«Η ένοπλη αντίσταση δεν είναι επιφανειακή αλλά είναι ο καρπός ενός δέντρου με βαθιές ρίζες στη γη. Και εάν η απελευθέρωση προέλθει από την κάννη του όπλου, το όπλο προέρχεται μόνο από τη θέληση για απελευθέρωση. Δεν είναι παρά η λογική φυσική κατάληξη της έννοιας της αντίστασης μέσω της απόρριψης και της ακλόνητης προσκόλλησης στις ρίζες μας και στη θέση μας … η πολιτιστική αντίσταση είναι τόσο σημαντική όσο η ένοπλη αντίσταση για να κατανοήσουμε τη βάση στην οποία στηρίζονται τα τουφέκια του ένοπλου αγώνα μας».

Το παραπάνω απόσπασμα είναι η εισαγωγική πρόταση της μελέτης του Γκασάν Καναφάνι για τη μαχητική παλαιστινιακή λογοτεχνία, της οποίας ο ίδιος ο Καναφάνι έγινε σύμβολο. Ο Καναφάνι, μια διάσημη προσωπικότητα του παλαιστινιακού, μαχητικού αριστερού ανδρισμού και της τέλειας ένωσης μεταξύ λογοτεχνίας και βίας, θεωρίας και πρακτικής, έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και ως λογοτεχνικό ταλέντο και ως τρομοκράτης. Ήταν μέλος της ηγετικής ομάδας της διαβόητης οργάνωσης Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP), που πρωτοπόρησε στη βιομηχανία της Διεθνούς Αραβικής Τρομοκρατίας και καθιέρωσε τα πρότυπα και τις θεμελιακές της αρχές. Για τον Καναφάνι και τη γενιά του των Παλαιστίνιων συγγραφέων και ποιητών, η ζωή καθοριζόταν από σφαίρες, είτε ήταν φτιαγμένες από μόλυβδο είτε από μελάνι, σε μια προσπάθεια δημιουργίας του Παλαιστίνιου, ενός αριστερού συμβόλου του οικουμενικού ουμανισμού, μέσω της δολοφονίας του Σιωνιστή, του συμβόλου της οικουμενικής καταπίεσης. Με μερικές γραμμές εμπνευσμένες από τον Φραντς Φανόν, το Παλαιστινιακό πολιτιστικό κατεστημένο ταύτισε την αυτοπραγμάτωση του Παλαιστίνιου με τη δολοφονία ενός Ισραηλινού. Είναι η σφαίρα που μετατρέπει την θυματοποίηση σε ανθρωποποίηση.

Πάνω: Παλαιστίνιοι οπαδοί της τρομοκρατικής οργάνωσης Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP) με σημαίες κατά τη διάρκεια διαδήλωσης εναντίον επιχείρησης του Ισραηλινού Στρατού στη συνοικία Μπέιτ Χανούν στην πόλη της Γάζας, 1 Αυγούστου 2004. © ΑΠΕ-ΜΠΕ / EPA / Mohammed Saber. Κάτω: Ο Γιασέρ Αραφάτ σε θερμή χειραψία με τον Αμπού Αλί Μουσταφά, δεύτερο στην ιεραρχία της τρομοκρατικής οργάνωσης Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP), Κάιρο 1 Αυγούστου 1999. © ΑΠΕ-ΜΠΕ / EPA / Amr Nabil

Ο Καναφάνι ήταν εμβληματικός στη σύνθεση μεταξύ λογοτεχνικής έκφρασης και μαχητικού ακτιβισμού η οποία θα καθόριζε την Παλαιστίνη σαν ένα διανοητικό κατασκεύασμα. Αυτή η μίξη κουλτούρας και βίας στην οποία στηρίχθηκε το έργο του έγινε η «κοσμική Παλαιστίνη». Και αυτές είναι οι γενικές γραμμές με τις οποίες ο Παλαιστινιακός εθνικισμός, με ρίζες στην κουλτούρα της Διεθνούς Νέας Αριστεράς του 1960, επινοήθηκε και καθιερώθηκε. Παρουσιάζει τεράστιες διαφορές από την Παλαιστίνη προ του 1960, η οποία συμβόλιζε την αραβική ενότητα και την ενωμένη πολιτική δράση, ή, για την ακρίβεια, συμβόλιζε την άρνηση της αραβικής διαίρεσης και διάσπασης. Η Παλαιστίνη της Νέας Αριστεράς η οποία εκφράστηκε θεωρητικά με τον καλύτερο τρόπο στα έργα του Έντουαρντ Σαΐντ, δεν ήταν πλέον προσκολλημένη στην Αραβικότητα ή τον Αραβικό εθνικισμό αλλά συνδύαζε και την κληρονομιά της Τριτοκοσμικής αντιιμπεριαλιστικής εθνικής απελευθέρωσης και την αντίληψη της Νέας Αριστεράς για τα θεοποιημένα κοινωνικά κινήματα των περιθωριοποιημένων ως πρότυπα της πραγματοποίησης της Δυτικής Μαρξιστικής (σε αντίθεση με την Σοβιετική) έννοιας του ριζοσπαστικού ουμανισμού. Συνεπώς η Παλαιστίνη για τους Γκασάν Καναφάνι, Μαχμούντ Νταρβίς, Έντουαρντ Σαΐντ, Τζέιμς Ζόγκμπι, Έκμπαλ Αχμέντ, τον πρώιμο Σαλμάν Ρουσντί, Ρασίντ Καλίντι και πολλούς άλλους, δεν αντιπροσώπευε πλέον ένα θετικό περιεχόμενο της Αραβικότητας, αλλά μια αγνή αρνητικότητα που υποτίθεται αρνούνταν την καταπίεση, τον ορισμό, τα όρια, τον αποκλεισμό κτλ., η οποία είναι η πιο πρόσφατη Δυτική έννοια του ουμανισμού. Η ελεύθερη Παλαιστίνη σήμαινε αποκλειστικά την καταστροφή του Σιωνισμού.

Τη δεκαετία του 1980 θα γεννιόταν μια νέα Παλαιστίνη, που συμβόλιζε μια νέα άρνηση των μουσουλμανικών παθών, της ήττας, της εκκοσμίκευσης και της μόλυνσης με Δυτικές προσμίξεις. Αλλά ανεξάρτητα από την πρώτη και την τρίτη Παλαιστίνη, στην πραγματικότητα η μεσαία, η Παλαιστίνη του Καναφάνι, έχει τη μεγαλύτερη σημασία αφού αυτή αποτελεί βάση του Παλαιστινιακού κοσμικού εθνικισμού, της Παλαιστινιακής κοσμικής κουλτούρας, της ελίτ και των εκπροσώπων. Είναι η Παλαιστίνη και της Παλαιστινιακής λογοτεχνίας και υψηλής κουλτούρας, και η Παλαιστίνη του Κολούμπια και του Χάρβαρντ. Είναι η Παλαιστίνη που παρήγαγε όλη την Παλαιστινιακή εθνική μυθολογία και τα σύμβολα, όπως η καφίγια, το ελαιόδενδρο, οι πορτοκαλιές, ο αντάρτης, η ένοπλη αντίσταση και ο αντιιμπεριαλισμός.

Το Όσλο δεν κατάφερε ποτέ να αλλάξει την δομή της Παλαιστινιακής κοσμικής ταυτότητας. Μέσα στον αιματηρό ανταγωνισμό με την Παλαιστίνη του Αραβισμού και την Ισλαμιστική Παλαιστίνη, η ηγεσία της PLO, εάν υποθέσουμε ότι είχαν τη θέληση να επιδιώξουν μια αλλαγή στο αφήγημα, δεν μπόρεσε να φέρει την αλλαγή. Οι εκπαιδευτικοί, πολιτιστικοί και ιδεολογικοί θεσμοί της PLO, για να μη μιλήσουμε για την UNRWA, κατέληξαν να διαιωνίζουν τον αρνητικό Παλαιστινιακό εθνικισμό. Οι Ισραηλινοί παρακολουθούσαν έντρομοι την ανανεωμένη αγωνιστική αποφασιστικότητα, ενώ μια νέα γενιά Παλαιστινίων δεν φαινόταν να μπορεί να ταυτιστεί με τίποτε άλλο παρά με τον αντισιωνισμό. Η αποτυχία του Όσλο, η άνοδος της Χαμάς, και νέες μορφές αυτοκτονικής τρομοκρατίας, έπεισαν τους περισσότερους Ισραηλινούς, και στη Δεξιά και στην Αριστερά, πως το μόνο νόημα ύπαρξης Παλαιστινιακού κράτους είναι η καταστροφή του κράτους του Ισραήλ. Έτσι η πολιτική φαντασία του Ισραήλ περιορίστηκε στη διαχείριση συγκρούσεων.

Η πρόσφατη κρίση στη Γάζα, το ενδεχόμενο μιας κατεστραμμένης Χαμάς, μια Παλαιστινιακή Αρχή σε παρακμή, και η πιθανότητα ενός τερματισμού της UNRWA σημαίνει πως η θεσμική υποδομή που διατηρούσε την παλιά ιδέα της Παλαιστίνης μπορεί τελικά να υποχωρήσει. Ενώ αυτό το ενδεχόμενο διασπείρει τον πανικό για την «επόμενη μέρα» στις Αραβικές και Δυτικές πρωτεύουσες, μπορεί και να είναι η τελευταία ευκαιρία για μια επανέναρξη του Παλαιστινιακού εθνικισμού με μια νέα έννοια ταυτότητας και νομιμότητας. Εάν η Παλαιστίνη του παρελθόντος ήταν το προϊόν δυσμενών περιφερειακών και διεθνών ιδεολογικών συνθηκών, υπάρχει ελπίδα ότι μια νέα Παλαιστίνη θα μπορούσε να είναι το προϊόν κάποιων ευμενών συνθηκών τώρα. Κάποιες ενδιαφέρουσες εξελίξεις σήμερα στο Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου είναι οι νέες αναδυόμενες έννοιες πολιτικής νομιμότητας. Μετά τη μετα-αποικιακή εθνική απελευθέρωση της δεκαετίας 1950, η σύγχρονη αραβική πολιτική νομιμότητα βασίστηκε από τους Άραβες εθνικιστές κυρίως στο τρίγωνο του αραβικού εθνικισμού, αντιιμπεριαλισμού και αντισιωνισμού που σχεδόν ενώνονταν στο σύμβολο της Παλαιστίνης και του αγώνα της. Ο εμπόλεμος εδαφικός εθνικισμός ή συγκεκριμένοι μη οικουμενικοί εθνικισμοί προσπαθούσαν να κυριαρχήσουν στην επαναστατική εθνική μυθολογία μιας αιώνιας Αιγύπτου ή ενός Ιράκ με περιορισμένη επιτυχία, χωρίς να καθίστανται απρόσβλητοι. Με την κατάρρευση της μετα-αποικιακής διανοητικής και πολιτικής τάξης της Μέσης Ανατολής, η αναδυόμενη πολιτική τάξη που ηγείται του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου περιλαμβάνει κυρίως δύο (αντίπαλες;) έννοιες νομιμότητας που αντιπροσωπεύουν η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αντίστοιχα: τον θεμελιωτισμό σε σχέση με τη νομιμότητα βάσει επιτευγμάτων. Το 2022 οι Σαουδάραβες καθιέρωσαν επίσημα την «Ημέρα Ίδρυσης» για τον εορτασμό τής εκ των υστέρων ίδρυσης του Βασιλείου για να προβάλλουν μια ιστορική συνέχεια η οποία συνδέει τη νομιμότητα του Βασιλείου και της μοναρχίας του με τη στιγμή της ίδρυσής του. Αυτή η νέα ταυτότητα και νομιμοποίηση προορίζονται στην εξυπηρέτηση δύο στόχων: την αντικατάσταση της Ισλαμικής νομιμότητας στην οποία βασιζόταν προηγουμένως η μοναρχία, επομένως μαζί με τον Ουαχαμπικό και Σαλαφικό της χαρακτήρα, και να παρέχει ένα κεντρικό αφήγημα για έναν ξεχωριστό σαουδαραβικό εθνικισμό που προκύπτει από την ίδια την πολιτική τάξη. Από την άλλη, τα Εμιράτα επέλεξαν, απολύτως κατανοητά, και ως ταυτότητά τους και ως πηγή της νομιμότητάς τους την εξαιρετική τους επιτυχία η οποία τους καθορίζει σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Η επιτυχία και τα επιτεύγματα συνιστούν νομιμότητα. Αυτή η νέα έννοια αλλάζει και την πολιτική κουλτούρα των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και την πολιτική τους στάση δίνοντας έμφαση στη σταθερή, αδιάκοπη εξέλιξη και καινοτομία. Μεγαλύτερα, καλύτερα, ταχύτερα, καθαρότερα, και περισσότερος κυβερνοχώρος είναι βασικά το εθνικό πρόγραμμα.

Αυτή η απόκλιση τοποθετεί τους Σαουδάραβες και τους Εμιρατινούς στους αντίθετους πόλους αυτού που μπορούμε να ονομάσουμε αναδυόμενη Αραβική ιδεολογία, τους συντηρητικούς και τους προοδευτικούς αντίστοιχα. Οι Σαουδάραβες, στη διαδικασία κοινωνικής και οικονομικής φιλελευθεροποίησης, πιθανότατα θα διατηρήσουν μια συντηρητική εθνική και κοινωνική ταυτοτική δομή, η οποία αναδιοργανώνεται προς το παρόν σύμφωνα με μια φιλελεύθερη μοναρχία αντί του Ουαχαμπισμού. Οι Εμιρατινοί, επίσης φιλελεύθεροι, ποντάρουν τη νομιμοποίησή τους στην ικανότητά τους να διατηρούν το προβάδισμά τους και την ακμή τους σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, η οποία απαιτεί συνεχή εξέλιξη. Και για τις δύο αυτές χώρες, οι νέες ταυτότητες στηρίζονται στα εθνικά οράματα Σαουδική Αραβία 2030 ή Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα 2035, κτλ.

