Τοῦ ΑΡΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ[1]

Ρωτήσαμε την ποιήτρια Καίτη Δρόσου, γυναίκα του Άρη Αλεξάνδρου, αν συμφωνεί ή αν ποτέ συμφώνησε με την ύπαρξη λογοτεχνικού βραβείου που να φέρει το όνομα «Άρης Αλεξάνδρου». Αντί άλλης απάντησης η κυρία Δρόσου μας παρέπεμψε και μας έδωσε την άδεια να αναδημοσιεύσουμε το παρακάτω κείμενο που εκφράζει τη γνώμη του ίδιου του Αλεξάνδρου για τα βραβεία.

Ὁ ποιητὴς εἶναι λίγο-πολὺ ἕνα ἄτομο μὴ φυσιολογικό, ἂν δεχτοῦμε βέβαια ὅτι «φυσιολογικοὶ» ἄνθρωποι εἶναι οἱ μπακάληδες καὶ οἱ χωροφύλακες. Ὁ κόσμος λέει συνήθως πὼς οἱ ποιητὲς εἶναι «εὐαίσθητοι», «ἀλαφροΐσκιωτοι», ὁ Σεφέρης λέει κάπου πὼς ὅλη ἡ Ἑλλάδα τὸν πληγώνει, νομίζω ὅμως πὼς οὐσιαστικὰ ὅλος ὁ κόσμος τὸν «πληγώνει», γιατὶ ὁ ποιητὴς αἰσθάνεται ὑπεύθυνο τὸν ἑαυτό του γιὰ κάθε τί ποὺ συμβαίνει γύρω του. Ὁ ποιητής, λέει ὁ Μαγιακόβσκη, μένει πάντοτε χρεώστης ἀπέναντι στὸν κόσμο. Πληρώνει πάντα τόκους καὶ πρόστιμα, γιὰ τὸν πόνο τῶν ἀνθρώπων.

Ὁ ποιητής, ἀπ’ τὴ φύση του, δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἐκφράζει τὶς ἀπόψεις τοῦ ἀτόμου. Ἀργὰ ἢ γρήγορα θὰ ἔρθει σὲ σύγκρουση μὲ τὴν κοινωνία ἢ τὴν ὁμάδα καὶ θὰ ἀκολουθήσει (βασικὰ) ἕναν ἀπ’ τοὺς ἑξῆς τρεῖς δρόμους: Ἢ θὰ ἀσκήσει κριτικὴ στὶς κυβερνήσεις καὶ στὶς ἡγεσίες τῶν κομμάτων, ἢ θὰ κλειστεῖ στὸν γυάλινο πύργο του, ἢ θὰ συμβιβαστεῖ καὶ θὰ γίνει ἕνας κομφορμιστής. Στὴ δεύτερη περίπτωση, ὅπως συνέβη μὲ τοὺς ὀπαδοὺς τῆς «Τέχνης γιὰ τὴν Τέχνη» στὴ Γαλλία τὸν 19ο αἰώνα, μπορεῖ νὰ ἀσκήσει μιὰ ἔμμεση κριτική, μιὰ κριτικὴ ποὺ δὲ φτάνει στὴν οὐσία τοῦ ζητήματος, ποὺ ἀποδείχνει ὅμως, ὅπως λέει ὁ Πλεχάνοβ, ὅτι ὑπάρχει διάσταση ἀνάμεσα στοὺς καλλιτέχνες καὶ στὸ κοινωνικὸ περιβάλλον. Γιὰ μένα, γνήσιοι ποιητὲς εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ διαλέγουν τὸν πρῶτο δρόμο. Θά ’φτανα μάλιστα νὰ πῶ ὅτι θεωρῶ δυνάμει ποιητὲς ὅλους ἐκείνους πού, ὅπως περίπου λέει ὁ Κάντ, διαθέτουν ἕνα μυαλὸ καὶ ἔχουν τὴν τόλμη νὰ τὸ μεταχειριστοῦν χωρὶς τὴν καθοδήγηση κανενός.

Ὁ ποιητὴς εἶναι πάντοτε μὲ τὸ μέρος τῆς Ἀντιγόνης καὶ ποτὲ μὲ τὸ μέρος τοῦ Κρέοντα. Εἶναι πάντοτε μὲ τὸ μέρος τοῦ Παστερνὰκ καὶ ποτὲ μὲ τὸ μέρος τῆς Ἑνώσεως Σοβιετικῶν Συγγραφέων – ἄσχετα ἂν ὁ Παστερνὰκ προτίμησε νὰ ὑποκύψει στὴν πίεση τῆς σοβιετικῆς ἐξουσίας. Περιττὸ νὰ προσθέσω ὅτι ὁ ποιητὴς εἶναι πάντοτε μὲ τὸ μέρος τῶν διωκομένων ἀπ’ τὴ Γενικὴ Ἀσφάλεια πνευματικῶν ἀνθρώπων, ἄσχετα ἀπ’ τὶς πολιτικές τους πεποιθήσεις κι ἄσχετα βεβαίως ἀπ’ τὴν ποιότητα τοῦ ἔργου τους.

Οἱ κυβερνήσεις καὶ οἱ ἡγεσίες τῶν κομμάτων καθοδηγοῦνται πάντα ἀπὸ τὴ σκοπιμότητα. Ὁ ποιητὴς βλέπει μακρύτερα ἀπ’ τὶς σκοπιμότητες τῆς πολιτικῆς. Ὁ στίχος μου, λέει ὁ Μαγιακόβσκη στοὺς ἀπόγονους, θὰ φτάσει σ’ ἐσάς, περνώντας πάνω ἀπ’ τὰ κεφάλια τῶν ποιητῶν καὶ τῶν κυβερνήσεων. Ὁ ποιητὴς εἶναι τὸ ἀντίθετο τοῦ πολιτικοῦ, διότι ἀρνεῖται νὰ ὑποταχτεῖ στὴ σκοπιμότητα τῆς πολιτικῆς. Ὁ δρόμος τῆς ποιητικῆς ἀνυποταξίας εἶναι φυσικὰ ὁ δυσκολότερος. Οἱ κυβερνήσεις καὶ οἱ ἡγεσίες τῶν κομμάτων μεταχειρίζονται κάθε μέσο γιὰ νὰ καναλιζάρουν καὶ νὰ ἐλέγξουν τὴν ποιητικὴ δημιουργία. Παντοῦ καὶ πάντα κι ὣς τὶς μέρες μας, σ’ Ἀνατολὴ καὶ Δύση, ἐξάσκησαν καὶ ἐξασκοῦν κάθε μορφὴ βίας γιὰ νὰ ἀναγκάσουν τοὺς ποιητὲς νὰ συμμορφωθοῦν μὲ τὶς ἑκάστοτε σκοπιμότητές τους. Οἱ δυσκολίες πληθαίνουν ἀκόμα περισσότερο ἀπ’ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ποιητής, ὅπως καὶ κάθε καλλιτέχνης, εἶναι «μάστορης». Γιὰ νὰ ἀποδείξει τὴ μαστοριά του (καὶ γιὰ νὰ κερδίσει χρήματα) δέχεται νὰ γράφει ὠδὲς ἐπὶ πληρωμῇ, δέχεται νὰ γίνει αὐλικὸς στιχοπλόκος, ἀκαδημαϊκὸς ἢ μέλος τῆς Ἑνώσεως Σοβιετικῶν Συγγραφέων. Τὸ γεγονὸς ὅτι ἀρκετὰ ἔργα, γραμμένα «κατὰ παραγγελίαν», εἶναι πράγματι ἀξιόλογα, ἐπιτείνει ἀκόμα περισσότερο τὴ σύγχυση.

Αὐτὴ ἡ ἀνάγκη ποὺ νιώθουν οἱ ποιητὲς νὰ ἀναγνωριστεῖ ἡ μαστοριά τους καὶ γενικὰ ἡ ἀξία τους, ἐξηγεῖ τὴν ὕπαρξη τῶν βραβείων. Ὁμολογῶ ὅτι λυπήθηκα διαβάζοντας τὶς διαμαρτυρίες τῶν νέων ποιητῶν μας γιὰ τὴν πρόσφατη ἀπόφαση τῶν «Δώδεκα» νὰ μὴν ἀπονείμουν τὸ βραβεῖο τους. (Διότι περὶ αὐτοῦ ἀκριβῶς πρόκειται: περὶ τοῦ βραβείου. Ἂν ἕνας ὁποιοσδήποτε κριτικός, ἢ ἔστω καὶ πολλοὶ κριτικοί, διατυπώνανε τὴν ἄποψη ὅτι δὲν ὑπάρχει σήμερα ἀξιόλογη ποίηση, ἀμφιβάλλω ἂν θὰ ἀγανακτοῦσαν τόσο οἱ νέοι ποιητές μας.) Λυπήθηκα διαβάζοντας τὶς διαμαρτυρίες τους, γιατὶ μοῦ δίνουν τὸ δικαίωμα νὰ ὑποθέσω ὅτι δὲν ἔγραψαν τὰ ποιήματά τους ἐπειδὴ αἰσθάνθηκαν τὴν ἀνάγκη νὰ τὰ γράψουν, ἀλλὰ γιατὶ ἀπέβλεπαν σὲ μιὰ «καθιέρωση». Λὲς καὶ ἕνα βραβεῖο θὰ μπορέσει ποτὲ νὰ προσθέσει ἔστω καὶ τὸ ἐλάχιστο στὴν ὅποια ἀξία τοῦ ἔργου τους. Λὲς καὶ δὲν ἔχουνε μάθει ἀκόμα πῶς ἀπονέμονται τὰ βραβεῖα (ὅλα ἀνεξαιρέτως, συμπεριλαμβανομένων καὶ τῶν βραβείων Στάλιν, Νόμπελ καὶ Πούλιτζερ). Λὲς καὶ δὲν ὑπέπεσε στὴν ἀντίληψή τους τὸ γεγονὸς ὅτι, ὅταν ἡ ἐπιτροπὴ εἶναι «μικτή», τὸ βραβεῖο μοιράζεται στὰ δυό (Ρίτσος-Δικταῖος, Καραντώνης-Λειβαδίτης).

