Αλλαγή των αντιλήψεων για πλούτο και ανισότητα

Thomas Piketty, Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα, μετάφραση από τα γαλλικά Ελίζα Παπαδάκη, Πόλις, Αθήνα 2014, σελ. 744 Το Κεφάλαιο τοv 21ο αιώνα του Τομά Πικετί δεν είναι δυσνόητο όπως κάποιο παλαιότερο, σχεδόν ομώνυμο σύγγραμμα. Η άμεση απήχησή του χρωστά πολλά στο όμορφο γράψιμο, την απλή γλώσσα, τη σωστή αρχιτεκτονική του και το πάθος με το οποίο στηρίζει τις θέσεις του. Είναι προσιτό σε διαφορετικά επίπεδα, στον μέσο μορφωμένο αναγνώστη που δεν έχει σπουδάσει οικονομικά και τον επιστήμονα οικονομολόγο. Με τις αναλύσεις και την κριτική του βιβλίου έχουν ήδη ασχοληθεί σημαντικοί σχολιαστές και οι ιδέες και οι πρακτικές εφαρμογές που εισηγείται και που συμμερίζεται με πολλούς άλλους επηρεάζουν τον πολιτικό σχεδιασμό κυβερνήσεων. Η φιλόδοξη πρόταση του βιβλίου αφορά την διαχείριση της παγκόσμιας οικονομίας. Δεν είναι ανατρεπτικό, τουλάχιστον δεν είναι αυτή η πρόθεσή του. Αντίθετα, δηλώνει ότι στοχεύει να προστατέψει την δημοκρατία από τις επικίνδυνες αλλοιώσεις με τις οποίες την απειλεί ο σύγχρονος καπιταλισμός. Το γλαφυρό γράψιμο και ο όγκος των επιχειρημάτων τείνουν να παρασύρουν τον αναγνώστη σε ανεπιφύλακτη αποδοχή των θέσεων του Πικετί. Όμως ακριβώς αυτή η δύναμη του βιβλίου κρύβει παγίδες και η εφαρμογή των ιδεών του θα μπορούσε σε ορισμένες περιπτώσεις να οδηγήσει σε αποτελέσματα διαφορετικά από τις αγαθές προθέσεις του συγγραφέα. Κεντρική θέση του Πικετί είναι ότι «ο καπιταλισμός παράγει μηχανικά ανισότητες, αφόρητες και αυθαίρετες που υποσκάπτουν τις αρχές της αξιοκρατίας στις οποίες θεμελιώνονται οι δημοκρατικές κοινωνίες». Η λέξη-κλειδί εδώ είναι το μηχανικά. Ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου αφιερώνεται στο να αποδείξει ότι στις μετά την βιομηχανική επανάσταση κοινωνίες ο πλούτος νομοτελειακά συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερα χέρια. Η συγκέντρωση του πλούτου στους λίγους τούς δίνει προβάδισμα και εξουσία επάνω στους πολλούς, πράγμα που υποσκάπτει την αξιοκρατία, η οποία είναι για τον συγγραφέα το θεμέλιο της δημοκρατίας. Η συνεχής συσσώρευση του πλούτου συμβαίνει αυτόματα και μπορεί να οδηγήσει δυνητικά σε τερατώδεις ανισότητες, όπως λόγου χάρη το 1 εκατομμυριοστό του παγκόσμιου πληθυσμού να κατέχει το 99% του παγκόσμιου πλούτου ή όλος ο παγκόσμιος πλούτος να περάσει στα χέρια των εμίρηδων του Περσικού Κόλπου. Για να ελεγχθεί η τάση αυτή χρειάζεται παρέμβαση με την μορφή προοδευτικής φορολογίας, όχι μόνο στα εισοδήματα αλλά κυρίως στις περιουσίες. Φορολογία στις κληρονομιές και με διάφορους άλλους τρόπους. Η φορολόγηση του πλούτου προϋποθέτει την καταγραφή του, αλλά ο πλούτος είναι σκορπισμένος σε διάφορες χώρες και μορφές επενδύσεων και συχνά κρυμμένος – αναφέρει μάλιστα την Ελλάδα σαν παράδειγμα φοροδιαφυγής. Για να εντοπισθεί χρειάζεται συνεργασία και συντονισμός ανάμεσα σε κυβερνήσεις. Αρχικά μέσα σε οργανωμένα σύνολα, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο OECD, αλλά κάποτε σε παγκόσμια κλίμακα. Η λογική των επιχειρημάτων οδηγεί σε παγκόσμια κεντρική διαχείριση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, συμπεριλαμβανομένης της επιβολής μέτρων σε παγκόσμια κλίμακα. Ο Πικετί ξεκαθαρίζει τη θέση του δηλώνοντας ότι «…δουλειά της πολιτικής οικονομίας είναι να μελετά ποιος πρέπει να είναι ο ιδανικός ρόλος του κράτους στην οικονομική και κοινωνική οργάνωση…, ποιες δημόσιες πολιτικές μας φέρνουν κοντύτερα σε μια ιδανική κοινωνία» και ότι «οι οικονομολόγοι πρέπει να μετέχουν ενεργά στον διάλογο και η συμμετοχή τους δεν αρκεί να γίνεται στο όνομα μεγάλων αφηρημένων αρχών (δικαιοσύνη - δημοκρατία - ειρήνη στον κόσμο). Πρέπει να ενσαρκώνεται σε συγκεκριμένες επιλογές, θεσμούς και πολιτική…». Ο Πικετί είναι στρατευμένος και το βιβλίο του πολιτικό, στην γαλλική παράδοση του Dirigisme, της κρατικής παρέμβασης. Η συγκέντρωση του πλούτου έχει σχολιασθεί από την εποχή του Αριστοτέλη. Οι απόψεις για την ιδανική κοινωνία διαφέρουν αλλά γενικά η υπερβολική συγκέντρωση δεν θεωρείται καλό πράγμα, είτε για ηθικούς λόγους, είτε γιατί οδηγεί το κράτος σε αστάθεια, είτε και για τα δύο. Οι απόψεις διαφέρουν για το ποια πρέπει να είναι η σωστή κατανομή του πλούτου και για το πώς πρέπει να επιδιώκεται. Ο Άνταμ Σμιθ δίνει μεγάλη σημασία στους αυτοματισμούς του «αόρατου χεριού της αγοράς». Ο Μαρξ σε πιο δυναμικές παρεμβάσεις για να βοηθηθεί η νέα οργάνωση της κοινωνίας που κατ’ αυτόν έρχεται έτσι κι αλλιώς. Ο Πικετί αυτοπροσδιορίζεται δημοκράτης και δεν προτείνει ισοπεδωτικές λύσεις. Αναγνωρίζει την σημασία του κινήτρου στην δημιουργική διαδικασία και τις διαφορετικές δυνατότητες ανάμεσα στα άτομα. Η αξία πρέπει να αμείβεται. Εκείνο που τον απωθεί είναι η υπερβολή και η συσσώρευση του πλούτου σε εκείνους που το αξίζουν λιγότερο, γιατί δεν τον έχουν κερδίσει, τους «ραντιέρηδες». Η θέση του, που θα μπορούσε κανείς να την ονομάσει Σολώνεια,[1] δεν βασίζεται μόνο σε ηθικά επιχειρήματα. Η υπερβολική συσσώρευση οδηγεί σε ανορθολογική χρήση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και σε ζημιά για όλους. Συχνά, διαβάζοντας το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα έχει κανείς την εντύπωση ότι ο Πικετί προσπαθεί να σώσει τον καπιταλισμό από τον εαυτό του. Πίνακας Α: Ανισότητα της ιδιοκτησίας του κεφαλαίου στο χρόνο και στο χώρο Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι ο παγκόσμιος πλούτος συγκεντρώνεται σε όλο και μικρότερο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού. Σύμφωνα με υπολογισμούς του OXFAM, το 1% των ανθρώπων θα κατέχει σύντομα όσο το υπόλοιπο 99%. Σε παρόμοια, αν όχι τόσο ακραία, συμπεράσματα καταλήγουν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Credit Suisse και άλλοι σοβαροί οργανισμοί. Άλλωστε η συγκέντρωση πλούτου είναι ορατή και διά γυμνού οφθαλμού και δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά αν το 1% των κατοίκων της Γης κατέχει το 48% ή το 52% του πλούτου, ή το 10% του πληθυσμού κατέχει το 80% ή το 90% του πλούτου. Σε κάθε περίπτωση οι τάξεις μεγέθους και η δυναμική της συσσώρευσης πρέπει να προβληματίζουν. Η επιστημονική συμβολή του Πικετί είναι στην περιγραφή και ανάλυση των παραγόντων που οδηγούν στο να γίνονται οι λίγοι πλούσιοι όλο και πλουσιότεροι, και πώς αυτό επηρεάζει τους υπόλοιπους. Μετρά διαχρονικά τις τάσεις και καταλήγει σε φόρμουλες που εξηγούν την αναπόφευκτη, αν δεν υπάρξουν εξωτερικές παρεμβάσεις, δυναμική της συγκέντρωσης. Ο μαθηματικός τύπος που χρησιμοποιεί ο Πικετί είναι r>g, όπου r είναι η απόδοση στο κεφάλαιο (return), ενώ g η αύξηση του εισοδήματος (growth). Διαχρονικά υπολογίζει το r στο 5% και το g στο 1,5%. Με κίνδυνο να με σταυρώσουν οι οικονομολόγοι, ένας απλός τρόπος να εξηγηθεί η συγκέντρωση πλούτου στους πλούσιους είναι ότι δεν ξοδεύουν όλο τους το εισόδημα και επενδύουν και επανεπενδύουν αυτό που περισσεύει. Λειτουργεί ο ανατοκισμός και η δυνατότητα των πλουσίων να εξασφαλίζουν καλύτερη διαχείριση. Επίσης αυξάνεται το ενεργητικό των επιχειρήσεων τις οποίες κατέχουν πάλι οι πλούσιοι που τελικά δεν έχουν ανάγκη να εργάζονται. Οι υπόλοιποι καταναλώνουν όλο τους το εισόδημα για να ζήσουν και είναι καταδικασμένοι να παραμένουν απόλυτα εξαρτώμενοι από την εργασία τους. Η μελέτη του συγγραφέα στηρίζεται σε στοιχεία από ανεπτυγμένες χώρες, Γαλλία και Αγγλία και λιγότερο Γερμανία, και άλλες. Εκεί υπάρχουν στατιστικές που πάνε πίσω, μέχρι και τα τέλη του 18ου αιώνα. Τότε, σύμφωνα με το βιβλίο, την εποχή των δύο επαναστάσεων, Βιομηχανικής και Γαλλικής, αρχίζει και εκδηλώνεται δυναμικά η τάση της συγκέντρωσης στην Δυτική Ευρώπη και αργότερα στις ΗΠΑ, για να καταλήξει στο απόγειό της κατά την Belle Époque, παραμονές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν το 10% των Δυτικών Ευρωπαίων ήταν ιδιοκτήτες του 90% του συνολικού κεφαλαίου και από αυτούς το 1% κατείχε το 50% του συνολικού κεφαλαίου· αντίστροφα, το υπόλοιπο 90% του πληθυσμού ήταν ιδιοκτήτες του 10% του συνολικού κεφαλαίου, με τις λαϊκές τάξεις περίπου στο μηδέν. Την ανάλυση της περιόδου μέχρι το 1910 ο συγγραφέας διανθίζει με περιγραφές από τον Μπαλζάκ και την Τζέιν Όστεν, οι οποίες δίνουν στα στατιστικά δεδομένα ανθρώπινη διάσταση και κάνουν την ανάγνωση του βιβλίου πιο ευχάριστη. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και η οικονομική κρίση που ακολούθησε το 1929 ανέστρεψαν την τάση συγκέντρωσης. Ρόλο έπαιξαν η επιβολή φορολογίας από τις κυβερνήσεις και ο πληθωρισμός. Ακολούθησε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, μαζικές κρατικοποιήσεις, αύξηση φορολογίας και πληθωρισμός και, τα χρόνια περίπου 1945-1975 (την «ένδοξη τριακονταετία»), η κατανομή του πλούτου στις ανεπτυγμένες οικονομίες έγινε πιο δίκαιη και, όχι συμπτωματικά, πιο παραγωγική. Κατά την ένδοξη τριακονταετία ο πλούτος διαχύθηκε προς τα κάτω φέρνοντας μεγαλύτερη ευημερία στα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα και επέτρεψε την επέκταση των κοινωνικών υπηρεσιών. Την ίδια περίοδο το βάρος της κατανομής της αύξησης του εθνικού προϊόντος γύρισε υπέρ της εργασίας. Η τάση αντιστράφηκε πάλι την δεκαετία του 1970 και ρόλο σ’ αυτό έπαιξαν οι κυβερνήσεις Θάτσερ και Ρήγκαν: μείωση φορολογίας, δημιουργία φορολογικών παραδείσων, ανταγωνισμός μεταξύ κρατών που προσφέρουν ευνοϊκά φορολογικά καθεστώτα για προσέλκυση επενδύσεων. Επίσης η μείωση του ρυθμού του πληθωρισμού. O Πικετί εξηγεί το πώς η συγκέντρωση του πλούτου οδηγεί, στα πλαίσια ενός κράτους, στην πτώση του ρυθμού αύξησης του εθνικού εισοδήματος που, με την σειρά της, ενισχύει την τάση για συγκέντρωση πλούτου λόγω της λειτουργίας r>g. Η ροπή συνεχίζεται στις μέρες μας με αποτέλεσμα η κατανομή να πλησιάζει εκείνη της παραμονής του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Παράλληλα με την δημιουργία πλούτου από την απόδοση στις επενδύσεις, στην μετά 1975 περίοδο, έχουν ξεφύγει οι αμοιβές των υψηλών στελεχών, χάνοντας κάθε σχέση με την πραγματική προσφορά τους στην παραγωγική διαδικασία. Το βιβλίο επισημαίνει το φαινόμενο και παραθέτει στοιχεία και γραφήματα που δείχνουν ότι, αντίθετα με τα υψηλά στελέχη, οι αμοιβές του μεγάλου όγκου των εργαζομένων παραμένουν σχετικά στάσιμες. Η συμβολή πάντως του παράγοντα των υψηλών αμοιβών στη συγκέντρωση πλούτου είναι σχετικά ασήμαντη συγκριτικά με τον ρόλο των επενδύσεων. Τα στοιχεία του βιβλίου δείχνουν ότι το 10% των υψηλότερα αμειβομένων λαμβάνουν το 20% του συνόλου των μισθών, ενώ το 50% των χαμηλότερα αμειβομένων λαμβάνουν το 35%. Οι διαφορές είναι πολύ μεγαλύτερες στα δύο άκρα, αλλά, σημειώνω, πολύ πιο ήπιες από εκείνες που περιγράφει ο Καίσλερ στο Ο κομισάριος και ο γιόγκι ανάμεσα στους εργάτες και τους απαράτσικ της Σοβιετικής Ένωσης. Στις χώρες του Τρίτου Κόσμου ο υψηλός ρυθμός αύξησης του εισοδήματος, σε συνδυασμό με την επικράτηση των αρχών της ελεύθερης οικονομίας, οδηγεί επίσης σε συσσώρευση πλούτου και η τάση θα ενισχυθεί όταν θα αρχίσουν να χαμηλώνουν κι εκεί οι ρυθμοί αύξησης. Τις προβλέψεις αυτές δεν μπορεί το βιβλίο να τις στηρίξει με τον καταιγισμό των στοιχείων που χρησιμοποιεί στις περιπτώσεις της Δυτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ, αλλά φαίνονται εύλογες. Πάντως σημειώνει ότι προς το παρόν ο υψηλός ρυθμός ανάπτυξης των αναδυόμενων οικονομιών βοηθά μια πιο ευνοϊκή κατανομή πλούτου υπέρ των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων. Βρισκόμαστε, εκεί, στη φάση που ήταν οι ΗΠΑ στα μέσα του 19ου αιώνα. Αντίθετα, στις ανεπτυγμένες χώρες, μετά το 1980 η ανισότητα καλπάζει. Για να δείξει την κατανομή του πλούτου και την πορεία του προς συσσώρευση σε όλο και λιγότερους το βιβλίο διαστρωματώνει τους πληθυσμούς σε τέσσερις κατηγορίες. Το κατώτερο 50%, το επόμενο 40%, το ανώτερο 10% και το ανώτατο 1% που είναι μέρος του 10%. Οι πίνακες Α και Β που παραθέτει στις σελίδες 308 και 309 λένε την ιστορία χωρίς λόγια. Στον πίνακα 7.2 ο Πικετί μας δίνει και την γνώμη του για την «ιδανική κοινωνία» που ο ίδιος παραδέχεται ότι «ουδέποτε παρατηρήθηκε». Για να πλησιάσουμε σε κάποια πιο μόνιμη ιδανική κατανομή δεν μπορούμε να υπολογίζουμε σε πολέμους και πληθωρισμούς. Η επίδραση τέτοιων γεγονότων, εκτός από το ότι δεν είναι ευκταία, είναι πρόσκαιρη και δεν αποτελούν λύση. Ο συγγραφέας επιτίθεται στο πρόβλημα φορολογώντας προοδευτικά τον πλούτο από όλες τις πηγές και σε όλες τις μορφές του. Για τα πολύ υψηλά εισοδήματα (bonus διαχειριστών hedge funds, κ.λπ.) οι εισηγήσεις του είναι δημευτικές, ενώ οι συντελεστές που προτείνει για περιουσίες και κληρονομιές δεν φαίνονται υπερβολικά υψηλοί, αν τους συγκρίνει κανείς με το τι ισχύει σε ορισμένες χώρες, εκτός για τα ανώτατα εκατοστημόρια του πλούτου. Εκεί ρίχνει τον προβολέα και επίσης στην αυξανόμενη επίδραση των κληρονομιών στις χώρες με γηράσκοντα πληθυσμό. Διαβάζοντας αυτό το μέρος του βιβλίου έχει κανείς την εντύπωση ότι ο συγγραφέας προσπαθεί να μην τρομάξει τους έχοντες και κατέχοντες. Το πάει μαλακά σε σύγκριση με την αγανάκτηση που δείχνει για τις αδικίες της ανισότητας. Η προσέγγιση μπορεί να χαρακτηριστεί ρεαλιστική τακτική εάν θεωρήσουμε ότι το βιβλίο προορίζεται για εγχειρίδιο δράσης για πολιτικούς και οι αλλαγές πρέπει να επιδιωχθούν με δημοκρατικό τρόπο. Τον συγγραφέα απασχολεί η εξεύρεση κάποιας χρυσής τομής –ενός σημείου που η φορολογία δεν σκοτώνει το κίνητρο για εργασία και ανάληψη κινδύνου– αλλά δεν καταλήγει σε συγκεκριμένο συμπέρασμα. Είναι όμως παράξενο ότι δεν αντλεί από τις εμπειρίες της Μεγάλης Βρετανίας που εφάρμοσε το 1945 μεταρρυθμίσεις και κοινωνικά πειράματα στην κατεύθυνση που πραγματεύεται το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα. Προτεραιότητα της προοδευτικής φορολογίας για τον Πικετί είναι η αποτροπή των βλαβερών κοινωνικών συνεπειών της συσσώρευσης στους λίγους και δευτερευόντως η αύξηση των κρατικών πόρων για την βελτίωση των κοινωνικών υπηρεσιών, με έμφαση στην Παιδεία. Δικαιολογημένα αποδίδει κεφαλαιώδη σημασία στην ανισότητα στις ευκαιρίες για πρόσβαση στην εκπαίδευση. Το ανάποδο συμβαίνει στην Ελλάδα όπου ο στόχος της επιχειρούμενης φορολόγησης του πλούτου είναι εισπρακτικός. Για να στήσει το μοντέλο του ο Πικετί μετρά και συγκρίνει την συνολική περιουσία ιδιωτών και κράτους, υπολογίζοντας τον ιδιωτικό και δημόσιο πλούτο σαν πολλαπλάσια του εθνικού εισοδήματος. Στις πλούσιες χώρες, π.χ. Αγγλία και Γαλλία, ο ιδιωτικός πλούτος έχει κυμανθεί τις πρόσφατες δεκαετίες ανάμεσα σε περίπου 4 και 7 φορές το εισόδημα και βρίσκεται στην ανιούσα. Όσο ανεβαίνει το πολλαπλάσιο τόσο μεγαλώνει η συσσώρευση στους λίγους. Οι περιουσίες στις χώρες αυτές κατανέμονται 50/50 ανάμεσα σε ακίνητα και επενδύσεις, η συμμετοχή γης στον πλούτο είναι μηδαμινή και ενώ η συμμετοχή των ξένων επενδύσεων ήταν υψηλή επί αποικιοκρατίας, τώρα είναι πολύ μικρή και συμψηφίζεται μεταξύ κρατών. Αντίθετα με τους ιδιώτες, τα κράτη είναι φτωχά. Το ενεργητικό τους είναι περίπου ίσο με το εθνικό εισόδημα μιας χρονιάς, όσο περίπου και το ύψος του δημόσιου χρέους τους, άρα μηδέν. Η επισήμανση της φτώχειας του κράτους σε αντίθεση με τον πλούτο μερίδας πολιτών του δεν αποτελεί ουδέτερη επιστημονική διαπίστωση. Πίνακας Β: Συνολική ανισότητα των εισοδημάτων (εργασίας και κεφαλαίου) στο χρόνο και στο χώρο. Στον Πικετί δεν αρέσει ο δημόσιος δανεισμός, γιατί οι τόκοι πηγαίνουν κυρίως στους ραντιέρηδες και σπρώχνουν την συσσώρευση πλούτου, ιδίως όταν, όπως τώρα, ο πληθωρισμός είναι χαμηλός. Θέλει αμοιβαιοποίηση των χρεών των ευρωπαϊκών κρατών – μουσική για τα αυτιά μας. Οι κρατικές ανάγκες πρέπει να καλύπτονται με φορολογία και όχι δάνεια και δίνει λίγη σημασία στις περιουσίες των Ταμείων και Ασφαλιστικών Οργανισμών, γιατί λόγω της υπογεννητικότητας και γήρανσης, τουλάχιστον στην Ευρώπη, λειτουργούν αναδιανεμητικά χωρίς να συσσωρεύουν. Πρόσφατα στην Ελλάδα το Υπουργείο Οικονομικών υπολόγισε την αξία όλης της ακίνητης περιουσίας σε 680 δισ. ευρώ. Έστω ότι αποτελεί το 60% του ιδιωτικού πλούτου μας – λόγω υψηλής ιδιοκατοίκησης, το σύνολο είναι 1.150 δισ. ευρώ περίπου, ή πάνω κάτω 6 φορές το εθνικό εισόδημα, που είναι γύρω στα 180 δισ. ευρώ. Επειδή όμως ο κρατικός δανεισμός είναι δυο φορές το εθνικό εισόδημα, το εθνικό πολλαπλάσιο πέφτει στο 5, που φαίνεται πάλι υπερβολικά υψηλό. Θα ήταν ενδιαφέρον να εφαρμόσει κάποιος στην περίπτωση της Ελλάδας την μεθοδολογία του Πικετί με πιο ακριβείς μετρήσεις. Ο συγγραφέας δεν θεωρεί τις προτάσεις του ουτοπικές, «εκτός αν η δημιουργία ενός νομίσματος –του ευρώ– χωρίς κράτος είναι κι αυτό ουτοπία». Συνθήκη sine qua non για την εφαρμογή τους είναι η διαφάνεια, καταγραφή των περιουσιών όπου και αν βρίσκονται, άρα στενή διεθνής συνεργασία. Σαν παράδειγμα προς αποφυγή τέτοιας συνεργασίας –για διαφορετικό σκοπό– αναφέρει τον αδέξιο χειρισμό της Κυπριακής κρίσης και με την ευκαιρία καταλογίζει ευθύνη και στους πολίτες ενός κράτους που ακολουθεί λανθασμένη αναπτυξιακή πολιτική: ας πληρώσουν. Επίσης αφήνει χώρο για έκτακτα μέτρα όταν οι περιστάσεις το απαιτούν. Σήμερα οι δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας έχουν κάνει πιο εύκολη την παρακολούθηση του χρήματος, ενώ ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας και η βούληση πολλών κυβερνήσεων οδηγούν όλο και περισσότερο στην ανταλλαγή πληροφοριών σχετικών με την κίνηση κεφαλαίων, εντοπισμό και προέλευση επενδύσεων. Αυτά που επιθυμεί ο Πικετί συμβαίνουν ήδη, αλλά για εκείνον όχι αρκετά γρήγορα και αποτελεσματικά, ιδίως στον τομέα της προοδευτικής φορολόγησης. Τα εργαλεία για να γίνουν εκείνα που θέλει υπάρχουν, αλλά ποιος θα επισπεύσει; Ο Πικετί, σε επίπεδο ευρώ, προτείνει ένα «Δημοσιονομικό Κοινοβούλιο», κάτι σαν διευθυντήριο που θα απαρτίζεται από μέλη του Ευρωκοινοβουλίου, θα έχει μεγάλες εξουσίες και θα εγκρίνει τους προϋπολογισμούς των κρατών της ευρωζώνης. Παραδέχεται ότι αυτό είναι μόνο ένα πρώτο βήμα και ότι «θα χρειαστούν νέες μορφές ιδιοκτησίας και δημοκρατικού ελέγχου του κεφαλαίου». Επαναλαμβάνει συχνά την λέξη δημοκρατία προεξοφλώντας ότι καταλαβαίνουμε όλοι το ίδιο πράγμα, και σε άλλο σημείο γράφει ότι «η αγορά και η κάλπη είναι δύο διαμετρικά αντίθετοι τρόποι οργάνωσης των συλλογικών αποφάσεων: νέες μορφές διακυβέρνησης μένει να εφευρεθούν». Στο μεταξύ και μέχρι τότε καλό είναι να θυμόμαστε ότι συχνά η κάλπη βγάζει Θάτσερ και Ρήγκαν απόλυτα δημοκρατικά και ότι ψηφίζουν όλα τα εκατοστημόρια – λίγοι πλούσιοι και πολλοί φτωχοί. Αν ακολουθήσει κανείς την λογική του Πικετί ως το τέρμα, οι καινούργιες μορφές διακυβέρνησης που περιμένει να εφευρεθούν έχουν αρκετές πιθανότητες να καταλήξουν σε κάποιον παγκόσμιο Big Brother καλών προθέσεων, τουλάχιστον αρχικά. Ο τρόπος οργάνωσης που προτείνει –και που τον βλέπουμε να γεννιέται– συγκεντρώνει τεράστια εξουσία σε πανάκριβες κρατικοδίαιτες γραφειοκρατίες. Η διαχείριση της κατάστασης «κράτος φτωχό - ιδιώτης πλούσιος» απαιτεί μεγάλη δημοκρατική ωριμότητα για να μην οπλίσει τον άκρατο λαϊκισμό. Πόσοι λαοί διαθέτουν τέτοια ωριμότητα; Οι κίνδυνοι επισημαίνονται δίχως να αμφισβητείται η καλή πρόθεση του συγγραφέα. Εξαιρετικά ενδιαφέρον μέρος του βιβλίου είναι το «Κλιματική αλλαγή και δημόσιο κεφάλαιο» (σ. 719), δυστυχώς μόνο δυόμισι σελίδες, που πραγματεύεται την υποβάθμιση του φυσικού πλούτου. Εισάγει έμμεσα την ποιοτική διάσταση, μια μορφή πλούτου που απουσιάζει από το υπόλοιπο βιβλίο. Παραθέτει στοιχεία άλλων μελετητών που υποστηρίζουν ότι για να σωθεί ο πλανήτης από οικολογική καταστροφή πρέπει να επενδύεται το 5% του παγκόσμιου ετήσιου εισοδήματος σε έργα για την προστασία και αποκατάσταση του περιβάλλοντος. Αυτά οδηγούν στη σκέψη ότι η επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής ενδέχεται να εκβιάσει λύσεις, «καινούργιας μορφής διακυβέρνησης», που θα προτάξουν την επιβίωση σε βάρος ίσως άλλων αρχών. Ας ευχηθούμε ο Πικετί να στρέψει την δύναμη του μυαλού και της πένας του και προς αυτήν την κατεύθυνση. Ο ΠΟΛ ΚΡΟΥΓΚΜΑΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΙΚΕΤΙ «Το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα είναι λοιπόν από κάθε άποψη ένα εξαιρετικά σημαντικό βιβλίο. Ο Πικετί έχει μεταμορφώσει την οικονομική συζήτηση· ποτέ δεν θα ξαναμιλήσουμε για τον πλούτο και την ανισότητα όπως μιλούσαμε μέχρι τώρα.» Διαβάστε το άρθρο του Πολ Κρούγκμαν «Γιατί ζούμε μια Νέα Επίχρυση Εποχή» όπως δημοσιεύθηκε στο τεύχος 52, Ιούνιος 2014 της ARB. [1] Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα στην Αθήνα τον 6ο π.Χ. αιώνα περιόρισαν αλλά δεν κατάργησαν την ισχύ και τον πλούτο των μεγάλων ιδιοκτητών γης.

Αλλαγή των αντιλήψεων για πλούτο και ανισότητα

Σύνδεση