Θεωρητικά, αυτές οι δύο συνθήκες συνοδευόμενες από την καταστροφή της παλιάς Παλαιστινιακής ιδεολογικής υποδομής, μπορούν να προσφέρουν την ευκαιρία να προωθηθεί ένας νέος Παλαιστινιακός εθνικισμός που να στηρίζεται σε μια νομιμότητα όχι βασισμένη στην πάλη, αποκόπτοντας για τη δημιουργία της ταυτότητάς του την εξάρτηση στην θυματοποίηση από τον Σιωνισμό. Ένα εγχείρημα για το Όραμα για την Παλαιστίνη 2048 όπου μια πιο ανεπτυγμένη ανεξάρτητη Παλαιστίνη γιορτάζει τη  συνύπαρξή της με το Ισραήλ μπορεί να φαντάζει αδιανόητη λαμβάνοντας υπόψη τις παρούσες συνθήκες, ωστόσο μπορεί να είναι το μοναδικό όνειρο που να είναι σε θέση να σώσει και τους Ισραηλινούς και τους Παλαιστίνιους. (Δεν έγραψε ο συγγραφέας του Σιωνιστικού ονείρου κάποτε ότι «αν το θέλεις, δεν είναι παραμύθι»;). Αλλά για να πλησιάσει αυτή η φαντασία κάτι που να μοιάζει έστω με πραγματικό κατόρθωμα, πρέπει να γίνουν ειλικρινείς συντονισμένες προσπάθειες για να καλλιεργηθεί ένα νέο Παλαιστινιακό κίνημα που να εργαστεί αργά στην οικοδόμηση νέων μορφών Παλαιστινιακών θεσμών. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί όταν οι ανεύθυνες Δυτικές κυβερνήσεις επιμένουν να χρηματοδοτούν την UNRWA και άλλους επιβλαβείς οργανισμούς. Ούτε μπορεί να συμβεί όταν οι ανεύθυνες Ισραηλινές πολιτικές αρνούνται να βοηθήσουν τους Παλαιστίνιους να αποτινάξουν τον «Παλαιστινιασμό»[1] τους. Ούτε με Αραβικές ανεύθυνες πολιτικές που επιμένουν ακόμα σε έναν ακραίο πραγματισμό χωρίς αρχές. Όλοι πρέπει να ρισκάρουν.

Σε τελική ανάλυση, ένας νέος Παλαιστινιακός εθνικισμός χρειάζεται τους ίδιους τους Παλαιστίνιους να τον εγκαινιάσουν με μια νέα κουλτούρα, νέα σύμβολα και νέους θεσμούς που να αποστασιοποιούνται από τη βασισμένη στον ένοπλο αγώνα ταυτότητα των προκατόχων τους. Υπάρχουν πολύ λιγότερες πιθανότητες αυτοί οι νέοι Παλαιστίνιοι να καλλιεργηθούν στις αίθουσες ριζοσπαστικοποίησης στα πανεπιστήμια της Ivy League, τη μεγαλύτερη καταστροφή της σύγχρονης Αμερικής, ή στα προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, και περισσότερες μεταξύ της μεσαίας τάξης των Παλαιστινίων που τρέφουν αντιφατικά συναισθήματα για μια καταρρέουσα κληρονομιά. Επαναλαμβάνω, αυτή η νέα Παλαιστίνη δεν είναι δυνατή όσο Αμερικανοί, Άραβες και Ισραηλινοί επιμένουν να διατηρούν τις παλιές θεσμικές δομές της παλιάς Παλαιστίνης, θεσμοί οι οποίοι ασφαλώς έχουν ενσωματωθεί στους φιλελεύθερους Δυτικούς και Αραβικούς θεσμούς. Αυτό που χρειάζεται είναι ένα όραμα και η πολιτική θέληση να βοηθήσουμε τους Παλαιστίνιους να γίνουν κάτι άλλο. Αλλά μπορούμε σήμερα να ελπίζουμε ότι θα βρούμε κάποια πολιτικούς ηγέτες, εκτός από τους Καταριανούς, που να μην είναι Φιλισταίοι, και οι οποίοι να καταλαβαίνουν τη σημασία της κουλτούρας και της ταυτότητας; Ή το τίμημα που πληρώνουμε για την επιτυχία του φιλελευθερισμού είναι η φυλακή του επιφανειακού, του εγωιστικού, του φιλισταϊκού;

© 2024 Hussein Aboubakr Mansour

— Μετάφραση: Μιμή Βασιλάκη

[1] Palestinianism, ο Παλαιστινιακός Εθνικισμός με αρνητικό πρόσημο έτσι όπως έχει διαμορφωθεί έως σήμερα. (Σ.τ.μ.)