Ο μεγάλος ισραηλινός συγγραφέας Άμος Οζ έχασε σήμερα τη μάχη με τον καρκίνο. Παραθέτουμε δυο αποσπάσματα από τη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει τον Δεκέμβριο του 2010 στον συνεργάτη μας Ιακώβ Σιμπή, η οποία δημοσιεύθηκε στο τχ. 14, Ιανουαρίου 2011 της Athens Review of Books.

ΑΜΟΣ ΟΖ: «Φανατικοί υπάρχουν και στις δύο πλευρές και οι φανατικοί είναι εχθροί της ειρήνης. Και οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι φανατικοί. Και οι φανατικοί στον αραβικό κόσμο και οι Ιρανοί φανατικοί. Δόξα τω Θεώ, φανατικοί δεν λείπουν. Φανατικοί υπάρχουν παντού. Νομίζω πως το πρόβλημα του 20ού και 21ου αιώνα είναι το πρόβλημα του φανατισμού. Όχι ο πόλεμος ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, όπως είπε ο Χάντιγκτον. Όχι πόλεμος πολιτισμών, αλλά το πρόβλημα ανάμεσα στους φανατικούς και τους άλλους.

Φανατικοί υπάρχουν παντού. Υπάρχουν φανατικοί στη ριζοσπαστική Αριστερά, υπάρχουν φανατικοί ανάμεσα στους οικολόγους (environalists). Υπάρχουν χορτοφάγοι που είναι έτοιμοι να σε φάνε ζωντανό αν σε δουν να τρως κρέας. Υπάρχουν αντικαπνιστές έτοιμοι να σε κάψουν αν σε δουν να ανάβεις τσιγάρο. Υπάρχουν φίλοι μου πασιφιστές στο κίνημα ειρήνης στο Ισραήλ που είναι έτοιμοι να με πυροβολήσουν επειδή έχω διαφορετική στρατηγική πώς να κάνουμε ειρήνη με τους Παλαιστίνιους. Φανατικοί υπάρχουν παντού. Υπάρχει γονίδιο φανατισμού σχεδόν στον κάθε άνθρωπο και καλό είναι να συνειδητοποιήσουμε πως στον καθένα μας κρύβεται ένας μικρός φανατικός.»

Ο ΦΑΝΑΤΙΚΟΣ ΞΕΡΕΙ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

— Και πώς τον κρύβεις; Πώς τον καταστέλλεις;
Α.Ο.: «Με τη βοήθεια του χιούμορ. Πιστεύω πως το χιούμορ είναι το αντίδοτο του φανατισμού. Δεν είδα ποτέ φανατικό με χιούμορ. Και δεν γνώρισα άνθρωπο με χιούμορ που έγινε φανατικός. Διότι χιούμορ είναι η ικανότητα να βλέπουμε τους εαυτούς μας όπως τους βλέπουν οι άλλοι. Χιούμορ είναι η ικανότητα να γελάμε με τον εαυτό μας. Χιούμορ είναι η ικανότητα να βλέπουμε τους εαυτούς μας με τρόπο σχετικό και όχι απόλυτο. Λοιπόν, από τη μια το αντίδοτο του φανατισμού είναι το χιούμορ. Άλλο αντίδοτο είναι η συμπαράσταση και η περιέργεια. Τον φανατικό δεν τον ενδιαφέρει τίποτα. Αυτός ξέρει όλες τις απαντήσεις και δεν θέλει να ακούει ερωτήσεις. Δεν έχει ερωτήσεις, ξέρει όλες τις απαντήσεις.

Ο περίεργος που ξέρει πως στον κόσμο υπάρχουν περισσότερες ερωτήσεις από απαντήσεις δεν μπορεί να είναι φανατικός. Και εδώ τονίζω κάτι. Δεν είπα πως υπάρχουν ερωτήσεις που δεν βρήκαμε ακόμα την απάντησή τους. Είπα πως στον κόσμο υπάρχουν περισσότερες ερωτήσεις από απαντήσεις. Όποιος ξέρει αυτή την αλήθεια δεν μπορεί να είναι φανατικός.»

Η ΜΕΓΑΛΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΑ ΚΑΙ ΑΛΗΘΙΝΗ

— Στο μυθιστόρημά σου Ιστορία αγάπης και σκότους υπάρχει κεφάλαιο πώς γνώρισες τη γυναίκα σου. Και είναι κεφάλαιο που μ’ ενθουσίασε, διότι και εγώ τα βίωσα αυτά που γράφεις και νομίζω πως όλοι τα βιώνουμε. Η Νίλι (η γυναίκα του), ο ήλιος που ακτινοβολεί και από την άλλη εσύ το βρύο. Ποιος είμαι εγώ που θα με κοιτάξει; Το γνωρίζω αυτό το συναίσθημα, όμως αυτό δεν είναι λογοτεχνία. Είναι τόσο αληθινό που δεν μπορεί να είναι λογοτεχνία.

Α.Ο.: Όχι. Δεν δέχομαι τη διάκριση που κάνεις ανάμεσα στο αληθινό και τη λογοτεχνία. Νομίζω πως η μεγάλη λογοτεχνία είναι πάντα και αληθινή. Αυτός που διαβάζει μεγάλη λογοτεχνία λέει: «θα μπορούσα να είμαι κι εγώ». Μοιάζει τόσο απλό. Καμιά φορά κάποιος που διαβάζει μεγάλη λογοτεχνία μπορεί να πει: «και εγώ θα μπορούσα να τα γράψω αυτά». Υπάρχει αυτή η ψευδαίσθηση στη μεγάλη λογοτεχνία. Όταν εγώ διαβάζω έργο του Τολστόι, του Τσέχοφ, όταν διαβάζω έργο του Σαίξπηρ ή έργο του Θερβάντες, λέω στον εαυτό μου: «είναι τόσο απλό». Επίσης λέω στον εαυτό μου: «είναι και η ζωή». Όμως δεν είναι έτσι. Η μεγάλη λογοτεχνία σου δίνει πάντα την αίσθηση της άμεσης αλήθειας.

— Μου έρχεται στο μυαλό μια φράση που διάβασα κάποτε, πως «αλήθεια είναι η πιο απλή πρόταση, η κοινή για όλα». Πάντως εγώ νιώθω πως αυτή η απλότητα είναι το πιο δύσκολο πράγμα.

Α.Ο.: Είναι το πιο δύσκολο πράγμα. Θα σου πω. Υπάρχουν τρία επίπεδα, τρεις όροφοι. Υπάρχει η καθημερινή απλότητα, πάνω από την καθημερινή απλότητα υπάρχει ένας δεύτερος όροφος που λέγεται περιπλοκή, πάνω από την περιπλοκή υπάρχει ένας τρίτος όροφος που λέγεται δεύτερη απλότητα. Αυτό που βρίσκεις στη μεγάλη λογοτεχνία είναι η δεύτερη απλότητα.

— Αν μου επιτρέπεις, επανάλαβέ το.

Α.Ο.: Υπάρχουν τρία επίπεδα. Υπάρχει η καθημερινή απλότητα. Πάνω από την καθημερινή απλότητα υπάρχει ένα δεύτερο επίπεδο που λέγεται περιπλοκή, πάνω από την περιπλοκή υπάρχει ένα τρίτο επίπεδο που λέγεται δεύτερη απλότητα. Η δεύτερη απλότητα είναι αυτό που βρίσκεις στη μεγάλη λογοτεχνία.

Στη biblionet θα βρείτε τα βιβλία του που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά.