμένου να βοηθήσει φτωχές κοπέλες να απαλλαγούν από το κοινωνικό τους στίγμα (Το μυστικό της Βέρα Ντρέικ). Οι κοινωνικές ανησυχίες του Λι στρέφονται συνήθως σε έργα με έντονες ανισότητες. Το Μυστικά και ψέματα, όπου μια νεαρή μαύρη γνωρίζει τη φυσική της λευκή μητέρα, την θέτει προ εκπλήξεως. Η μητέρα της δεν θυμόταν καν τον πατέρα του παιδιού που έδωσε προς υιοθεσία προτού καν το δει. Το παράδοξο εδώ είναι η κοινωνική διαφορά ανάμεσα στην πετυχημένη μαύρη κόρη και το ναυάγιο-μητέρα, που είναι λευκή. Στον Τέρνερ ο Λι προσπαθεί, όπως ήδη αναφέραμε, να καταδείξει την ταπεινή καταγωγή του ζωγράφου, παραμορφώνοντας το αντικείμενο της ταινίας. Ο Τέρνερ υπήρξε μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας της Τέχνης από τα εφηβικά του χρόνια και συναναστράφηκε ως ίσος γνωστούς ζωγράφους όπως ο Τζον Κόνσταμπλ ή ο Τόμας Λόρενς. Είναι ασφαλώς ο σημαντικότερος ζωγράφος της Βρετανίας και όχι μόνο του 19ου αιώνα. Ο Τζον Ράσκιν, θαυμαστής του Τέρνερ και μεγάλος τεχνοκριτικός της εποχής του, εμφανίζεται από τον Λι σαν φλύαρος, σχολαστικός ξερόλας. Οι μεγαλοαστοί σαν τον Ράσκιν ερεθίζουν τον λαϊκό σκηνοθέτη, γι’ αυτό προσπαθεί σώνει και καλά να κάνει τον Τέρνερ όσο γίνεται πιο λαϊκό για να τον φέρει στον κόσμο των «γνήσιων» ανθρώπων. Μάλλον το παρακάνει στην προσπάθειά του αυτή. Πάνω, αριστερά: Το γαλάζιο Ρίτζι, Ανατολή, 1842, ακουαρέλα σε χαρτί, δεξιά: H αρχή του χρώματος, 1819, ακουαρέλα σε χαρτί. Κάτω αριστερά: Βενετία: Κοιτάζοντας από τη λιμνοθάλασσα το ηλιοβασίλεμα, 1840, ακουαρέλα σε χαρτί, δεξιά: Το άλικο ηλιοβασίλεμα, περ. 1830-40, ακουαρέλα σε μπλε χαρτί. Αυτό που καταδεικνύει η έκθεση, αλλά όχι και το κινηματογραφικό έργο, είναι η άνθηση του δημιουργού μετά τα εξήντα του. Δεκαέξι χρόνια πριν από τον θάνατό του στρέφεται στις εξαιρετικές του ακουαρέλες. Ο Τέρνερ τις χρησιμοποιεί όπως και τα λάδια για να δείξει πώς διαχέεται το χρώμα όταν ο δεξιοτέχνης είναι ικανός. Άφησε πολλά ημιτελή έργα ώστε να θεωρείται προάγγελος της αφηρημένης τέχνης. Παρακινδυνευμένη υπόθεση για ένα δημιουργό που υπήρξε γέννημα και θρέμμα της συντηρητικής Βασιλικής Ακαδημίας. Σ’ αυτά τα δημιουργικά τελευταία χρόνια απέκτησε τη μανία να επιζωγραφίζει παλιά του έργα για να αναδείξει τη δύναμη του φωτός. Σαν να ήθελε να διαγράψει το παρελθόν, ή μάλλον να το αναπλάσει. Ο μοναχικός του χαρακτήρας και το κυνήγι του φωτός τον απομάκρυναν από τους προβληματισμούς των συγχρόνων του. Τα έργα του έπαψαν να ζητούνται όπως πρώτα και ο ίδιος αποθησαύρισε έναν τεράστιο αριθμό πινάκων για να τους αφήσει παρακαταθήκη στο έθνος μετά τον θάνατό του. Η συλλογή της Tate βασίστηκε στη δωρεά αυτή. Αν ο Λι προσπαθεί με τον δικό του τρόπο να μας πει ότι έχουμε να κάνουμε με δημιουργό που διέγραψε όλο το παρελθόν του για να αναγεννηθεί μέσα στο νέο του έργο, τότε ίσως αξίζει να προσέξουμε την γκροτέσκα φιγούρα του δικού του Τέρνερ. Ότι αυτά τα νυσταγμένα, απλανή μάτια έβλεπαν τη θύελλα των χρωμάτων που μόνον η αφηρημένη ζωγραφική κατάφερε να καθηλώσει έναν αιώνα αργότερα, είναι δύσκολο να το πιστέψουμε. Σίγουρα ο Τέρνερ θα μπορούσε σε μια ιδεώδη σύνθεση να διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της ταπεινής του καταγωγής ως γιού ενός κουρέα, με την επίκτητη θέση στη κοινωνία των επιτυχημένων που του χάρισε το ταλέντο του. Όμως όχι. Ο Λι θέλει να τον απαλλάξει από ολόκληρο το βάρος της κοινωνικής του επιτυχίας, για να μας τον αποδώσει γυμνό και αχάλαστο, όπως τον γέννησε η κοινωνική του τάξη. Δυστυχώς για τον Λι, αυτό δεν γίνεται. Μπορεί ο Τέρνερ να διατήρησε κάποια από τα στοιχεία της καταγωγής του, όμως η ιδιοφυία του ως του μεγαλύτερου ζωγράφου σε μια χώρα έστω χωρίς μεγάλη ζωγραφική παράδοση θα έπρεπε να γίνει αντικείμενο σοβαρότερης έρευνας στο κινηματογραφικό έργο. Αντ’ αυτής ο Λι βασίστηκε σε μία ρετσέτα ταξικής ανάλυσης του ήρωά του. Όπως όλες οι αναλύσεις αυτού του είδους καταλήγει σε μια πεζότατη ανάλυση του μεγάλου δημιουργού. Φεύγοντας από την έκθεση ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα βρετανικό ηλιοβασίλεμα. Σε ορίζοντα γεμάτο υδρατμούς ο ήλιος είναι μια έκρηξη από ανοιχτό κίτρινο φώς με λίγο καφετί στις άκρες. Η φύση είναι που ζωγραφίζει εδώ, όμως ο Τέρνερ μας έμαθε να την παρατηρούμε. Ο Λι μας παρουσίασε το θλιβερό κέλυφος του Τέρνερ χωρίς το διαρκώς αναγεννώμενο περιεχόμενό του. Ένας φοίνικας στο σώμα ενός γέρου με εσωτερικό φώς που αλλάζει διαρκώς και γίνεται λαμπρότερο. Ο ρεαλισμός του Λι όμως δεν διαπερνά το εξωτερικό κέλυφος του ζωγράφου.

Σύνδεση