Το Υπουργείο Προλεταριακής Κουλτούρας δεν απαντά

Απευθύναμε προς τον Αναπληρωτή Υπουργό Ν. Ξυδάκη και τη Διεύθυνση Γραμμάτων Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, στις 9 Ιουνίου, την παρακάτω επιστολή:

Παρακαλώ πολύ να μας απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα:

1. Αν πρόκειται να ανακληθεί το Βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης έργου ξένης λογοτεχνίας στην ελληνική γλώσσα για τη «μετάφραση από τα ρωσικά» του έργου του Βασίλι Γκρόσμαν Ζωή και πεπρωμένο ή θα δοθεί τελικά στον Γ. Μπλάνα; Υποθέτουμε ότι έχετε υπόψη σας τα σχετικά άρθρα των καθηγητριών του ΕΚΠΑ Αλεξάνδρας Ιωαννίδου και Μαρίας Παπαδήμα στο τρέχον τεύχος της Athens Review of Books: η πρώτη αποδεικνύει ότι η βραβευθείσα «μετάφραση από τα ρωσικά» είναι «μετάφραση στα ελληνικά από τη μετάφραση στα αγγλικά του βιβλίου στα ρωσικά», ενώ η δεύτερη επισημαίνει την προβληματική αιτιολόγηση της επιτροπής κ.ά.

2. Τα δύο προηγούμενα έτη επικοινωνήσαμε τηλεφωνικά με την Διεύθυνση Γραμμάτων και ζητήσαμε τα πρακτικά, αλλά μας απαντούσαν ότι δεν είχαν καθαρογραφεί. Ιδιαίτερα είχαμε προσπαθήσει με επανειλημμένες τηλεφωνικές οχλήσεις να μας δοθούν τα πρακτικά που αφορούσαν την βράβευση του Peter Jeffreys για τη μετάφραση των πεζών του Κ. Π. Καβάφη υπό τον τίτλο Selected Prose Works.

Με το παρόν υποβάλλουμε και γραπτώς το αίτημα να μας δοθούν τα πρακτικά για τα πρόσφατα βραβεία καθώς και εκείνα που αφορούν τα βραβεία των δύο προηγούμενων ετών.

Στις 25 Ιουνίου λάβαμε την παρακάτω απάντηση αντάξια ενός Υπουργείου Προλετκουλτ (Προλεταριακής Κουλτούρας). Είναι προφανές ότι αντί απαντήσεως επιλέγουν την σκόπιμη κωλυσιεργία παραπέμποντας το θέμα στην Νομική Υπηρεσία, παρουσιάζοντάς μας μάλιστα να έχουμε τάχα υποβάλει το ερώτημα «εάν είναι εφικτό να ανακληθεί το βραβείο». Έχει δίκιο όμως ο αναγνώστης να αναρωτηθεί γιατί ασχολούμαστε τέτοιες ώρες με τόσο ασήμαντα ζητήματα, ενώ ο αναπληρωτής υπουργός ασχολείται με μείζονα όπως η επιστροφή στη δραχμή.[2]

Απαντώντας σε σχετικό αίτημά σας που απευθύνατε στο Γραφείο του Αναπληρωτή Υπουργού Πολιτισμού και την Υπηρεσία μας, με το οποίο αιτείστε τη χορήγηση Πρακτικών και παροχή πληροφοριών για τα βραβεία λογοτεχνικής μετάφρασης, εκφράζοντας παράλληλα ερώτημα εάν είναι εφικτό να ανακληθεί το βραβείο του κ. Μπλάνα, σας γνωρίζουμε ότι έχουμε ήδη απευθυνθεί με το αριθ. πρωτ. ΥΠΟΠΑΙΘ/ΓΔΣΠ/ΔΕΠΠ/ΤΓΒΨΠ/164871/4513/1600/381/17-6-2015 έγγραφό μας στο Τμήμα Νομοθετικής Πρωτοβουλίας και Κοινοβουλευτικού Ελέγχου του Υπουργείου μας για τις κατά τον νόμο απόψεις του.
Η οριστική απάντησή μας επί των θεμάτων που θίγετε θα διατυπωθεί μετά τη γνωμοδότηση της Νομικής Υπηρεσίας του ΥΠΟΠΑΙΘ.

Η Προϊσταμένη της Διεύθυνσης
Εφαρμογής της Πολιτιστικής Πολιτικής
Τίνα Πισχιτζή

Βραβείο «Γιώργος Μπλάνας» στα μέλη της Επιτροπής

Τα άρθρα σχετικά με το σκάνδαλο της βράβευσης του Γ. Μπλάνα, της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου («Κρατικό βραβείο μετάφρασης της μετάφρασης») και της Μαρίας Παπαδήμα («Απαρχαιωμένοι θεσμοί, αναξιόπιστα βραβεία»), που δημοσιεύθηκαν στο προηγούμενο τεύχος της ARB προκάλεσαν ποικίλες αντιδράσεις. Καταγράφουμε μόνο τα δημοσιεύματα στον Τύπο:

— Βένα Γεωργακοπούλου, «Το “The Athens Review of Books” για τα κρατικά βραβεία λογοτεχνικής μετάφρασης: Να μη βραβεύονται οι μεταφράσεις από μεταφράσεις», Η Εφημερίδα των Συντακτών, 4.6.2015. Διαθέσιμο στο http://goo.gl/XOx8bd

— Νικόλας Ζώης, «Χαμένοι στη μετάφραση του Βασίλι Γκρόσμαν», Τα Νέα, 15.6.2015. Διαθέσιμο στο http://goo.gl/CC1P96

— Δημήτρης Φύσσας, «10 σημεία για τη μετάφραση και βράβευση του “Ζωή και πεπρωμένο”», Athens Voice, 30.6.2015. Διαθέσιμο στο http://goo.gl/au6tIR

Παρά την δημοσιότητα που πήρε το ζήτημα, η επιτροπή σιωπά, ενώ ο πρόεδρός της Γεράσιμος Ζώρας «απλώς τόνισε [στα Νέα] ότι η επιτροπή δεν υφίσταται πια: όποιο μέλος της θελήσει μπορεί να υποστηρίξει μεμονωμένα την επιλογή του»! Ο δε βραβευμένος σαν μεταφραστής από τα ρωσικά, κατά δήλωσίν του, κατέφυγε σε «επιχειρήματα» όπως ότι είναι θύμα «Λακέδων-Διανοουμένων της Εξουσίας» κ.τ.τ. σε σχόλιά του στη σελίδα του στο facebook. Αν του θυμίσει μάλιστα κανείς ότι εμφανίστηκε παλιότερα και ως μεταφραστής από τα ιαπωνικά[3] φανταζόμαστε ότι θα απαντήσει με ακόμη πιο αντιεξουσιαστικά «επιχειρήματα».

Ούτως εχόντων των πραγμάτων, με τη σειρά μας προτείνουμε να ονομαστεί το κρατικό βραβείο μετάφρασης «Γιώργος Μπλάνας» και υποδεικνύουμε ως υποψηφίους για το 2015 την Τιτίκα Δημητρούλια και τον Γεράσιμο Ζώρα (εξ ημισείας).

— ARB

[1] Ἀπὸ μιὰ συνέντευξη στὸν Ρένο Ἀποστολίδη («Εἰκόνες», 15 Ἰουνίου 1959). Περιλαμβάνεται στο Ἄρης Ἀλεξάνδρου, Ἔξω ἀπ’ τὰ δόντια. Δοκίμια 1937-1975, Ὕψιλον, Ἀθήνα 1982.

[2] Βλ. συνέντευξη του Ν. Ξυδάκη στην Εφημερίδα των Συντακτών, 20.6.2015, διαθέσιμη στο http://goo.gl/iJwPc1

[3] «Τα Χαϊκού της παρούσας έκδοσης, μεταφράστηκαν από την ιαπωνική γλώσσα», έγραφε ο Γ. Μπλάνας στον πρόλογο της έκδοσης: Ματσούο Μπασό, Μόνο τα όνειρά μου συνεχίζουν (59 Χαϊκού), Ερατώ, Αθήνα 2002, σ. 30.